Aparat Golgiego
Aparat Golgiego
W strukturze aparatu Golgiego
W strukturze aparatu Golgiego
można
można
wyróżnić:
wyróżnić:
-
cysterny (tzw. diktiosomy) ułożone względem
cysterny (tzw. diktiosomy) ułożone względem
siebie równolegle, z zachowaniem odległości
siebie równolegle, z zachowaniem odległości
20-30 nm, wykazujące spłaszczenia w części
20-30 nm, wykazujące spłaszczenia w części
środkowej i poszerzenie na obwodzie
środkowej i poszerzenie na obwodzie
-
licznie nagromadzone pęcherzyki o średnicy
licznie nagromadzone pęcherzyki o średnicy
30-50 nm
30-50 nm
-
duże wakuole o średnicy 500-3000 nm,
duże wakuole o średnicy 500-3000 nm,
zawierające materiał bezstrukturalny lub
zawierające materiał bezstrukturalny lub
ziarnisty.
ziarnisty.
W większości komórek aparat Golgiego występuje
W większości komórek aparat Golgiego występuje
pojedynczo i w bliskim sąsiedztwie jądra. Rzadziej
pojedynczo i w bliskim sąsiedztwie jądra. Rzadziej
jest to struktura rozproszona, w postaci wielu
jest to struktura rozproszona, w postaci wielu
diktiosomów np. w komórkach dzielących się.
diktiosomów np. w komórkach dzielących się.
Zachodzi tu synteza białek, glikoprotein i
Zachodzi tu synteza białek, glikoprotein i
glikolipoprotein
glikolipoprotein
W aparacie Golgiego można wyróżnić dwie 2 strefy:
W aparacie Golgiego można wyróżnić dwie 2 strefy:
- proksymalna (strefa powstawania) – zwrócona do
- proksymalna (strefa powstawania) – zwrócona do
siateczki gładkiej
siateczki gładkiej
- dystalna (strefa dojrzewania) – znajdują się tu duże
- dystalna (strefa dojrzewania) – znajdują się tu duże
wakuole zawierające amorficzny lub ziarnisty
wakuole zawierające amorficzny lub ziarnisty
materiał (ziarna sekrecyjne lub lizosomy)
materiał (ziarna sekrecyjne lub lizosomy)
Centrum komórkowe
Centrum komórkowe
najbardziej zagęszczony element struktury
najbardziej zagęszczony element struktury
cytoplazmy prawie wszystkich komórek
cytoplazmy prawie wszystkich komórek
zasadnicza część –
zasadnicza część –
centriole
centriole
– bardzo małe
– bardzo małe
(średnicy 0,1-0,15
(średnicy 0,1-0,15
µ
µ
m i długości 0,3-0,6
m i długości 0,3-0,6
µ
µ
m)
m)
okrągłe lub pałeczkowate ziarenka
okrągłe lub pałeczkowate ziarenka
centriole układają się prostopadle do siebie, a ich
centriole układają się prostopadle do siebie, a ich
ściany tworzą
ściany tworzą
mikrotubule
mikrotubule
, biegnące równolegle
, biegnące równolegle
do siebie, ułożone w 9 potrójnych grup
do siebie, ułożone w 9 potrójnych grup
uczestniczy w wytwarzaniu wrzeciona
uczestniczy w wytwarzaniu wrzeciona
podziałowego i struktur mających zdolność ruchu
podziałowego i struktur mających zdolność ruchu
(migawki, witki)
(migawki, witki)
neurocyty i osteocyty tj. komórki bez zdolności
neurocyty i osteocyty tj. komórki bez zdolności
podziału – brak centrum komórkowego
podziału – brak centrum komórkowego
centromer i kinetochor – struktury podobne do
centromer i kinetochor – struktury podobne do
centrum w chromosomach
centrum w chromosomach
Centrum komórkowe
Centrum komórkowe
W komórkach gotowych do podziału
W komórkach gotowych do podziału
centrum komórkowe składa się z 2 centrioli
centrum komórkowe składa się z 2 centrioli
i nosi wtedy nazwę diplosomu. Dookoła
i nosi wtedy nazwę diplosomu. Dookoła
centrioli znajduje się jaśniejsze pole zwane
centrioli znajduje się jaśniejsze pole zwane
centrosferą.
centrosferą.
Centroplazma (centrosfera)
Centroplazma (centrosfera)
wraz z centriolami nosi nazwę centrosomu
wraz z centriolami nosi nazwę centrosomu
lub mikrocentrum. Centriole są zazwyczaj
lub mikrocentrum. Centriole są zazwyczaj
połączone delikatnym mostkiem
połączone delikatnym mostkiem
(centrodesmoza)
(centrodesmoza)
Centriola
Centriola
Mitochondria
Mitochondria
struktury odpowiedzialne za procesy
struktury odpowiedzialne za procesy
oddychania komórkowego
oddychania komórkowego
ich główną funkcją jest wytwarzanie
ich główną funkcją jest wytwarzanie
energii potrzebnej komórce do
energii potrzebnej komórce do
przeprowadzania reakcji biochemicznych
przeprowadzania reakcji biochemicznych
przebiegają tu procesy oksydoredukcyjne i
przebiegają tu procesy oksydoredukcyjne i
synteza ATP
synteza ATP
Mitochondria
Mitochondria
średnica – 0,2
średnica – 0,2
µ
µ
m
m
długość – 2-6
długość – 2-6
µ
µ
m
m
liczne w hepatocytach, komórkach kory
liczne w hepatocytach, komórkach kory
nadnercza, komórkach kanalików
nadnercza, komórkach kanalików
nerkowych i pobudzonych limfocytach
nerkowych i pobudzonych limfocytach
zajmują 6-15% objętości komórki
zajmują 6-15% objętości komórki
wielkość zmienna zależnie od
wielkość zmienna zależnie od
stanu czynnościowego, fazy cyklu
stanu czynnościowego, fazy cyklu
życiowego i warunków środowiska
życiowego i warunków środowiska
(pH, ciśnienie osmotyczne)
(pH, ciśnienie osmotyczne)
Budowa mitochondriów
Budowa mitochondriów
błona zewnętrzna
błona zewnętrzna
błona wewnętrzna z uszypułowanymi
błona wewnętrzna z uszypułowanymi
cząstkami tzw. grzybkami, ograniczająca
cząstkami tzw. grzybkami, ograniczająca
przestrzeń zwaną
przestrzeń zwaną
macierzą
macierzą
mitochondrialną
mitochondrialną
,
,
z obecnymi w niej:RNA,
z obecnymi w niej:RNA,
DNA, ziarnami będącymi akumulacją Ca, Mg i
DNA, ziarnami będącymi akumulacją Ca, Mg i
innych jonów.
innych jonów.
błona wewnętrzna tworzy uwypuklenia w
błona wewnętrzna tworzy uwypuklenia w
postaci grzebieni (
postaci grzebieni (
cristae mitochondriales
cristae mitochondriales
),
),
których liczba zwiększa się podczas wzmożonej
których liczba zwiększa się podczas wzmożonej
aktywności metabolicznej
aktywności metabolicznej
Mitochondrium
Mitochondrium
Mitochondria uczestniczą w procesie przetwarzania
Mitochondria uczestniczą w procesie przetwarzania
swobodnej energii w energię chemiczną
swobodnej energii w energię chemiczną
wysokoenergetycznych związków fosforowych.
wysokoenergetycznych związków fosforowych.
- komórka w stanie spoczynku (małe zapotrzebowanie
- komórka w stanie spoczynku (małe zapotrzebowanie
energetyczne) – duże nagromadzenie ATP w
energetyczne) – duże nagromadzenie ATP w
mitochondriach –
mitochondriach –
stan wysokoenergetyczny
stan wysokoenergetyczny
(ortodoksyjny
(ortodoksyjny
) – mało grzebieni, jasna macierz
) – mało grzebieni, jasna macierz
- intensywne przemiany w komórce (wzrost
- intensywne przemiany w komórce (wzrost
zapotrzebowania energetycznego) – spadek
zapotrzebowania energetycznego) – spadek
koncentracji ATP –
koncentracji ATP –
stan niskoenergetyczny
stan niskoenergetyczny
(forma
(forma
kondensacyjna) – duża ilość grzebieni, ciemna macierz
kondensacyjna) – duża ilość grzebieni, ciemna macierz
Lizosomy
Lizosomy
ciałka o średnicy 0,25-0,8
ciałka o średnicy 0,25-0,8
µ
µ
m
m
ograniczone pojedynczą błoną o
ograniczone pojedynczą błoną o
charakterze lipoproteinowym
charakterze lipoproteinowym
w komórce pełnią głównie funkcję
w komórce pełnią głównie funkcję
trawienną – enzymy (proteazy, nukleazy,
trawienną – enzymy (proteazy, nukleazy,
lipazy, sulfatazy)
lipazy, sulfatazy)
w ich tworzeniu uczestniczy siateczka
w ich tworzeniu uczestniczy siateczka
śródplazmatyczna i aparat Golgiego
śródplazmatyczna i aparat Golgiego
tworzą system GERL
tworzą system GERL
Lizosomy
Lizosomy
charakteryzują się dużym polimorfizmem
charakteryzują się dużym polimorfizmem
wyróżniamy:
wyróżniamy:
lizosomy pierwotne (pęcherzyki, wakuole,
lizosomy pierwotne (pęcherzyki, wakuole,
autofagiczne, ciałka gęste – forma najbardziej
autofagiczne, ciałka gęste – forma najbardziej
stabilna)
stabilna)
lizosomy autofagiczne – struktury likwidujące
lizosomy autofagiczne – struktury likwidujące
wewnątrzkomórkowe organella lub ich fragmenty (w
wewnątrzkomórkowe organella lub ich fragmenty (w
czasie różnicowania komórek i tkanek, w warunkach
czasie różnicowania komórek i tkanek, w warunkach
patologicznych)
patologicznych)
lizosomy wtórne – powstają w wyniku
lizosomy wtórne – powstają w wyniku
połączenia lizosomów pierwotnych, aktywnie
połączenia lizosomów pierwotnych, aktywnie
uczestniczą w procesie trawienia
uczestniczą w procesie trawienia
wewnątrzkomórkowego, oraz procesy:
wewnątrzkomórkowego, oraz procesy:
fagocytozy, ultrafagocytozy i pinocytozy
fagocytozy, ultrafagocytozy i pinocytozy
Lizosom
Lizosom
Peroksysomy
Peroksysomy
(mikrociałka)
(mikrociałka)
zbudowane z rdzenia (równolegle ułożone
zbudowane z rdzenia (równolegle ułożone
kanaliki) położonego centralnie i materiału
kanaliki) położonego centralnie i materiału
homogennego o niewielkim wysyceniu
homogennego o niewielkim wysyceniu
elektronowym
elektronowym
zawierają katalazy i oksydazę moczanową
zawierają katalazy i oksydazę moczanową
nie zawierają enzymów hydrolitycznych
nie zawierają enzymów hydrolitycznych
główna funkcja – redukcja nadtlenku
główna funkcja – redukcja nadtlenku
wodoru powstającego podczas utleniania
wodoru powstającego podczas utleniania
kwasu moczowego i aminokwasów
kwasu moczowego i aminokwasów
narządem bogatym w peroksysomy jest
narządem bogatym w peroksysomy jest
wątroba
wątroba
Peroksysomy
Struktury filamentarne
Struktury filamentarne
mikrotubule – mało stabilne, łatwo ulegają
mikrotubule – mało stabilne, łatwo ulegają
dezintegracji w czasie preparatyki
dezintegracji w czasie preparatyki
mają kształt cylindrów o średnicy 25 nm (grubość
mają kształt cylindrów o średnicy 25 nm (grubość
ściany - 5 nm, wielkość światła - 15 nm)
ściany - 5 nm, wielkość światła - 15 nm)
ściana zbudowana z protofilamentów tubulinowych
ściana zbudowana z protofilamentów tubulinowych
układających się korkociągowato
układających się korkociągowato
z mikrotubul zbudowane są centriole, rzęski, wici
z mikrotubul zbudowane są centriole, rzęski, wici
i wrzeciono podziałowe
i wrzeciono podziałowe
mikrotubile nie zginają się, dlatego tworzą
mikrotubile nie zginają się, dlatego tworzą
cytoskeleton
cytoskeleton
neurotubule – rurki o małym świetle (średnica 7-
neurotubule – rurki o małym świetle (średnica 7-
10 nm)
10 nm)
α
α
tubulina
tubulina
β
β
tubulina
tubulina
protofilamenty
protofilamenty
heterodimer
heterodimer
Budowa mikrotubuli
Budowa mikrotubuli
Mikrotubule mogą wiązać się z białkami
Mikrotubule mogą wiązać się z białkami
towarzyszącymi mikrotubulom –
towarzyszącymi mikrotubulom –
MAP
MAP
(ang. microtubule associating proteins).
(ang. microtubule associating proteins).
Białka te mogą wpływać na polimeryzację i
Białka te mogą wpływać na polimeryzację i
depolimeryzację mikrotubuli. Przykładem
depolimeryzację mikrotubuli. Przykładem
MAP zapobiegającego depolimeryzacji
MAP zapobiegającego depolimeryzacji
mikrotubuli jest
mikrotubuli jest
MAP2 i białko tau
MAP2 i białko tau
, które
, które
zapewniają stabilizację i równoległe
zapewniają stabilizację i równoległe
ułożenie mikrotubuli np. w dendrytach i
ułożenie mikrotubuli np. w dendrytach i
aksonach.
aksonach.
Nadmierna fosforylacja białka
Nadmierna fosforylacja białka
tau
tau
przez kinazy
przez kinazy
białkowe doprowadza do bezładnego układania
białkowe doprowadza do bezładnego układania
się mikrotubuli i zaburzenia transportu wzdłuż
się mikrotubuli i zaburzenia transportu wzdłuż
aksonów. Jest to jedna z przyczyn choroby
aksonów. Jest to jedna z przyczyn choroby
Alzheimera tj. degeneracji mózgu u osób w
Alzheimera tj. degeneracji mózgu u osób w
podeszłym wieku.
podeszłym wieku.
Innym przykładem MAP są
Innym przykładem MAP są
białka
białka
funkcjonalne – kinezyna i dyneina
funkcjonalne – kinezyna i dyneina
. Ich
. Ich
oddziaływanie z mikrotubulami powoduje
oddziaływanie z mikrotubulami powoduje
przesuwanie się jednych par mikrotubuli
przesuwanie się jednych par mikrotubuli
względem innych i ruch zginania rzęski lub
względem innych i ruch zginania rzęski lub
witki.
witki.
Twory metaplazmatyczne
Twory metaplazmatyczne
filamenty
filamenty
aktynowe – 6-7 nm
aktynowe – 6-7 nm
keratynowe (tonofilamenty) – 10nm
keratynowe (tonofilamenty) – 10nm
desminowe (tk. mięśniowa) – 10 nm
desminowe (tk. mięśniowa) – 10 nm
wimentynowe (kom. mezenchymy i ich
wimentynowe (kom. mezenchymy i ich
pochodne np. fibroblasty) – 10nm
pochodne np. fibroblasty) – 10nm
neurofilamenty
neurofilamenty
filamenty glejowe
filamenty glejowe
filamenty miozynowe
filamenty miozynowe
mikrotubule
mikrotubule
Znajomość tego podziału ma istotne znaczenie w
Znajomość tego podziału ma istotne znaczenie w
diagnostyce nowotworów
diagnostyce nowotworów
15 nm
15 nm
I
I
II
II
III
III
Twory deutoplazmatyczne
Twory deutoplazmatyczne
(paraplazmatyczne, wtręty komórkowe)
(paraplazmatyczne, wtręty komórkowe)
W wielu narządach wtręty należą do
W wielu narządach wtręty należą do
stałych składników cytoplazmatycznych i
stałych składników cytoplazmatycznych i
są często efektem szczególnej funkcji
są często efektem szczególnej funkcji
komórki. Niekiedy występują okresowo. Do
komórki. Niekiedy występują okresowo. Do
wtrętów cytoplazmatycznych zalicza się:
wtrętów cytoplazmatycznych zalicza się:
ziarna glikogenu
ziarna glikogenu
krople tłuszczu
krople tłuszczu
twory krystaliczne
twory krystaliczne
barwniki
barwniki
wydzieliny
wydzieliny
wydaliny
wydaliny
Twory deutoplazmatyczne
Twory deutoplazmatyczne
(paraplazmatyczne, wtręty komórkowe)
(paraplazmatyczne, wtręty komórkowe)
Ziarna glikogenu występują w wątrobie i
Ziarna glikogenu występują w wątrobie i
włóknach mięśniowych poprzecznie
włóknach mięśniowych poprzecznie
prążkowanych. Można je uwidocznić za
prążkowanych. Można je uwidocznić za
pomocą niektórych metod histochemicznych
pomocą niektórych metod histochemicznych
np.. barwienie karminem Besta, reakcja PAS.
np.. barwienie karminem Besta, reakcja PAS.
W badaniach ultrastrukturalnych stwierdza się,
W badaniach ultrastrukturalnych stwierdza się,
że glikogen występuje w dwóch postaciach:
że glikogen występuje w dwóch postaciach:
α
α
– glikogenu – duże ziarna, o średnicy do 150 nm
– glikogenu – duże ziarna, o średnicy do 150 nm
β
β
– glikogenu – małe ziarna, o średnicy 3-20 nm,
– glikogenu – małe ziarna, o średnicy 3-20 nm,
układające się w charakterystyczne rozety.
układające się w charakterystyczne rozety.
Twory deutoplazmatyczne
Twory deutoplazmatyczne
(paraplazmatyczne, wtręty komórkowe)
(paraplazmatyczne, wtręty komórkowe)
Krople tłuszczu – prezentują się jako kuliste
Krople tłuszczu – prezentują się jako kuliste
przestrzenie wypełnione materiałem o średniej
przestrzenie wypełnione materiałem o średniej
gęstości elektronowej. występują w bliskim
gęstości elektronowej. występują w bliskim
sąsiedztwie gładkiej siateczki
sąsiedztwie gładkiej siateczki
śródplazmatycznej, co przemawia za jej
śródplazmatycznej, co przemawia za jej
udziałem w formowaniu kropli tłuszczu
udziałem w formowaniu kropli tłuszczu
Twory krystaliczne – w blastomerach zarodków
Twory krystaliczne – w blastomerach zarodków
ssaków oraz w komórkach sródmiąższowych
ssaków oraz w komórkach sródmiąższowych
jądra występują struktury o bardzo regularnej
jądra występują struktury o bardzo regularnej
budowie, składające się z kryształów
budowie, składające się z kryształów
białkowych. Są one jedną z form
białkowych. Są one jedną z form
morfologicznych materiału zapasowego w
morfologicznych materiału zapasowego w
komórkach.
komórkach.
Twory deutoplazmatyczne
Twory deutoplazmatyczne
(paraplazmatyczne, wtręty komórkowe)
(paraplazmatyczne, wtręty komórkowe)
Barwniki
Barwniki
egzogenne (karotenoidy)
egzogenne (karotenoidy)
endogenne (lipofuscyna – barwnik zużycia,
endogenne (lipofuscyna – barwnik zużycia,
melanina)
melanina)
Wydzieliny – produkty wytwarzane przez
Wydzieliny – produkty wytwarzane przez
komórki gruczołowe. Występują w postaci
komórki gruczołowe. Występują w postaci
ziaren i kropel.
ziaren i kropel.
Wydaliny – są produktami przemiany
Wydaliny – są produktami przemiany
materii nie biorącymi udziału w procesach
materii nie biorącymi udziału w procesach
życiowych komórki i jako substancje
życiowych komórki i jako substancje
szkodliwe są usuwane z organizmu.
szkodliwe są usuwane z organizmu.
Cytoplazma podstawowa
Cytoplazma podstawowa
zbudowana jest z delikatnej siateczki
zbudowana jest z delikatnej siateczki
utworzonej przez mikrobeleczki, które
utworzonej przez mikrobeleczki, które
stykają się ze sobą i kontaktują się ze
stykają się ze sobą i kontaktują się ze
wszystkimi organellami komórkowymi.
wszystkimi organellami komórkowymi.
sieć mikrobeleczkowa jest zagęszczona w
sieć mikrobeleczkowa jest zagęszczona w
obwodowych częściach cytoplazmy i
obwodowych częściach cytoplazmy i
wchodzi w kontakt z białkami kurczliwymi,
wchodzi w kontakt z białkami kurczliwymi,
stanowiącymi integralną część błony
stanowiącymi integralną część błony
komórkowej.
komórkowej.
Cytoplazma podstawowa
Cytoplazma podstawowa
stanowi środowisko wewnętrzne dla
stanowi środowisko wewnętrzne dla
wszystkich zawartych w niej organelli
wszystkich zawartych w niej organelli
komórkowych
komórkowych
jest amorficzna, ma właściwości koloidalne,
jest amorficzna, ma właściwości koloidalne,
zapewnia komórkom określoną wytrzymałość,
zapewnia komórkom określoną wytrzymałość,
elastyczność, sztywność, kurczliwość i lepkość
elastyczność, sztywność, kurczliwość i lepkość
ruchy amebiodalne komórek i ruchy
ruchy amebiodalne komórek i ruchy
wewnątrzkomórkowe organelli zależą od
wewnątrzkomórkowe organelli zależą od
obecności cytoplazmy podstawowej i
obecności cytoplazmy podstawowej i
zawartych w niej elementów tworzących tzw.
zawartych w niej elementów tworzących tzw.
szkielet komórki (cytoskeleton)
szkielet komórki (cytoskeleton)
Document Outline
