ASEPTYKA I ANTYSEPTYKA
ŚRODKI O DZIAŁANIU ODKAŻAJĄCYM I
ANTYSEPTYCZNYM
ASEPTYKA I ANTYSEPTYKA
ŚRODKI O DZIAŁANIU ODKAŻAJĄCYM I
ANTYSEPTYCZNYM
Definicje
Sanityzacja
–
ogólne działania mające na celu utrzymanie i polepszenie
warunków zdrowotnych organizmu i populacji
cel:
zmniejszenie liczby drobnoustrojów u człowieka i jego otoczenia
(
mieszkanie, ulice, ścieki, woda..)
do bezpiecznego poziomu
np.
mycie zębów, rąk, pranie, wietrzenie, sprzątanie, malowanie,
chlorowanie wody...
stosowane środki
:
woda, detergenty, środki dezynfekujące słabiej
działające
Dezynfekcja
(odkażanie) -
eliminacja większości form wegetatywnych
bakterii, wirusów, grzybów na nieożywionych przedmiotach (powierzchnie,
narzędzia, ręce),
ale nie przetrwalników bakterii, zarodników grzybów, HBV !!!
Cel:
przerwanie szerzenia się drobnoustrojów ze źródła zakażenia na osoby
zdrowe
środki dezynfekcyjne
– związki chemiczne zabijające patogenne i
niepatogenne
drobnoustroje
*
Antyseptyka
– dezynfekcja skóry i błon śluzowych
*
antyseptyki
– środki dezynfekujące stosowane na żywe tkanki
nie należy używać śr. dezynfekujących jako antyseptyków i odwrotnie !!!
- oporność
Sterylizacja
– zabicie lub usunięcie
wszystkich form żywych !!!
bakterie, grzyby, wirusy, zarodniki, pasożyty
Dekontaminacja
– zabiegi mające na celu usunięcie drobnoustrojów z
powierzchni
sprzętu medycznego, środowiska, zapewniają bezpieczne
użycie
* dekontaminacja jelita przed operacją w jamie brzusznej aby uniknąć zakażenia
endogennego
Pasteryzacja
– zabija formy wegetatywne, prątki, większość wirusów
zabieg stosowany w przemyśle spożywczym do zabezpieczenia mleka,
piwa, soków...
klasyczna: 63-72
o
15 sek. – 30 min.
UHT: 112-132
o
kilka sek.
Tyndalizacja
– trzykrotna ekspozycja(pasteryzacja) w temp. 70-100
o
, 30 min.,
przez 3 dni
przetrwalniki kiełkują w formy wegetatywne
stosowana obecnie sporadycznie do sterylizacji podłoży (jeżeli zepsuje się
autoklaw)
Liofilizacja
– wysuszenie w próżni, w niskich temperaturach
do przechowywania szczepów bakterii, wirusów, surowic, szczepionek,
suchych podłoży
Wyżarzanie
– np. ezy laboratoryjnej
Spalanie
–
np. odpadów medycznych
Ultradźwięki
–
rozbijają komórki , 20-100 kHz – do mycia delikatnych narzędzi
Aseptyka, działania aseptyczne
– różne procedury
zmierzające do ograniczenia zakażeniom – przygotowanie sprzętu,
pomieszczenia, diagnostyka, zabieg chirurgiczny
Substancje czynne stosowane w
dezynfekcji
Aldehydy
–
mrówkowy, glutarowy, glikosal (glioksal) – drażniące, b.dobre - w
wyższych stężeniach inaktywują przetrwalniki
Pochodne fenolu
–
nie działają na przetrwalniki, przykry zapach
Alkohole
–
bakterie i grzyby,stężenie 40 70%,etanol, izopropanol, do odkażania
skóry
Czwartorzędowe związki amonowe
– chlorek
benzyloalkilodwumetyloamonowy, nieaktywne wobec prątków, wirusów, dobra
tolerancja przez skórę, eliminacja
Biguanidy
–
chlorheksydyna, j.w.
Tlen aktywny
– wydzielany przez nadtlenek wodoru, kwas nadoctowy,
nadboran, nadwęglan, szerokie spektrum, dobry rozklad
Chlorowce
(halogeny) –
chlor (woda), jod, drażniące działanie,
bakterie, grzyby, wirusy
Związki powierzchniowo czynne
(detergenty) –
redukcja napięcia
powierzchniowego, „pomagają”związkom dezynfekującym
Związki kompleksujące
–
fosforany, karboksylaty, intensywne mycie,
jw..
Sole alkaliczne
–
węglany, borany, krzemiany, wchodzą w reakcje z
olejami, zmydlają, chronią metale przed korozją
Barwniki i olejki zapachowe
–
dodawane do śr.dez. – estetyka,
zapach, dezynfekcja skóry
ŚRODKI O DZIAŁANIU ODKAŻAJĄCYM
I ANTYSEPTYCZNYM
Charakterystyka
Środki działające odkażająco i
antyseptycznie to związki niszczące
drobnoustroje patogenne - bakterie,
pierwotniaki, grzyby, prątki, czy niektóre
wirusy.
W porównaniu z antybiotykami
charakteryzuje je mniejsza selektywność
działania na komórki mikroorganizmów, co
ogranicza ich przydatność w lecznictwie ze
względu na niekiedy bardzo dużą
toksyczność dla tkanek makroorganizmu.
W związku z tym, środki o działaniu
odkażającym (dezynfekującym) - stosuje
się w celu zniszczenia wszystkich
wegetatywnych form drobnoustrojów
chorobotwórczych w pomieszczeniach, na
sprzęcie i wyposażeniu medycznym,
artykułach spożywczych i w wodzie.
Niektóre środki odkażające umożliwiają
wyjałowienie, tzn. zniszczenie wszystkich,
włącznie z przetrwalnikowymi, form
drobnoustrojów.
Środki o działaniu antyseptycznym to
związki niszczące drobnoustroje bądź
hamujące ich namnażanie, które można
stosować na skórę i błony śluzowe (rany,
oparzenia) lub doustnie (chemioterapeutyki
nie wchłaniające się z przewodu
pokarmowego).
O ich skuteczności, jak też przydatności do
zabiegów odkażających, wyjaławiających
czy antyseptycznych często decyduje
stężenie użytego związku, czas ekspozycji,
rodzaj rozpuszczalnika, oraz odczyn
środowiska.
Kwasy
Większość bakterii chorobotwórczych
rozwija się w środowisku o odczynie
zasadowym. Obniżenie pH prowadzi więc
do zahamowania ich rozwoju.
Kwas salicylowy
Kwas salicylowy działa antyseptycznie i
keratolitycznie.
Działania niepożądane: rzadko
podrażnienie, pieczenie i zaczerwienienie
skóry lub zapalenie kontaktowe skóry.
Przeciwwskazania: uczulenie na
salicylany.
Kwas undecylenowy
Kwas undecylenowy stosowany jest w
zakażeniach grzybiczych skóry stóp,
pachwin i pach.
Działania niepożądane: objawy
podrażnienia.
Przeciwwskazania: uczulenie.
Substancje uwalniające tlen
atomowy
Nadtlenek wodoru
Nadmanganian potasu
Nadtlenek wodoru
Działanie przeciwbakteryjne uwalnianego
przez preparat tlenu atomowego jest
stosunkowo słabe, ogranicza je dodatkowo
obecność związków organicznych w miejscu
zastosowania (białka wydzieliny z rany)
Substancje białkowe wiążą tlen atomowy
znacznie zmniejszając jego stężenie.
Nadtlenek wodoru działa ponadto
odwaniająco i wybielająco
Nadtlenek wodoru –
preparaty:
Hydrogen peroxide 3% woda utleniona
Perhydrolum roztwór stężony 30% działa
żrąco, możliwość uszkodzenia tkanek
Peroxygel – preparat wody utlenionej w
postaci żelu
Nadmanganian potasu
Uwalnia tlen atomowy i dwutlenek
manganu, który działa odkażająco,
ściągająco oraz powoduje przebarwienie
tkanek.
Działania niepożądane: omyłkowe
spożycie nadmanganianu potasu powoduje
zatrucie z objawami uszkodzenia nerek,
wątroby, niewydolnością krążeniowo-
oddechową, w wyższych stężeniach działa
żrąco
Jod i pochodne
Jod jest pierwiastkiem zabijającym
wszystkie formy drobnoustrojów z
przetrwalnikami włącznie.
Jest aktywny zarówno w stosunku do
bakterii, jak i grzybów, pierwotniaków,
wirusów czy prątków.
Jod i pochodne
Stosowany jest powszechnie w zabiegach
odkażających w postaci roztworów
alkoholowych lub w postaci tzw.
jodoforów; które stanowią kompleksowe
połączenie jodu z wielkocząsteczkowym
polimerem, jodofory słabiej od roztworów
jodu drażnią tkanki, nie barwią skóry i nie
powodują korozji narzędzi medycznych.
Dotychczas nie
stwierdzono
oporności
drobnoustrojów na działanie jodu.
Jod i pochodne
Działania niepożądane: miejscowe
podrażnienia i odczyny uczuleniowe
najczęściej w postaci reakcji
trądzikowopodobnej skóry, rzadziej
wyprysku kontaktowego, nasilenie
toksycznego działania związków rtęci
Jod i pochodne
Stosowanie preparatów jodu na duże
powierzchnie skóry może na drodze
nadmiernego wchłaniania doprowadzić
do objawów zatrucia!! W przypadku
pacjentów z nadczynnością tarczycy nie
należy stosować żadnych środków
odkażających zawierających jod, gdyż małe
dawki pierwiastka, są wchłaniane przez
skórę, mogą dramatycznie zaostrzyć
przebieg choroby.
Alkohole
Alkohole działają przeciwbakteryjnie.
Wnikając do wnętrza komórki zaburzają jej
metabolizm. W praktyce, do zabiegów
odkażających skórę nieuszkodzoną stosuje
się alkohol etylowy w stężeniach 50-70%.
Optymalnym stężeniem jest 70% - w ciągu
2 minut stałej ekspozycji zmniejsza liczbę
bakterii o 90%.
Samo przetarcie roztworem i pozostawienie
skóry lub przedmiotu do wyschnięcia jest
mniej skuteczne.
Alkohol
Stężenia wyższe niż 70% wykazują słabsze
działanie antyseptyczne, co wynika z
denaturacji białek i osłabienia penetracji
przez błonę komórkową.
Barwniki
Pochodne akrydyny działają przeciw
bakteryjnie. W praktyce stosowana jest
etakrydyna.
etakrydyna
Wskazania: odkażanie powierzchownych
uszkodzeń skóry i błon śluzowych, leczenie
zakażonych ran i ropnych zmian (ropnie,
czyraki, liszajec). W urologii - płukanie
pęcherza moczowego, w ginekologii -
płukanie pochwy, w stomatologii -
wszczepy do opatrywania ran.
etakrydyna
Przeciwwskazania: nadwrażliwość, nie
stosować na duże powierzchnie
uszkodzonej skóry.
Działania niepożądane: miejscowe
odczyny alergiczne.
Fiolet krystaliczny
Fiolet krystaliczny działa antyseptycznie na
bakterie Gram-dodatnie i niektóre grzyby
zwłaszcza drożdżaki, działa również
ściągająco i osuszająco, w stężeniach
leczniczych nie drażni tkanek.
Stosowany w wodnych i alkoholowych
roztworach o stężeniu 0,01-2% do odkażania
uszkodzeń skóry i błon śluzowych.
Działania niepożądane: przemijające
przebarwienia skóry, przy przemywaniu zmian
ziarninujących może dojść do trwałej
inkrustacji tkanki barwnikiem
Sole metali ciężkich
Sole srebrowe sulfadiazyny i sulfatiazolu
stosowane są w leczeniu zakażonych
oparzeń skóry, odleżyn, owrzodzeń.
Sole metali ciężkich
Działania niepożądane: miejscowe
podrażnienie skóry, nadkażenia grzybicze,
podczas stosowania na duże powierzchnie
może dojść do wchłaniania i kumulacji leku
wywołującej objawy charakterystyczne dla
przedawkowania sulfonamidów
(uszkodzenie szpiku, zmiany zapalno-
złuszczające skóry, uszkodzenia wątroby i
inne), zwłaszcza u osób z upośledzoną
funkcją nerek.
Sole metali ciężkich
Przeciwwskazania: nadwrażliwość na
sulfonamidy, ciąża i okres karmienia
piersią, upośledzenie czynności wątroby i
nerek.
Pochodne biguanidu i
amidyny
Pochodną biguanidu jest chlorheksydyna
działająca najsilniej na bakterie Gram-
dodatnie oraz na niektóre wirusy.
Oporność na chlorheksydynę wykazują
niektóre szczepy Pseudomonas i Proteus.
Obecność wydzielin zawierających białko
nie osłabia aktywności chlorheksydyny.
chlorofory
Jako środki odkażające stosuje się również
środki zmniejszające napięcie
powierzchniowe, czyli detergenty oraz
chlorofory.
Chlorofory są to związki uwalniające chlor
lub kwas podchlorawy. Możemy zaliczyć do
nich, np. podchloryn wapnia i sodu czy
chloraminę.
Pochodne biguanidu i
amidyny
Działania niepożądane: podrażnienie
skóry, fotodermatozy, hemoliza krwi po
przypadkowym spożyciu.
Roztwory mydła i detergentów o odczynie
zasadowym oraz jony chlorkowe
zmniejszają aktywność chlorheksydyny.
Przeciwwskazania: zakażenia szczepami
Pseudomonas i Proteus.