Źródła błędów w badaniu 

testowym i 

kwestionariuszowym

 

 

Źródła zakłóceń 

w pomiarze psychologicznym

• osoba badana
• układ odniesienia
• stronniczość testu

 

 

Osoba badana jako źródło 

zakłóceń 

w pomiarze cech osobowości

• testowanie jako środek komunikacji

– perspektywa selekcji (motywacja 

dodatnia lub ujemna)

– perspektywa kliniczna (np. 

przypisywanie sobie cech negatywnych)

– perspektywa eksperymentalna 

• odpowiadanie przypadkowe
• zmienne sugerujące hipotezę badawczą

 

 

Wykrywanie odpowiadania 

przypadkowego

• porównanie odpowiedzi na dwa 

zbiory twierdzeń (identycznych albo 
logicznych opozycji) (Buechley i Ball, 
1952)

• analiza losowości statystycznej (Ross 

i Haertzen, 1978, 1979)

– FIC (fixed individualizes chance)

 

 

Zmienne sugerujące hipotezę 

badawczą

• demand characteristics (Orne, 1969)

– ogół czynników pozwalających 

poprawnie domyślić się hipotezy 
badacza

 

 

Układ odniesienia jako źródło 

zakłóceń

• stopień adekwatności układu 

odniesienia stanowiącego podstawę 
normalizacji

• interpretacji podlega nie wynik surowy, 

lecz miejsce tego wyniku w układzie 
odniesienia (w próbie normalizacyjnej)

• problem reprezentatywności
• problem specyficzności układu 

odniesienia

 

 

Stronniczość testu

• W statystyce: Stronniczość (obciążenie) (bias): 

systematyczne niedoszacowywanie lub 

przeszacowywanie parametru populacyjnego 

na podstawie danych z próby

• W psychometrii: Stronniczość to 

systematyczne niedoszacowywanie lub 

przeszacowywanie osób z określonych 

podgrup z populacji

– Może dotyczyć testów wydolności (najczęściej), lecz 

także kwestionariuszy osobowości

• stronniczość generuje błąd systematyczny, a 

nie losowy

 

 

Przyczyny stronniczości

• stosowanie itemów (zadań testowych, 

pojęć, terminów, zwyczajów 

kulturowych) specyficznych dla 

określonej podkultury (zwykle 

dominującej)

• inne zachowanie badającego wobec 

osób z różnych podpopulacji

• różnice w poziomie treningu w 

procedurach testowych między 

podpopulacjami

 

 

Badanie stronniczości

• wykrywanie systematycznych różnic 

dla pewnych podpopulacji

• problem: testy stronnicze czy 

rzeczywiste różnice?

– np. dyskusja dotycząca IQ: stronnicze 

testy czy rzeczywiste różnice między 
podpolucjami?

 

 

• Herrnstein i Murray (1994): „The bell 

curve” (Krzywa dzwonowa)

– > IQ Afroamerykanów jest niższe od 

Amerykanów rasy białej o 15 punktów 
IQ, to jest, o jedno odchylenie 
standardowe

 

 

• proces sądowy w stanie Kalifornia (USA, lata 

1977-1978, sędzia federalny Peckham): 
testy inteligencji można stosować wobec 
dzieci białych, wobec czarnych nie, gdyż u 
tych ostatnich kwalifikują zbyt wiele dzieci 
do klas reedukacyjnych (przeznaczonych dla 
dzieci z lekkim upośledzeniem umysłowym)

• 1992: proces wytoczony przez czarnych 

rodziców, żądających poddania ich dzieci 
testom. Sędzia Peckham pozwolił, jednak 
pod warunkiem, że wyniki testów nie 
zostaną wykorzystane w celu umieszczenia 
dziecka w klasie reedukacyjnej

 

 

Testy inteligencji

• Zarzut: testy inteligencji składają się z 

zadań o niskiej wartości "ekologicznej" 

• O wartości zadań testowych nie 

rozstrzyga ich pozorna (lub jej brak) 
wartość ekologiczna, tylko rzetelności i 
trafność

• Korelacja między IQ a statusem 

socjoekonomicznym (SAS) wynosi 
ok. r=0,5

 

 

• Zarzut: "testy inteligencji były opracowane 

przez Amerykanów rasy białej, klasy 
średniej, dla Amerykanów rasy białej, klasy 
średniej

• Afroamerykanie uzyskują dobre wyniki w 

testach słownych (potencjalnie najbardziej 
obciążonych kulturowo), ale gorsze w 
testach wymagających abstrakcyjnego 
myślenia

 

 

• Zarzut: różnice między rasami 

wynikają z różnic środowiskowych 
(korzystniejsze środowisko w 
wypadku dzieci białych niż czarnych)

• Do pewnego stopnia jest to prawdą, 

jednak kontrolowanie czynnika 
środowiskowego zmniejsza różnicę 
między białymi a Afroamerykanami 
tylko nieznacznie

 

 

• Zarzut: testy inteligencji naruszają 

zasadę równości wszystkich ludzi

• Testy inteligencji przypominają tylko 

fakt oczywisty, że ludzie różnią się 
między sobą inteligencją (podobnie 
jak różnią się np. wzrostem)

 

 

Testy nieobciążone 

kulturowo?

• testy wolne od uwarunkowań kulturowych 

(culture-free tests, culture-fair tests), testy o 

ograniczonym uwarunkowaniu kulturowym 

(culture-reduced tests) (Cattell, 1971)

• bazują na materiale neutralnym kulturowo 

(abstrakcyjnym znaczeniowo) lub na 

materiale wspólnym wszystkim kulturom 

– Test Matryc Progresywnych
– Test Labiryntów
– Rysunek Rodziny
– Rysunek Postaci Ludzkiej

 

 

Adaptacja kulturowa testu

• Tłumaczenie

– transkrypcja – maksymalizacja wierności 

tłumaczenia i formy

– translacja – dopuszcza lokalne odpowiedniki, 

np. geograficzne

– trawestacja – modyfikacja językowa 

prowadząca do zadowalających właściwości 
psychometrycznych

– parafraza – opracowanie nowego testu 

opartego na koncepcji teoretycznej wzoru 
oryginalnego

 

 

Kryteria równoważności 

kwestionariuszy (Drwal, 1995)

• Równoważność fasadowa
• Równoważność psychometryczna
• Równoważność funkcjonalna
• Wierność tłumaczenia
• Wierność rekonstrukcji

 

 

Równoważność fasadowa

• forma graficzna testu (pytania, 

arkusz odpowiedzi) 

• liczba i kolejność pytań
• format pytań
• format odpowiedzi
• obliczanie wyników

 

 

Równoważność 

psychometryczna

• równość średnich wyników (skali i 

poszczególnych pytań)

• równość wariancji (skali i poszczególnych 

pytań)

• korelacja między (ewentualnymi) wersjami
• korelacja testu z innymi testami i kryteriami
• interkorelacja pytań (skal) i ich struktura 

czynnikowa

• moc dyskryminacyjna pytań
• rzetelność 

 

 

Równoważność funkcjonalna

• trafność
• przydatność
• podatność na zakłócenia (ta 

równoważność nie zawsze jest 
pożądana)

 

 

Wierność tłumaczenia

• treść pytań
• stopień potrzeby aprobaty społecznej
• podobieństwo leksykalne pytań
• stopień trudności słów i zdań

 

 

Wierność rekonstrukcji

• podobieństwo etapów konstrukcji 

testu

• podobieństwo procedur sprawdzania 

rzetelności i trafności

• podobieństwo prób normalizacyjnych
• podobieństwo procedury badań nad 

testem

• rodzaj norm

 

 

Proces tłumaczenia

• znaczenie tłumaczenia odwrotnego 

(back translation)

1. tłumaczenie na język docelowy
2. tłumaczenie na język pierwotny przez 

niezależnych tłumaczy

3. porównanie obu wersji przez osoby dotąd 

niezangażowane w proces tłumaczenia

4. analiza rozbieżności i ewentualne 

powtarzanie całego procesu