Pedagogika alternatywna

Pedagogika alternatywna

J. J. Rousseau, „ojciec rewolucji francuskiej” – krytykuje 

J. J. Rousseau, „ojciec rewolucji francuskiej” – krytykuje 

szkołę państwową, która 

szkołę państwową, która 

umacnia nierówności społeczne

umacnia nierówności społeczne

 

 

wśród ludzi z natury sobie równych

wśród ludzi z natury sobie równych

Atak na szkoły „bierne”: powielanie przez uczniów wzorów 

podawanych przez nauczyciela, równe zadania dla wszystkich 

ograniczające ambicje zdolnych uczniów, eliminacja 

najsłabszych, niechęć do szkoły, bezmyślne powtarzanie  

schematów.

Michaił Aleksandrowicz Bakunin: „dzieci nie należą ani do 

rodziców, ani do społeczeństwa, ale należą do samych siebie i 

do wolnej przyszłości” 

(na tym bazował sto lat później nurt antypedagogiki dążący 

do emancypacji 

dzieci)

Pedagogika alternatywna

Pedagogika alternatywna

Przełom XIX i XX wieku – reformy:

Przełom XIX i XX wieku – reformy:



walka o odnowę funkcji wychowawczych szkoły,

walka o odnowę funkcji wychowawczych szkoły,



protesty przeciwko ograniczaniu swobody i praw uczniów w szkole,

protesty przeciwko ograniczaniu swobody i praw uczniów w szkole,



edukacja bliżej codzienności poprzez obcowanie dzieci z naturą

edukacja bliżej codzienności poprzez obcowanie dzieci z naturą



tworzenie wspólnot edukacyjnych, krytyka szkół „wiejskich” i „wiejskich 

tworzenie wspólnot edukacyjnych, krytyka szkół „wiejskich” i „wiejskich 

pedagogów” za paternalistyczny model relacji nauczyciel – uczeń.

pedagogów” za paternalistyczny model relacji nauczyciel – uczeń.

Szkoły swobodne:

Szkoły swobodne:

Summerhill School, Darlington Hall, Beacou Hill School, Escuela Moderna 

Summerhill School, Darlington Hall, Beacou Hill School, Escuela Moderna 

w Barcelonie

w Barcelonie

Motto

Motto

: „Każdy może robić co chce, jeśli nie narusza swobód drugiego 

: „Każdy może robić co chce, jeśli nie narusza swobód drugiego 

człowieka, każdy ma obowiązki wobec społeczności, nie wolno 

człowieka, każdy ma obowiązki wobec społeczności, nie wolno 

dopuszczać do eksploatacji jednych przez drugich, w szkole nie powinno 

dopuszczać do eksploatacji jednych przez drugich, w szkole nie powinno 

być nauki religii i polityki, ani działań pedagogów opartych na jakiejś 

być nauki religii i polityki, ani działań pedagogów opartych na jakiejś 

jednej 

jednej 

wybranej i „nieomylnej” szkole psychologicznej”. (Bernard Russel)

wybranej i „nieomylnej” szkole psychologicznej”. (Bernard Russel)

Pedagogika alternatywna

Pedagogika alternatywna

Edukacja antyautorytarna na przykładzie Summerhill Alexandra Neilla:

Edukacja antyautorytarna na przykładzie Summerhill Alexandra Neilla:



samorząd spotykający się co tydzień w niedzielę wieczorem; każdy 

samorząd spotykający się co tydzień w niedzielę wieczorem; każdy 

bez względu na wiek i stanowisko ma jeden równoważny z innymi głos

bez względu na wiek i stanowisko ma jeden równoważny z innymi głos



w szkole każdy może palić, przeklinać czy spać z kim chce

w szkole każdy może palić, przeklinać czy spać z kim chce



zasady współżycia przyjmowane są na cotygodniowych spotkaniach 

zasady współżycia przyjmowane są na cotygodniowych spotkaniach 

i respektowane z żelazną konsekwencją

i respektowane z żelazną konsekwencją



nikt w szkole nie ma szczególnych przywilejów, cisza nocna obowiązuje 

nikt w szkole nie ma szczególnych przywilejów, cisza nocna obowiązuje 

tak samo uczniów jak i pracowników i nauczycieli

tak samo uczniów jak i pracowników i nauczycieli



uczestnictwo w zajęciach szkolnych nie jest obowiązkowe

uczestnictwo w zajęciach szkolnych nie jest obowiązkowe



każdy nauczyciel uczy jak chce

każdy nauczyciel uczy jak chce

Na pytanie, czy szkole udało się wychować jakiegoś geniusza Neill 

Na pytanie, czy szkole udało się wychować jakiegoś geniusza Neill 

odpowiada, że nie, jest kilku twórców, którzy jeszcze nie zdobyli sławy. 

odpowiada, że nie, jest kilku twórców, którzy jeszcze nie zdobyli sławy. 

Uważa jednak, że dużo ważniejsze jest to, kogo Summerhill nie 

Uważa jednak, że dużo ważniejsze jest to, kogo Summerhill nie 

wychowała, a nie wychowała żadnego polityka, policjanta ani księdza.

wychowała, a nie wychowała żadnego polityka, policjanta ani księdza.

Pedagogika alternatywna

Pedagogika alternatywna

Edukacja alternatywna to odmienny system kształcenia 

Edukacja alternatywna to odmienny system kształcenia 

od tego, który przyjęliśmy za powszechny. 

od tego, który przyjęliśmy za powszechny. 



Krystyna Baranowicz: „Każda zmiana, jakiej 

Krystyna Baranowicz: „Każda zmiana, jakiej 

dokonywano 

dokonywano 

w procesie edukacji na przestrzeni wieków, może być 

w procesie edukacji na przestrzeni wieków, może być 

uznana za rozwiązanie alternatywne”. 

uznana za rozwiązanie alternatywne”. 



Albert W. Maszke: ”O edukacji alternatywnej można 

Albert W. Maszke: ”O edukacji alternatywnej można 

mówić, gdy stwarza ona możliwość wyboru między co 

mówić, gdy stwarza ona możliwość wyboru między co 

najmniej dwiema możliwościami uczenia się człowieka, 

najmniej dwiema możliwościami uczenia się człowieka, 

np. między możliwością uczenia się w szkołach 

np. między możliwością uczenia się w szkołach 

publicznych bądź niepublicznych, np. prywatnych, 

publicznych bądź niepublicznych, np. prywatnych, 

społecznych czy innych”.

społecznych czy innych”.



Roman Leppert: „Nie da się  zidentyfikować zarówno 

Roman Leppert: „Nie da się  zidentyfikować zarówno 

pedagogiki alternatywnej jak i edukacji alternatywnej”.

pedagogiki alternatywnej jak i edukacji alternatywnej”.

Pedagogika alternatywna

Pedagogika alternatywna

Wybrane cechy 

Wybrane cechy 

edukacji alternatywnej

edukacji alternatywnej

 wg B. 

 wg B. 

Śliwerskiego 

Śliwerskiego 

(pełny zbiór zawiera 14 tych cech):

(pełny zbiór zawiera 14 tych cech):



opozycyjność wobec powszechnie przyjętych rozwiązań

opozycyjność wobec powszechnie przyjętych rozwiązań



stworzenie własnego, silnego systemu krytyki 

stworzenie własnego, silnego systemu krytyki 

(niszczenie obowiązujących tabu, obalanie 

(niszczenie obowiązujących tabu, obalanie 

powszechnych mitów, konwencji)

powszechnych mitów, konwencji)



bazowanie na ideałach demokracji, pluralizmu, 

bazowanie na ideałach demokracji, pluralizmu, 

tolerancji 

tolerancji 

i otwartości na nowość

i otwartości na nowość

Pedagogika alternatywna

Pedagogika alternatywna



niezależność genezy od zewnętrznych uwarunkowań 

niezależność genezy od zewnętrznych uwarunkowań 

teoretycznych, politycznych, społecznych i 

teoretycznych, politycznych, społecznych i 

gospodarczych

gospodarczych



opieranie się na bezinteresowności, dialogu, prawie 

opieranie się na bezinteresowności, dialogu, prawie 

do samorealizacji, wolności i wyobraźni

do samorealizacji, wolności i wyobraźni



radykalny poziom oferowanych przez nią przemian 

radykalny poziom oferowanych przez nią przemian 

(aby nie utrzymywać istniejącego 

(aby nie utrzymywać istniejącego 

status quo

status quo

).

).

Pedagogika alternatywna

Pedagogika alternatywna

Cechy generalne szkół alternatywnych 

Cechy generalne szkół alternatywnych 

wg W. Okonia:

wg W. Okonia:

1.

1.

swoiste oblicze, oryginalny model organizacyjny 

swoiste oblicze, oryginalny model organizacyjny 

wykreowane przez dyrektora i jego 

wykreowane przez dyrektora i jego 

współpracowników intensywnie i twórczo 

współpracowników intensywnie i twórczo 

współdziałających z uczniami;

współdziałających z uczniami;

2.

2.

autorska koncepcja wypracowana przez dyrektora 

autorska koncepcja wypracowana przez dyrektora 

i nauczycieli lecz niezbyt ostro sprzeczna z 

i nauczycieli lecz niezbyt ostro sprzeczna z 

programami oficjalnymi, celem szkoły jest rozwój 

programami oficjalnymi, celem szkoły jest rozwój 

inicjatyw, samodzielności i niezależności;

inicjatyw, samodzielności i niezależności;

Pedagogika alternatywna

Pedagogika alternatywna

3.

3.

atmosfera wolności z możliwie szerokim 

atmosfera wolności z możliwie szerokim 

podmiotowym udziałem uczniów;

podmiotowym udziałem uczniów;

4.

4.

właściwości zewnętrzne – budynku, warunków 

właściwości zewnętrzne – budynku, warunków 

pracy uczniów i nauczycieli, piękno i poziom 

pracy uczniów i nauczycieli, piękno i poziom 

wygody, infrastruktura.

wygody, infrastruktura.

(W. Okoń, 

(W. Okoń, 

Dziesięć szkół alternatywnych

Dziesięć szkół alternatywnych

, Warszawa 1997)

, Warszawa 1997)

Pedagogika alternatywna

Pedagogika alternatywna

W edukacji alternatywnej ważną rolę pełnią same 

W edukacji alternatywnej ważną rolę pełnią same 

alternatywy, które  różnicują się następująco:

alternatywy, które  różnicują się następująco:



kształcenie publiczne i niepubliczne

kształcenie publiczne i niepubliczne



kształcenie tradycyjne i innowacyjne

kształcenie tradycyjne i innowacyjne



kształcenie adaptacyjne i emancypacyjne

kształcenie adaptacyjne i emancypacyjne



wychowanie autorytarne i antyautorytarne

wychowanie autorytarne i antyautorytarne



wychowanie  dyrektywne i niedyrektywne

wychowanie  dyrektywne i niedyrektywne



pedagogika i antypedagogika  itp.....

pedagogika i antypedagogika  itp.....

Pedagogika alternatywna

Pedagogika alternatywna

 

 

Według założeń szkolnictwa alternatywnego :

Według założeń szkolnictwa alternatywnego :



uczeń  będzie jednocześnie podmiotem i 

uczeń  będzie jednocześnie podmiotem i 

przedmio-tem nauczania – uczenia się;

przedmio-tem nauczania – uczenia się;



nauczyciel  nie będzie  postacią tak silnie 

nauczyciel  nie będzie  postacią tak silnie 

ekspono-waną, jak w szkole konwencjonalnej, 

ekspono-waną, jak w szkole konwencjonalnej, 

niemniej  jego rola ma nadal spore  znaczenie;

niemniej  jego rola ma nadal spore  znaczenie;

Pedagogika alternatywna

Pedagogika alternatywna

 

 



w szkole  

w szkole  

otwartej

otwartej

 (tak nazywamy szkołę 

 (tak nazywamy szkołę 

alterna-tywną) uczniowie mają szeroki, częsty i 

alterna-tywną) uczniowie mają szeroki, częsty i 

bezpośredni kontakt z rzeczywistością 

bezpośredni kontakt z rzeczywistością 

społeczną, przyrodniczą  

społeczną, przyrodniczą  

i kulturową. Uczą się zarówno w szkole, jak i 

i kulturową. Uczą się zarówno w szkole, jak i 

poza nią, oprócz tego łączą naukę z pracą, w 

poza nią, oprócz tego łączą naukę z pracą, w 

tym również 

tym również 

z pracą zarobkową;

z pracą zarobkową;

Pedagogika alternatywna

Pedagogika alternatywna

 

 



uczniowie korzystają z pomocy profesjonalnych 

uczniowie korzystają z pomocy profesjonalnych 

i nieprofesjonalnych nauczycieli;

i nieprofesjonalnych nauczycieli;



ich praca odbywa się w grupach 

ich praca odbywa się w grupach 

kilkuosobowych, 

kilkuosobowych, 

a ponadto mają pewien wpływ  na dobór treści, 

a ponadto mają pewien wpływ  na dobór treści, 

metod i środków nauczania – uczenia się.

metod i środków nauczania – uczenia się.

Pedagogika alternatywna

Pedagogika alternatywna

Edukacja Alternatywna sama w sobie jest zjawiskiem  

Edukacja Alternatywna sama w sobie jest zjawiskiem  

ponadnarodowym, 

ponadnarodowym, 

występującym  prawie we wszystkich krajach o ustroju 

występującym  prawie we wszystkich krajach o ustroju 

demokratycznym

demokratycznym

lub ten ustrój dopiero budujących.

lub ten ustrój dopiero budujących.

Jej obecność jest możliwa dzięki pluralizmowi i tolerancji  

Jej obecność jest możliwa dzięki pluralizmowi i tolerancji  

panujących 

panujących 

w danym kraju oraz otwartość społeczeństwa na „odmienność”, 

w danym kraju oraz otwartość społeczeństwa na „odmienność”, 

elastyczność i spontaniczność działania. Dzięki temu edukacja ta 

elastyczność i spontaniczność działania. Dzięki temu edukacja ta 

staje 

staje 

się trwałą, dopełniającą częścią  kultury współczesnej.

się trwałą, dopełniającą częścią  kultury współczesnej.

W Polsce możliwość zaistnienia alternatyw edukacyjnych pojawiła 

W Polsce możliwość zaistnienia alternatyw edukacyjnych pojawiła 

się 

się 

po przełomie formacyjnym 1989 roku.

po przełomie formacyjnym 1989 roku.