PSYCHOONKOLOGIA PSYCHO

Etapy rozwoju choroby nowotworowej:

wg kryteriów biologiczno - klinicznych

Typy nowotworów:

• a)- rak (carcinoma), czyli nowotwór zapoczątkowany w komórkach

i tkankach nabłonkowych, popularnie pojęcia „rak” używa się dla

wszystkich nowotworów złośliwych (cancer);

• b)- mięsak (sarcoma), jest nowotworem złośliwym wywodzącym

się z tkanek miękkich (tkanka łączna, tłuszczowa, naczyniowa,

maziówkowa oraz tkanka mięśniowa gładka i poprzecznie

prążkowana) oraz układu szkieletowego;

• c)- białaczka (leukemia), czyli nowotwór z komórek szpiku.

• d)- chłoniak (lymphoma) to nowotwór złośliwy układu chłonnego;

• e)- czerniak (melanoma) to nowotwór złośliwy tkanki

barwnikotwórczej.

Etapy rozwoju choroby nowotworowej:

wg kryteriów biologiczno - klinicznych

Rozrost zmian nowotworowych:

• Stadium miejscowej zmiany

nowotworowej.

• Stadium nacieczenia.

• Stadium przerzutów.

Etapy rozwoju choroby nowotworowej:

wg kryteriów biologiczno - klinicznych

Stopień zaawansowania klinicznego i

patomorfologicznego guzów litych wg

schematu TNM :

• T (tumor) - guz.
• N (nodulus) - węzły chłonne.
• M (metastasis) - przerzuty odległe.
• Celem oceny stopnia ciężkości przy

każdym z elementów dodajemy

odpowiednie liczby, wyrażające liczbę

przerzutów lub ich wielkość.

Etapy rozwoju choroby nowotworowej:

wg kryteriów biologiczno - klinicznych

Rozwój zmian nowotworowych od powstania na

poziomie komórki do pełnego zaawansowanego

obrazu klinicznego:

•

INICJACJA

•

PROMOCJA

•

PROGRESJA

•

PRZERZUTY

Etapy rozwoju choroby nowotworowej:

wg kryteriów biologiczno - klinicznych

INICJACJA

•

Faza ta dotyczy pojedynczej komórki danego

organizmu i polega na zaindukowaniu przez

czynniki kancerogenne nieodwracalnych zmian

w materiale genetycznym komórki. Rezultatem

tych zmian są niekontrolowane podziały oraz

stopniowa utrata zróżnicowania funkcjonalnego

danej komórki. Na tym etapie może dojść do

pewnych nieprawidłowości w budowie

tkankowej (dysplazja) lub też przerostu tkanki i

zwiększenia jej masy (hiperplazja).

Etapy rozwoju choroby nowotworowej:

wg kryteriów biologiczno - klinicznych

PROMOCJA
Etap ten cechują nadmierne podziały komórkowe, uzyskanie

pewnej ruchliwości komórek. W komórce organizmu

pojawiają się charakterystyczne cechy tj.:

•

utrata zdolności funkcjonalnych właściwych prawidłowym

komórkom danego typu (czyli np. zahamowanie produkcji

prawidłowych białek enzymatycznych);

•

utrata łączności z komórkami prawidłowymi oraz

pojawienie się inwazyjności niekiedy na tym etapie

następują zmiany w strukturze i liczbie chromosomów.

Etapy rozwoju choroby nowotworowej:

wg kryteriów biologiczno - klinicznych

PROGRESJA
W tej fazie zachodzą bardzo intensywne podziały komórkowe, a

ponadto komórki stają się praktycznie autonomiczne (autokrynna

regulacja wzrostu, brak reakcji na sygnały zewnątrzkomórkowe).

Prócz tego wstępują ogromne zmiany w genomie komórek

nowotworowych ( w specjalnych grupach genów):

•

zachodzą liczne mutacje (translokacje, delecje i fuzje);

•

aberracje chromosomowe (prowadzące do zahamowania

prawidłowego funkcjonowania miejsc objętych tymi zmianami);

•

aneuploidia (czyli zaburzenie liczby chromosomów). Dodatkowo

w niektórych komórkach dochodzi do produkcji czynników

angiogennych (koniecznych do powstania naczyń krwionośnych,

co w efekcie umożliwia rozrost nowotworu).

W trakcie tej fazy zachodzi zjawisko mające ogromne znaczenie w

późniejszym rozwoju nowotworu, czyli selekcja klonów komórek

najlepiej przystosowanych do niekontrolowanego wzrostu i

inwazyjności.

Etapy rozwoju choroby nowotworowej:

wg kryteriów biologiczno - klinicznych

PRZERZUTY
• Na tym etapie dochodzi do odłączania się

komórek nowotworowych od głównego
guza, następnie wędrówki przez naczynia
limfatyczne i krwionośne do innych
tkanek i narządów, osiedlanie się w nich i
zapoczątkowywanie nowych guzów
(przerzutów).

Etapy rozwoju choroby nowotworowej:

wg kryteriów biologiczno - klinicznych

Rozwój zmian nowotworowych z akcentem na

przejawy kliniczne:

•

1) okres przedkliniczny – niewykrywalny;

•

2) okres przedkliniczny – wykrywalny;

•

3) okres kliniczny.

Etapy rozwoju choroby nowotworowej:

wg kryteriów biologiczno - klinicznych

Dwustopniowy podział kliniczny:

Podział podkreśla znaczenie rodzaju leczenia. Opiera się

mianowicie na różnicowaniu sposobu leczenia na leczenie

aktywne, zmierzające do uzyskania zdrowia poprzez

usuwanie przyczyny choroby oraz leczenie paliatywne, o

charakterze bardziej objawowym, mające na celu

usunięcie lub zmniejszenie intensywności dolegliwych

objawów choroby a nie eliminację choroby w ogóle. Mówi

się mianowicie o:

•

1. Wczesnym stadium nowotworu – jest to okres, kiedy

możliwe jest stosowanie leczenia aktywnego.

•

2. Stadium zaawansowanej choroby nowotworowej, gdy

możliwe do zastosowania jest jedynie leczenie paliatywne

– wchodzi tu również, jako odrębny, okres terminalny jako

stadium daleko zaawansowanej choroby.

Psychologiczne reakcje na chorobę

nowotworową jako sytuację kryzysową

Fazy kryzysu (Caplan G: Principles of preventive psychiatry. New York. Basic

Books, 1964)

•

Pierwsza faza kryzysu. Jest to faza konfrontacji człowieka z

sytuacją, naruszającą jego podstawowe potrzeby lub wartości.

Efektem tej konfrontacji jest wyraźny wzrost napięcia

emocjonalnego, które aktywizuje człowieka do tego, aby usunąć

przeszkody, naruszające jego potrzeby lub zagrażające jago

wartościom. Jednostka podejmuje takie działania (zwykle z

repertuaru znanych sobie zachowań), które zmierzają do

przywrócenia pierwotnej, przedkryzysowej sytuacji. Na tym etapie

sytuacja kryzysowa może się zakończyć. Występuje to wówczas,

gdy człowiek znajdzie jakieś efektywne rozwiązanie problemu. Jeśli

natomiast zastosowane rozwiązania nie przyniosą spodziewanego

rezultatu, to wówczas następuje druga faza kryzysu.

•

Druga faza kryzysu. W związku z tym, że sytuacja kryzysowa nadal

trwa a zastosowane środki znane jednostce nie przyniosły

spodziewanych rezultatów, rośnie niepokój, napięcie emocjonalne.

Osiągają one taki poziom, że zaczynają działać dezorganizująco, a

nie mobilizująco na zachowania człowieka.

Psychologiczne reakcje na chorobę

nowotworową jako sytuację kryzysową

Fazy kryzysu (Caplan G: Principles of preventive psychiatry. New York. Basic

Books, 1964)

•

Trzecia faza kryzysu. W trzeciej fazie kryzysu człowiek zdobywa

się na jeszcze jedną mobilizację sił, sięga po swoje ostatnie

rezerwy, aby je zaangażować do rozwiązania kryzysu. W efekcie

tych działań może dojść do dwóch sytuacji, po pierwsze może

ona dokonać poznawczego i emocjonalnego przekształcenia

sytuacji kryzysowej w taki sposób, że w efekcie nastąpi redukcja

napięcia, bądź też jednostka może uruchomić mechanizmy

obronne, które nie zmieniając rzeczywistości spowodują

obniżenie natężenia przeżywania negatywnych emocji. Jeśli

jednak próby te nie spowodują względnie trwałej redukcji

negatywnych napięć to dochodzi do fazy czwartej.

•

Czwarta faza kryzysu. W tej fazie następuje kumulacja

negatywnych emocji do tego stopnia, że doprowadzają one do

stanów patologicznych w postaci zaburzeń nerwicowych,

depresyjnych a także psychoz reaktywnych.

Psychologiczne reakcje na chorobę

nowotworową jako sytuację kryzysową

Fazy kryzysu (Weisman i Worden )

W przebiegu reakcji kryzysowych wyodrębnili trzy stadia:

•

Stadium pierwsze - reakcja inicjująca - pojawiają się

symptomy niewiary, zaprzeczania ("nietrafna diagnoza",

"pomylenie wyników badań") lub oznaki desperacji ("leczenie

nie ma sensu").

•

Stadium drugie, charakteryzuje się dysforią, lękiem,

depresją, jadłowstrętem, bezsennością, zaburzeniami

koncentracji. Trwa zwykle 1-2 tygodni, choć występuje tu

pewna zmienność.

•

Stadium trzecie cechuje adaptacja. Symptomy w tym okresie

to przystosowanie, gotowość na przyjęcie nowych informacji,

konfrontacja uzyskiwanych wyników, znajdowanie podstaw

do optymizmu, podjęcie na nowo aktywności.

Ten model reakcji kryzysowej mało precyzyjnie ujmuje ostrość

granic pomiędzy tzw. prawidłowym a patologicznym

sposobem reagowania.

Psychologiczne reakcje na chorobę

nowotworową jako sytuację kryzysową

Fazy kryzysu (Kubler-Ross E.: Rozmowy o

śmierci i umieraniu. Warszawa: Pax, 1979 )

• Pierwsze stadium - szok,

niedowierzanie;

• Drugie stadium - gniew, bunt;
• Trzecie stadium - układy pertraktacje;
• Czwarte stadium - depresja;
• Piąte stadium - akceptacja.

Psychologiczne reakcje na chorobę

nowotworową jako sytuację kryzysową

Fazy kryzysu (Kubler-Ross E.: Rozmowy o śmierci i umieraniu.

Warszawa: Pax, 1979 )

•

Pierwsze stadium - szok, niedowierzanie;

Zaprzeczanie połączone jest z szokiem i występuje

wówczas, gdy pacjent uzyskuje wiedzę, że jego stan ma

charakter terminalny. Treści związane z umieraniem są

usuwane ze świadomości chorego. Chory twierdzi, że to

jakaś pomyłka, że taka diagnoza nie dotyczy jego. Może

towarzyszyć temu nadaktywność, pewne ekscentryczne

zachowania.

•

Drugie stadium - gniew, bunt;

Gniew skierowany na różne osoby, instytucje i przedmioty

kojarzone ze śmiercią. Na tym etapie chory w dalszym

ciągu nie uświadamia sobie powagi sytuacji, wzrasta

poziom agresji.

Psychologiczne reakcje na chorobę

nowotworową jako sytuację kryzysową

Fazy kryzysu (Kubler-Ross E.: Rozmowy o śmierci i umieraniu. Warszawa:

Pax, 1979 )

•

Trzecie stadium - układy pertraktacje;

Targowanie się występuje wówczas, gdy wzrasta świadomość diagnozy i

swej sytuacji. Jednocześnie występuje silna tendencja, zmierzająca do

oddalenia spełnienia się przewidywań medycznych. Pacjenci w takim

stanie gotowi są zmienić swoje zachowanie w sposób bardzo radykalny,

czego by nie zrobili wcześniej.

•

Czwarte stadium - depresja;

Depresja, która ma dwie formy: reaktywną i przygotowawczą. Pierwsza

forma wynika z tego, że chory dostrzega postęp choroby, wyniszczający

jego organizm i dokonuje też pewnego życiowego bilansu, który ma dla

niego ujemne saldo. Chory też przewiduje rozwój wydarzeń i

spodziewając się kolejnych cierpień, rozstania z najbliższymi,

niepewności co do przyszłego życia i to wszystko składa się na

przygotowawczą formę depresji.

•

Piąte stadium - akceptacja.

Akceptacja kończy proces zbliżania się do śmierci. Następuje

zaakceptowanie śmierci jako faktu nieuchronnego i powszechnego.

Etapy rozwoju choroby nowotworowej

w kontekście kliniczno

psychologicznym

Etapy rozwoju choroby nowotworowej (de Haes JC: Quality of life and

breast cancer. International Congress of Psychosocial Oncology. Beaune.

Francja, 1992)

•

Badania skryningowe.

•

Faza diagnostyczna.

•

Faza początkowego leczenia.

–

chirurgicznego;

–

leczenia cytostatykami;

–

leczenia naświetlaniem;

–

leczenia hormonalnego;

•

Stadium remisji (okres wolny od objawów)

•

Stadium leczenia paliatywnego.

- chirurgicznego;

–

leczenia cytostatykami;

–

leczenia naświetlaniem;

–

leczenia hormonalnego.

•

Stadium terminalne.

Etapy rozwoju choroby nowotworowej

w kontekście kliniczno

psychologicznym

Etapy rozwoju choroby nowotworowej –

uproszczony model proponowany przez de

Walden – Gałuszko K i Majkowicza M.

•

Etap diagnostyczny.

•

Etap pierwszego leczenia.

•

Etap kolejnych nawrotów procesu chorobowego.

•

Etap terminalny.

Etapy rozwoju choroby nowotworowej

w kontekście kliniczno

psychologicznym

Etapy rozwoju choroby nowotworowej – uproszczony model

proponowany przez de Walden – Gałuszko K i Majkowicza

•

Etap diagnostyczny.

Trwa od chwili zauważenia zmiany chorobowej do momentu

postawienia ostatecznego rozpoznania. Na ogół stan somatyczny

tych pacjentów i ich sprawność fizyczna nie jest istotnie

zaburzona. Przeważnie są to osoby aktywne życiowo i zawodowo,

a jeszcze niewielkie zaawansowanie choroby, w sensie klinicznym,

nie daje większych dolegliwości. Z punktu widzenia przeżyciowego

jest to jednak dla tych ludzi sytuacja silnie stresująca. Pojawia się

poczucie zagrożenia, niepewność dalszego losu, przewidywanie

możliwości złej prognozy. Udział i możliwości działania chorego w

kierunku ewentualnej zmiany sytuacji są bardzo ograniczone.

Człowiek skazany jest na czekanie, „czekanie na wyrok”. Taka

sytuacja rodzi przede wszystkim wzmożony lęk. Lękowi temu

może towarzyszyć przygnębienie, zaburzenia uwagi oraz różne

somatyczne przejawy stresu jak brak łaknienia, zaburzenia snu a

czasem nudności i wymioty.

Etapy rozwoju choroby nowotworowej

w kontekście kliniczno

psychologicznym

Etapy rozwoju choroby nowotworowej – uproszczony model

proponowany przez de Walden – Gałuszko K i Majkowicza M.

Etap pierwszego leczenia.

•

Budzi u pacjentów zróżnicowane reakcje. Jak wynika z badań,

dominującym uczuciem jest również lęk, ale w swej treści lęk ten

jest inny niż na etapie diagnostycznym. Otóż na etapie pierwszego

leczenia ludzie obawiają się samego procesu leczenia. W przypadku

leczenia chirurgicznego obawiają się np. trwałego zniekształcenia

ciała, nasilenia bólów, ostatecznych efektów leczniczych. W

przypadku chemioterapii obawiają się przykrych dolegliwości w

postaci nudności i wymiotów, utraty włosów. Podczas radioterapii

występują obawy przed poparzeniem itp. Część z tych obaw

potwierdza się w trakcie leczenia, co doprowadza do reakcji

depresyjnych, przygnębienia a czasem podejmowane są nawet

próby rezygnacji z leczenia. Spotyka się też inne reakcje, bardziej

optymistyczne. Etap pierwszego leczenia po szoku z okresu

diagnostycznego może stwarzać nadzieje na pełne wyleczenie.

Radykalne działania lecznicze i w następstwie poprawa stanu

somatycznego powodują, że zwiększa się optymizm i nadzieja na

wyleczenie.

Etapy rozwoju choroby nowotworowej

w kontekście kliniczno

psychologicznym

Etapy rozwoju choroby nowotworowej – uproszczony

model proponowany przez de Walden – Gałuszko K i

Majkowicza M.

Etap kolejnych nawrotów procesu chorobowego.

•

W tym okresie podejmowane są oddziaływania lecznicze

podobne jak w okresie pierwszego leczenia, występują też

podobne następstwa. Reakcje pacjentów są zróżnicowane.

Działają na chorego dwie sprzeczne tendencje. Z jednej strony

nastąpiła adaptacja do choroby i leczenia, co może spowodować

obniżenie napięcia emocjonalnego, z drugiej zaś nawrót choroby

uświadamia pacjentom, że proces chorobowy postępuje. Chorzy

czasami zaczynają tracić nadzieję i optymizm, popadają w

przygnębienie, zwiększa się ryzyko depresji.

Etapy rozwoju choroby nowotworowej

w kontekście kliniczno

psychologicznym

Etapy rozwoju choroby nowotworowej – uproszczony

model proponowany przez de Walden – Gałuszko K i

Majkowicza M.

Etap terminalny.

•

W tym okresie nasilają się znacznie różnorakie

dolegliwości somatyczne, znacznie pogarsza się

funkcjonowanie i sprawność fizyczna pacjentów. W tym

okresie chorzy wymagają opieki ze strony innych osób.

Taki stan u wielu chorych znacznie pogarsza ich jakość

życia. Pogorszeniu ulegają też relacje społeczne chorych.

EORTC QLQ-C30 Etap diagnostyczny

Gr.kontr (Control)
Gr. I (Gr. I)

G-HRQL

DIA

FIN

Skale kwestionariusza EORTC QLQ-C30

The scales of questionnaire EORTC QLQ - C 30

100

EORTC QLQ-C30 Etap pierwszego leczenia

Control
Gr. II

G-HRQL

DIA

FIN

Skale kwestionariusza EORTC QLQ-C30

The scales of questionnaire EORTC QLQ - C 30

100

EORTC QLQ-C30 Etap kolejnego

leczenia

Control
Gr. III

G-HRQL

DIA

FIN

Skale kwestionariusza EORTC QLQ-C30

The scales of questionnaire EORTC QLQ - C 30

100

EORTC QLQ-C30 Etap terminalny

Control
Gr. IV

G-HRQL

DIA

FIN

Skale kwestionariusza EORTC QLQ-C30

The scales of questionnaire EORTC QLQ-C30

100

Document Outline