Od wielu lat operacje pokojowe są trwałym
elementem polityki międzynarodowej stając
się podstawowym, bardziej lub mniej
skutecznym, narzędziem rozwiązywania
sporów.
Operacje pokojowe kojarzą się głównie z
Organizacją Narodów Zjednoczonych, która do
końca lat osiemdziesiątych była w zasadzie
jedyną organizacją międzynarodową
prowadzącą tego typu operacje zgodnie z
zapisami Karty Narodów Zjednoczonych.
„Narody Zjednoczone dążą do (…) utrzymywania
pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego; w
tym celu będą one podejmowały skuteczne
zbiorowe środki dla zapobiegania i usuwania
gróźb przeciwko pokojowi i dla uchylania aktów
agresji lub innych zamachów przeciwko pokojowi,
oraz osiągały, przy pomocy środków pokojowych i
zgodnie z zasadami sprawiedliwości i prawa
międzynarodowego, załatwianie lub rozstrzyganie
sporów międzynarodowych albo sytuacji, które
mogłyby doprowadzić do zakłócenia pokoju”
Artykuł 1 KNZ
Aby wykonywać te zadania, organizacja ma
możliwość zastosowania określonych środków
zbiorowych w celu zapobiegania zagrożeniom
pokoju oraz tłumienia wszelkich aktów agresji.
Środki te obejmują przewidziane w rozdziale
VI Karty działania dyplomatyczne,
polegające głównie na zaleceniach
pokojowego rozwiązania konfliktu przez
zainteresowane strony zgodnie z odpowiednią
rezolucją Rady Bezpieczeństwa.
Rada Bezpieczeństwa może także zastosować
przewidziane w rozdziale VII Karty środki
przymusu. Obejmują one sankcje
ekonomiczne i polityczne, polegające na
całkowitym lub częściowym zerwaniu
stosunków gospodarczych i komunikacji oraz
na zerwaniu stosunków dyplomatycznych.
W przypadku gdy działania te są
niewystarczające, Rada Bezpieczeństwa może
użyć sił zbrojnych państw członkowskich
do przeprowadzenia demonstracji siły,
blokady lub innych operacji militarnych
jakie uzna za konieczne w celu utrzymania lub
przywrócenia pokoju i bezpieczeństwa.
ŚRODKI SYSTEMU BEZPIECZEŃSTWA
ZBIOROWEGO PRZEWIDZIANE W KARCIE
NARODÓW ZJEDNOCZONYCH
Pokojowe
rozstrzyganie
sporów
Środki przymusu
Interwencja
zbrojna
Bez użycia
siły
Z użyciem
siły
Rozdział
Karty NZ
Rozdział VI
Rozdział VII
Rodzaje
działań
(mandat)
-
rokowania
-Badanie sytuacji
przez RB ONZ
-Pośrednictwo
-koncyliacja
-Rozstrzyganie
sądowe
-Odwołanie się do
organizacji lub
układów
międzynarodowy
ch
-Całkowite lub
częściowe
zerwanie
stosunków
gospodarczyc
h i
komunikacji
(sankcje)
-Zerwanie
stosunków
dyplomatyczn
ych
-Demonstrac
ja siły
-blokada
-
Inne operacje
sił zbrojnych
(interwencja
przeciw
agresji)
Operacje pokojowe ONZ w początkowej fazie
rozwoju miały głównie charakter operacji
utrzymania pokoju z wykorzystaniem lekko
uzbrojonych sił międzynarodowych. Były to
operacje rozdzielająco- obserwacyjne,
polegające na nadzorowaniu zawieszenia broni
między zwaśnionymi stronami i pomocy w
przestrzeganiu jego warunków.
Rola tych operacji polegała przede wszystkim
nie na rozwiązaniu danego konfliktu, ale raczej
na jego zahamowaniu i nie dopuszczeniu do
dalszej eskalacji.
ZASADY OPERACJI UTRZYMANIA POKOJU:
Zgoda wszystkich stron konfliktu na
rozmieszczenie sił pokojowych;
Całkowita bezstronność sił pokojowych wobec
stron konfliktu;
Ograniczenie prawa użycia broni wyłącznie do
samoobrony.
Takie operacje obecnie często określa się
mianem tradycyjnych operacji
pokojowych lub operacji pokojowych
pierwszej generacji.
Po zakończeniu zimnej wojny zwiększył się
zakres zadań realizowanych w ramach
operacji pokojowych. Obok dotychczasowych
zadań związanych z łagodzeniem konfliktów
międzypaństwowych, współczesne operacje
pokojowe coraz częściej realizują zadania
związane z konfliktami wewnętrznymi.
Polegają one na zapewnieniu warunków nie
tylko do przerwania walk ale również do
przeprowadzania akcji humanitarnych, pełnej
lub częściowej demobilizacji lub wycofania
walczących sił oraz przeprowadzenia wolnych
wyborów.
Do czasu ustanowienia i umocnienia nowych
władz, zapewniają też tymczasową
administrację oraz warunki do odbudowy
gospodarczej i politycznej państwa.
Operacje te nazywane są często operacjami
pokojowymi drugiej generacji.
Pojawia się również pojęcie operacji
pokojowych trzeciej generacji, określające
operacje polegające na użyciu siły w celu
zmuszenia stron konfliktu do przestrzegania
odpowiednich postanowień Rady
Bezpieczeństwa.
W przypadku konfliktu międzypaństwowego
związane są one z określeniem jednej strony
jako agresora i działaniem na korzyść drugiej
strony jako ofiary agresji.
Jest to więc odejście od zasady bezstronności
wobec stron konfliktu, która stanowiła
podstawowy kanon tradycyjnych operacji
pokojowych ONZ.
GENERACJE OPERACJI POKOJOWYCH ONZ
OPERACJE POKOJOWE ONZ
I generacji
(tradycyjne operacje utrzymania
pokoju)
II generacji
(wielofunkcyjn
e operacje
utrzymania
pokoju)
III generacji
(operacje
wymuszania
pokoju)
obserwacyj
ne
rozdzielając
e
Rozdział
Karty NZ
Rozdział VI (rozwiązania
pośrednie między VI i VII)
Rozdział VI
(częściowo
VII)
Rozdział VII
Rodzaje
działań
(mandat)
-Obserwacja
przestrzegan
ia
porozumieni
a i
przerwaniu
działań
-Meldowanie
o
naruszeniach
porozumieni
a
-Mediacje
między
stronami
-Tworzenie i
kontrola stref
buforowych
między
stronami
-Monitorowa
nie
ograniczeń w
uzbrojeniu
stron w
określonych
strefach
-Zapewnienie
bezpieczeńst
wa i
tymczasowej
administracji
-Nadzorowan
ie
rozbrojenia i
demobilizacji
stron
-Ochrona i
nadzorowani
e wyborów
-Wymuszanie
sankcji
-Zapewnienie
bezpieczeńst
wa dla akcji
humanitarny
ch
-Interwencja
zbrojna
przeciw
agresji.
Organem na którym spoczywa odpowiedzialność
za utrzymanie międzynarodowego pokoju i
bezpieczeństwa, jest Rada Bezpieczeństwa,
która może wezwać strony sporu do
uregulowania go za pomocą środków w
zależności od uznania.
Prawo powiadamiania Rady Bezpieczeństwa o
istnieniu zagrożenia dla pokoju i
bezpieczeństwa przysługuje każdemu-
zarówno członkom ONZ, jak i państwu
nieposiadającemu członkostwa w organizacji-
pod warunkiem gotowości do jego pokojowego
rozwiązania.
W związku z brakiem zdolności do działania,
którym wykazała się Organizacja Narodów
Zjednoczonych, szczególnie w Europie, a
także przeobrażeniami w Europie Środkowej,
które przyczyniły się do zmiany sytuacji
międzynarodowej- przeprowadzono reformę
NATO mającą na celu przygotowanie Sojuszu
do spełniania nowych celów.
Zmiany te głównie dotyczyły:
Podejmowania we własnym zakresie operacji
niebędących samoobroną zbiorową określoną
a artykule 5 Traktatu waszyngtońskiego, w
tym operacji utrzymania pokoju;
Włączenie problematyki operacji pokojowych i
humanitarnych do zakresu współpracy w
ramach Partnerstwa dla Pokoju;
Udzielenia ONZ pomocy w realizacji mandatu
operacji pokojowej w byłej Jugosławii.
W nowej doktrynie Sojuszu opracowano
wspólny dla wszystkich krajów europejskich
program Partnerstwa dla Pokoju oraz
wprowadzono jednolitą terminologię
dotyczącą zaangażowania NATO w operacje
pokojowe, gdyż do tej pory posługiwano się
terminologią ONZ.
OPERACJE WSPARCIA POKOJU-
„wielofunkcyjne operacje prowadzone na
zasadzie bezstronności, na podstawie mandatu
ONZ/OBWE, z zaangażowaniem: sił wojskowych,
działań dyplomatycznych i humanitarnych w
celu osiągnięcia długoterminowego
porozumienia politycznego pomiędzy stronami
konfliktu lub innych warunków sprecyzowanych
w mandacie”
Jako środek do realizacji operacji wsparcia
pokoju określono wielonarodowe siły
połączone.
Siły te mają realizować operacje wsparcia
pokoju zgodnie z następującymi warunkami:
Operacją wsparcia pokoju powinna kierować uznana
organizacja międzynarodowa, np. ONZ, OBWE, która
opracowuje jednoznaczny mandat oraz wyznacza
osobę kierującą operacją w jej imieniu;
Wszystkie strony konfliktu powinny posiadać wolę do
jego politycznego rozwiązania;
Strony konfliktu, a także państwo gospodarz, na
którego terenie będą rozlokowane siły NATO, powinny
wyrazić zgodę na rozmieszczenie sił pokojowych;
Wszystkie państwa Sojuszu muszą wyrazić zgodę na
zaangażowanie NATO w danej operacji, a także
dobrowolnie zgłosić udział swoich sił.
Do operacji wsparcia pokoju zaliczamy:
Zapobieganie konfliktom,
Tworzenie pokoju,
Budowanie pokoju,
Utrzymywanie (zachowanie) pokoju,
Wymuszanie pokoju,
Operacje humanitarne.
ZAPOBIEGANIE
KONFLIKTOM
Wielonurtowa działalność, której podstawą jest
rozdział VI KNZ obejmująca w swym zakresie
całe spektrum działań, od dyplomatycznych po
rozmieszczenie prewencyjne; jej celem jest
zapobiegnięcie przekształceniu się sporu w
konflikt zbrojny lub jego rozprzestrzenieniu.
Zapobieganie konfliktom obejmuje m.in.
Ustalenie faktów, konsultacje, odstraszanie,
inspekcje, nadzorowanie i obserwacje.
Celem tej operacji jest więc zapobieganie
powstaniu konfliktów i niedopuszczenie do
przerodzenia się sporu w konflikt, a
jednocześnie umożliwienia stronom sporu
(konfliktu) jego rozwiązanie przy pomocy
pokojowych środków. W związku z tym, że
zapobieganie konfliktom opiera się przede
wszystkim na wykorzystaniu pokojowych
środków, środki militarne, w tym między
innymi użycie komponentu wojskowego,
stosowane są w ostateczności i w celu
wsparcia działań dyplomatycznych
zmierzających do rozwiązania sporu lub
zapobieżenia rozszerzeniu się konfliktu.
TWORZENIE POKOJU
Operacja, która obejmuje w swoim zakresie
działalność dyplomatyczną prowadzoną po
rozpoczęciu konfliktu, a jej celem jest
doprowadzenie do przerwania
prowadzonych działań zbrojnych i (lub) jak
najszybsze porozumienie pokojowe
pomiędzy stronami konfliktu. Działania
dyplomatyczne mogą obejmować:
prowadzenie dobrych usług, mediacje,
pośrednictwa oraz wywieranie presji
dyplomatycznej poprzez izolację lub sankcje.
BUDOWANIE POKOJU
Zestaw działań, których celem jest przede
wszystkim niedopuszczenie do powstawania
sporów, konfliktów zbrojnych i innych
poważnych kryzysów bezpieczeństwa, a w
przypadku ich wystąpienia- niedopuszczenie
do ich nawrotu.
Działania te dzielą się na dwie
Działania te dzielą się na dwie
grupy:
grupy:
Uregulowania międzynarodowe (prawo
międzynarodowe, normy, porozumienia i
rozwiązania- globalne, regionalne i dwustronne-
których celem jest zminimalizowanie zagrożeń
dla bezpieczeństwa, zwiększanie zaufania oraz
tworzenie ram dialogu i współpracy)
Budowania pokoju wewnątrz państw
(wysiłki mające na celu stworzenie wewnątrz
poszczególnych państw niezbędnych warunków
dla pokoju- wysiłki podejmowanych przez te
państwa samodzielnie bądź też wspierane z
zewnątrz)
ZACHOWANIE POKOJU
Celem działań dla zachowania pokoju jest
rozwiązanie, lub przynajmniej ograniczenie,
poszczególnych sporów i niedopuszczenie, by
przerodziły się w konflikt zbrojny.
Działania te mogą przyjmować
Działania te mogą przyjmować
formy:
formy:
Dyplomacji prewencyjnej (odnosi się do
pełnego zestawu metod opisanych w artykule 33
KNZ, stosowanych zanim spór „przekroczy linię”
dzielącą go od konfliktu zbrojnego)
Rozmieszczenia prewencyjnego
(rozmieszczenie sił wojskowych lub policyjnych,
ewentualnie także osób cywilnych, z zamiarem
zapobieżenia przerodzenia się sporu w konflikt
zbrojny)
PRZYWRÓCENIE
POKOJU
Działania zastosowane do rozwiązywania
konfliktu po tym, jak przerodził się on w
działania zbrojne; zasadzają się one na
współpracy- i ostatecznie zgodzie-
zaaranżowanych stron
Można wyróżnić dwa główne
Można wyróżnić dwa główne
rodzaje działań:
rodzaje działań:
Tworzenie pokoju (takie same środki jak w
przypadku dyplomacji prewencyjnej, ale już po
przerodzeniu się sporu w konflikt zbrojny)
Utrzymanie pokoju (polega na rozmieszczeniu
kontyngentu wojskowego lub policyjnego w celu
wspierania realizacji porozumień uzgodnionych
między rządami lub stronami, które były
zaangażowane w konflikt)
WYMUSZANIE POKOJU
Reakcje na konflikt lub inne poważne kryzysy
bezpieczeństwa, kiedy brak porozumienia
między wszystkimi zainteresowanymi rządami
lub stronami.
Można je podzielić na dwie
Można je podzielić na dwie
kategorie:
kategorie:
Sankcje- pozamilitarne (środki nie
wymagające użycia siły ani groźby jej użycia)
Wymuszanie pokoju- militarne (to groźba
użycia siły lub jej użycie w celach pokojowych
w odpowiedzi na konflikty lub inne poważne
kryzysy bezpieczeństwa. Strony konfliktu są
zmuszone do zawarcia pokoju.)
OPERACJE
OPERACJE
HUMANITARNE
HUMANITARNE
Operacje prowadzone w celu pomocy ludności
cywilnej, mogą być realizowane samodzielnie
przez komponent wojskowy lub we współpracy z
wyspecjalizowanymi organizacjami cywilnymi.
Prowadzone są w sytuacji, gdy władze
odpowiedzialne za udzielenie pomocy nie są
zdolne do udzielenia takiej pomocy lub nie są
skłonne jej udzielić.
Celem operacji humanitarnych jest niesienie
pomocy ludności cywilnej w przypadku
łamania praw człowieka, klęsk żywiołowych,
epidemii, itp.
Operacje humanitarne obejmują w
swym zakresie następujące zadania dla
komponentu wojskowego:
1.
Pomoc humanitarna – skupia się na
dostarczaniu i rozdzielaniu podstawowych
środków niezbędnych do życia oraz budowę
obozów przejściowych.
2. Pomoc w trakcje klęsk żywiołowych –
najczęściej zadanie to jest podejmowane w
nagłych wypadkach, jeżeli państwa są w stanie
sobie poradzić z potrzebami z zakresu ochrony i
ratowania życia ofiar klęsk żywiołowych. W
przypadku gdy dane państwo członkowskie nie
jest zdolne do koordynowania takich działań,
może to być przekazane i kierowane przez
Główny Komitet Planowania Pomocy Cywilnej,
istniejący przy NATO.
3. Obrona praw człowieka – jest
fundamentalnym zadaniem wszystkich
operacji wsparcia pokoju
OGÓLNE ZASADY
PROWADZENIA OPERACJI
WSPARCIA POKOJU:
Wzajemny szacunek,
Bezstronność,
Wiarygodność,
Ograniczenie użycia siły,
Przejrzystość celu operacji,
Koordynacja cywilno- wojskowa,
Swoboda poruszania się,
Elastyczność.
Traktat o Unii Europejskiej uzgodniony 10
grudnia 1991r. w Maastricht ustanowił- jako
drugi filar UE- Wspólną Politykę
Zagraniczną i Bezpieczeństwa.
Traktat ten zakładał ścisłą współpracę z Unią
Zachodnioeuropejską, uznając ją za zbrojne
ramię Unii Europejskiej i wykonawcę założeń
WPZiB.
Szczególne znaczenie dla rozwoju UZE, a
jednocześnie rozwoju polityki obronnej UE,
miała Deklaracja z Petersburgu, przyjęta 19
czerwca 1992r.
Obok postanowień dotyczących wzajemnych
stosunków między UZE a UE i NATO oraz
określenia praw i obowiązków państw
członkowskich, obserwatorów i członków
stowarzyszonych, deklaracja ta zawierała
szereg ustaleń mających na celu zwiększenie
możliwości operacyjnych UZE.
Postanowiono, że obok zadań związanych z
zapewnieniem wspólnej obrony siły UZE będą
wykonywać zadania w zakresie akcji
humanitarnych i poszukiwawczo- ratowniczych
oraz operacji utrzymania i przywracania
pokoju (tzw. „misje petersberskie”)
Decydując się na prowadzenie misji
petersberskich, państwa członkowskie UZE
postanowiły zbudować jej zdolność
operacyjną. Została przyjęta koncepcja
stworzenia sił podległych UZE.
Oddawane do dyspozycji UZE jednostki
wojskowe były wydzielane z narodowych sił
państw członkowskich; doraźnie miały służyć
wspólnej obronie, a także do prowadzenia
misji pokojowych.
Misje petersberskie
obejmowały:
Operacje humanitarne i ratownicze;
Przeprowadzanie misji pokojowych;
Zadania bojowe przy opanowywaniu sytuacji
kryzysowych, w tym przywracanie pokoju
Na mocy Traktatu amsterdamskiego prawo
prowadzenia zadań petersberskich uzyskała
także Unia Europejska.
Od połowy 2001 r., po ustanowieniu
Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony
oraz przekazaniu przez UZE swojej części
operacyjnej Unii Europejskiej, prawo
prowadzenia tych misja ma wyłącznie UE.
Bibliografia
Barcik J, Europejska Polityka Bezpieczeństwa i obrony.
Aspekty prawne i polityczne;
Evans Gareth, Współpraca dla pokoju;
Gągor F., Paszkowski K., Międzynarodowe operacje
pokojowe w doktrynie obronnej RP;
Kącki Czesław, Siły wielonarodowe do misji pokojowych;
Ostaszewski Piotr, Międzynarodowe stosunki polityczne;
Zgrupowania taktyczne wojsk lądowych w operacjach
wsparcia pokoju, pod red. dr hab. A. Bujaka;
Zięba R., Europejska polityka Bezpieczeństwa i Obrony.