Prof. dr hab. Barbara Świątek

KATEDRA MEDYCYNY SĄDOWEJ A.M. WE

WROCŁAWIU

ZAKŁAD PRAWA MEDYCZNEGO

Prof. dr hab.

Barbara

Świątek

PRAWO MEDYCZNE

Dzieciobójstwo.

DZIECIOBÓJSTWO

1. Występek dzieciobójstwa to realizacja art. 149

k.k.

Art. 149 k.k.: Matka , która zabija dziecko w okresie

porodu pod wpływem jego przebiegu podlega
karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat
5

Dzieciobójstwo jest zatem uprzywilejowaną formą

pozbawienia życia ze ścisłym określeniem ofiary
i sprawcy. Uprzywilejowanie polega na
zagrożeniu sprawcy znacznie niższą karą niż dla
sprawcy zwykłej zbrodni zabójstwa

DZIECIOBÓJSTWO

Wyżej zacytowane brzmienie artykułu kodeksu

karnego dotyczącego dzieciobójstwa
wprowadzone zostało do kodeksu karnego,
obowiązującego od 1932 roku i zostało
powtórzone przy nowelizacji kodeksu w l969 r.
W l994 roku Komisja ds. Reformy Prawa
Karnego przedstawiła  projekt nowego kodeksu
karnego. Kodyfikatorzy przedstawili w nim
propozycję zmiany , wręcz rewolucyjnej, w
brzmieniu tego artykułu.

DZIECIOBÓJSTWO

Treść propozycji : „Matka, która zabija noworodka

pod wpływem silnego przeżycia związanego z
przebiegiem porodu, znacznym zniekształceniem
dziecka lub ze szczególnie trudna sytuacją
osobistą, podlega karze pozbawienia wolności od
3 miesięcy do lat 5.”

W uzasadnieniu tej wersji artykułu kodyfikatorzy

podali  między  innymi:  „  Dzieciobójstwo  było  w
k.k.  z  1969  r  typem  zabójstwa,  którego
uprzywilejowanie zależało od dwóch okoliczności
,  tj.  wpływu  porodu  oraz  okresu  porodu.  Sądy  z
reguły  nie  ustalały  przesłanki  wpływu  porodu,
ograniczając  się  do  ustalenia  okresu  porodu  ,
mimo,  że  wskazuje    ona  na  podstawę
uprzywilejowania  tj.  zmniejszoną  winę,  co  –  z
natury rzeczy – musi być związane z porodem.

DZIECIOBÓJSTWO

Ale nie okres porodu decyduje o zmniejszonej winie.

Aby  tej  wadliwej  praktyce  postawić  tamę,
zrezygnowano  ze  znamienia  okres  porodu,  ale
wprowadzono  znamię  ograniczające  „zabija
noworodka,  natomiast  wyeksponowano  silne
przeżycie  rodzącej.  Określone  też  przesłanki,
które mogą takie przeżycie wywołać tj . przebieg
porodu,  którego  kryminogennej    roli  nie    da  się
wykluczyć,  znaczne  zniekształcenie  noworodka,
oraz  uleganie  naciskom  nietypowej  sytuacji
społecznej,  którym  kobietom    z  niektórych
kręgów  społecznych    jest  trudno  się  oprzeć,
zwłaszcza  w  okresie  porodu.    Wyraża  to  zwrot
„  związanego  ze  szczególnie  trudna  sytuacją
osobistą”

DZIECIOBÓJSTWO

W komisji kodyfikacyjnej nie było specjalisty

medycyny sądowej , a konsultacje z lekarzami  - jak
to wynikało z przekazów ustnych członków komisji
–  przeprowadzane  były  doraźnie  w  razie  potrzeby.
Treść  omawianego  artykułu  i  wielu  innych
świadczy  jednak  o  tym,  że  konsultacji  takich  nie
było,  lub  że  przeprowadzano  je  z  lekarzami  nie
mającymi  jakiegokolwiek  doświadczenia    w
orzecznictwie  sądowo-  lekarskim.  Świadczy  o  tym
choćby  treść  wyżej  cytowanego  uzasadnienia  –
przypisywanie  porodowi  kryminogennej  roli  oraz
pogląd, że dzieciobójstwa dopuszczają się „kobiety
z  pewnych  kręgów”.  Gdyby  przebieg  porodu    był
kryminogenny  i  to  działający  jednokierunkowo  tj
powodujący

działanie

matki

przeciwko

nowonarodzonemu swojemu dziecku, zdarzeń
takich winno być więcej i zdarzać się winny nawet
w placówkach szpitalnych a nie tylko potajemnie.

DZIECIOBÓJSTWO

Co do „ kobiet z pewnych kręgów” trudno

zgadnąć  jakie  kręgi  kodyfikatorzy  mieli  na
myśli  ,  ale  okazali  całkowita  nieznajomość
faktów  co  do  sprawczyń  dzieciobójstw.  Są
nimi  kobiety  z  bardzo  różnych  kręgów
społecznych,  nawet  z  tzw.  dobrych  rodzin
(np.,

córka

prokuratora),

uczennice,

studentki ( nawet prawa), gospodynie
domowe ale także dziewczyny z tzw.
patologicznych rodzin

DZIECIOBÓJSTWO

Treści nowego brzmienia artykułu nie skonsultowano

zatem  z  medykami  sądowymi    i  w  kodeksie
karnym, który wszedł w życie w  1997 r. ukazał się
art. 149 o treści takiej jaka została przedstawiona
w  projekcie  kodeksu.  (  Zoll  )          komentując  ten
artykuł    podał:  „  Zamiarem  twórców  kodeksu  nie
była  liberalizacja...  lecz  bardziej  realistyczne
ujęcie.  Przebieg  porodu  nie  jest  bowiem  z  reguły
czynnikiem  ,  który  samodzielnie  wyzwala  agresję
matki...,  przyczyna  tych  przestępstw  tkwi  nie  w
fizjologii  porodu,  lecz  w  sytuacji  zewnętrznej
powstałej  w  wyniku  urodzenia  dziecka  ...  Pojęcie
noworodka , w znaczeniu art. 149, należy rozumieć
inaczej  niż  w  znaczeniu  położniczym.  Chodzi  o
dziecko  bezpośrednio  po  urodzeniu.  W  tym  sensie
art. 149 nie wprowadza zmiany...”

DZIECIOBÓJSTWO

Komentarz ten jest merytorycznie sprzeczny z

wywodami

zawartymi

wyżej

cytowanym

uzasadnieniu,

nawet

poród

przestał

być

zdarzeniem kryminogennym. Wynika jednak z
niego, że określenie „ noworodek” dla lekarz i
prawnika nie jest pojęciem tożsamym.

Nie można z tym się zgodzić, gdyż w prawie winne być

stosowane określenia właściwe z fachowego
punktu widzenia ale także jednakowo rozumiane
przez ludzi z różnych grup zawodowych

DZIECIOBÓJSTWO

Noworodkiem według nazewnictwa WHO jest

dziecko  do  28  dnia    od  urodzenia.    Decydujące
znaczenie    dla  przyjęcia  dzieciobójstwa    wg
nowego  brzmienia  artykułu,  miałby    więc  czas
popełnienia

tego

czynu.

zatem

zabicie

noworodka np. w 15, 20, czy 28 dniu jego życia
( oczywiście przy zachowaniu innych warunków
tego

artykułu)

byłoby

uprzywilejowanym

dzieciobójstwem(  występkiem)  a  dokonanie  tego
samego czynu w 29 dniu życia  dziecka byłoby już
zbrodnią  zabójstwa.  Każda  z  wymienionych  w
artykule  przyczyn  czynu,  mogłaby  realizować  się
oddzielnie,  co  powodowałoby,  że    dzieciobójstwo
mogłoby być  dokonane w zupełnym oderwaniu od
porodu np. pod koniec w/ w terminu w związku  z
upewnieniem  się  matki  iż  jest    w  szczególnie
trudnej sytuacji osobistej.

DZIECIOBÓJSTWO

Proponowane brzmienie artykułu powodowało jeszcze

jedną,  bardzo  poważna  dla  praktyki  sądowo-
lekarskiej  komplikację.  Kobieta  mogła  bowiem
urodzić  dziecko  potajemnie  i  przez  pewien  czas
utrzymywać  je  przy  życiu.  Potem  zabić.  Gdyby  w
takim  przypadku  doszło  do  sądowo-  lekarskiej
sekcji  zwłok,  to  w  oparciu  o  jej  wyniki  nie  byłoby
możliwości  ocenić    w  sposób  jednoznaczny    czy
dziecko  żyło  28  dni  czy  dłużej,  nawet  o    1-  2
miesiące  (  brak  danych  fizycznych  dziecka
bezpośrednio po urodzeniu).

DZIECIOBÓJSTWO

Stworzenie takiej sytuacji prawnej jest wyjątkowo

sprzeczne z poczuciem sprawiedliwości społecznej
i jakże zadziwiające wobec działań w zakresie
prawnej ochrony „dziecka poczętego”.

Protesty ustne i w publikacjach medyków sądowych co

do  brzmienia  tego  artykułu  spowodowały  jego
nowelizację  po  kilku  miesiącach  i  artykuł,
dotyczący    dzieciobójstwa    znów  ma  brzmienie
takie,  jakie  otrzymał  w  l932  i  1969  r.  Obecnie
zatem  sytuacja  prawna  w  tym  zakresie  wydaje  się
być stabilna

DZIECIOBÓJSTWO

zakończenie

aspektów

prawnych

dzieciobójstwa

winnam

przedstawić

osobisty stosunek do tego przestępstwa.
Zawsze byłam i nadal jestem zdecydowaną
przeciwniczką

traktowania

zabicia

własnego, nowonarodzonego dziecka jako
przestępstwa

uprzywilejowanego

praktyce  sądowej  karanego  bardzo  niską,
idąca  w  miesiące  kara  pozbawienia
wolności,  nawet  z  zawieszeniem.  Ten
pogląd nie jest związany z jakąś ideologią ,
lecz  wypływa  z  długoletniej  praktyki
medyka sądowego

DZIECIOBÓJSTWO

W oparciu o bardzo wiele konkretnych ,

opiniowanych

Zakładzie

Medycyny

Sądowej spraw, dotyczących dzieciobójstwa
, nie ma żadnych podstaw upatrywania ich
przyczyny w przebiegu porodu. Kobiety,
przyszłe

dzieciobójczynie

nie

pragną

dziecka, ich ciąże są przypadkowe i
nieplanowane,

ukrywają

je,

nie

przygotowują  się  do  porodu  i  przyjęcia
dziecka,  rodzą  potajemnie,  doprowadzają
do  śmierci  dziecka  i    niejednokrotnie
pozbywają  się  jego  ciała.  Zdarza  się  ,  że
rodzą    w  mieszkaniach,  przy  obecności  w
innych  pomieszczeniach    domowników  i
czynią to bez jęków i krzyków.

DZIECIOBÓJSTWO

Niewątpliwie ich czyn związany jest z sytuacją

domową,

warunkami

środowiskowymi,

ekonomicznymi, wstydem związanym z
urodzeniem nieślubnego dziecka, obawą
przed

potępieniem

towarzyskim

ostracyzmem.

przyczyny

mogą

niewątpliwie mieć ogromny wpływ na
psychikę

kobiety

potęgować

jej

determinację    w  dążeniu  do  zlikwidowania
problemu  ruInującego,  w  jej  odczuciu,  jej
życie.  Można  je  nazwać  „  trudna  sytuacja
osobistą”  i niewątpliwie, o ile już musi być
w  kodeksie karnym taki artykuł, winne  być
uwzględnione w treści tego artykułu.

DZIECIOBÓJSTWO

Moim zdaniem należałoby zmienić końcówkę

artykułu „wpisując : „... w okresie porodu , pod
wpływem jego przebiegu i innych okoliczności
mu towarzyszących”. Zasadniczą zatem rolę w
popełnieniu tego przestępstwa odgrywa zatem
niewątpliwie

stan

psychiczny

kobiety.

Przestępstwa  te  spełniają  więc  warunki
paragrafu  4  art.  148  k.k.,  dotyczącego
zabójstwa:  „  Kto  zabija  człowieka  pod
wpływem

silnego

wzburzenia

usprawiedliwionego  okolicznościami,  podlega
karze wolności od roku do lat 10”.  Zagrożenie
karą  jest  tu  co  prawda  większe  niż  w  art.  149
k.k.

ale

jest

także

zabójstwo

uprzywilejowane i mogłoby obejmować także
zabicie

nowonarodzonego

dziecka

przez

własna matkę.

DZIECIOBÓJSTWO

Czynności

medyczno-

sądowe

odgrywają

zasadniczą rolę w ustalaniu dowodów na
dokonanie dzieciobójstwa. Zwłoki noworodków
podlegają

bowiem

obligatoryjnie

sekcji

sądowo- lekarskiej, a sekcja taka musi
odpowiedzieć na pytania:

• czy

sekcjonowane

zwłoki

są

zwłokami

noworodka ( obecność pępowiny, mazidła
płodowego, meszku płodowego, smółki w
jelitach),

• czy noworodek był dojrzały ( odpowiednie

cechy fizyczne, prawidłowo rozwinięta narządy
płciowe, paznokcie, jądra kostnienia itp.),

DZIECIOBÓJSTWO

• czy noworodek urodził się żywy i o ile tak, jak

długo żył ( wynik prób życiowych płucnej i
żołądkowo-jelitowej,

wynik

badania

histopatologicznego płuc),

• co

było

przyczyną

śmierci

noworodka

( omówienie poniżej),

• czy po urodzeniu udzielono noworodkowi

odpowiedniej pomocy (podwiązanie pępowiny,
obmycie itp.).

DZIECIOBÓJSTWO

Odpowiedź na te pytania uzależniona jest przede

wszystkim od stanu zwłok tzn. stanu zmian
rozkładowych.

Niejednokrotnie

zwłoki

znajdowane  są  w  tanie  daleko  posuniętego
rozkładu,  możliwe  jest  wówczas  np.  na
podstawie  długości długich ustalenie długości
ciała  noworodka  a  tym  samym  jego  wieku
płodowego.

Niemożliwe

jest

natomiast

ustalenie czy urodził się żywy, jak długo żył i co
było  przyczyną  jego  śmierci.  W  takich
przypadkach  ustalenie  matki  jest  zazwyczaj
niemożliwe,  zwłaszcza  jeżeli  porzuciła  ona
zwłoki

noworodka

dala

miejsca

zamieszkania.

DZIECIOBÓJSTWO

Badania DNA stworzyły obecnie możliwości

jednoznacznego  ustalenia  matki  dziecka,  w
ubiegłych  latach  musiały  być  inne,  mocne
dowody  na  ,macierzyństwo  danej  kobiety.
Zazwyczaj  były  to  zeznania  świadków  np.
sąsiadek,

podejrzewających

ciążę

zaniepokojonych

„zniknięciem

brzucha

brakiem dziecka”. W wielu jednak przypadkach
niewątpliwego  ustalenia  matki,  sąsiedzi  a
nawet  członkowie  rodziny  zeznają,  że  nie
zauważyli  niczego    podejrzanego  w  wyglądzie
kobiety.

DZIECIOBÓJSTWO

Rozróżnia się dwie formy dzieciobójstwa : czynne

i bierne.

Czynne polega na różnego rodzaju działaniu matki

doprowadzającym do śmierci noworodka.

Bierne na pozostawieniu go bez jakiejkolwiek

pomocy tzn. nie zapewnienie mu ciepła,
pożywienia i utrzymania w czystości.

DZIECIOBÓJSTWO

Forma dzieciobójstwa decyduje o przyczynie śmierci

noworodka.  Najczęstszymi  przyczynami  jego  śmierci
przy  dzieciobójstwie  czynnym  jest  uraz  mechaniczny
albo  uduszenie  gwałtowne.  Działanie  matek  bywa
okrutne  :  na  sekcji  zwłok  stwierdza  się  np.  liczne  rany
kłute,  poderżnięcia  gardła,  obrażenia  głowy  wskutek
uderzeń

twardą

powierzchnię,

obrażenia

wielonarządowe  wskutek  wyrzucenia  z  jadącego
pociągu  itp. Przy uduszeniu gwałtownym  spotykane są
różne jego formy tj. zadzierzgnięcie ( uduszenie pętlą) ,
zadławienie  (ucisk  rękoma  za  szyję)  ,  zamknięcie
otworów

oddechowych

miękkim

przedmiotem

(  wówczas  sekcja  jest  w  zasadzie  ujemna,  choć  mogą
być  stwierdzane  cechy  duszenia  się)  lub  wtłoczenie  do
jamy  ustnej  i  tchawicy  jakiegoś  przedmiotu  (  korki,
tampony).  Spotykane  jest  także  często  uduszenie
wskutek  umieszczenia  noworodka  w  worku  foliowym
lub owinięcie nim jego główki

DZIECIOBÓJSTWO

Przy dzieciobójstwie biernym wynik sekcji zwłok

jest  ujemny.  Można  stwierdzić,  na  podstawie
częściowego  wydalenie  smółki  z  jelit  ,  dłuższe
przeżycie  noworodka,  co  jest  możliwe,  gdy
porzucony on jest  w miejscu ciepłym i suchym.

Zdarzają się i osobiście spotkałam się z tym w

praktyce,  dzieciobójczynie  wielokrotne.  Są  to
kobiety wielodzietne, które nie widzą możliwości
wychowania  kolejnego  dziecka,  decydują  się  na
jego  zabicie.  Do  wykrycia  tego  przestępstwa
dochodzi  zazwyczaj  przypadkowo  i  medyk
sądowy ma wówczas do czynienia ze szczątkami
noworodków  lub  w  różnym  stopniu  zmienionymi
gnilnie  ich  ciałami.  Dzieciobójstwo  zastępuje  w
takich  przypadkach  środki  antykoncepcyjne  lub
aborcję.

DZIECIOBÓJSTWO

Osobiście uważam, że opisane czyny trudno

uznać za dzieciobójstwo, są to raczej
zabójstwa, bo ich przyczynę trudno
upatrywać

przebiegu

porodu

Przypadku

takie

budzą

zazwyczaj

zainteresowanie mediów, interesujący jest
wówczas stosunek sąsiadów i znajomych
kobiety do popełnionego przez nią czynu.
Ludzie

wyrażają

zrozumienie

współczucie, niespotykane jest potępienie

DZIECIOBÓJSTWO

Medyk sądowy w oparciu o wynik sekcji zwłok jest

w stanie ocenić czy do śmierci dziecka doszło w
„okresie porodu”, aczkolwiek określenia „okres”
nie należy rozumieć jako ścisłego pojęcia
położniczego .

Czy do czynu przestępnego doszło „pod wpływem

przebiegu”  porodu  ustalają  psychiatrzy  i  do
rzadkości  należy  by  taki  wpływ  wykluczyli.
Dzieje  się  tak  od  lat  i  mimo  licznych
kontrowersji co do konieczności utrzymania tego
artykułu,  pozostaje  o  n  niezmieniony  od
dziesiątków  lat,  mimo  ,zdawałoby  się  dużych  i
dostępnych  dla  każdej  kobiety  „  możliwości
uniknięcia niechcianej ciąży.

DZIECIOBÓJSTWO

Na zakończenie zacytuję kilka orzeczeń Sądu

Najwyższego i Sądów Apelacyjnych dotyczących
przestępstwa dzieciobójstwa:

- „Występek dzieciobójstwa z art. 149 k.k. polega na

umyślnym – w określonych okolicznościach –
pozbawieniu życia noworodka przez jego matkę.
Zaniedbanie

powinności

przygotowania

odpowiednich warunków porodu, skutkujące
śmiercią

noworodka,

może

wyczerpywać

znamiona  nieumyślnego  spowodowania  śmierci
człowieka  z  art.  152  k.k.”    (  wyrok  Sądy
Apelacyjnego w  Krakowie , sygn. II.A.Kr. 156/92

DZIECIOBÓJSTWO

- „ Dzieciobójstwo ( art. 149.k.k.) może być

popełnione z zamiarem bezpośrednim jak i
ewentualnym” ( wyrok Sądu Apelacyjnego w
Poznaniu , sygn. II.Akr.181/92),

- „ Okoliczność czy dziecko urodziło się zdolne do

życia

nie

żadnego

znaczenia

dla

rozstrzygnięcia  kwestii  winy  oskarżonych  z  art.
149  k.k.;  decyduje  o  tym  bowiem  zamiar,  jakim
kierowały się oskarżone, mianowicie, czy chciały
one, względnie-  co  najmniej-  czy godziły się  na
śmierć dziecka przez zaniechanie udzielenia mu
pomocy.” (wyrok S.N. sygn. IV KR 119/75)

Document Outline