Slajd 1

Kultura

(z łac. colere = "uprawa, dbać, pielęgnować, kształcenie") –

termin wieloznaczny, pochodzący początkowo od łac. cultus agri

("uprawa ziemi"). Kulturę można określić jako ogół wytworów ludzi,

zarówno materialnych, jak i niematerialnych: duchowych,

symbolicznych (takich jak wzory myślenia i zachowania). Najczęściej

rozumiana jest jako całokształt duchowego

i materialnego dorobku społeczeństwa. Bywa utożsamiana z

cywilizacją. Również charakterystyczne dla danego społeczeństwa

wzory postępowania, także to, co w zachowaniu ludzkim jest

wyuczone, w odróżnieniu od tego, co jest biologicznie odziedziczone.

Sztuka

- dziedzina działalności ludzkiej, uprawiana przez artystów. Nie

istnieje jedna spójna, ogólnie przyjęta definicja sztuki, gdyż jej granice

są redefiniowane w sposób ciągły, w każdej chwili może pojawić się

dzieło, które w arbitralnie przyjętej, domkniętej definicji się nie mieści.

Sztuka spełnia rozmaite funkcje, m.in. estetyczne, społeczne,

dydaktyczne, terapeutyczne, jednak nie stanowią one o jej istocie.

Sztuka narodziła się wraz z rozwojem cywilizacji ludzkiej. Można

przypuszczać, że na początku miała przede wszystkim funkcję

związaną z obrzędami magicznymi, którą zachowała u ludów

pierwotnych.

Objęcie władzy przez NSDAP sprowadziło kulturę i sztukę do roli

narzędzi propagandy. Sztuka nowatorska uznana została za

"zwyrodniałą" i dość szybko wyeliminowana z życia publicznego.

Różnorodność gustów przedstawiano jako konsekwencję

sprzeczności ideologicznych, a przede wszystkim obcości rasowej -

sztuka nowoczesna, czyli "zwyrodniała" kojarzona była przede

wszystkim z "żydowskim gustem".

Najbardziej wpływowym kompozytorem niemieckim w I połowie XX

wieku był Paul Hindemith. Grono zwolenników miał też twórca Arnold

Schönberg, który w latach dwudziestych nauczał w Berlinie. Dojście

do władzy Hitlera

w 1933 położyło jednak kres wszelkim nowatorskim tendencjom i

bardzo wielu muzyków, zwłaszcza żydowskiego pochodzenia,

musiało emigrować. Za narodowego kompozytora niemieckiego

uznany został Ryszard Wagner (1813-1883), do czego w znacznym

stopniu przyczyniło się osobiste upodobanie Hitlera do jego oper.

Festiwale w Bayreuth (wagnerowskie) stały się wzorem dla

partyjnych uroczystości.

22 VIII 1933 roku Hitler powołał do życia Izbę Kultury - Die

Reichskulturkammer, która miała odtąd sprawować kontrolę nad

rasową

i estetyczną czystością niemieckiej sztuki. Na czele Izby stanął

Joseph Goebbels. Składała się z 7 oddziałów:

Reichsschrifttumskammer - zrzeszenie pisarzy

Reichsfilmkammer - zrzeszenie filmowców

Reichsmusikkammer - zrzeszenie muzyków

Reichstheaterkammer - zrzeszenie ludzi teatru

Reichspressekammer - zrzeszenie dziennikarzy

Reichsrundfunkkammer - zrzeszenie pracowników radia

Reichskammer der bildenden Künste - zrzeszenie malarzy i

rzeźbiarzy

22 do 29 maja 1938 roku w Düsseldorfie odbyły się Dni Muzyki Rzeszy

pod patronatem i z udziałem Goebbelsa.

Z tej okazji zorganizowano także wystawę "Zwyrodniałej muzyki" -

Entartete Musik: nowoczesnej oraz jazzowej.

Wyeksponowano na niej książki, projekty scenografii do oper, partytury

utworów i karykatury artystów potępionych za tworzenie

„zwyrodniałej sztuki”. Byli wśród nich m.in.:

Alban Berg – kompozytor austriacki, jeden z prekursorów muzyki

atonalnej; współzałożyciel Towarzystwa Muzycznego, którego

celem było wspieranie awangardowych eksperymentów

muzycznych

Ernst Bloch – niemiecki filozof marksistowski i teolog ateistyczny.

Syn żydowskiego pracownika kolei

Hanns Eisler – kompozytor niemiecki pochodzenia austriackiego;

komunista i żyd

Paul Hindemith – niemiecki kompozytor i dyrygent; W latach

dwudziestych uważany był w Niemczech za przywódcę młodego

pokolenia awangardowych kompozytorów

Ernst Krenek - austriacki kompozytor i publicysta pochodzenia

czeskiego; zajmował się muzyką modernistyczną

Arnold Schönberg – kompozytor austriacki, pionier muzyki

dodekafonicznej i atonalności; założyciel Towarzystwa Muzycznego

Igor Strawiński – rosyjski kompozytor, pianista i dyrygent.

Propaganda (z łaciny propagandus – przeznaczony do

rozpowszechniania), świadome oddziaływanie na odbiorcę, którym

może być jednostka lub zbiorowość za pomocą środków perswazji

intelektualnej i emocjonalnej, np. symboli, słów, skojarzeń oraz

poprzez systematyczne rozpowszechnianie określonych poglądów,

idei, haseł w celu pozyskania zwolenników jakiejś idei i nakłonienie

ich do zachowań pożądanych z punktu widzenia nadawcy przekazu

propagandowego.

Propaganda to wszelkie techniki (wizualne, werbalne, za pomocą

środków masowego przekazu) sterowania masowymi

zachowaniami, poglądami, postawami i dążeniami

W ustrojach totalitarnych propaganda jest narzędziem uzależniania

odbiorcy od nadawcy, instrumentem służącym zniewalaniu

społeczeństwa i utrwaleniu reżimu m.in. przez zacieranie różnicy

między prawdą a fałszem, informacją obiektywną a narzuconą

oceną. Istotę tak prowadzonej propagandy oddaje słynna

wypowiedź ministra oświaty III Rzeszy

J. Goebbelsa „Kłamstwo powtarzane tysiąc razy staje się prawdą”.

Przed dojściem do władzy (1933) Hitler na rozmaitych spotkaniach

wielokrotnie podkreślał, że brzydzi go przemycanie polityki do sfery

sztuki/kultury i że nigdy nie będzie tego robił…

Marzec 1933 Goebbels (staje się mistrzem propagandy): „Narodowa

rewolucja nie ograniczy się wyłącznie do spraw polityki, ale obejmie

również zakres zagadnień gospodarczych, kulturalnych, a przede

wszystkim sprawę filmu. Film stanowi najbardziej nowoczesny i

skuteczny środek wpływania na masy, dlatego właśnie rząd nie może

pozostawić kinematografii samej sobie.”

Na IV zjeździe partyjnym w Norymberdze (1934) nie było już

wątpliwości, jak się będą sprawy związane z kulturą kształtować.

Hitler nawołuje do związuje do związania sztuki z rzeczywistością.

Sztuka idealna to sztuka,

w której wszystko jest jednoznaczne.

W ustawie o sztuce zdegenerowanej wymieniono m.in. ekspresjonizm –

który potępiono i zabroniono.

W 1934 roku została powołana do życia ustawa filmowa, która

sprowadzała się do kilku punktów całkowicie zamykających usta

krytyków.

Sztuka miała służyć propagandzie. Pojawiały się filmy ewidentnie propagandowe –

służyły rozsiewaniu narodowo-socjalistycznej ideologii. Część z tych filmów była

kiepska. Krytycy, którzy opowiedzieli się za Hitlerem, tłumaczyli to w następujący

sposób: „Leonardo da Vinci namalował Chrystusa w 1500 lat po jego śmierci.

A zatem kto wie, ile czasu upłynie, zanim gigantyczna walka o losy Niemiec

znajdzie genialne odbicie w sztuce.”

Bardzo istotne było to, że zaostrzona została cenzura filmowa. Wprowadzono urząd

Głównego Dramaturga Rzeszy. Oczywiście stał się nim Goebbels, który był

„panem życia i śmierci” każdego filmu – na każdym etapie produkcji. Był wielkim

entuzjastą kina. Ustalił hierarchię, skalę ocen dla każdego filmu, co miało bardzo

istotne znaczenie nie prestiżowe, ale finansowe. W zależności od oceny zależało

to, czy film mógł liczyć na kolejne dotacje. Jeśli film był źle oceniany, to twórca

nie mógł liczyć na pieniądze także przy tworzeniu następnego filmu.

Najwyższa ocena to film określony jako bardzo wartościowy z punktu widzenia

państwowo-politycznego (najwyższe kredyty, kasa). Wysoko notowany był też

film określany jako bardzo wartościowy. Już niższą ocenę otrzymywał film

wartościowy dla młodzieży. Kiepską oceną była: wartościowy z punktu widzenia

artystycznego. Bardzo niska ocena to wartościowy ze względu ludowości. Bardzo

niska to warty uznania – co właściwie było wyrokiem. Jeśli w ogóle doszło do

zakończenia produkcji takiego filmu. Bardzo wiele filmów Goebbels przerwał w

trakcie produkcji, zmieniał reżyserów, aktorów. Sprawował rolę jedynego władcy.

W roku 1934 pojawiła się też dramatyczna ustawa, która mówiła o

tym, że w branży filmowej mogą pracować tylko ludzie

pochodzenia niemieckiego

. Sprawdzano ich do trzeciego

pokolenia wstecz.

W wyniku tego na bruku znalazło się 3,5 tysiąca ludzi – tragedią

było to tez dla ich rodzin.

W najtrudniejszej sytuacji znaleźli się aktorzy, których

małżonkowie byli obciążeni anatemą żydowskiego

pochodzenia. Sytuacja ta dawała możliwość wywierania na nich

presji. Aktorów namawiano lub zmuszano wręcz do rozwodów.

W 1936 Goebbels zabronił krytykom filmowym oceniania dzieł.

Zostali zrównani w prawach i obowiązkach z urzędnikami

państwowymi – nie mogli wyrażać własnego zdania. Można było

opisywać, ale bez sądów i wartościowania – o wartości filmu

decydował urząd. Cały przemysł filmowy został

znacjonalizowany. Także kina.

Goebbels chciał aby w filmach propagowane były takie wartości jak:

•

szczęście rodzinne

•

jeden dom

•

antydekadentyzm

•

wierność

I właśnie w wielu filmach sam Goebbels był tak ukazywany. Piękna żona o

blond włosach u jego boku oraz gromadka ślicznych, zdrowych, a przede

wszystkim zdolnych dzieci, wiodących szczęśliwe życie. Wprost życie

wzorowego aryjczyka. Jednak Goebbels nie był taki jak na filmach.

Podobały mu się ciemnowłose kobiety, a ponadto miał romans z czeską

aktorka.

Goebbels jeszcze w marcu 1945 roku podjął próbę zorganizowania nowej

kampanii propagandowej związanej ze zbrodnią katyńską i liczył, że dzięki

niej zostanie rozbita Koalicja Antyhitlerowska.

Od roku 1969 znana jest końcowa liczba filmów wyprodukowanych w

Niemczech w latach 1939 – 1945, jest ich 1094. 48% z nich to komedie,

27% melodramaty, 11% filmy akcji a tylko 14% to polityczne filmy

propagandowe. Nie jest to przypadek, minister Goebbels stawiał raczej na

politycznie kontrolowane kino, dostarczające widzom przeżyć i emocji.

Mając to na uwadze nie jest zaskakujące, że wręcz zafascynowany był

filmem

Przeminęło z wiatrem

: „To trzeba oglądać częściej. Musimy wziąć z

tego przykład”

Hitlerjunge Quex, reż. Hans

Steinhoff, 1933 (premiera

1934)

Jeden z najlepiej zrealizowanych filmów

początku propagandy. Film cieszył

się ogromnym powodzeniem. Mówił

o walce, jaka toczyła się między

berlińskimi nazistami a

komunistami. Środowisko

proletariackie zostało odtworzone z

dużym realizmem, ale starych

komunistów pokazano jako bandę

pijaków i przestępców. Syn pary

komunistów Heinrich, przezywany

Quex, oddaje swoje życie za

narodowo-socjalistyczne ideały.

Zostaje zabity przez komunistyczną

bojówkę, co stanowi wielki wstrząs

dla ojca.

Film propagował starannie ukrytą

tezę, że z uczciwego komunisty

może być jeszcze dobry nazista.

Postać chłopca miała stać się

wzorem dla młodzieży wywodzącej

się z proletariackiego

i studenckiego otoczenia.

Zbiegowie, reż. Gustaw Ucicky,

1934

Bohaterami była grupa

nadwołżańskich Niemców dążąca

z oddalonego miasteczka nad

Wołgą do swojej ojczyzny. Droga

powrotna była trudna, bo

towarzyszyły im walki i

rewolucyjne wstrząsy. Uciekinierzy

mieli doskonałego przywódcę,

którego żelazna konsekwencja i

bezwzględność w postępowaniu

gwarantowały powodzenie całej

akcji. Na kanwie bardzo

sensacyjnej fabuły film zawierał

szereg akcentów

propagandowych. Mówił o

cierpieniach i wyjątkowym

bohaterstwie niemieckich

emigrantów.

Przede wszystkich chwalił idee

wodzostwa – ta idea przewijała się

przez wszystkie filmy o

uciekinierach.

Wieczny Żyd, reż. Fritz Hippler,

1940

Film "dokumentalny" opisujący

fragmenty kultury i

mentalność narodu

żydowskiego, jego

pochodzenie, sposób,

w jaki rozwija się na danym

terenie. Film niewątpliwie

antysemicki. Żydzi ukazani są

jako naród dążący do

ekspansji na świecie i

stanowiący zagrożenie dla

innych nacji. Niektóre sceny

mogą być zbyt drastyczne dla

normalnego widza (np. scena

rytualnego mordu zwierząt).

Film został nakręcony na

zamówienie Hitlera.

Żyd Suss, reż.

Veit Harlan

1940

Film opowiada biografię Josepha Süß

Oppenheimera, niemieckiego kupca

żydowskiego, związanego z dworem

wirtemberskim na początku XVIII

wieku. Podstawą scenariusza były dwa

literackie utwory biograficzne o tym

samym co film tytule. Autorzy

filmowego scenariusza, opierając się

na literackich biografiach i danych

historycznych, stworzyli daleki od ich

neutralnej wymowy propagandowy

obraz pełen przeinaczeń i manipulacji,

by ilustrował rasistowskie założenia

nazistowskiej ideologii. Obraz

żydowskich bohaterów filmu stanowi

dokładne odzwierciedlenie

antysemickich stereotypów, którym

hołdowała III Rzesza. Cechy takie jak

chciwość, skąpstwo, mściwość,

przestępcze skłonności, obyczajowe

dewiacje oraz fizyczna brzydota noszą

w filmie wyłącznie Żydzi. Niemieccy

bohaterowie są bez wyjątku uczciwi

i kierują się szlachetnymi pobudkami,

a jeżeli popełniają niedobre uczynki,

to tylko w wyniku intryg Żydów.

Powrót, reż. Gustaw Ucicky,

1941

Propagandowy film niemiecki z czasów II wojny

światowej, szkalujący i atakujący Polaków,

a gloryfikujący Niemców; wydarzenia

przedstawione w tym filmie są całkowicie

nieprawdziwe, a sam obraz miał na celu

wzmożenie nastrojów antypolskich na

terenie Generalnego Gubernatorstwa i w

Rzeszy.

Film przedstawia losy niemieckiej

mniejszości na Wołyniu tuż przed wybuchem

II wojny światowej. Główna bohaterka, Marie,

składa skargi do sądu, które zostają

odrzucone, w związku z likwidacją

niemieckiej szkoły. Udaje się ona wraz z

mężem Fritzem do kina. Dochodzi tam do

antyniemieckiego wystąpienia - po tym, jak

bohaterowie odmawiają zaśpiewania hymnu

polskiego, zostają brutalnie pobici. Polacy

odmawiają przyjęcia rannego Fritza do

szpitala, wskutek czego mężczyzna umiera.

W tym samym czasie w całym kraju trwają

przygotowania do wojny, a wystąpienia

antyniemieckie są coraz częstsze. W

momencie rozpoczęcia konfliktu wszyscy

Niemcy zostają aresztowani

i przetrzymywani w nieludzkich warunkach.

Nazajutrz Polacy chcą ich rozstrzelać.

Więźniów podtrzymuje przy życiu jedynie

myśl o nadciągających wybawicielach -

niemieckich żołnierzach.

Kołobrzeg, reż. Wolfgang

Liebeneiner, Veit Harlan, 1945

Ostatnia wielka produkcja III Rzeszy. Ukończony

kilkanaście dni przez końcem II wojny

światowej. Monumentalny jak na ówczesne

czasy i możliwości film niósł ze sobą jasne

przesłania oparte o historię bohaterskiej

obrony twierdzy Kołobrzeg przez wojsko

pruskie i mieszkańców przed potężną armią

napoleońską w 1807 r. Posłużono się przy

tym manipulacją historyczną, gdyż

w rzeczywistości waleczność obrońców

Kołobrzegu nie zmieniła całościowego

obrazu wojny - miasto zostało później

wydane Francuzom bez walki na mocy

traktatu pokojowego. Bohaterstwo

kołobrzeskich Niemców miało więc wymowę

wyłącznie moralną. W celu uzyskania

odpowiedniego efektu propagandowego,

manipulowano także chronologią wydarzeń.

Film imponuje rozmachem (setki statystów,

sceny batalistyczne).

Kolberg

jako film

propagandowy nie odniósł zamierzonego

celu ukazując się w czasie gdy wizyty w

kinie były jedną z ostatnich rzeczy o jakiej

myśleli rozpaczliwie broniący się na

wszystkich frontach Niemcy. Jego wymowę

osłabił też fakt, że w trakcie emisji miasto

upadło.

BIBLIOGRAFIA

http://pl.wikipedia.org/wiki/III_Rzesza#Kultura_i_sztuka

http://pl.wikipedia.org/wiki/Propaganda

http://www.sciaga.pl/tekst/10706-11-propaganda_polityczna

http://historiafilmu.wordpress.com/2007/11/06/propaganda-filmowa-iii

-rzeszy/

http://www.trzeciarzesza.info/poziom-%C5%BCycia-w-iii-rzeszy-przed-

wojn%C4%85-r117.htm

http://www.filmweb.pl/f36474/Powr%C3%B3t,1941/opisy

http://www.filmweb.pl/f183350/Wieczny+%C5%BByd,1940

http://historiafilmu.wordpress.com/2007/11/06/propaganda-filmowa-

iii-rzeszy-filmy/

http://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%BByd_S%C3%BCss_(film_1940)

http://blogmedia24.pl/node/22066

Document Outline