Zarządzanie strategiczne

Ochrona

własności

intelektualnej,

bezpieczeństwo

pracy i

ergonomia

Dr inż.

Aleksander

Gwiazda

Prawo pracy

Wykład 5

Plan wykładu



Wprowadzenie do prawa pracy



Podejmowanie pracy



Normy związane z pracą



Związki zawodowe



Spory w pracy

Prawo pracy jest zespołem norm
regulujących

stosunki

pracy

podporządkowanej

(między

pracodawcą a pracownikiem), a także
wielu innych norm związanych ze
stosunkiem

pracy

tym

poszukiwaniem pracy. Prawo pracy
dzieli się na indywidualne i zbiorowe.

Wprowadzenie do

prawa pracy

Definicja prawa pracy

Wprowadzenie do

prawa pracy

Źródła prawa pracy 1

• Konstytucja RP

• Kodeks Pracy

• pragmatyki służbowe

• ustawa Karta nauczyciela

• ustawa o szkolnictwie

wyższym

• ustawa o służbie cywilnej

• ustawa o pracownikach

samorządowych

• ustawa o pracownikach

urzędów państwowych

Wprowadzenie do

prawa pracy

Źródła prawa pracy 2

• ustawa o świadczeniach pieniężnych z

ubezpieczenia społecznego w razie
choroby i macierzyństwa

• ustawa o szczególnych zasadach

rozwiązywania z pracownikami
stosunków pracy z przyczyn
dotyczących zakładu pracy

• ustawa o związkach zawodowych

• ustawa o organizacjach pracodawców

• ustawa o rozwiązywaniu sporów

zbiorowych

• ustawa o zatrudnieniu i

przeciwdziałaniu bezrobociu

Wprowadzenie do

prawa pracy

Dodatkowe źródła prawa pracy

• postanowienia zbiorowych

układów pracy

• inne, oparte na ustawie

porozumienia zbiorowe

• regulaminy i statuty

określające obowiązki stron
stosunku pracy

Wprowadzenie do

prawa pracy

Zasady prawa pracy 1

• zasadę wolności pracy

• zasadę szanowania przez pracodawcę

godności i innych dóbr osobistych
pracownika

• zasadę równości pracowników (zakaz

dyskryminacji w stosunkach pracy)

• zasadę godziwego wynagrodzenia za

pracę

• zasadę prawa do wypoczynku

• zasadę prawa do bezpiecznej i

higienicznej pracy

Wprowadzenie do

prawa pracy

Zasady prawa pracy 2

• zasadę zaspokajania bytowych,

socjalnych i kulturalnych potrzeb
pracowników

• zasadę ułatwiania pracownikom

podnoszenia kwalifikacji zawodowych

• zasadę uprzywilejowania pracownika i

automatyzmu prawnego

• zasadę wolności zrzeszania się

• zasadę uczestnictwa pracowników w

zarządzaniu zakładem

Stosunek pracy to stosunek prawny,
na podstawie którego:

pracownik

zobowiązuje

się

starannego

wykonywania

pracy

określonego

rodzaju

rzecz

pracodawcy i pod jego kierownictwem

pracodawca

zobowiązuje

się

zatrudnienia

pracownika

wynagrodzeniem

Wprowadzenie do

prawa pracy

Stosunek pracy

Wprowadzenie do

prawa pracy

Cechy stosunku pracy

• dobrowolność

• odpłatność

• osobistość

• staranność

• podporządkowanie

• ryzyko

stronie

pracodawcy

• wyznaczone

miejsce

pracy

• wyznaczony czas pracy

Normy prawa pracy mają zastosowanie
do stosunków pracy nawiązanych na
skutek:

Wprowadzenie do

prawa pracy

Zakres prawa pracy

• umowy o pracę

• powołania

• mianowania

• wyboru

• spółdzielczej umowy o

pracę

Umowa o pracę jest podstawowym
sposobem

nawiązywania

stosunku

pracy. Stosunek pracy powstaje po
podpisaniu umowy przez pracodawcę i
pracownika. Obydwie strony umowy
mają wolną wolę jej zawarcia.

Podejmowanie

pracy

Umowa o pracę

Rozróżnia się następujące rodzaje
umów o pracę:

Podejmowanie

pracy

Rodzaje umów o pracę

• umowę na okres próbny

• umowę

czas

określony

• umowę na czas nie

określony

• umowę

czas

wykonywania określonej
pracy

• umowę na zastępstwo

Normy związane z

pracą

Rozwiązanie umowy o pracę

Umowę o pracę można rozwiązać:

• na mocy porozumienia

stron

• za wypowiedzeniem

• bez wypowiedzenia

• po upływie czasu, na

który

była

zawarta

umowa

• po wykonaniu pracy, na

którą opiewała umowa

Normy związane z

pracą

Rozwiązanie umowy za

wypowiedzeniem

Każda  ze  stron  może  wypowiedzieć
umowę  za  wypowiedzeniem.  Dotyczy
ono  umów:  na  okres  próbny,  na  czas
nie  określony  i  na  czas  określany  (ale
ponad

miesięcy).

Przy

czym

obowiązuje

ustawowy

okres

wypowiedzenia.

• 2 tygodnie (zatrudnieniu poniżej

6 miesięcy)

• 1 miesiąc (zatrudnienie powyżej 6

miesięcy)

• 3 miesiące (zatrudnienie powyżej

3 lat)

Wypowiedzenie dla umowy na czas nie
określony:

Normy związane z

pracą

Rozwiązanie umowy bez

wypowiedzenia

Każda ze stron może wypowiedzieć
umowę bez wypowiedzeniem. Warunkiem
takiego

wypowiedzenia

jest

ciężkie

naruszenie obowiązków. W przypadku
pracownika jest to:

• ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych

• popełnienie przestępstwa, którego skutki

uniemożliwiają

dalszą

pracę

danym

stanowisku

• zawiniona przez pracownika utrata uprawnień

• niezdolność do pracy wskutek choroby

• usprawiedliwiona nieobecność trwająca ponad

1 miesiąc

Do obowiązków pracodawcy należy:

Normy związane z

pracą

Obowiązki pracodawcy 1

• zaznajamianie

pracowników

zakresem ich obowiązków

• organizowanie pracy tak, by zapewnić

pełne wykorzystanie czasu pracy

• zapewnienie

bezpiecznych

higienicznych warunków pracy

• prowadzenie szkoleń i ułatwianie

pracownikom

podnoszenia

kwalifikacji

• terminowe wypłacanie wynagrodzeń

Normy związane z

pracą

Obowiązki pracodawcy 2

• zaspokajanie

potrzeb

socjalnych

pracowników

• prowadzenie dokumentacji pracy

• wraz z wygaśnięciem umowy wydanie

pracownikowi świadectwa pracy

• sprawiedliwe

ocenianie

pracy

pracownika

• wpływanie

kształtowanie

się

prawidłowych

zasad

współżycia

społecznego

Normy związane z

pracą

Ciężkie naruszenie obowiązków

pracodawcy

• nie wypłacenie w terminie całości

wynagrodzenia

• naruszenie

przepisów

BHP

stwarzające znaczne zagrożenie dla
zdrowia lub życia

• uporczywe naruszanie przepisów o

czasie pracy i urlopach

• uporczywe

dyskryminowanie

pracownika

• uporczywe

naruszanie

godności

pracownika

poprzez

bezzasadne

szykanowanie (mobbing)

Obowiązki pracownika to:

Normy związane z

pracą

Obowiązki pracownika

• sumienne i staranne wykonywanie

pracy

• stosowanie

się

poleceń

przełożonych

• przestrzeganie regulaminów pracy

• przestrzeganie czasu pracy

• przestrzeganie zasad BHP

• dbanie o dobro zakładu pracy

• ochrona mienia zakładu pracy

• zakaz konkurencji

Normy związane z

pracą

Ciężkie naruszenie obowiązków

pracownika

• udział w nielegalnym strajku

• usiłowanie

kradzieży

szkodę

pracodawcy

• samowolny zabór dokumentów i

uporczywa odmowa ich zwrotu

• podjęcie pracy w stanie odurzenia

• pozostawienie mienia pracodawcy bez

nadzoru

• wykonywanie w okresie zwolnienia

lekarskiego czynności sprzecznych z
celem zwolnienia

• nieusprawiedliwiona nieobecność

Normy związane z

pracą

Odpowiedzialność pracownika

nieprzestrzeganie

obowiązków

pracowniczych pracownik ponosi przed
pracodawcą

odpowiedzialność.

Odpowiedzialność

może

mieć

zarówna charakter odpowiedzialności
porządkowej

jak

materialnej.

Odpowiedzialność

porządkowa

charakter służbowy i jest związana z
przestrzeganiem

zasad

pracy.

Natomiast

odpowiedzialność

materialna

dotyczy

przypadku

wyrządzenia szkody pracodawcy (z winy
pracownika).

Normy związane z

pracą

Odpowiedzialność porządkowa

pracownika

Odpowiedzialność

porządkowa

następuje

przypadku

nieprzestrzegania

ustalonego

porządku pracy (regulaminy pracy,
przepisy

BHP,

przepisy

przeciwpożarowe),  opuszczenia  pracy
bez  usprawiedliwienia,  stawienia  się
do  pracy  w  stanie  upojenia  lub
zażywanie  używek  w  miejscu  pracy.
Karami

tym

przypadku

są:

upomnienie

nagana

bądź

grzywna

. Po

roku nienagannej pracy karę uznaje
się za niebyłą.

Normy związane z

pracą

Odpowiedzialność materialna

pracownika

Odpowiedzialność

materialną

ponosi

pracownik

wyrządzenie

szkody

pracodawcy w wyniku niewykonania lub
nienależytego wykonania obowiązków.
Przy czym szkoda ta musi być

zawiniona

Prawo  pracy  wyróżnia  także  szkodę
umyślną i nieumyślną.
Szkoda  umyślna  musi  być  naprawiona  w
całości.  Natomiast  w  przypadku  szkody
nieumyślnej  odszkodowanie  nie  może
przekraczać

trzymiesięcznego

wynagrodzenia.

Czas  pracy  to  czas,  w  którym
pracownik  pozostaje  w  dyspozycji
pracodawcy.  Miejscem  pozostawania
pracownika może być zakład pracy lub
inne

miejsce

uzgodnione

pracodawcą.

Normy związane z

pracą

Czas pracy

Czas  pracy  nie  może  przekraczać  8
godzin  na  dobę  oraz  42  godzin  w
tygodniu. Wartość tę kontroluje się dla
okresu  obliczeniowego,  nie  dłuższego
jednak niż 3 miesiące.

Praca  ponad  ustawowy  wymiar  pracy
to  praca  w  godzinach  nadliczbowych.
Pracodawca  może  wykorzystywać  te
godziny w sytuacji:

Normy związane z

pracą

Praca w godzinach nadliczbowych

Na  dobę  pracownik  nie  może  pracować
więcej  niż  4  godziny  nadliczbowe.  Przy
czym  w  skali  roku  liczba  godzin
nadliczbowych nie może przekroczyć 150.
Za  pracę  w  godzinach  nadliczbowych
pracownik

otrzymuje

dodatkowe

wynagrodzenie.

• ochrony życia lub mienia

• usuwania awarii

• szczególnych

potrzeb

pracodawcy

Kodeks pracy wyróżnia trzy kategorie
urlopów : wypoczynkowy, bezpłatny i
okolicznościowy.

Normy związane z

pracą

Urlopy

Urlop

wypoczynkowy

ustanowiony

został  na  regenerację  sił  pracownika.
Jego  wymiar  to  20  dni  (26  dni)  dla
stażu  pracy  poniżej  (powyżej)  10  lat.
Jedna  z  części  urlopu  nie  może  być
krótsza  niż  14  dni  (przy  podziale
urlopu na części).
W

przypadku

pierwszej

pracy

pracownik otrzymuje 1/12 urlopu za
każdy przepracowany miesiąc.

Urlopy  okolicznościowe  ustanowione
zostały  na  załatwienie  wyjątkowych
spraw  rodzinnych  lub  osobistych
(narodziny  dziecka,  ślub,  pogrzeb).
Wyróżnić

można

następujące

kategorie urlopów:

Normy związane z

pracą

Urlopy okolicznościowe i specjalne

• okolicznościowy

sensu

stricto

• szkoleniowy

• macierzyński

• wychowawczy

Wynagrodzenie przysługuje zarówno
za

wykonana

pracę

jak

pozostawanie

dyspozycji

pracodawcy.  Jego  wielkość  winna
uwzględniać  rodzaj  pracy,  wymagane
kwalifikacje,  jakość  samej  pracy  jak  i
włożony  wysiłek.

Pracownik nie może

zrzec się wynagrodzenia

. Zasadniczo

wynagrodzenie

płacone

jest

wykonaną pracę nie rzadziej niż raz na
miesiąc. Wynagrodzenie składa się z:

płacy zasadniczej

dodatków

Normy związane z

pracą

Wynagrodzenie

Normy związane z

pracą

Dodatki i inne składniki

wynagrodzenia

• dodatek wyrównawczy

• dodatek funkcyjny

• dodatek za wysługę lat

• dodatek za warunki pracy

• dodatek

prace

nadgodzinach

• dodatek za pracę w nocy

lub dni wolne

• premia

• prowizja

• nagroda

• odprawa

Normy związane z

pracą

Odliczenia i potrącenia z

wynagrodzenia

• składka na ubezpieczenie zdrowotne

• składka na ubezpieczenie społeczne

• zaliczka na podatek dochodowy

• nienależne

wynagrodzenie

nieobecność w pracy

• należność

świadczenia

alimentacyjne

• należności

mocy

tytułów

wykonawczych

• udzielone zaliczki pieniężne

• kary

porządkowe

nałożone

pracownika

Potrącenia

Odliczenia

Wypracowano

dwa

systemy

wynagradzani,

które

znajdują

akceptację prawa. Do systemów tych
zalicza się:

Normy związane z

pracą

Systemy wynagradzania

• wynagradzanie

czas

pracy

• akord

Wynagrodzenie

za czas pracy

wypłacana

jest

według

stawek

godzinowych,

dniowych,

tygodniowych

lub

miesięcznych. Wynagrodzenie

akordowe

wypłacane

jest

wyniki

pracy.

Wyróżnia się akord prosty, progresywny
i zryczałtowany.

Prawo pracy przewiduje specjalną
ochronę

dla

kilku

kategorii

pracowników. Ochrona ta wynika z
uznania istotności społecznej roli
wspomnianych

osób.

osób

chronionych należą:

Normy związane z

pracą

Ochrona w prawie pracy

• kobiety w ciąży

• młodociani (15 – 18 lat)

• osoby starsze

Normy związane z

pracą

Bezpieczeństwo i higiena pracy

Pracodawca  ponosi  odpowiedzialność
za stan bezpieczeństwa i higieny pracy
w  zakładzie.  Obowiązany  jest  on
ustawowo  chronić  zdrowie  i  życie
pracowników.
W

szczególności

pracodawca

powinien:

zapewnić

procedurę

przestrzegania  zasad  BHP,  wydawać
polecenie  usunięcia  uchybień  BHP,
informować  pracowników  o  ryzyku
zawodowym,

zapewniać

środki

ochrony osobistej oraz organizować
badania kontrolne pracowników.

Normy związane z

pracą

Ubezpieczenie społeczne

Realizując

zadania

ochrony

pracowników

ustanowiono

także

obowiązkowe ubezpieczenie społeczne.
Składa się ono z czterech składników:

• ubezpieczenia

emerytalnego

• ubezpieczenia rentowego

• ubezpieczenia na wypadek

choroby i macierzyństwa

• ubezpieczenia

tytułu

wypadków przy pracy i
chorób zawodowych

Normy związane z

pracą

Uprawnienia z tytułu

ubezpieczenia społecznego

• emerytura

• renta z tytułu

niezdolności do
pracy

• renta rodzinna

• dodatek

pielęgnacyjny

• dodatek

dla

sieroty zupełnej

• zasiłek chorobowy

• zasiłek

rehabilitacyjny

• zasiłek porodowy

• zasiłek

macierzyński

• zasiłek

wychowawczy

• zasiłek

opiekuńczy

• zasiłek rodzinny

• zasiłek

pielęgnacyjny

• zasiłek

pogrzebowy

Związki zawodowe

Definicja związku zawodowego

Związek  zawodowy  to  organizacja
powstała  na  bazie  dobrowolności
zrzeszania  się  pracowników.  Drugim
jej  elementem  jest  samorządność.  Jej
celem  jest  reprezentowanie  i  obrona
interesów pracowników.

Związki zawodowe

Związek zawodowy w

przedsiębiorstwie

Związek  zawodowy  w  zakładzie  pracy
może  powołać  co  najmniej  10  osób.
Uchwalają  one  statut  związku  i
powołują  komitet  założycielski  (od  3
do  7  osób).  Komitet  ten  składa
wniosek  o  rejestrację  do  właściwego
sądu okręgowego.

Osoby należące do związku nie mogą z
tego tytułu ponosić jakichkolwiek
konsekwencji.

Działaczom

związkowym przysługuje, na okres
pełnienia funkcji , zwolnienie od pracy
zawodowej.

Związki zawodowe

Zakładowa organizacja związkowa

Podstawową

komórką

związku

zawodowego w przedsiębiorstwie jest
zakładowa organizacja związkowa. Do
jej uprawnień zalicza się:

• współtworzenie

korzystnych

warunków pracy i reprezentowanie
pracowników

• zajmowanie

stanowiska

indywidualnych

zbiorowych

sprawach pracowniczych

• kierowanie

społeczną

inspekcją

pracy i współpraca z Państwową
Inspekcją Pracy

• występowanie

właściwych

organów z wnioskiem o usunięcie
niezgodności

Związki zawodowe

Ogólnokrajowa organizacja

związkowa

Związki zawodowe mają prawo tworzyć
organizacje wychodzące poza obręb
przedsiębiorstwa.

tego

typu

organizacji zalicza się: ogólnokrajowy
związek zawodowy i ogólnokrajową
organizację

międzyzwiązkową.

Ich

prawem jest między innymi:

• opiniowanie projektów ustaw i

rozporządzeń oraz praca w Komisji
Trójstronnej

• prawo

występowania

Sądu

Najwyższego

• uczestnictwo w międzynarodowych

strukturach związkowych

Związki zawodowe

Zbiorowe układy pracy

Zbiorowy

układ

pracy

jest

porozumieniem zawieranym pomiędzy
związkami

zawodowymi

pracodawcami. Określa on warunki
jakim

winna

odpowiadać

treść

stosunku

pracy

oraz

wzajemne

zobowiązania stron. Umowy o pracę
nie

mogą

być

sprzeczne

postanowieniami układu.

Zbiorowy układ pracy może mieć
charakter

zakładowy

(związek

zawodowy

zrzesza

ponad

50%

pracowników) oraz ponadzakładowy.

Spory w pracy

Komisja pojednawcza

Komisja

pojednawcza

organ

powołany  wspólnie  przez  zakładową
organizację  związkową  i  pracodawcę.
Rozpatruje  ona  skargi  pracowników
wynikłe ze stosunku pracy. Jej pracę z
albo  ugoda  między  pracodawcą  a
pracownikiem albo upływ czasu (jeżeli
ugody  nie  osiągnięto  w  terminie  14
dni  dla  spraw  wiązanych  ze  zmianą
stosunku  pracy  lub  30  dni  w  innych).
Na  żądanie  pracownika  wyrażone  w
terminie  14  dni  o  końca  pracy
przekazuje sprawę do sądu pracy.

Spory w pracy

Sądy pracy

Sady

pracy

stanowią

wydzielone

wydziały  sądów  rejonowych  i  zajmują
się  rozstrzyganiem  sporów  z  zakresu
prawa  pracy.  Na  poziomie  sądów
okręgowych  odpowiadają  im  wydziały
pracy i ubezpieczeń społecznych.

Sprawę do sądu pracy wnieść można bez
procedury

mediacyjnej

(Komisja

pojednawcza).

Termin wniesienia sprawy to 7 dni od
wręczenia wypowiedzenia lub 14 dla
innych przypadków.

Spory w pracy

Spory zbiorowe

Spór

zbiorowy

spór

między

pracodawcą  a  związkiem  zawodowym
w sytuacji gdy ten pierwszy nie  spełnił
zgłoszonych  żądań  pracowniczych.  O
sporze

zbiorowym

pracodawca

informuje

okręgowego

inspektora

pracy.

Spory w pracy

Etapy sporu zbiorowego

Rokowania

Mediacja

Arbitraż

Strajk

protokół rozbieżności

strajk ostrzegawczy (do 2
godz.)

referendum strajkowe (min 50%
załogi)

Podsumowanie

1.Prawo karne dotyczy czynów

zabronionych popełnionych przez
człowieka.

2.Prawo karne wymaga dowiedzenia

winy.

3.Kary winny być współmierne do

winy.

Document Outline