SOCJOLOGIA

Kontrola społeczna. 
System normatywny.
Dewiacja. 

KONTROLA SPOŁECZNA 



Kontrola  społeczna  to  zespół  środków  działania, 

jakimi rozporządza grupa w celu zapewnienia jedności i 

zwartości 

wewnętrznej, 

w 

szczególności 

zaś 

podporządkowania  jej  członków  normom  grupowym. 

Życie  społeczne  regulowane  jest  przez  normy,  które 

zdefiniować  można  jako  przyjęte  przez  grupę  reguły 

postępowania. 



Uznaje  się,  że  źródłem  norm  są  wartości  w 

społeczeństwie  cenione.  Np.  wartość  taka,  jak 

poszanowanie  dla  życia  ludzkiego  dyktuje  normę 

zakazującą  zabijania,  a  miłosierdzie  i  współczucie 

nakazują wspomaganie ubogich. 

 

KONTROLA SPOŁECZNA 



Norma  społeczna  to  reguła  postępowania  wskazująca 
ludziom,  jak  powinni  się  zachowywać  we  wzajemnych 
stosunkach.  Norma  społeczna  uzyskuje  największą 
władzę  kierowania  zachowaniem  jednostki,  gdy  jest 
przez nią zinternalizowana. 



Internalizacja  normy  przez  jednostkę  to  przyjęcie  jej 
za własną; w takim wypadku jednostka jest przekonana, 
że  norma  nie  została  jej  narzucona  przez  grupę,  lecz 
wynika  z  natury  rzeczy.  Ze  względu  na  źródło  normy 
dzielimy na moralne, prawne, religijne i obyczajowe

RODZAJE NORM:



Norma moralna (etyczna) rodzi się w świadomości ludzi 

pod wpływem wewnętrznej oceny dobra i zła i jest 

przestrzegana dobrowolnie. Obowiązek moralny 

(powinność) wynika ze świadomości indywidualnej, choć 

najczęściej zakorzeniony bywa społecznie. 



Norma prawna to powszechnie obowiązująca reguła 

postępowania ustanowiona przez upoważniony do tego 

organ państwa, które ustanawia także przymus stosowania 

się do normy. 



Norma religijna wynika z zaleceń religii zapisanych w 

księgach uznanych za święte bądź utrwalonych przez 

instytucje religijne. 



Norma obyczajowa to reguła postępowania przyjęta 

powszechnie w danej zbiorowości społecznej i narzucona jej 

członkom w oparciu o tradycję. 



Ogół norm każdego rodzaju tworzy system normatywny. 

SYSTEM NORMATYWNY

SYSTEMY NORMATYWNE W SPOŁECZEŃSTWIE

MORALNOŚĆ 

PRAWO 

OBYCZAJ 

RELIGIA 

DEWIACJA



Dewiacja – zachowanie odbiegające od normy. 



Dewiacja może przybierać dwie formy: 
pozytywną (nadnormalną) i negatywną (podnormalną). 

Pojęcie  dewiacji  szersze  od  patologii  społecznej  (tylko 
dewiacja podnormalna

)  

DEWIACJA

Dwa typy teorii wyjaśniających zachowania dewiacyjne:



1. teorie typu biologicznego lub psychologicznego 
zorientowane na samą dewiację



2. teorie zorientowane na grupę społeczną, w której 
zachowania dewiacyjne powstają:

DEWIACJA

Wpływ czynników środowiskowych na występowanie zachowań 
dewiacyjnych może być tłumaczony na różne sposoby:



Koncepcja zróżnicowanych kontaktów 
Dewiacja  przekazywana  jest  przez  grupę,  w  której 

jednostka  uczestnicz  i  w  której  uczy  się  zachowań 

dewiacyjnych.



Teoria subkultury
Grupa  uznaje  odmienne  wartości  i  normy,  co  powoduje, 

że  zachowania  jej  członków  postrzegane  są  przez 

otoczenie jako dewiacyjne.



Teoria kontroli społecznej 
Do  zachowań  dewiacyjnych  prowadzi  załamanie  się 

mechanizmów kontroli społecznej.

DEWIACJA



Teoria naznaczania społecznego 
Dwie  fazy  dewiacji:  dewiacja  pierwotna  to  zachowanie 

naruszające  normy  społeczne,  dewiacja  wtórna  to 

społeczne naznaczanie kogoś jako dewianta i zmuszenie 

go  do  odgrywania  tej  roli.  Zatem  to  społeczeństwo 

stwarza dewiantów.



Koncepcja anomii
Anomia to stan zaniku lub załamania norm społecznych 

regulujących  zachowania  społeczne.  Źródłem  dewiacji 

jest  brak  spójności  między  kulturowo  określonymi 

celami a środkami ich osiągania.  

Dewiacja. Koncepcja anomii

. 



R.Merton:  Znaczące  środowisko  społeczne  człowieka 
składa się ze struktury społecznej i struktury kulturowej. 



Struktura kulturowa ma dwa elementy składowe: 



wzory  celów  kulturowych  (  kulturowo  zdefiniowane 
zamierzenia  jako  usankcjonowane  cele  dla  członków 
danego społeczeństwa)



normy  kulturowe  (  określają,  regulują  i  kontrolują 
przyjęte sposoby osiągania tych celów)



W zależności od akceptacji lub odrzucenia wzorów celów 
kulturowych  i  norm  instytucjonalnych  Merton  wyróżnia 
następujące typy indywidualnego przystosowania

:

Dewiacja. Koncepcja anomii

. 

Typy 
indywidualnego 

przystosowania

Wzory celów 
kulturowych

Normy 
instytucjonalne

Konformizm

+

+

Innowacja

+

-

Rytualizm

-

+

Wycofanie

-

-

Bunt

(+)
 -

(+)
 -