Równowaga wg koncepcji 

motoryczności  

G. Schnabla

Paulina Lutecka

Agata Cieciuch

sem. II gr. II

Wiedza  o  motoryczności  człowieka  jest 

podstawowym 

zagadnieniem 

w 

naukach o kulturze fizycznej. Zgodnie 
z  nią  działanie  ruchowe  człowieka 
polega 

na 

nadążającym 

porównywaniu  pożądanej  wartości  z 
aktualną, 

dotyczącą 

wskaźników 

charakteryzujących ruch. Rozpoczęcie 
ruchu  jest  wg  Bernsteina  możliwe  po 
wyobrażeniu  celu  i  skonstruowaniu 
programu działania. 

Zatem  koordynacja  ruchowa  to 

„pokonywanie  nadmiernej  liczby 
stopni  swobody  poruszającego  się 
organizmu,  czyli  przekształcenie 
go  w  system  sterowalny”.  Do 
dalszych 

rozważań 

przyjęto 

definicję koordynacji ruchowej jako 
zdolności 

„do 

wykonywania 

złożonych 

ruchów 

dokładnie, 

szybko i w zmiennych warunkach”.

Najczęściej 

badano 

zagadnienia 

związane  z  kondycyjnymi  zdolnościami 
motorycznymi. 

Większość 

autorów 

uznało siłę, wytrzymałość i szybkość za 
podstawowe 

zdolności 

kondycyjne. 

Problematyce  kondycyjnych  zdolności 
motorycznych poświęcił się na przykład 
Schnabel. 

Zdolności 

kondycyjne 

zdeterminowane 

mechanizmami 

energetycznymi 

i 

zdolności 

koordynacyjne 

uwarunkowane 

w 

zasadniczym 

stopniu 

procesami 

sterowania, regulacji i kognicji. 

Zdolności niezbędne do wykonywania ruchów 

standardowych  (zdolność  łączenia  ruchów, 
różnicowania, 

równowagi, 

orientacji

  i  rytmizacji)  wiąże  z  kompleksem 
sterowania  ruchami.  W  zespole  zdolności 
warunkujących 

adaptację 

motoryczną 

umieścił  te,  które  determinują  możliwość 
dostosowania  czynności  ruchowych  do 
zmiennych  warunków  i  sytuacji.  Zaliczył  do 
nich zdolność orientacji, rytmizacji, reakcji i 
dostosowania motorycznego.

Podstawowe zdolności koordynacyjne i ich powiązania w kompleksy 

koordynacyjne

W  hierarchicznej  koncepcji  także  występuje 

kilka  poziomów  koordynacji  ruchowej. 
Podstawową  rolę  w  jej  przejawianiu  się 
odgrywają 

zdolności 

orientacji 

przestrzennej 

i 

kinestetycznego 

różnicowania ruchu, oparte na informacjach 
sensorycznych.  Na  kolejnym  poziomie 
umieszczono  bardziej  kompleksowe  funkcje 
ruchowe,  których  podłożem  są  złożone 
funkcje  sensoryczne  oraz  skomplikowane 
programy  ruchowe.  Do  typowych  dla  tego 
poziomu zdolności motorycznych zaliczamy 
zdolność  szybkiej  reakcji,  rytmizacji  i 
równowagi. 

Następny  poziom  związany  jest  z  czasem 

realizacji 

zadania. 

W 

przypadku 

ograniczenia 

czasowego 

używa 

się 

określenia koordynacja szybka. Natomiast 
gdy  ruch  ma  być  wykonany  z  dużą 
dokładnością,  jest  to  koordynacja  wolna. 
Na 

najwyższym 

poziomie 

zdolności 

koordynacyjnych  umieścił  kompleksowe 
zdolności  uczenia  się  motorycznego, 
zdolność  sterowania  ruchem  i  zdolność 
adaptacji motorycznej.

W  piśmiennictwie  spotyka  się  określenia  „mała 

motoryka” 

(fein 

Motorik) 

oraz 

„duża 

motoryka”  (gross  Motorik),  jako  odpowiedniki 
podziału  ruchów  na  globalne  i  lokalne. 
Pierwsze określa precyzyjne ruchy części ciała, 
a drugie ruchy całego ciała. Mĕkota z czterech 
podstawowych 

zdolności 

koordynacyjnych 

wydzielił  jedną  o  charakterze  lokalnym. 
Nazwał  ją  zręcznością,  rozumianą  jako 
zwinność  rąk.  Ljach,  posługując  się  metodą 
analizy 

czynnikowej 

podzielił 

wszystkie 

zdolności koordynacyjne na dwie grupy. 

Do  pierwszej  zaliczył  czynniki  związane  z 

wykonywaniem ruchów całym ciałem, a do 
drugiej – z ruchami rąk. Natomiast Starosta 
sklasyfikował wszystkie ruchy jako globalne 
lub  lokalne.  Wyodrębnił  siedem  grup,  z 
których  w  dwóch  pierwszych  umieścił 
ruchy lokalne (ruchy elementów ciała), a w 
pozostałych  globalne  (ruchy  całego  ciała). 
Pomimo znaczenia problematyki badań nad 
lokalnymi 

i 

globalnymi 

przejawami 

zdolności  motorycznych  w  piśmiennictwie 
napotkano  niewiele  opracowań,  zwłaszcza 
zawierających dane eksperymentalne

Równowaga

Równowaga  to  umiejętność  utrzymania 

pozycji  ciała  w  różnych  zróżnicowanych 
warunkach  wykonywania  różnorodnych 
ruchów lub utrzymania pozycji statycznej. 
Równowagę  dzielimy  na  statyczna  i 
dynamiczną.  Statyczna  to  taka  w  której 
utrzymujemy  pozycje  ciała  w  miejscu  - 
postawa 

zasadnicza, 

stanie 

stanie 

jednonóż,  waga  przodem,  STANIE  NA 
RĘKACH, stanie na głowie itp. 

Równowaga dynamiczna występuje w trakcie 

wykonywania  różnorodnych  ćwiczeń,  gdyż 
ciało  znajduje  się  w  ruchu  -  marsze,  biegi, 
skoki,  rzuty,  wahania,  ćwiczenia  na 
przyrządach, 

ćwiczenia 

wolne 

itp. 

W 

badaniach 

własnych 

zdolności 

zachowania 

równowagi 

przy 

wykorzystaniu  posturografu  otrzymano 

wiele 

wskaźników 

wybitnie 

silnie 

wzajemnie  powiązanych.  Dlatego,  za 

parametr  wystarczająco  reprezentatywny 

do  jej  oceny  przyjęto  pole  powierzchni 

rozwiniętej  przez  rzut  pionowy  OSC. 

Stwierdzono,  że  równowaga  mierzona  na 

posturografie  w  standardowy  sposób  w 

niewielkim 

stopniu 

zależała 

od 

pozostałych  zdolności  motorycznych.  Ze 

zdolności  kondycyjnych  warunkowały  ją: 

czas  narastania  siły  globalnej,  prędkość 

lokomocyjna i częstotliwość globalna. 

W  prezentowanych  badaniach  własnych 

lokalne zdolności kondycyjne nie miały 
żadnego 

wpływu 

na 

możliwość 

zachowania 

równowagi. 

Zdolności 

koordynacyjne  miały  nieco  większe 
znaczenie.  Było  to  zgodne  z  wynikami 
innych  autorów.  Różnice  w  znaczeniu 
ich  globalnych  i  lokalnych  przejawów 
były 

niewielkie. 

Ze 

zdolności 

koordynacyjnych  największe  znaczenie 
miała wielkość maksymalnego obrotu.

Ujemny  charakter  zależności  pomiędzy 

tą 

zdolnością 

a 

możliwością 

zachowania 

równowagi 

dowodził 

istnienia  pomiędzy  nimi  pozytywnego 
związku. 

Mniejsza 

wartość 

pola 

powierzchni  rozwiniętej  przez  rzut 
pionowy  OSC  była  powiązana  z 
możliwością 

wykonania 

większego 

obrotu w wyskoku.

Zdolność 

zachowania 

równowagi 

u 

człowieka  odbywa  się  na  drodze 
odruchowej. Natomiast jej poziom zależy 
głównie  od  właściwego  współdziałania 
wzroku, 

zmysłu 

czucia 

głębokiego 

(zdolność  różnicowania  ruchu)  i  aparatu 
przedsionkowego 

ucha 

środkowego. 

Ponadto,  istotne  jest  sprawne  działanie 
układu nerwowo-mięśniowego. 

Wydaje  się,  że  czas  narastania 

siły,  który  znacząco  korelował  ze 
zdolnością 

zachowania 

równowagi  był  uwarunkowany 
sprawnością 

funkcjonowania 

mięśni 

oraz 

zdolnością 

przewodzenia 

bodźców  przez 

układ  nerwowy.  Ten  ostatni 
element,  podobnie  jak  i  zdolność 
zachowania  równowagi,  wydaje 
się być niezależny od płci.

Ciało  człowieka  podczas  utrzymywania 

równowagi  traktowane  jest  jako  obiekt 
regulacji,  którym  kieruje  regulator,  tj. 
układ  nerwowy.  Większa  sprawność 
mechanizmu  sterowania  zachowaniem 
równowagi zależy od szybkości działania 
sprzężenia 

zwrotnego 

w 

układzie 

sterowania.  Główną  rolę  w  tej  czynności 
odgrywa 

analizator 

kinestetyczny. 

Kierowanie ruchem przez układ nerwowy 
jest realizowane na trzech poziomach. 

W  zadaniach  złożonych,  do  których 

należy 

zachowanie 

równowagi, 

działanie  odbywa  się  na  podstawie 
programów  wypracowanych  przez 
wyższe piętra układu nerwowego. Jest 
ono  powiązane  z  możliwościami 
wykonywania 

ruchów 

(np. 

manipulacyjnych), w których program 
budowany  jest  na  bieżąco  w  trakcie 
ruchu – na zasadzie „on line”.

Prawdopodobnie  uwarunkowań  zdolności 

do  zachowania  równowagi  w  pozycji 
stojąc  można  poszukiwać  w  innych 
zdolnościach  koordynacyjnych,  zwłaszcza 
o  globalnym  charakterze  aktywności 
ruchowej. Wydaje się, że większość zadań 
ruchowych o złożonej strukturze wykazuje 
powiązania  z  elementarnymi  przejawami 
poszczególnych 

koordynacyjnych 

zdolności motorycznych. 

Natomiast  te  ostatnie  wydają  się  być 

względnie  niezależne.  W  badaniach 
młodych  piłkarzy  nożnych  Ljach  i 
wsp. 

stwierdzili, 

że 

na 

1518 

współczynników  korelacji  aż  w  85–
95%  nie  było  związków  pomiędzy 
koordynacyjnymi 

zdolnościami 

motorycznymi.  Pozostałe  5  do  15% 
istotnych 

zależności 

dotyczyło 

wskaźników  w  obrębie  tych  samych 
koordynacyjnych 

zdolności 

motorycznych.

Rytm to jedno z głównych słów używanych przez 
trenerów  płotkarzy.  Posługiwanie  się  takimi 
sformułowaniami,  jak  „rytm  biegu”,  „rytm 
kroków”,  „jednostki  rytmiczne”  czy  „trening 
rytmowy”,  należy  do  codzienności  nie  tylko 
szkoleniowców,  lecz  także  autorów  publikacji 
związanych  z  tą  grupą  konkurencji  [5,  8]. 
Etymologia  słowa  rytm  (gr.  rhytmos  –  miara, 
proporcja),  a  także  jego  defnicje  podane  przez 
słowniki  i  encyklopedie  (wzór,  szablon,  model) 
sugerują  utożsamianie  rytmu  z  powtarzalnością, 
cyklicznością 

i 

regularnym, 

okresowym 

charakterem.

  Badacze  motoryczności  ludzkiej  zauważają   
jednak,  że  pojęcie  rytmu  jako  powtarzanego 
szablonu dotyczy głównie ruchów cyklicznych, 
natomiast dla ćwiczeń jednostkowych bardziej 
odpowiednią 

definicją 

jest 

„dynamiczno 

czasowe uporządkowanie ruchu”.
Antropomotorycy podkreślają złożoność 
problemu,  zaznaczając,  że  ta  specyficzna 
cecha 
ruchu,  jaką  jest  rytm,  składa  się  z  różnych 
elementów:  płynności,  precyzji,  stałości, 
zakresu i mocy. 

Metody badania równowagi 

statycznej

Do określenia poziomu zdolności 

zachowania równowagi zastosowano 
metodę posturograficzną. Wykorzystano 
w tym celu system badań „posturograf”, 
przeznaczony do określania stanu 
czynnościowego narządu równowagi 
metodą testów statokinezjometrycznych. 
Badanie polegało na zachowaniu przez 
32 s równowagi w pozycji stojącej na 
płycie posturograficznej o wymiarach 
0,400 m x 0,400 m x 0,055 m.

Zespół  czujników  zamontowany  w 

płycie 

powoduje 

rozłożenie 

siły 

ciężkości 

badanego 

na 

cztery 

składowe. 

Dlatego 

możliwe 

jest 

wyznaczanie 

chwilowych 

przemieszczeń 

rzutu 

pionowego 

ogólnego  środka  ciężkości  ciała  na 
platformę.

Badani wykonywali trzy podstawowe 

zadania motoryczne, polegające na 
zachowaniu równowagi w pozycji stojąc:

• przy oczach otwartych;
• przy oczach zamkniętych;
• przy oczach otwartych, w warunkach 

sprzężenia zwrotnego badany 
obserwował na monitorze aktualną 
pozycję rzutu ogólnego środka ciężkości 
(OSC), starając się utrzymać go w 
centralnym punkcie ekranu.

Przeprowadzona 

analiza 

współczynników  korelacji  pomiędzy 

poszczególnymi 

wskaźnikami 

zdolności  zachowania  równowagi 

wykazała,  że  większość  spośród 

analizowanych  wyników  była  silnie 

wzajemnie skorelowana. Dlatego do 

porównań  z  innymi  zdolnościami 

motorycznymi 

wybrano 

pole 

powierzchni  rozwiniętej  przez  rzut 

pionowy  OSC,  traktując  go  jako 

wystarczająco reprezentatywny.

Porównano  też  wyniki  typowych  dla 

wszystkich 

wersji 

pomiaru 

zdolności  zachowania  równowagi. 
Stwierdzono  duże  podobieństwo 
pomiędzy 

wskaźnikami 

uzyskiwanymi 

w 

różnych 

sposobach 

pomiarów. 

Dlatego 

analizę  ograniczono  do  wersji 
podstawowej, tj. pomiaru zdolności 
zachowania  równowagi  z  oczami 
otwartymi.

Bibliografia

• Schnabel G. (1974) Koordinativen Fähigkeiten 

im Sport – ihre Erfassung und zielgerichtete 

Ausbildung. „Theor. Prax. Körperkult.”, Nr. 7, s. 

627–632.

• Starosta W. (1993b) Symetria i asymetria 

ruchów człowieka. (W:) Motoryczność człowieka 

– jej struktura, zmienność i uwarunkowania, 

(red.) W. Osiński. Monografie nr 310, AWF w 

Poznaniu, s. 81–120.

• Starosta W. (1993a) Koordynacja ruchowa 

człowieka. (W:) Motoryczność człowieka – jej 

struktura, zmienność i uwarunkowania, (red.) W. 

Osiński. Monografie nr 310, AWF w Poznaniu, s. 

81–120.