Teoria rozwoju poznawczego
Piageta
Teoria rozwoju poznawczego
Piageta
Jean Piaget
ur. 9 sierpnia 1896 w Neuchâtel , zm. 16 września 1980 w
Genewie
był szwajcarskim filozofem, psychologiem i pedagogiem.
Zajmował się psychologią rozwojową oraz
psychologią inteligencji.
Znany przede wszystkim z teorii rozwoju poznawczego, która
zrewolucjonizowała sposób myślenia o dziecięcym umyśle.
Postulował, by tradycyjną epistemologię zastąpić epistemologią
genetyczną, która bada mechanizmy rozwojowe całokształtu
wiedzy.
Podjął próbę wykrycia ogólnych praw poznania. Podkreślał, że
proces poznania jest ściśle związany z inteligencją i myśleniem.
Inteligencja jest wynikiem ewolucji zachowań przystosowawczych
do warunków otoczenia, myślenie zaś - to rozwój inteligencji jako
operacji adaptacyjnych.
Osobowość ujął w aspekcie indywidualnego rozwoju (ontogenezy)
i diachronicznie w czasie. Dążył do określenia struktur
poznawczych podmiotu. Uważał, że postęp na określonym etapie
rozwoju indywiduum jest wyznaczany kolejnymi poziomami
struktur logiczno-matematycznych.
Piaget przedstawił strukturę intelektu w kategoriach
schematów i operacji. Schemat jest wewnętrzną
reprezentacją określonych czynności fizycznych lub
umysłowych. Noworodek wg Piageta wyposażony jest w
szereg wrodzonych schematów, które odpowiadają
reakcjom odruchowym, np. schemat patrzenia,
chwytania, ssania i inne. W miarę rozwoju te wrodzone
schematy integrują się ze sobą i stają się bardziej
rozwinięte, a gdy dziecko reaguje na oddziaływanie
środowiska powstają całkowicie nowe schematy.
Fundamentalne dla inteligencji są schematy składające
się z wiedzy o rzeczach i zdarzeniach oraz z wiedzy jak
robić różne rzeczy. W każdym akcie działania obecny
jest schemat – rodzaj poznawczego planu, stosowanego
przez jednostkę do rozwiązania danego problemu.
Teoria rozwoju poznawczego Piageta
Teoria rozwoju poznawczego Piageta
Operacja jest strukturą umysłową
wyższego rzędu, która nie jest dana od
urodzenia i zwykle nie pojawia się w
myśleniu przed osiągnięciem średniego
dzieciństwa (wiek szkolny). Operacje
pozwalają rozumieć bardziej złożone
struktury funkcjonowania otoczenia. Ich
cechą charakterystyczną jest odwracalność,
co oznacza, że operacje można traktować
jako czynność umysłową, która może być
odwrócona.
Teoria rozwoju poznawczego Piageta
5-latek rozumie działanie dodawania 2+2=4
jednak nie rozumie, że operacje tą można odwrócić
przez odejmowanie 4- 2=2
starsze dziecko które jest zdolne do myślenia
operacyjnego wie, że dodawanie jest odwracalne
przez odejmowanie a mnożenie jest odwracalne przez
dzielenie.
Myślenie młodszego dziecka wydaje się zdominowane
przedmiotem (eksperyment z kulką i wałkiem z
plasteliny) dziecko nie potrafi dokonywać
odwracalności. Dziecięce struktury poznawcze
zmieniają się wraz z wiekiem, dlatego Piaget mówi o
schematach i operacjach jako o zmiennych
strukturach poznawczych.
Teoria rozwoju poznawczego Piageta
Piaget swą teorię zbudował na
mocnych podstawach biologicznych, a
jej kluczowym pojęciem jest
ADAPTACJA. Rozwój intelektualny jest
rozumiany jako adaptacja struktur
poznawczych do wymagań
środowiska. Adaptacja zachodzi
poprzez procesy asymilacji i
akomodacji
ASYMILACJA to proces, w którym nowy przedmiot, idea
zostaje zrozumiany w kategoriach pojęć lub czynności
(schematy) które dziecko już zna. Umożliwia jednostce
działanie w nowych sytuacjach i wobec nowych
problemów za pomocą już istniejących schematów
AKOMODACJA jest komplementarnym procesem, który
umożliwia jednostce modyfikowanie pojęć i czynności
tak, by pasowały one do nowych sytuacji,
przedmiotów i informacji. Pozwala zmieniać istniejące
schematy lub wytwarzać nowe.
Adaptacja jest złożona z dwóch procesów:
Asymilacja: dopasowanie nowych informacji do istniejących
schematów myślowych
np. Mały Harry uczy się pojęcia pies. Harry widzi po raz
pierwszy Pekińczyka należącego do swojego przyjaciela, i
przysłuchuje się, jak przyjaciel nazywa to coś „psem”
Harry asymiluje Pekińczyka jako słowo należące do kategorii
pies
Akomodacja: zmiana istniejących schematów pod wpływem
niezaprzeczalnych nowych informacji
np. Jeśli mały Harry widzi kota syjamskiego i w dalszym ciągu
mówi ” pies”, rodzice pewnie się roześmieją i poprawią go
Harry musi zmodyfikować swój schemat psów (następuje
akomodacja nowej informacji)
Ze względu na ich niezmienną naturę asymilacja i
akomodacja są niezmiennymi funkcjami. Zanim dziecko
nabędzie nową wiedzę, znajduje się w stanie równowagi
- harmonii poznawczej.
Kiedy ten stan równowagi zostanie zakłócony, kiedy
jednostka napotyka coś nowego lub wymagającego
innego podejścia – procesy asymilacji i akomodacji
działają w celu przywrócenia tej równowagi.
Piaget mówi o procesie równowagi którego rolą jest
zapewnienie, że akomodacja zostanie skonsolidowana z
asymilacją oraz że zostanie zachowana między nimi
równowaga. W ten sposób zmieniają się struktury
umysłowe i rozwijają się zdolności poznawcze.
Stadia rozwoju inteligencji wg
Piageta
1.
SENSORYCZNO - MOTORYCZNE 0-2 lata
Dziecko poznaje świat dzięki bezpośredniemu spostrzeganiu i
aktywności motorycznej, bez udziału myślenia w formie znanej
dorosłym.
Dziecko uczy się poprzez działania konkretne (patrzenie, słuchanie,
wkładanie przedmiotów do ust, ssanie, chwytanie)
Dziecko uczy się koordynować informacje sensoryczne z ruchami
ciała
Do ósmego miesiąca dziecko nie posiada pojęcia stałości
przedmiotu. Do tego czasu co znika z pola widzenia dziecka znika
również z jego umysłu. Myślenie dziecka jest zdominowane przez tu
i teraz. Dlatego też najważniejszym odkryciem w tym stadium jest
trwanie przedmiotów:
rozwijające się pod koniec pierwszego roku życia zrozumienie, że coś
istnieje w dalszym ciągu, nawet gdy nie można tego zobaczyć ani
dotknąć
np. Dzieci przed ukończeniem pierwszego roku życia nie wydają się być
bardzo zaskoczone, kiedy rzeczy (na przykład lalka) nie są znajdowane w
tym samym miejscu (np. pod poduszką)
Stadia rozwoju inteligencji wg
Piageta
2. PRZEDOPERACYJNE 2-7 lat
Okres przejściowy, który kończy się pojawieniem myślenia
operacyjnego.
Dzieci umieją myśleć, ale nie rozumować
Dzieci nie mają jeszcze zdolności umysłowych, które
pozwalałyby im zrozumieć abstrakcyjne zasady lub
przyczyny i skutki
Myślenie dziecka podlega ograniczeniom
- egocentryzm dziecko nie potrafi zrozumieć, że mogą
istnieć inne punkty widzenia niż jego
- centracja zwracanie uwagi na tylko jedną właściwość
przedmiotu z pominięciem innych nawet bardzo ważnych
- nieodwracalność - niezdolność dziecka do powrotu w
myślach do punktu wyjścia rozumowania.
Stadia rozwoju inteligencji wg Piageta
3. OPERACJE KONKRETNE 7-11 lat
Główne właściwości tego stadium to
– nabywanie odwracalności myślenia (dziecko potrafi odwracać operacje
myślowe) i
– zdolność do decentracji (dziecko staje się mniej egocentryczne i potrafi
widzieć przedmioty i zdarzenie z różnych punktów widzenia).
Inną ważną cechą tego stadium jest wzrastająca zdolność do
posługiwania się takimi operacjami jak klasyfikacja - zdolność do
logicznego grupowania przedmiotów wg ich wspólnych cech
właściwości oraz szeregowania- zdolność do porządkowania
elementów wg jakiegoś porządku np. wg koloru, wielkości. W tym
stadium, dziecko, aby rozwiązać jakiś problem w sposób logiczny
potrzebuje manipulacji i eksperymentowania na rzeczywistych
przedmiotach
Dzieci zaczynają rozumieć zasady stałości.
Stałość: rozumienie, że cechy
przedmiotu – jak liczba elementów
w zestawie albo ilość płynu w naczyniu
– pozostają takie same, nawet gdy
zmieni się ich kształt lub wygląd
Stadia rozwoju inteligencji wg
Piageta
4. OPERACJE FORMALNE 11-do końca
Dziecko nabywa zdolność do rozumowania
abstrakcyjnego bez odwoływania się do
konkretnych przedmiotów i wydarzeń.
Dzieci potrafią rozwiązywać problemy w
umyśle za pomocą systematycznego
testowania zbioru hipotez i równoczesnego
badania ich wzajemnych zależności. Staje
się w coraz większym stopniu podobne do
myślenia dorosłego człowieka.
Piaget o logice i psychologii
Z racji tego, że Piaget dopuszczał ścisłą odpowiedniość
między logiką a mechanizmami przetwarzania
informacji w umyśle człowieka dorosłego, a zarazem
twierdził, że struktury logiczne, które przypisujemy
dorosłym, nie występują u dzieci, można by go
posądzić o stosowanie strategii normy założonej:
logika człowieka dorosłego pozwala zobaczyć,
jak bardzo myślenie dzieci od nich odbiega. Z drugiej
jednak strony sugerował on, że logika
matematyczna może być aksjomatyzacją operacji
umysłowych, niezależnie od poziomu rozwoju i wieku.
Próbował dookreślić charakterystyczne dla danego
okresu rozwojowego zasady postępowania
myślowego.
Piaget o logice i psychologii
Rozwój poznawczy, w tym ujęciu
oznacza, że przedmioty tracą
coraz bardziej swą funkcję
znaczeniową. Z tego właśnie powodu
prędzej czy później dla podmiotu
staje się łatwe zastąpienie
konkretnego przedmiotu przez obiekty
symboliczne i wejście na drogę, która
ostatecznie będzie prowadzić do
myślenia formalnego.
Piaget o nauce spójników zdaniowych
Piaget rozważając relacje pomiędzy kształtowaniem się
intuicji logicznych i gramatycznych zauważył, że dziecko,
jeszcze w wieku 7–9 lat nie jest w stanie posługiwać się
njednoznacznie wyrażeniem „ponieważ”. W języku dziecka
słowo to służy do wyrażania wszelkiego typu związków:
przyczynowych, celowych, relacji następstwa czy
wynikania; przy czym dziecko nie zdaje się być zupełnie
zakłopotane tą różnorodnością. Ponadto Piaget
zasugerował, że dzieci poniżej 11–12 roku nie rozumieją
praktycznie wcale znaczeń spójników niezgodności, takich
jak: „jakkolwiek”, „mimo że”, „chociaż”. itp.
Piaget o nauce spójników zdaniowych
Gdy chodzi o związki przyczynowe, dziecko
samorzutnie zastępuje w swym języku „ponieważ”
przez zwykłe „i”; co oznacza, że zachowuje się tak,
jakby połączenia przyczynowe można było zastąpić
jakimś połączeniem nieokreślonym. Podobnie, jeśli
chodzi o niezgodność, dziecko nie ma w swym języku
żadnego wyrazu, oznaczającego ten związek, stąd
wyraża pewien
rodzaj niezgodności w zaczątkowej formie za pomocą
słowa „ale”. Piaget wyciąga wniosek ogólny z tych
danych: dziecko do pewnego czasu używa spójnika
„ponieważ” podstawiając pod nie znaczenie spójnika
„i”, podobnie używa spójnika „chociaż” podstawiając
pod nie znaczenie słowa „ale”.
Bibliografia
J. Piaget, Studia z psychologii
dziecka, Warszawa 2006.
J. Piaget, Jak sobie dziecko wyobraża
świat, Warszawa 2006.
Szymon Wróbel, Umysł, gramatyka,
ewolucja, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa 2010.
http://www.sjp.pl
Dziękuję za uwagę.
Przygotowała: Paulina Zajglic