Polityka banków
Charakterystyka usług bankowych
Polityka banków
Charakterystyka usług bankowych
Wstęp
Regulacje prawne z 1989 r. nadały polskiemu systemowi
bankowemu dwuszczeblową strukturę. Na szczeblu wyższym
znajduje się Narodowy Bank Polski jako bank centralny państwa,
a na szczeblu niższym wszystkie inne banki niezależnie od ich
nazwy, formy własności czy też formy działania ( tzw. Banki
komercyjne).
Bank centralny realizuje w gospodarce narodowej szereg
istotnych zadań związanym z obiegiem pieniężnym i
zaopatrzeniem gospodarki w kredyt. Jest przede wszystkim
odpowiedzialny za dopływ do gospodarki pieniądza gotówkowego
i kreację przez banki komercyjne pieniądza kredytowego. Oprócz
tego stwarza warunki do sprawnego przebiegu rozliczeń
pieniężnych dokonywanych za pośrednictwem banków.
Wykonując swoje podstawowe zadania w zakresie polityki
pieniężnej bank centralny kieruje się postawionymi przed nim
celami. We współczesnych rozwiniętych gospodarkach rynkowych
takim niekwestionowanym celem długoterminowej polityki banku
centralnego jest stabilność pieniądza.
Zadania banku centralnego
Narodowy Bank Polski, jako bank centralny Rzeczypospolitej Polski
podejmuje działania na rzecz stabilności monetarnej i stabilności
systemu finansowego, służące stworzeniu podstaw długotrwałego
rozwoju gospodarczego.
Zadania NBP oraz kształt systemu bankowego określa Art. 227
Konstytucji RP oraz ustawa o Narodowym Banku Polskim i ustawa
Prawo bankowe uchwalone przez Sejm 19 sierpnia 1997 roku.
Do głównych zadań NBP należą:
- czuwanie nad realizacją uchwalonej przez sejm polityki pieniężnej,
- emitowanie pieniądza,
- ustalanie w porozumieniu z Ministrem Finansów, wzorów
nominałów
banknotów i monet oraz zasad i trybu wymiany
znaków pieniężnych,
- wykonywanie obsługi bankowej budżetu państwa,
- ustalanie form, trybu i zasad udzielania kredytu refinansowego
bankom oraz udzielania tego kredytu,
-określenie wysokości oraz gromadzenie rezerw obowiązkowych
innych banków,
- sporządzanie planu kredytowego i opracowywanie założeń polityki
pieniężno- kredytowej państwa, a po uzyskaniu opinii Rady
Ministrów, przedstawienie go Sejmowi,
-współdziałanie z Ministrem Finansów w opracowywaniu planu
bilansu
płatniczego.
Funkcje banku centralnego
Centralny bank państwa, będąc bankiem państwa NBP prowadzi rachunki
bankowe dla budżetu państwa, centralnych instytucji państwowych oraz
jednostek budżetowych. Przeprowadza w imieniu państwa operacje finansowe w
kraju i za granicą gromadzi i zarządza rezerwami dewizowymi, zaciąga i spłaca
kredyty zagraniczne, jest odpowiedzialny za utrzymanie stabilnego poziomu
cen.
W rozwiniętej gospodarce rynkowej bank centralny odgrywa kluczową rolę.
Pełni on trzy podstawowe funkcje, jako:
a) Bank emisyjny: Bank centralny jako jedyny bank w Polsce ma wyłączne prawo
emitowania znaków pieniężnych będących prawnym środkiem płatniczym w
kraju. NBP określa wielkość emisji oraz moment wprowadzenia pieniądza
gotówkowego do obiegu, za którego płynność odpowiada. Ponadto, organizuje
on obieg pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu.
b) Bank banków: NBP organizuje system rozliczeń pieniężnych, prowadzi bieżące
rozrachunki międzybankowe i aktywnie uczestniczy w międzybankowym rynku
pieniężnym. NBP jest odpowiedzialny za stabilność i bezpieczeństwo całego
systemu bankowego. Pełniąc funkcje banku banków, sprawuje on kontrolę nad
działalnością banków komercyjnych, a w szczególności nad przestrzeganiem
przepisów prawa bankowego, a także nad zapewnieniem bezpieczeństwa
wkładów oszczędnościowych.
c) Centralny bank państwa: NBP prowadzi obsługę bankową budżetu państwa,
prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych,
państwowych funduszy celowych i państwowych jednostek budżetowych oraz
realizuje ich zlecenia płatnicze.
Instrumenty polityki pieniężnej banku
centralnego
Polityka pieniężna to działalność banku centralnego polegająca
na oddziaływaniu na podaż pieniądza, a także na regulowaniu
jego obiegu w celu zapewnienia równowagi pieniężnej w
gospodarce. Ponieważ najważniejszą cechą równowagi
pieniężnej jest stabilizacja cen- jej zapewnienie umożliwia
stabilizację warunków prowadzenia działalności gospodarczej i
jednocześnie ich prognozowanie oraz podejmowanie decyzji
dotyczących inwestowania, a także konsumpcji. Polityka
pieniężna wpływa również na kształtowanie się kursu
walutowego, co przekłada się z kolei na równowagę handlową i
płatniczą. W końcu bank centralny wpływa na kreację pieniądza
przez banki komercyjne.
Instrumentami za pomocą których NBP realizuje politykę
pieniężną są: rezerwa obowiązkowa, operacje otwartego rynku,
kredyty refinansowe i inne.
Operacje otwartego rynku
Operacje otwartego rynku są najważniejszym instrumentem umożliwiającym bankowi
centralnemu eliminowanie wahań stóp procentowych na rynku międzybankowym i
utrzymywanie ich na poziomie pożądanym z punktu widzenia prowadzonej polityki
pieniężnej. Operacje otwartego rynku pozwalają na elastyczne, szybkie i precyzyjne
reagowanie na zmiany płynności w systemie bankowym, dopasowując podaż środków
na rachunkach banków w banku centralnym do zgłaszanego popytu, a przez to
wpływając na poziom stóp procentowych. Operacja otwartego rynku to interwencje
na rynku pieniężnym, dokonywane przez bank centralny z własnej inicjatywy i na
zasadach rynkowych.
W tak szerokim zakresie pojęcia operacje otwartego rynku mieści się zarówno
warunkowa, jak i bezwarunkowa sprzedaż lub kupno papierów wartościowych, a
także emisje papierów wartościowych, dokonywane przez bank centralny na własny
rachunek.
W wyniku warunkowego bądź też bezwarunkowego zakupu papierów wartościowych
przez bank centralny system bankowy zostaje- odpowiednio- na pewien okres lub też
trwale zasilony w środki z systemu bankowego. Dla zachowania rynkowego
charakteru tego instrumentu, wszystkie operacje na otwartym rynku są, co do zasady
przeprowadzane w drodze przetargu co wyklucza uznaniową selekcję partnerów i ich
ofert. Przedmiotem przetargu jest albo wyłącznie wielkość oferowanej kwoty, lub
wielkość oferowanej kwoty oraz cena, wyznaczająca oprocentowanie transakcji.
Polityka otwartego rynku polega na tym, że bank centralny jest upoważniony do
zakupu i sprzedaży krótkoterminowych papierów wartościowych, przeważnie
państwowych. Są to przede wszystkim weksle skarbowe. Bank centralny zakupuje te
papiery wartościowe według stopy zakupu (odebranie), a sprzedaje według stopy
sprzedaży (doręczenie).
Operacje otwartego rynku
Operacje otwartego rynku
Zakup papierów wartościowych z jednej strony powiększa aktywa banku
centralnego, z drugie zaś zwiększa obieg pieniądza. Natomiast sprzedaż papierów
wartościowych z własnego portfela przez bank centralny zmniejsza aktywa banku
i działa restrykcyjnie- zmniejsza obieg pieniężny. W wielu krajach przy operacjach
otwartego rynku banki mają tzw. depozyty dyspozycyjne papierów wartościowych
w banku centralnym, tak, że nie jest potrzebne czasochłonne przenoszenie
papierów wartościowych na bank centralny. Operacja otwartego rynku mogą być
dokonywane przez przetarg ilościowy bądź procentowy.
W pierwszym przypadku bank centralny ustala wysokość stawki zakupu
(tzw. stałą stawkę), a banki komercyjne podają kwoty, jakie chciałby sprzedać
bankowi centralnemu po tej stawce. W odpowiedzi na złożenie oferty bank
centralny rozdziela ustaloną przez siebie kwotę zakupu proporcjonalnie do
wielkości złożonych ofert.
W przetargu procentowym banki komercyjne podają stawkę procentową, po
której chciałby zawrzeć transakcję. Bank centralny, w ramach ustalonych przez
siebie kwoty, przyznaje możliwość sprzedaży zaczynając od banków, które
zaproponowały najwyższą stawkę. Wysokość ostatecznej stopy procentowej jest
ustalana na podstawie najniższej (marginalnej) stawki podziału. Przy przetargu
procentowym tendencje rynkowe mają większy wpływ na kształtowanie się
wysokość procentu.
Bank centralny może połączyć operacje zakupu papierów wartościowych z
uzgodnieniem warunków ich odkupienia w określonym terminie. Są to przede
wszystkim operacje repurchase agreement (repo) i reverse repurchase agreement
(reverse repo), będące umowami odkupu.
Operacje otwartego rynku
Operacja repo polega na kupnie papierów wartościowych po określonej cenie z
jednoczesnym odkupieniem tych papierów po cenie wyższej w określonym dniu w
przyszłości (różnica między tymi cenami stanowi efektywną stopę procentową).
Operacja rereverse repo polega na sprzedaży papierów wartościowych,z
jednoczesną ich odsprzedażą w przyszłości.
Operacje te są krótkoterminowe, a ich przedmiotem są na ogół papiery
wartościowe skarbu państwa, dzięki czemu ryzyko kredytowe faktycznie nie
istnieje.
W ramach polityki otwartego rynku banki prowadzą operacje dewizowe typu
swap, polegające na kupnie dewiz lub waluty z dostawą natychmiastową przy
jednoczesnej umowie sprzedaży tej samej kwoty w konkretnym terminie, po
uzgodnionym kursie do tego samego partnera. W ten sposób bank centralny
stawia do dyspozycji bankom swój pieniądz na czas operacji swap (przy kupnie), a
w przypadku sprzedaży zabiera pieniądz bankom operacyjnym. Polityka otwartego
rynku wykorzystuje zarówno cenę sprzedaży oraz kupna papierów wartościowych,
jak i wielkość sprzedanych (kupionych) papierów wartościowych czy dewiz.
Operacje otwartego rynku mogą być efektywne tylko wówczas, gdy
rozbudowany rynek pieniężny, który będzie mógł zakupić papiery wartościowe
zaoferowane przez bank centralny lub odstąpić je temu bankowi.
Tak więc warunkami efektywności operacji otwartego rynku są:
- odpowiednia chłonność rynku pieniężnego i kapitałowego;
- budzące zaufanie papiery wartościowe (np. weksle skarbowe).
Polityka rezerw obowiązkowych
Rezerwę obowiązkową stanowią środki pieniężne, które banki są
zobowiązane utrzymywać na rachunkach w banku centralnym (lub też w
postaci innych, ściśle określonych aktywów, jak np. gotówka w kasach
banków) w wysokości nie niższej niż określony odsetek (stopa rezerw)
bilansowych zwrotnych zobowiązań (bieżących i terminowych) banków
wobec sektora niefinansowego.
Mimo administracyjnego charakteru, rezerwa obowiązkowa uznawana jest
za rodzaj instrumentu rynkowego, gdyż stopy rezerwy są najczęściej
jednolite dla wszystkich banków, a nakładane zobowiązanie nie dotyczy
bezpośrednio sfery stosunków między bankami i ich klientami. Wysokość
rezerwy obowiązkowej wyliczana jest na podstawie zastosowania
obowiązujących stóp rezerwy do stanu zobowiązań we wszystkich lub tylko
wybranych dniach okresu naliczania. Naliczony w ten sposób minimalny stan
środków powinien zostać utrzymany w określonym okresie (okres
utrzymywania) permanentnie lub średnio.
Rezerwa obowiązkowa pełniła w przeszłości co najmniej kilka funkcji.
Była instrumentem ostrożnościowym, zabezpieczającym wypłacalność
banków wobec ich klientów, jak i rodzajem podatku, pozwalającym na
generowania zysku przez bank centralny. Funkcje te nie mają obecnie
większego znaczenia, jako że konkurencja między bankami funkcjonującymi
w różnych krajach wymusiła znaczące redukcje stóp rezerwy oraz
systemowe rekompensaty kosztów ponoszonych przez banki z tytułu jej
utrzymywania.
Polityka rezerw obowiązkowych
Banki obciążone wyższą stopą rezerwy mogą przeznaczyć mniejszą część
przyjmowanych depozytów na udzielane kredyty. Aby zrekompensować
ten ubytek zmuszone są do utrzymania większej różnicy między
oprocentowaniem kredytów i depozytów, a więc oferują niższe
oprocentowanie depozytów lub wyższe kredytów niż konkurenci
obciążeni niższą rezerwą obowiązkową. Z tego powodu część banków
centralnych nie tylko znacząco obniżyła w ostatnich latach stopy rezerwy,
ale wręcz zrezygnowała z tego instrumentu.
Jednym ze sposobów eliminacji obciążeń systemu bankowego z tytułu
wykorzystywania rezerwy obowiązkowej jest jej oprocentowaniem na
poziomie rynkowym.
Rezerwa obowiązkowa ze względu na to, że na ogół nie jest
oprocentowana jest faktycznie formą podatku, który muszą płacić banki
komercyjne na rzecz banku centralnego, a ponieważ jest nim na ogół
bank państwowy, to pośrednio jest to dochód budżetu. Podstawą, od
której oblicza się rezerwę obowiązkową, są wkłady nie banków w
bankach. Bank centralny ustala stopę rezerwy obowiązkowej, która
określa, jaka część tych wkładów powinna się znaleźć na jego rachunku.
W ten sposób banki dysponują dodatkowym instrumentem sprzyjającym
utrzymaniu ich płynności w krótkim czasie. Przy ustalaniu wielkości
stopy obowiązkowej rezerwy mogą być stosowane różne stopy
procentowe, w zależności od rodzaju wkładu.
Polityka rezerw obowiązkowych
I tak, zróżnicowanie może zależeć od:
- terminów zobowiązań, a więc od tego, czy są to wkłady a vista, czy terminowe;
- osoby właściciela, a więc od tego, czy są to wkłady osób fizycznych o
charakterze oszczędności czy wkłady osób prawnych;
- wielkość wkładu, zwłaszcza wkładów a vista;
- miejsca zamieszkania tych, którzy mają wkłady w banku.
Celowe jest ustalenie przez Parlament lub Radę Banków maksymalnej wysokości
obowiązkowej rezerwy. Natomiast wysokość tej rezerwy dla poszczególnych
rodzajów wkładów i ewentualnie banków ustala już prezes banku centralnego.
Utrzymanie rezerw w gotówce i rezerw w banku centralnym ma na celu
zapewnienie nie tylko wypłacalności banków rozliczeniowych (handlowych).
Element ten zresztą nie jest najistotniejszy. Obecnie banki rozliczeniowe są tak
potężnymi instytucjami, że ich niewypłacalność jest mało prawdopodobna. Mogą
one ponadto uciec się do pomocy banku centralnego w razie spadku zaufania
klientów. Relacja między rezerwami banków rozliczeniowych a wkładami ich
klientów ma istotne znaczenie w kształtowaniu ilości pieniądza w obiegu.
Zobowiązując banki rozliczeniowe do podwyższenie lub obniżenia tej relacji,
która nazywa się relacją rezerw obowiązkowych, bank centralny może skłaniać
banki rozliczeniowe do zawężania lub rozszerzania akcji kredytowej.
Podwyższenia wskaźnika rezerw obowiązkowych zmusza banki rozliczeniowe do
utrzymania większej części aktywów w formie gotówki lub w postaci
nieoprocentowanych wkładów w banku centralnym. Aktywa te nie mogą być
przeznaczone na działalność kredytową i proces kreacji ulega zahamowaniu.
Aktywność gospodarcza kurczy się i dochody społeczeństwa wzrastają.
Polityka rezerw obowiązkowych
Zjawisko odwrotne występuje, gdy bank centralny nakazuje
zmniejszenie wskaźnika rezerw obowiązkowych. Dodatkowe wolne
fundusze banki przeznaczają na dodatkowe kredyty. Powstają nowe
wkłady, tzw. wkłady pochodne, i ilość pieniądza w obiegu wzrasta.
Działalność gospodarcza ożywia się, dochody społeczeństwa
wzrastają.
Bank centralny przez zwiększanie lub zmniejszanie stopy rezerw
obowiązkowych wpływa na wielkość akcji kredytowej banków
komercyjnych. Dla banków komercyjnych rezerwa obowiązkowa
zwiększa koszty prowadzonej działalności, ponieważ deponentom
trzeba płacić odsetki, a kwota środków pieniężnych wynikająca ze
stopy rezerw obowiązkowych jest zamrożona i nieoprocentowana
(środki zgromadzone w ramach rezerwy na rachunku w NBP nie są
oprocentowane), co uniemożliwia ich ulokowanie np. na rynku
finansowym.
Działanie rezerwy obowiązkowej działa, więc jak
podatek, a koszty z tego wynikające są przerzucane na klientów
banku w postaci wyższego oprocentowania kredytów.
Transakcje kredytowo - depozytowe
Transakcje kredytowo – depozytowe są instrumentem polityki pieniężnej, za
pośrednictwem, których banki komercyjne mogą pożyczyć pieniądze od banku
centralnego. Odbywa się to z inicjatywy banków komercyjnych, ale w ramach
limitów i na warunkach ustalanych przez bank centralny, który w operacjach
refinansowanych występuje jako kredytodawca ostatniej instancji. Kredyty
refinansowe są udzielane w różnych formach. Jedną z nich jest kredyt
redyskontowy. Banki komercyjne udzielają przedsiębiorstwom kredytu
dyskontowego, przyjmując od nich weksle handlowe (weksle wystawione przez
odbiorców towarów z terminem zapłaty zwykle do 3 miesięcy). Sprzedawca
towaru, który potrzebuje pieniędzy natychmiast i nie może czekać do terminu
płatności weksla, odstępuje ten weksel (oddaje go do dyskonta) swojemu bankowi
komercyjnemu. Bank komercyjny odlicza od nominalnej kwoty weksla
oprocentowanie za okres od dnia przyjęcia weksla do dnia jego płatności (to
nazywa się dyskontem) i na tę kwotę udziela dawcy weksla kredytu, który będzie
spłacony w terminie płatności weksla przez jego wystawcę. Gdy bank komercyjny
wyczerpie swoje możliwości kredytowania, może oddać nagromadzone w swoim
portfelu zdyskontowane weksle do redyskonta w banku centralnym. Bank
centralny od nominalnej kwoty weksli odliczy redyskonto (stopa redyskonta banku
centralnego jest zawsze niższa od stopy dyskontowej w bankach komercyjnych) i
tak pomniejszoną kwotę wniesie w ciężar rachunku kredytu redyskontowego i na
dobro rachunku rezerw banku komercyjnego w banku centralnym. To powiększa
płynność banku komercyjnego i pozwala mu nadal dyskontować weksle
przedkładane przez klientów lub udzielać im innego rodzaju pożyczek. W terminie
płatności wystawca weksla wykupi go w banku komercyjnym i spłaci kredyt
dyskontowy, a bank komercyjny spłaci kredyt redyskontowy w banku centralnym.
Transakcje kredytowo - depozytowe
W sytuacji gdy bank centralny obniża stopę redyskontową mówi się wtedy o
polityce łatwego pieniądza (ekspansywnej), natomiast w przypadku jej
podwyższania mówi się o polityce trudnego pieniądza (restrykcyjnej). Banki
komercyjne w razie wystąpienia potrzeby poza bankiem centralnym mogą się
także refinansować na międzybankowym rynku pieniężnym.
Wybór źródła finansowania jest uzależniony od tego jaka jest relacja pomiędzy
stopą oprocentowania na rynku międzybankowym a stopą redyskontową. W
sytuacji gdy stopa oprocentowania na rynku międzybankowym jest niższa od
stopy redyskontowej to wówczas banki komercyjne kierując się zasadą
minimalizowania swoich kosztów wolą pożyczać pieniądze na rynku
międzybankowym. Natomiast w przypadku gdy relacja ta jest odwrotna to banki
komercyjne wolą się refinansować w banku centralnym, pod warunkiem, że
dysponują odpowiednimi walorami do redyskonta. W praktyce pomiędzy obiema
stopami zachodzi zwykle taka relacja, że stopa redyskontowa stanowi górny pułap
stopy rynku międzybankowego.
Przy redyskoncie weksli NBP stosuje ustalone przez siebie kryteria dotyczącego:
a) stopy redyskontowej,
b) kontyngentu redyskonta,
c) jakości weksli redyskontowych.
Transakcje kredytowo - redyskontowe
Stopa redyskontowa Jest stosowana przy zakupie przez NBP
zdyskontowanych przez banki komercyjne weksli handlowych, których
termin płatności jeszcze nie nadszedł. Ustalana jest na poziomie
niższym od stóp dyskontowych banków komercyjnych. Podwyższenie
stopy redyskontowej przez bank centralny powoduje zwiększenie stóp
dyskontowych stosowanych przez banki komercyjne- Obniżenie stopy
redyskontowej przez NBP powinno zachęcić banki komercyjne do
zwiększenia działalności kredytowej. Wszelkie zmiany stopy
redyskontowej stanowią sygnał banku centralnego w sprawie jego
polityki pieniężnej.
Kontyngent redyskonta jest to określenie górnej granicy wartości
weksli przyjmowanych do redyskonta w danym okresie dla każdego
banku komercyjnego. Podstawą ustalenia kontyngentu redyskonta dla
banku komercyjnego jest wielkość kapitałów własnych danego banku
oraz struktura jego aktywów. W przypadku naruszania przepisów prawa
bankowego bank komercyjny może być pozbawiony prawa do
redyskonta. Bank centralny nie ma obowiązku udzielania kredytu
redyskontowego każdemu bankowi.
Jakość weksli oceniana jest na podstawie ich wymogów formalnych i
pewności zabezpieczenia ich wykupu. NBP przyjmuje do redyskonta
wyłącznie weksle odpowiadające wymogom weksla handlowego. Weksel
redyskontowany m.in. powinien być płatny w terminie maksymalnie 90
dni i podpisany przez trzy osoby uznane za wypłacalne. Inną formą
kredytu refinansowego jest kredyt otwarty (zwany także celowym),
udzielany przez bank centralny bankom komercyjnym dla umożliwienia
im zachowania płynności. Ten kredyt nie ma specjalnego zabezpieczenia
w postaci jakichś walorów, jak np. weksle handlowe w przypadku-
kredytu redyskontowego.
Transakcje kredytowo - redyskontowe
Banki centralne udzielają, takich kredytów w roli „pożyczkodawcy w ostatniej
instancji” bankom komercyjnym w przypadkach trudności płatniczych (braku
środków na zaspokojenie klientów żądających wypłat depozytów).
Jeszcze innym rodzajem kredytu refinansowego, udzielanego przez banki centralne
bankom komercyjnym, jest kredyt lombardowy. Ten kredyt jest udzielany bankom
komercyjnym pod zastaw papierów wartościowych, przede wszystkim państwowych
(bony skarbowe, obligacje pożyczek państwowych). Kredyt lombardowy jest więc
zabezpieczony (w odróżnieniu od refinansowego kredytu celowego). Łączne kwoty
przyznawanych przez banki centralne kredytów lombardowych są limitowane (mają
ustalone z góry granice, których banki komercyjne nie mogą przekroczyć), a
wysokość pojedynczej pożyczki w tej formie zwykle wynosi 75 do 80 % wartości
zastawianych walorów. Kredyt lombardowy jest udzielany na bardzo krótkie terminy
- kilku dni do kilku tygodni i służy przezwyciężaniu krótkookresowych braków
płynności w bankach komercyjnych. Górną granicę zadłużenia banków w NBP z
tytułu kredytu lombardowego wyznacza zasób możliwych do zastawienia
skarbowych papierów wartościowych będących w posiadaniu banków. Stopa kredytu
lombardowego (stopa lombardowa), jako podstawowa stopa banku centralnego z
reguły pełni funkcję stopy maksymalnej, określającej krańcowy koszt pozyskania
pieniądza na rynku międzybankowym. Bank Centralny oferuje również lokaty
terminowe banków (depozyt na koniec dnia).
Narodowy Bank Polski oferuje bankom komercyjnym możliwość składania przez nie
krótkookresowego (jednodniowego) depozytu w banku centralnym. Lokaty
przyjmowane są przez bank centralny do końca dnia operacyjnego, a zwrot kwoty
depozytu wraz z należnymi odsetkami ma miejsce w następnym dniu operacyjnym.
Oprocentowanie lokat (stopa depozytowa) będzie niższe od minimalnego
oprocentowania operacji otwartego rynku z 28-dniowym terminem zapadalności
(stopy referencyjnej).
Charakterystyka usług bankowych na rynku
polskim
Wstęp
Według analiz mikroekonomicznych bank jest przedsiębiorstwem o
specyficznej działalności, polegającej na wytwarzaniu oraz
oferowaniu usług bankowych.
Pojęciem tym można okryć proces wytwarzania usług wewnątrz
firmy lub też związane jest ze sprzedażą produktów usługowych na
rynku. Usługi bankowe, które oferuje rynek wytwarzane są na
podstawie teorii H.E. Buschgena, rezultatem połączenia
wewnętrznych bankowych usług (praca dzielona w banku), gdzie
liczbę oraz rodzaj tych składników jest określony przez rynek, nosi
nazwę polityką popytową lub bankiem, który chce lokować niektóre
usługi na rynku (to polityka podaży). Tworzenie usług bankowych
to łączenie czynników produkcji (np. nakładu pracy ludzi, narzędzi
pracy oraz środków, materiałów, surowców oraz czynników
kontroli). Przy wytwarzaniu usług bankowych nierzadko musi
działać ogrom czynników, sprawiających że pewne usługi będą
samodzielnym produktem. Pozostałe są wytwarzane z usług
wewnętrznych, które powstają w wyniku dzielenia zadań
bankowych na mniejsze cząstkowe zadania.
Problematyka definicyjna
Wszystkie rodzaje usług, które świadczą banki można nazywać czynnościami
bankowymi. Bankowe operacje są nierzadko identyfikowane z bankowymi
operacjami, a nazw tych używa się zamiennie. Niestety podejście to jest błędne,
ponieważ można wyliczyć czynności bankowe, które nie posiadają charakteru
operacji bankowej. Przykładem może być udzielenie przez bank porady lub
informacji o obowiązujących przepisach finansowych za granicą.
Usługi bankowe to usługi wykonywane na polecenia oraz rachunki klientów, w
szczególności wykonywanie obrotu gotówką, obrotów bezgotówkowych,
przelewowych, czekowych, inkasowych, wypełnianie zleceń, które dotyczą obrotu
z zagranicą, wypełnianie zleceń kupno-sprzedaż w zakresie obrotu papierami
wartościowymi.
Definicja usługi bankowej spotykana w literaturze to określenie jako produkt
marketingowy, któremu mogą współtowarzyszyć dobra materialne (np.
bankomaty, drobniejsze usługi).
Regulacje Unii Europejskiej mówią, iż usługi bankowe to zdefiniowane rodzaje
czynności (określone w ustawach wspólnoty) a także zdefiniowane rodzaje z
aktywności instytucji bankowych. Aktywności te przejawiają się w działaniach
(czynnościach, usługach), które są charakterystyczne dla przeróżnych segmentów
międzynarodowego oraz krajowego rynku finansowego, czyli rynku kapitałowego,
walutowego, kredytowego, instrumentów pieniężnych i rynku pieniężnego. Mamy
więc do czynienia na rynku z usługami, które są oferowane klientom z opłata, zaś
usługi bez opłat mogą występować w roli elementów urozmaicających pakiety
usług oferowanych dla segmentu klientów. Trzeba tutaj wspomnieć, że usługi
bankowe są najczęściej w postaci umowy banku z klientami, czego powodem jest
istotności prawnych aspektów regulujących działalności usługowe banków.
Klasyfikacja usług bankowych
Przedstawimy klasyfikację usług w sektorze bankowym
uwzględniając różne kryteria:
1. standardowe kryterium usługi bankowej:
- usługi depozytowe;
- usługi kredytowe;
- usługi rozliczeniowe;
- usługi powiązane z obsługiwaniem transakcji zagranicznych;
- usługi w sferze rynku kapitałowego;
- usługi dodatkowe (doradztwo, usługi ubezpieczeniowe, wynajem
skrytek).
Klasyfikacja usług bankowych
2. Klasyfikacja usług z punktu widzenia podzielenia czynności
bankowych:
- operacje finansujące - to natychmiastowe lub późniejsze zwiększenie
środków płatniczych klientów razem ze związanymi z tym
czynnościami,
- operacje depozytowe - umożliwiające klientom lokowanie w bankach
wolnych czasowo środków z czynnościami, które do tego należą,
- usługi powiązane z obsługa obrotów płatniczych klientów i własnych -
realizowanie zleceń klientów, wykonywanie operacji płatniczych oraz
rozrachunkowych w rachunkach bakowych plus operacje inicjowane
przez określony bank,
- różne usługi - obejmujące świadczenie dla klientów usług doradczo -
konsultacyjnych, pośredniczenie na rynkach kapitałowych,
d
ostarczanie informacji.
Klasyfikacja usług bankowych
3. Klasyfikacja standardowych usług bankowych wg H.J.
Krummela:
- terminowe przyjęcie albo odstąpienie środków (depozyty,
kredyty),
- przejmowanie ryzyka (akcept, awal, gwarancje),
- przetrzymywanie papierów wartościowych i administracja
nimi,
- obsługiwanie obrotów płatniczych razem z emitowaniem
papierów wartościowych,
- operacje handlowe ( handel złotem, dewizami, papierami
wartościowymi).
Klasyfikacja usług bankowych
4. Kryterium podziału uwzględniając obszar:
- bankowość detaliczna - skupiająca w swej sferze osoby fizyczne,
które są nazywane klientami indywidualnymi. Ta bankowość zaspokaja
potrzeby finansowe, które dotyczą płacenia, oszczędzania, pożyczania
i mniej inwestowania, ubezpieczania lub zabezpieczania kompleksowo,
- bankowość elektroniczna - to bankomaty, które wypłacają gotówkę,
e-banking - zdalne użytkowanie z oferowanych usług bankowych
poprzez urządzenia informatyczne oraz telekomunikacyjne,
- bankowość hipoteczna - usługi powiązane z udzielaniem
hipotecznych kredytów. Obejmują one także, oprócz kredytowania,
szereg dodatkowych usług (np. emitowanie listów zastawnych oraz
obligacji, wycenianie nieruchomości lub usługi kustodialne),
- bankowość korporacyjna - obejmuje ciągle poszerzający się wachlarz
usług finansowych, które są świadczone na rzecz prowadzących
działalności gospodarcze.
Klasyfikacja usług bankowych
5. Usługi bankowe wyodrębnione przez prawo polskie zawierają:
- przyjęcie wkładu pieniężnego płatnego na żądanie albo
terminowego,
- prowadzenie rachunku bankowego,
- udzielanie kredytu,
- udzielanie oraz potwierdzanie gwarancji plus otwieranie akredytyw,
- emitowanie papierów wartościowych banku,
- prowadzenie bankowego rozliczania pieniężnego,
- wydanie, rozliczenie i umorzenie pieniędzy elektronicznych,
- udzielenie pożyczki pieniężnej i kredytu konsumpcyjnego,
- operacje czekowe oraz wekslowe,
- wydanie karty płatniczej i wykonanie operacji podczas ich używania,
- operacje finansowe terminowe,
- kupno i sprzedaż wierzytelności pieniężnych,
- przechowanie przedmiotów oraz papierów wartościowych, także
udostępnienie sejfów,
- wykonanie czynności w obrocie dewizowym,
- udzielenie i potwierdzanie doręczeń,
- wykonanie czynności, które zostały zlecone i są powiązane z
emitowaniem papierów wartościowych.
Pozostałe usługi bankowe
Klienci coraz częściej kierują się wybierając usługi danego banku jak szybko i
komfortowo obsługuje on klientelę. Banki odpowiadają na takie wymagania
usługami nazywanymi home banking. Pewne banki rozróżniają Office banking
jako usługi tylko dla firm a home banking jako usługi tylko dla indywidualnych
klientów. Niektóre stosują zaś termin electronic banking.
Home banking oznacza system elektronicznego komunikowania się z jednostką
bankową, dzięki czemu pracownicy przedsiębiorstwa albo klienci indywidualni
są w stanie skorzystać z usługi bankowej "na odległość" bez opuszczania
miejsca pracy lub domu.
Systemy takie wymagają aby bank posiadał zautomatyzowany i bardzo dobrze
działający system informatyczny, a klienci winni posiadać komputer, modem
oraz linię telefoniczną. Polskie banki stosują przeróżne systemy elektronicznego
komunikowania się, lecz najbardziej popularnym jest Multicash.
Za pomocą komputerowego terminalu, który jest przyłączony do sieci bankowej
nabywca, może nie wychodząc z biura czy z domu, wykonując następujące
czynności:
* uzyskać wgląd w saldo rachunków,
* mieć dostęp do informacji o bieżących obrotach,
* przeglądać historię operacji na rachunkach,
* składać polecenie przelewu, zlecenia płatnicze w obrocie krajowym i
zagranicznym,
* przekazywać dochody pracowników na ich konta osobiste,
* przesyłać dowolne informacje tekstowe do banku,
* regularnie otrzymywać informacje dotyczące na przykład kursów walut,
oprocentowania depozytów, produktów danego banku.
Pozostałe usługi bankowe
W wysoko rozwiniętych krajach home banking jest jedną ze
standardowych usług bankowych. W Polsce staje się dopiero bardzo
popularna, chociażby ze względu na bardziej popularne i łatwiej
dostępne internetowe usługi, przy pomocy których usługi bankowe
mogą być świadczone codziennie w większych firmach przemysłowych i
handlowych oraz w średnich i małych firmach a jednocześnie u klienteli
indywidualnej (na przykład gracze na giełdzie). Większość klientów
należy do Pekao S.A., a liderem rynkowym pośród klientów
instytucjonalnych posiada Bank Rozwoju Eksportu, oferujący home
banking od roku 1993 (System BRESOK).
Nowoczesną z usług, która jest zbliżona do trybu home banking jest
oferowana jest firmom przez Bank Handlowy w Warszawie S.A. pod
postacią direct bankingu, co po polsku można określić jako obsługę
bankową. Klienci komunikują się z bankami w teletransmisji przy
wykorzystaniu własnych i bankowych urządzeń elektronicznych.
System direct bankingu jest dobudową do jednego z istniejących
modułów systemu informatycznego banku i pracuje w trybie on-line
(czyli w czasie rzeczywistym). Firma może wydawać dyspozycje
płatności w formie poleceń przelewu, poleceń wypłat za granicę,
czeków bankierskich z bieżącą albo przyszłym terminem płatności.
Można w tym czasie wielokrotnie wykorzystywać dla powtarzających
się operacji wzorca dyspozycji. Klienci mogą otrzymywać raporty o
dyspozycjach, które były wydane bankowi oraz monitorować proces
tworzenia dyspozycji, jak i procesu realizowania ich przez bank.
Kolejnym z udogodnień dla korzystających z usług bankowych stanowią
usługi, które są dokonywane za pomocą telefonu.
Pozostałe usługi bankowe
Usługi bankowe, które są wykonywane przez telefon
bezpośrednio w domach klientów obejmują:
- uzyskiwanie informacji o stanie salda na rachunku bieżącym
(walutowe, złotowe) albo sald rachunków kart płatniczych,
- informacje o przeróżnych usługach świadczonych przez bank ( o
kredytach i depozytach, kartach płatniczych, obligacjach) a
także o kursach waluty jak i oprocentowaniu świadczonych
usług przez bank,
Pracownik banku może dokonać na polecenie hipotetycznego
klienta następujące czynności:
- realizowanie polecenia przelewu z kont na wskazany
uprzednio rachunek,
- udzielenie kredytu,
- usługi doradcze,
- zamówienie książeczek czekowych,
- blokada skradzionej karty płatniczej.