U podstaw nowoczesnego pielęgniarstwa

Pielęgnowanie jest jednym z najstarszych
przejawów aktywności człowieka.
Towarzyszy mu nieprzerwanie w ciągu
dziejów. Bez niego niemożliwe byłoby
utrzymanie życia, a także zachowanie i
przywracanie zdrowia. Pielęgnowanie
bowiem jest dbaniem i troszczeniem się o
zaspakajanie potrzeb życiowych
człowieka, jest ono dbaniem o samego
siebie, a także pomaganiem innym,
wówczas gdy z jakichś przyczyn nie robią
tego sami.

Jako zawód pielęgniarstwo nowoczesne
zrodziło się w drugiej połowie XIX wieku.
Początkowo jego rozwój koncentrował się
głównie na rozszerzaniu działalności,
opracowywaniu różnych sposobów
postępowania i bogaceniu środków
pielęgnacyjnych.
Pielęgnowanie zarówno siebie, jak i innych
jest związane bardzo ściśle z rozwojem
kultury. W ciągu dziejów zachodziły w nim
wielkie zmiany. Dbając o własne zdrowie i
życie człowiek nie zawsze postępuje
właściwie, ale często popełnia błędy, które
pozawalają weryfikować działania i znajdować
sposoby właściwego postępowania.

Umownie  przyjętą  datą  na  oznaczenie  początku
nowoczesnego  pielęgniarstwa  w  świecie  jest  rok
1860,  tj.  data  założenia  pierwszej  szkoły
pielęgniarskiej  przy  szpitalu  św.  Tomasza  w
Londynie

według

nowatorskiej

koncepcji

Florencji Nightingale. Koncepcja zawierała wiele
założeń aktualnych do dziś. W ciągu stosunkowo
krótkiego  czasu  doprowadziła  do  obalenia
starego systemu na całym świecie.
Do  jej  przyjęcia  i  rozpowszechniania,  a  także  do
dalszego  rozwoju  pielęgniarstwa  przyczyniło  się
wiele czynników obiektywnych. Należały do nich:

• rozwój nauki, a szczególnie nauk medycznych,
• rozwój techniki,
• rozwój społeczny.

Niewątpliwie

jednak,

sposób

bardziej

bezpośredni, do przyjęcia nowej koncepcji i

rozwoju nowoczesnego pielęgniarstwa przyczyniły

się: ruch feministyczny, zmiany, które zachodziły w

rozwiązywaniu

problemów

ochrony

zdrowia

człowieka, zmiany wprowadzane w szpitalach,

ówczesne wojny, a także pielęgniarska działalność

reformatorska zapoczątkowana wcześniej.
Ruch feministyczny w swoim początkowym

okresie miał charakter krucjaty. Pierwsze bojowe

feministki domagały się zrównania w przywilejach

z mężczyznami, a więc: udziału w życiu

politycznym, głównie prawa do głosowania i

własności, a także możliwości kształcenia się i

kariery zawodowej. Ruch ten przybierał różne

formy, np. organizowanie zjazdów, propagowanie

idei za pośrednictwem czasopism i wojowniczych

wystąpień kobiet przy różnych okazjach.

Dzięki rozwojowi medycyny dużego znaczenia

nabierała wówczas działalność mająca na celu

zapobieganie

chorobom

zmniejszenie

śmiertelności. Zaczęto wprowadzać reformy

socjalne jako konieczne przede wszystkim w

celu zmniejszenia śmiertelności niemowląt i

opanowania gruźlicy. Wyłoniła się możliwość i

potrzeba organizowania szczepień przeciw

ospie wtedy nękającej ludzi. Coraz wyraźniej

zaczęto

uświadamiać

sobie

potrzebę

oddziaływań wychowawczych na ludzi w celu

wpływania na podnoszenie poziomu higieny

osobistej i higieny mieszkań. Dostrzeżono

potrzebę higieny szkolnej. Do podejmowania

tych wszystkich zadań potrzebni byli ludzie

odpowiednio przygotowani.

Wnikliwa obserwacja chorych przez lekarzy,
a  także  wprowadzenie  takich  narzędzi,  jak
termometr  lekarski,  powszechnie  używany
przez lekarzy po 1850 r., igła do wstrzyknięć
podskórnych,  w  celu  precyzyjniejszego
dawkowania leków, zegarek z sekundnikiem,
przydatny  w  pomiarach  tętna,  aparat  do
mierzenia

ciśnienia

krwi,

stwarzały

konieczność  lepszego  przygotowania  osób,
które  zajmowały  się  pielęgnowaniem.  W
chirurgii  potrzebę  tę  stwarzały  nowe
możliwości

operacyjne:

znieczulenie,

postępowanie

antyseptyczne,

nowe

narzędzia i techniki operacyjne.

Na  zrozumienie  konieczności  lepszego
przygotowania  pielęgniarek  wpłynęły  także
wojny,  najpierw  napoleońskie  (1800—1815),
później  wojna  krymska  (1853—1856),  a
następnie

francusko-włoska

Austrią

(1859). Idea humanitaryzmu wskazywała na
konieczność  zapewnienia  lepszej  opieki  nad
rannymi  i  chorymi  żołnierzami.  W  czasie
wojen  potrzeba  ta  dawała  o  sobie  znać  w
sposób o wiele bardziej dramatyczny aniżeli
w  czasie  pokoju  w  szpitalach  cywilnych.
Opieka

nad

rannymi

żołnierzami,

sprawowana przez pielęgniarki, budziła w
społeczeństwie dużą przychylność.

Florencja

Nightingale

Florencja

Nightingale

(1820—1910)

urodziła się we Florencji, w zamożnej

arystokratycznej rodzinie angielskiej. Pod

kierunkiem ojca, człowieka wszechstronnie

wykształconego i wielkiego społecznika,

otrzymała

staranne

wychowanie

wszechstronne

wykształcenie.

Opanowała

znajomość języków obcych: francuskiego,

niemieckiego, a także łaciny i greki.

Studiowała nauki przyrodnicze, historię i

matematykę. Interesowała się muzyką i

sztukami plastycznymi, przejawiała zdolności

literackie. Od najwcześniejszych lat cechowała

ją jasność umysłu oraz siła charakteru. Była

głęboko religijna, ale równocześnie bardzo

tolerancyjna w stosunku do wierzeń innych.

W ciągu licznych podróży, zarówno po Anglii, jak i

poza jej granicami (Francja, Włochy, Szwajcaria, a

później także Grecja, Egipt, Niemcy), poznawała

ówczesny świat, a także wiele wybitnych ludzi. Od

wczesnego dzieciństwa jej główne zainteresowanie

było jednak ukierunkowane na pielęgniarstwo oraz

na pracę wychowawczą z młodzieżą i ludźmi

trudnymi, wykolejonymi. W czasie podróży zawsze

zwiedzała szpitale. Kierowało ją tam wielkie

współczucie oraz poszukiwanie własnej drogi

życia. Pomimo kategorycznych sprzeciwów ze

strony rodziny w wieku 25 lat podjęta ostateczną

decyzję poświęcenia się pielęgnowaniu. Po długim

czasie matka wyraziła zgodę na objęcie przez

Florencję stanowiska przełożonej w Domu Zdrowia

dla nauczycielek. W ciągu krótkiego czasu

wprowadziła

tam

wiele

znaczących

zmian

organizacyjnych i zapewniła poprawę opieki.

W 1854 r. toczyła się wojna krymska. Anglia
i Francja stanęły wówczas po stronie Turcji i
wypowiedziały

wojnę

Rosji.

Florencja

Nightingale

podjęła

wówczas

decyzję

wyjazdu  na  Krym  i  zorganizowania  opieki
nad żołnierzami armii brytyjskiej. O podjęcie
się  tej  misji  zwrócił  się  do  niej  minister
wojny,  a  równocześnie  bliski  jej  znajomy.
Przyjmując

ją

Florencja

Nightingale

zastrzegła  sobie  prawo  przyjmowania  i
zwalniania pielęgniarek oraz kierowania ich
pracą.  Warunek  został  przyjęty,  a  minister
przez  cały  czas  jej  działalności  na  Krymie
służył pomocą i oparciem.

Pod względem organizacyjnym w szpitalu

panował

całkowity

chaos,

królowała

biurokracja. Grupa przybyłych pielęgniarek

została przyjęta z niechęcią i podejrzliwością, a

nawet

wrogością

strony

wszystkich

oficerów, urzędników i lekarzy.
Dzięki swoim wielkim umiejętnościom, twardej

dyscyplinie i ofiarnej pracy własnej oraz

przywiezionych

pielęgniarek

Florencja

Nightingale dokonała całkowitego przewrotu.

W efekcie tej pracy w ciągu krótkiego czasu

żołnierze znaleźli się na czystych łóżkach,

umyci, w zmienionej bieliźnie, otrzymali

talerze

sztućce

oraz

zróżnicowane

pożywienie, a nawet diety specjalne, a ci

którzy tego potrzebowali, także dodatkowe

porcje pożywienia.

W ciągu wielu lat życia Florencja Nightingale

działała także na rzecz reformy szpitalnictwa

cywilnego.
W 1859 wydała „Uwagi o szpitalnictwie".

Opracowanie to było efektem jej 13-letnich

studiów prowadzonych w wielu różnych

szpitalach. Zawierało ono cenne uwagi

dotyczące

budowy,

rozwiązań

architektonicznych,

wyposażenia

organizacji

szpitala.

Szczególną

uwagę

poświęciła

oddziałom

położniczym,

względu na panującą w nich bardzo dużą

śmiertelność. Oddzielnie zajęła się szpitalami

dziecięcymi. We wszystkich swoich pracach

bardzo dużą uwagę zwracała na izolacje

chorych zakaźnie i zachowanie czystości.

Florencja  Nightingale  interesowała  się
także  sprawami  socjalnymi  robotników.
Opracowała  np.  plan,  który  miał  na  celu
zapewnienie

każdemu

robotnikowi

własnego  mieszkania  i  kawałka  ziemi.
Wzięła  udział  w  walce  z  nierządem.
Wypowiadała  się  za  nadaniem  kobietom
prawa  głosu  i  wyboru  do  parlamentu.
Wielu  innym  żądaniom  ówczesnych
feministek  była  jednak  przeciwna,  nie
akceptowała  także  wszystkich  form
walki, które one stosowały.

4  czerwca  1860  r.  rozpoczęła  swoją  działalność
nowoczesna  szkoła  pielęgniarstwa  zorganizowana
według  założeń  Florencji  Nightingale.  W  pierwszej
grupie znalazło się 15 kandydatek do zawodu, a 13
z nich szkołę ukończyło.
Podstawę  programu  szkoły  Florencji  Nightingale
stanowiły 2 podstawowe zasady:

1) szkolenie pielęgniarek powinno odbywać się w

szpitalu specjalnie do tego celu przygotowanym,

2) uczennice powinny mieszkać w internacie, aby

zapewnić  im  warunki  konieczne  do  kształtowania
ich rozwoju moralnego i zdyscyplinowania.
Jako  miejsce  wybrany  został  szpital  św.  Tomasza,
głównie  ze  względu  na  przełożoną  pielęgniarek  i
uznanie  jej  największej  przydatności  do  podjęcia
tego przedsięwzięcia.

Walkę przeciwko szkole prowadziły damy z
ówczesnego  towarzystwa  oraz  lekarze.
Kobiety  szerzyły  różne  złośliwe  plotki.
Lekarze  opowiadali  się  za  zachowaniem
istniejącej

sytuacji,

tj.

utrzymaniem

pielęgniarek na poziomie służby szpitalnej,
przeszkolonych bądź nie przeszkolonych,
w zależności od indywidualnego uznania
lekarza.

Prowadzenie

szkoły

zostało

powierzone

przełożonej

szpitala

św.

Tomasza — pani Wardroper. Pozostając w
ścisłym kontakcie z Florencją Nightingale,
pani Wardroper kierowała szkołą przez ok.
20 lat.

Wiek kandydatek do szkoły był ustalony w

granicach 25-35 lat, a w ocenie przydatności

były brane pod uwagę opinie ludzi godnych

zaufania. W statusie uczennic Florencja

Nightingale przyjęła zróżnicowanie na „panie

pielęgniarki" (lady nurses) i „pielęgniarki

służebne".

pierwszej

grupy

były

przyjmowane kobiety z wyższych klas

społecznych, które same pokrywały koszty

szkolenia i których poziom wykształcenia był

wyższy. Do drugiej grupy były przyjmowane

dziewczęta z klas niższych, najczęściej o

niskim poziomie przygotowania ogólnego. Ich

koszty szkolenia były pokrywane z funduszu

szkolnego. Wszystkie przyjmowano najpierw

na okres próbny, który trwał miesiąc.

W  szkole  obowiązywała  surowa  dyscyplina.
Program  każdego  dnia  był  ustalony  bardzo
drobiazgowo,  a  także  wypełniony.  W  internacie
obowiązywał surowy regulamin. Przekroczeniem,
które  mogło  pociągnąć  za  sobą  nawet  usunięcie
ze  szkoły,  było  np.  otrzymywanie  codziennej
korespondencji  lub  wychodzenie  ze  studentami
medycyny.  Dziewczęta  mogły  opuszczać  internat
tylko we dwie.
Szkoła  zaprogramowana  według  tej  koncepcji
przygotowywała  pielęgniarki  do  opieki  nad
człowiekiem  chorym  w  szpitalu.  Florencja
Nightingale  uznawała  jednak  także  potrzebę
przygotowywania  pielęgniarek  do  opieki  nad
chorym  w  domu  i  do  pracy  w  środowisku
domowym.

Pionierską

pracę

reformatorską,

zgodnie

założeniami  Florencji  Nightingale,  podejmowały
absolwentki  szkoły,  określane  przez  nią  jako
misjonarki pielęgniarstwa. Wiele z nich przejawiało
dużą  aktywność  i  głębokie  zrozumienie  potrzeby
reform.  W  podejmowanej  przez  siebie  działalności
przeżywały radość tworzenia nowego. Do szerzenia
idei  nowoczesnego  pielęgniarstwa  na  świecie
przyczyniały się także pisma Florencji Nightingale,
jej  wystąpienia,  a  także  liczne  kontakty  listowne  i
osobiste,  udzielanie  porad  i  wskazówek.  Z  nową
ideą  zapoznawali  się  również  lekarze  z  różnych
krajów, którzy znaleźli się w szpitalu św. Tomasza i
zetknęli  ze  zmianami  wprowadzonymi  tam  w
zakresie  opieki  pielęgniarskiej.  Wielu  z  nich
propagowało tę koncepcję po powrocie do swojego
kraju.

W bardzo krótkim czasie po otwarciu pierwszej

szkoły pielęgniarskiej przy szpitalu św. Tomasza

rozpoczął się także wielki ruch reformatorski w

innych krajach. W ciągu 50 lat ogarnął on

praktycznie biorąc cały świat: Europę, Amerykę,

Azję, Australię, Afrykę, dotarł na Kubę, do Porto Rico

i na wyspy Pacyfiku.

USA

Kanadzie

pierwsze

starania

zorganizowanie szkolenia dla pielęgniarek według

koncepcji Florencji Nightingale podejmowały głównie

kobiety-lekarki.

Pierwszymi

ośrodkami

pielęgniarskimi realizującymi tę ideę były szkoły w

Nowym Jorku, Bostonie, New Heven.
W Europie powstawanie szkół pielęgniarskich według

tego wzorca natrafiało na różne trudności, wśród

których do najważniejszych należały zakorzenione tu

wcześniej w krajach katolickich szkolenie sióstr

miłosierdzia, a w krajach protestanckich - szkolenie

diakonis.

Oprócz koncepcji Florencji Nightingale na dalszy

rozwój pielęgniarstwa, szczególnie w Europie, duży

wpływ wywarła organizacja Czerwonego Krzyża i

prowadzone przez nią szkolenia pielęgniarek.
Inicjatorem i założycielem Czerwonego Krzyża był

Henryk Dunant. Obserwując bezpośrednio tragiczną

sytuację i ogromne cierpienia rannych żołnierzy

pozostawionych na pobojowisku pod Solferino (1859)

nie zadowolił się zorganizowaniem i udzielaniem

pomocy doraźnej rannym żołnierzom, ale w 1863 r.

przedstawił plan powołania organizacji narodowych

Czerwonego Krzyża, zjednoczonych na arenie

międzynarodowej, z siedzibą w Genewie. Celem tej

organizacji było prowadzenie działalności na rzecz

opieki nad rannymi żołnierzami. Inspiracją dla jego

działalności były osiągnięcia Florencji Nightingale

Krymie.

Ona

także

włączyła

się

opracowywania zasad Czerwonego Krzyża.

W stosunkowo krótkim czasie, w związku z
szybkim i szerokim rozpowszechnieniem reformy
kształcenia pielęgniarek, oprócz niewątpliwie
korzystnych przemian powstawały także różne
problemy i wypaczenia koncepcji. Wynikały one
przede wszystkim z tego, że szkoły powstające
przy szpitalach były uzależnione wyłącznie od ich
zarządów. Podobnie, wyłącznie od zarządów
szpitali, były uzależnione pracujące w nich
pielęgniarki. Liczne nowe szkoły otwierano przy
małych szpitalach, a nawet w różnych instytucjach
specjalnych, w których nie było żadnej możliwości
stworzenia koniecznych warunków szkolenia
praktycznego. W wielu szpitalach nie zapewniano
uczennicom godziwych warunków socjalnych.
Zaniedbywano utrzymywanie więzi pomiędzy Alma
Mater a absolwentkami.

Uzależnienie  od  zarządów  szpitali  stworzyło  także
bardzo duże zróżnicowanie wynagrodzeń, a nawet
wyzysk.  Wszystko  to  w  gronie  najświatlejszych
pielęgniarek budziło poczucie zagrożenia zarówno
w  sprawie  poziomu  szkolenia,  jak  i  standardu
zawodowego i poziomu praktyki zawodowej.
Trzeźwa  ocena  sytuacji  doprowadziła  do  decyzji  o
podjęciu  starań,  a  nawet  walki  o  uregulowanie
podstaw  prawnych  zawodu  i  wprowadzenie
ogólnej  rejestracji  pielęgniarek.  Ruch  ten  rozwijał
się prawie równolegle w Anglii i w Ameryce (USA,
Kanada),  ale  nieco  inaczej.  W  efekcie  końcowym
doprowadził

powstania

narodowych

organizacji pielęgniarskich, do wprowadzenia
jednolitej rejestracji pielęgniarek, a także do
powstania Międzynarodowej Rady Pielęgniarek.

W MRP były prowadzone m.in. prace nad

ustaleniem

definicji

podstawowych

terminów

pielęgniarskich. W 1929 została ogłoszona pierwsza

definicja terminu „wyszkolona pielęgniarka"

przez specjalnie do tego celu powołany komitet.

Według

tej

definicji

termin

„wyszkolona

pielęgniarka" oznacza pielęgniarkę, która „w

czasie

przygotowania

zawodu

otrzymała

instrukcje i zdobyła doświadczenie praktyczne

przynajmniej w czterech głównych działach

pielęgniarstwa, z koniecznym uwzględnieniem

pielęgniarstwa

chorobach

wewnętrznych,

chirurgicznego, pediatrycznego, która po uzyskaniu

dyplomu jest zdolna do podejmowania praktyki

pielęgniarskiej,

także

ponoszenia

odpowiedzialności, co jest wspólne dla pielęgniarek

we wszystkich głównych działach pielęgniarstwa,

włącznie z pielęgniarstwem prywatnym, szpitalnym

i w zdrowiu publicznym.

Document Outline