Ochrona

Ochrona

własności

własności

intelektualnej,

intelektualnej,

bezpieczeństwo

bezpieczeństwo

pracy i

pracy i

ergonomia

ergonomia

Dr inż.

Dr inż.

Aleksander

Aleksander

Gwiazda

Gwiazda

Prawo pracy

Wykład 5

Plan wykładu

Plan wykładu



Wprowadzenie do prawa pracy

Wprowadzenie do prawa pracy



Podejmowanie pracy

Podejmowanie pracy



Normy związane z pracą

Normy związane z pracą



Związki zawodowe

Związki zawodowe



Spory w pracy

Spory w pracy

Prawo pracy jest zespołem norm
regulujących

stosunki

pracy

podporządkowanej

(między

pracodawcą a pracownikiem), a także
wielu innych norm związanych ze
stosunkiem

pracy

w

tym

z

poszukiwaniem pracy. Prawo pracy
dzieli się na indywidualne i zbiorowe.

Wprowadzenie do

Wprowadzenie do

prawa pracy

prawa pracy

Definicja prawa pracy

Wprowadzenie do

Wprowadzenie do

prawa pracy

prawa pracy

Źródła prawa pracy 1

• Konstytucja RP

• Kodeks Pracy

• pragmatyki służbowe

• ustawa Karta nauczyciela

• ustawa o szkolnictwie

wyższym

• ustawa o służbie cywilnej

• ustawa o pracownikach

samorządowych

• ustawa o pracownikach

urzędów państwowych

Wprowadzenie do

Wprowadzenie do

prawa pracy

prawa pracy

Źródła prawa pracy 2

• ustawa o świadczeniach pieniężnych z

ubezpieczenia społecznego w razie
choroby i macierzyństwa

• ustawa o szczególnych zasadach

rozwiązywania z pracownikami
stosunków pracy z przyczyn
dotyczących zakładu pracy

• ustawa o związkach zawodowych

• ustawa o organizacjach pracodawców

• ustawa o rozwiązywaniu sporów

zbiorowych

• ustawa o zatrudnieniu i

przeciwdziałaniu bezrobociu

Wprowadzenie do

Wprowadzenie do

prawa pracy

prawa pracy

Dodatkowe źródła prawa pracy

• postanowienia zbiorowych

układów pracy

• inne, oparte na ustawie

porozumienia zbiorowe

• regulaminy i statuty

określające obowiązki stron
stosunku pracy

Wprowadzenie do

Wprowadzenie do

prawa pracy

prawa pracy

Zasady prawa pracy 1

• zasadę wolności pracy

• zasadę szanowania przez pracodawcę

godności i innych dóbr osobistych
pracownika

• zasadę równości pracowników (zakaz

dyskryminacji w stosunkach pracy)

• zasadę godziwego wynagrodzenia za

pracę

• zasadę prawa do wypoczynku

• zasadę prawa do bezpiecznej i

higienicznej pracy

Wprowadzenie do

Wprowadzenie do

prawa pracy

prawa pracy

Zasady prawa pracy 2

• zasadę zaspokajania bytowych,

socjalnych i kulturalnych potrzeb
pracowników

• zasadę ułatwiania pracownikom

podnoszenia kwalifikacji zawodowych

• zasadę uprzywilejowania pracownika i

automatyzmu prawnego

• zasadę wolności zrzeszania się

• zasadę uczestnictwa pracowników w

zarządzaniu zakładem

Stosunek pracy to stosunek prawny,
na podstawie którego:

pracownik

zobowiązuje

się

do

starannego

wykonywania

pracy

określonego

rodzaju

na

rzecz

pracodawcy i pod jego kierownictwem

pracodawca

zobowiązuje

się

do

zatrudnienia

pracownika

za

wynagrodzeniem

Wprowadzenie do

Wprowadzenie do

prawa pracy

prawa pracy

Stosunek pracy

Wprowadzenie do

Wprowadzenie do

prawa pracy

prawa pracy

Cechy stosunku pracy

• dobrowolność

• odpłatność

• osobistość

• staranność

• podporządkowanie

• ryzyko

po

stronie

pracodawcy

• wyznaczone

miejsce

pracy

• wyznaczony czas pracy

Normy prawa pracy mają zastosowanie
do stosunków pracy nawiązanych na
skutek:

Wprowadzenie do

Wprowadzenie do

prawa pracy

prawa pracy

Zakres prawa pracy

• umowy o pracę

• powołania

• mianowania

• wyboru

• spółdzielczej umowy o

pracę

Umowa o pracę jest podstawowym
sposobem

nawiązywania

stosunku

pracy. Stosunek pracy powstaje po
podpisaniu umowy przez pracodawcę i
pracownika. Obydwie strony umowy
mają wolną wolę jej zawarcia.

Podejmowanie

Podejmowanie

pracy

pracy

Umowa o pracę

Rozróżnia się następujące rodzaje
umów o pracę:

Podejmowanie

Podejmowanie

pracy

pracy

Rodzaje umów o pracę

• umowę na okres próbny

• umowę

na

czas

określony

• umowę na czas nie

określony

• umowę

na

czas

wykonywania określonej
pracy

• umowę na zastępstwo

Normy związane z

Normy związane z

pracą

pracą

Rozwiązanie umowy o pracę

Umowę o pracę można rozwiązać:

• na mocy porozumienia

stron

• za wypowiedzeniem

• bez wypowiedzenia

• po upływie czasu, na

który

była

zawarta

umowa

• po wykonaniu pracy, na

którą opiewała umowa

Normy związane z

Normy związane z

pracą

pracą

Rozwiązanie umowy za

wypowiedzeniem

Każda ze stron może wypowiedzieć
umowę za wypowiedzeniem. Dotyczy
ono umów: na okres próbny, na czas
nie określony i na czas określany (ale
ponad

6

miesięcy).

Przy

czym

obowiązuje

ustawowy

okres

wypowiedzenia.

• 2 tygodnie (zatrudnieniu poniżej

6 miesięcy)

• 1 miesiąc (zatrudnienie powyżej 6

miesięcy)

• 3 miesiące (zatrudnienie powyżej

3 lat)

Wypowiedzenie dla umowy na czas nie
określony:

Normy związane z

Normy związane z

pracą

pracą

Rozwiązanie umowy bez

wypowiedzenia

Każda ze stron może wypowiedzieć
umowę bez wypowiedzeniem. Warunkiem
takiego

wypowiedzenia

jest

ciężkie

naruszenie obowiązków. W przypadku
pracownika jest to:

• ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych

• popełnienie przestępstwa, którego skutki

uniemożliwiają

dalszą

pracę

na

danym

stanowisku

• zawiniona przez pracownika utrata uprawnień

• niezdolność do pracy wskutek choroby

• usprawiedliwiona nieobecność trwająca ponad

1 miesiąc

Do obowiązków pracodawcy należy:

Normy związane z

Normy związane z

pracą

pracą

Obowiązki pracodawcy 1

• zaznajamianie

pracowników

z

zakresem ich obowiązków

• organizowanie pracy tak, by zapewnić

pełne wykorzystanie czasu pracy

• zapewnienie

bezpiecznych

i

higienicznych warunków pracy

• prowadzenie szkoleń i ułatwianie

pracownikom

podnoszenia

kwalifikacji

• terminowe wypłacanie wynagrodzeń

Normy związane z

Normy związane z

pracą

pracą

Obowiązki pracodawcy 2

• zaspokajanie

potrzeb

socjalnych

pracowników

• prowadzenie dokumentacji pracy

• wraz z wygaśnięciem umowy wydanie

pracownikowi świadectwa pracy

• sprawiedliwe

ocenianie

pracy

pracownika

• wpływanie

na

kształtowanie

się

prawidłowych

zasad

współżycia

społecznego

Normy związane z

Normy związane z

pracą

pracą

Ciężkie naruszenie obowiązków

pracodawcy

• nie wypłacenie w terminie całości

wynagrodzenia

• naruszenie

przepisów

BHP

stwarzające znaczne zagrożenie dla
zdrowia lub życia

• uporczywe naruszanie przepisów o

czasie pracy i urlopach

• uporczywe

dyskryminowanie

pracownika

• uporczywe

naruszanie

godności

pracownika

poprzez

bezzasadne

szykanowanie (mobbing)

Obowiązki pracownika to:

Normy związane z

Normy związane z

pracą

pracą

Obowiązki pracownika

• sumienne i staranne wykonywanie

pracy

• stosowanie

się

do

poleceń

przełożonych

• przestrzeganie regulaminów pracy

• przestrzeganie czasu pracy

• przestrzeganie zasad BHP

• dbanie o dobro zakładu pracy

• ochrona mienia zakładu pracy

• zakaz konkurencji

Normy związane z

Normy związane z

pracą

pracą

Ciężkie naruszenie obowiązków

pracownika

• udział w nielegalnym strajku

• usiłowanie

kradzieży

na

szkodę

pracodawcy

• samowolny zabór dokumentów i

uporczywa odmowa ich zwrotu

• podjęcie pracy w stanie odurzenia

• pozostawienie mienia pracodawcy bez

nadzoru

• wykonywanie w okresie zwolnienia

lekarskiego czynności sprzecznych z
celem zwolnienia

• nieusprawiedliwiona nieobecność

Normy związane z

Normy związane z

pracą

pracą

Odpowiedzialność pracownika

Za

nieprzestrzeganie

obowiązków

pracowniczych pracownik ponosi przed
pracodawcą

odpowiedzialność.

Odpowiedzialność

ta

może

mieć

zarówna charakter odpowiedzialności
porządkowej

jak

i

materialnej.

Odpowiedzialność

porządkowa

ma

charakter służbowy i jest związana z
przestrzeganiem

zasad

pracy.

Natomiast

odpowiedzialność

materialna

dotyczy

przypadku

wyrządzenia szkody pracodawcy (z winy
pracownika).

Normy związane z

Normy związane z

pracą

pracą

Odpowiedzialność porządkowa

pracownika

Odpowiedzialność

porządkowa

następuje

w

przypadku

nieprzestrzegania

ustalonego

porządku pracy (regulaminy pracy,
przepisy

BHP,

przepisy

przeciwpożarowe), opuszczenia pracy
bez usprawiedliwienia, stawienia się
do pracy w stanie upojenia lub
zażywanie używek w miejscu pracy.
Karami

w

tym

przypadku

są:

upomnienie

,

nagana

bądź

grzywna

. Po

roku nienagannej pracy karę uznaje
się za niebyłą.

Normy związane z

Normy związane z

pracą

pracą

Odpowiedzialność materialna

pracownika

Odpowiedzialność

materialną

ponosi

pracownik

za

wyrządzenie

szkody

pracodawcy w wyniku niewykonania lub
nienależytego wykonania obowiązków.
Przy czym szkoda ta musi być

zawiniona

.

Prawo pracy wyróżnia także szkodę
umyślną i nieumyślną.
Szkoda umyślna musi być naprawiona w
całości. Natomiast w przypadku szkody
nieumyślnej odszkodowanie nie może
przekraczać

trzymiesięcznego

wynagrodzenia.

Czas pracy to czas, w którym
pracownik pozostaje w dyspozycji
pracodawcy. Miejscem pozostawania
pracownika może być zakład pracy lub
inne

miejsce

uzgodnione

z

pracodawcą.

Normy związane z

Normy związane z

pracą

pracą

Czas pracy

Czas pracy nie może przekraczać 8
godzin na dobę oraz 42 godzin w
tygodniu. Wartość tę kontroluje się dla
okresu obliczeniowego, nie dłuższego
jednak niż 3 miesiące.

Praca ponad ustawowy wymiar pracy
to praca w godzinach nadliczbowych.
Pracodawca może wykorzystywać te
godziny w sytuacji:

Normy związane z

Normy związane z

pracą

pracą

Praca w godzinach nadliczbowych

Na dobę pracownik nie może pracować
więcej niż 4 godziny nadliczbowe. Przy
czym w skali roku liczba godzin
nadliczbowych nie może przekroczyć 150.
Za pracę w godzinach nadliczbowych
pracownik

otrzymuje

dodatkowe

wynagrodzenie.

• ochrony życia lub mienia

• usuwania awarii

• szczególnych

potrzeb

pracodawcy

Kodeks pracy wyróżnia trzy kategorie
urlopów : wypoczynkowy, bezpłatny i
okolicznościowy.

Normy związane z

Normy związane z

pracą

pracą

Urlopy

Urlop

wypoczynkowy

ustanowiony

został na regenerację sił pracownika.
Jego wymiar to 20 dni (26 dni) dla
stażu pracy poniżej (powyżej) 10 lat.
Jedna z części urlopu nie może być
krótsza niż 14 dni (przy podziale
urlopu na części).
W

przypadku

pierwszej

pracy

pracownik otrzymuje 1/12 urlopu za
każdy przepracowany miesiąc.

Urlopy okolicznościowe ustanowione
zostały na załatwienie wyjątkowych
spraw rodzinnych lub osobistych
(narodziny dziecka, ślub, pogrzeb).
Wyróżnić

można

następujące

kategorie urlopów:

Normy związane z

Normy związane z

pracą

pracą

Urlopy okolicznościowe i specjalne

• okolicznościowy

sensu

stricto

• szkoleniowy

• macierzyński

• wychowawczy

Wynagrodzenie przysługuje zarówno
za

wykonana

pracę

jak

i

za

pozostawanie

do

dyspozycji

pracodawcy. Jego wielkość winna
uwzględniać rodzaj pracy, wymagane
kwalifikacje, jakość samej pracy jak i
włożony wysiłek.

Pracownik nie może

zrzec się wynagrodzenia

. Zasadniczo

wynagrodzenie

płacone

jest

za

wykonaną pracę nie rzadziej niż raz na
miesiąc. Wynagrodzenie składa się z:

płacy zasadniczej

i

dodatków

.

Normy związane z

Normy związane z

pracą

pracą

Wynagrodzenie

Normy związane z

Normy związane z

pracą

pracą

Dodatki i inne składniki

wynagrodzenia

• dodatek wyrównawczy

• dodatek funkcyjny

• dodatek za wysługę lat

• dodatek za warunki pracy

• dodatek

za

prace

w

nadgodzinach

• dodatek za pracę w nocy

lub dni wolne

• premia

• prowizja

• nagroda

• odprawa

Normy związane z

Normy związane z

pracą

pracą

Odliczenia i potrącenia z

wynagrodzenia

• składka na ubezpieczenie zdrowotne

• składka na ubezpieczenie społeczne

• zaliczka na podatek dochodowy

• nienależne

wynagrodzenie

za

nieobecność w pracy

• należność

na

świadczenia

alimentacyjne

• należności

z

mocy

tytułów

wykonawczych

• udzielone zaliczki pieniężne

• kary

porządkowe

nałożone

na

pracownika

Potrącenia

Odliczenia

Wypracowano

dwa

systemy

wynagradzani,

które

znajdują

akceptację prawa. Do systemów tych
zalicza się:

Normy związane z

Normy związane z

pracą

pracą

Systemy wynagradzania

• wynagradzanie

za

czas

pracy

• akord

Wynagrodzenie

za czas pracy

wypłacana

jest

według

stawek

godzinowych,

dniowych,

tygodniowych

lub

miesięcznych. Wynagrodzenie

akordowe

wypłacane

jest

za

wyniki

pracy.

Wyróżnia się akord prosty, progresywny
i zryczałtowany.

Prawo pracy przewiduje specjalną
ochronę

dla

kilku

kategorii

pracowników. Ochrona ta wynika z
uznania istotności społecznej roli
wspomnianych

osób.

Do

osób

chronionych należą:

Normy związane z

Normy związane z

pracą

pracą

Ochrona w prawie pracy

• kobiety w ciąży

• młodociani (15 – 18 lat)

• osoby starsze

Normy związane z

Normy związane z

pracą

pracą

Bezpieczeństwo i higiena pracy

Pracodawca ponosi odpowiedzialność
za stan bezpieczeństwa i higieny pracy
w zakładzie. Obowiązany jest on
ustawowo chronić zdrowie i życie
pracowników.
W

szczególności

pracodawca

powinien:

zapewnić

procedurę

przestrzegania zasad BHP, wydawać
polecenie usunięcia uchybień BHP,
informować pracowników o ryzyku
zawodowym,

zapewniać

środki

ochrony osobistej oraz organizować
badania kontrolne pracowników.

Normy związane z

Normy związane z

pracą

pracą

Ubezpieczenie społeczne

Realizując

zadania

ochrony

pracowników

ustanowiono

także

obowiązkowe ubezpieczenie społeczne.
Składa się ono z czterech składników:

• ubezpieczenia

emerytalnego

• ubezpieczenia rentowego

• ubezpieczenia na wypadek

choroby i macierzyństwa

• ubezpieczenia

z

tytułu

wypadków przy pracy i
chorób zawodowych

Normy związane z

Normy związane z

pracą

pracą

Uprawnienia z tytułu

ubezpieczenia społecznego

• emerytura

• renta z tytułu

niezdolności do
pracy

• renta rodzinna

• dodatek

pielęgnacyjny

• dodatek

dla

sieroty zupełnej

• zasiłek chorobowy

• zasiłek

rehabilitacyjny

• zasiłek porodowy

• zasiłek

macierzyński

• zasiłek

wychowawczy

• zasiłek

opiekuńczy

• zasiłek rodzinny

• zasiłek

pielęgnacyjny

• zasiłek

pogrzebowy

Związki zawodowe

Związki zawodowe

Definicja związku zawodowego

Związek zawodowy to organizacja
powstała na bazie dobrowolności
zrzeszania się pracowników. Drugim
jej elementem jest samorządność. Jej
celem jest reprezentowanie i obrona
interesów pracowników.

Związki zawodowe

Związki zawodowe

Związek zawodowy w

przedsiębiorstwie

Związek zawodowy w zakładzie pracy
może powołać co najmniej 10 osób.
Uchwalają one statut związku i
powołują komitet założycielski (od 3
do 7 osób). Komitet ten składa
wniosek o rejestrację do właściwego
sądu okręgowego.

Osoby należące do związku nie mogą z
tego tytułu ponosić jakichkolwiek
konsekwencji.

Działaczom

związkowym przysługuje, na okres
pełnienia funkcji , zwolnienie od pracy
zawodowej.

Związki zawodowe

Związki zawodowe

Zakładowa organizacja związkowa

Podstawową

komórką

związku

zawodowego w przedsiębiorstwie jest
zakładowa organizacja związkowa. Do
jej uprawnień zalicza się:

• współtworzenie

korzystnych

warunków pracy i reprezentowanie
pracowników

• zajmowanie

stanowiska

w

indywidualnych

i

zbiorowych

sprawach pracowniczych

• kierowanie

społeczną

inspekcją

pracy i współpraca z Państwową
Inspekcją Pracy

• występowanie

do

właściwych

organów z wnioskiem o usunięcie
niezgodności

Związki zawodowe

Związki zawodowe

Ogólnokrajowa organizacja

związkowa

Związki zawodowe mają prawo tworzyć
organizacje wychodzące poza obręb
przedsiębiorstwa.

Do

tego

typu

organizacji zalicza się: ogólnokrajowy
związek zawodowy i ogólnokrajową
organizację

międzyzwiązkową.

Ich

prawem jest między innymi:

• opiniowanie projektów ustaw i

rozporządzeń oraz praca w Komisji
Trójstronnej

• prawo

występowania

do

Sądu

Najwyższego

• uczestnictwo w międzynarodowych

strukturach związkowych

Związki zawodowe

Związki zawodowe

Zbiorowe układy pracy

Zbiorowy

układ

pracy

jest

porozumieniem zawieranym pomiędzy
związkami

zawodowymi

i

pracodawcami. Określa on warunki
jakim

winna

odpowiadać

treść

stosunku

pracy

oraz

wzajemne

zobowiązania stron. Umowy o pracę
nie

mogą

być

sprzeczne

z

postanowieniami układu.

Zbiorowy układ pracy może mieć
charakter

zakładowy

(związek

zawodowy

zrzesza

ponad

50%

pracowników) oraz ponadzakładowy.

Spory w pracy

Spory w pracy

Komisja pojednawcza

Komisja

pojednawcza

to

organ

powołany wspólnie przez zakładową
organizację związkową i pracodawcę.
Rozpatruje ona skargi pracowników
wynikłe ze stosunku pracy. Jej pracę z
albo ugoda między pracodawcą a
pracownikiem albo upływ czasu (jeżeli
ugody nie osiągnięto w terminie 14
dni dla spraw wiązanych ze zmianą
stosunku pracy lub 30 dni w innych).
Na żądanie pracownika wyrażone w
terminie 14 dni o końca pracy
przekazuje sprawę do sądu pracy.

Spory w pracy

Spory w pracy

Sądy pracy

Sady

pracy

stanowią

wydzielone

wydziały sądów rejonowych i zajmują
się rozstrzyganiem sporów z zakresu
prawa pracy. Na poziomie sądów
okręgowych odpowiadają im wydziały
pracy i ubezpieczeń społecznych.

Sprawę do sądu pracy wnieść można bez
procedury

mediacyjnej

(Komisja

pojednawcza).

Termin wniesienia sprawy to 7 dni od
wręczenia wypowiedzenia lub 14 dla
innych przypadków.

Spory w pracy

Spory w pracy

Spory zbiorowe

Spór

zbiorowy

to

spór

między

pracodawcą a związkiem zawodowym
w sytuacji gdy ten pierwszy nie spełnił
zgłoszonych żądań pracowniczych. O
sporze

zbiorowym

pracodawca

informuje

okręgowego

inspektora

pracy.

Spory w pracy

Spory w pracy

Etapy sporu zbiorowego

Rokowania

Mediacja

Arbitraż

Strajk

protokół rozbieżności

strajk ostrzegawczy (do 2
godz.)

referendum strajkowe (min 50%
załogi)

Podsumowanie

1.Prawo karne dotyczy czynów

zabronionych popełnionych przez
człowieka.

2.Prawo karne wymaga dowiedzenia

winy.

3.Kary winny być współmierne do

winy.

Dziękuję z uwagę