Prawo naturalne a

Prawo naturalne a

pozytywne.

pozytywne.

Moralność jest w każdej społeczności, prawo

Moralność jest w każdej społeczności, prawo

pozytywne tylko w społeczeństwach

pozytywne tylko w społeczeństwach

zorganizowanych w państwo,

zorganizowanych w państwo,

Normy prawne bardziej sprecyzowane, niż moralne,

Normy prawne bardziej sprecyzowane, niż moralne,

Prawo naturalne i pozytywne wzajemnie

Prawo naturalne i pozytywne wzajemnie

uzupełniają się i są zależne od siebie.

uzupełniają się i są zależne od siebie.



I. Wstęp:

I. Wstęp:

Co to jest prawo?

Co to jest prawo?



Jak możemy je podzielić?

Jak możemy je podzielić?



Prawo naturalne

Prawo naturalne



Prawo pozytywne

Prawo pozytywne



II. Rozwinięcie:

II. Rozwinięcie:



Prawo naturalne:

Prawo naturalne:



Definicja

Definicja



Historia prawa naturalnego

Historia prawa naturalnego



Źródła prawa naturalnego

Źródła prawa naturalnego



Współczesne koncepcje prawa natury:

Współczesne koncepcje prawa natury:



Religijne:

Religijne:



Skotyzm

Skotyzm



Tomizm

Tomizm



Laickie

Laickie



Psychologiczne

Psychologiczne



Socjologiczne

Socjologiczne



Szkoła prawa natury

Szkoła prawa natury



Klasyczna

Klasyczna



Nowożytna

Nowożytna



Katalog wartości podstawowych

Katalog wartości podstawowych



Elementarne normy moralne

Elementarne normy moralne

2. Prawo pozytywne:

2. Prawo pozytywne:



Definicja

Definicja



Historia prawa pozytywnego

Historia prawa pozytywnego



Pozytywizm prawniczy angielski

Pozytywizm prawniczy angielski



Pozytywizm prawniczy w Europie

Pozytywizm prawniczy w Europie



Prawo pozytywne jako element kultury

Prawo pozytywne jako element kultury



Ograniczenia tworzenia prawa pozytywnego

Ograniczenia tworzenia prawa pozytywnego



Pozytywistyczne koncepcje prawa

Pozytywistyczne koncepcje prawa

3. Prawo a moralność – zależności

3. Prawo a moralność – zależności



Stanowisko I

Stanowisko I



Stanowisko II

Stanowisko II

4. Formuła Radbrucha

4. Formuła Radbrucha



Na pytanie, „co to jest prawo?”, odpowiedzi

Na pytanie, „co to jest prawo?”, odpowiedzi

szuka się od najdawniejszych czasów.

szuka się od najdawniejszych czasów.



Wielu myślicieli, filozofów, prawników starało

Wielu myślicieli, filozofów, prawników starało

się podać jego definicję. Najczęściej określane

się podać jego definicję. Najczęściej określane

jest jako zespół norm, czyli reguł

jest jako zespół norm, czyli reguł

postępowania. Reguły te ustalają pewne wzory

postępowania. Reguły te ustalają pewne wzory

zachowań, do których należy się dostosować.

zachowań, do których należy się dostosować.



Mówiąc o prawie możemy wyróżnić jego dwa

Mówiąc o prawie możemy wyróżnić jego dwa

rodzaje:

rodzaje:

prawo naturalne

prawo naturalne

(ins in cord

(ins in cord

scripta), zapisane w sercach i rozumach oraz

scripta), zapisane w sercach i rozumach oraz

prawo pozytywne

prawo pozytywne

(ins positum), w

(ins positum), w

najprostszym tłumaczeniu przeciwstawne

najprostszym tłumaczeniu przeciwstawne

innemu prawu.

innemu prawu.



„

„

Prawem naturalnym jest to, co natura

Prawem naturalnym jest to, co natura

przykazuje wszystkim ludziom”

przykazuje wszystkim ludziom”

Wolter

Wolter



Prawo naturalne to zbiór norm, które obowiązują

Prawo naturalne to zbiór norm, które obowiązują

niezależnie od tego, czy zostały potwierdzone i

niezależnie od tego, czy zostały potwierdzone i

uznane przez władzę państwową. Ich źródłem jest

uznane przez władzę państwową. Ich źródłem jest

wyznawany system wartości. Zwolennicy teorii

wyznawany system wartości. Zwolennicy teorii

prawa naturalnego uznają je za wspólne wszystkim

prawa naturalnego uznają je za wspólne wszystkim

kulturom. Ma ono łączyć wszystkich ludzi oraz -

kulturom. Ma ono łączyć wszystkich ludzi oraz -

pomimo wielu różnic kulturowych - zakładać pewne

pomimo wielu różnic kulturowych - zakładać pewne

wspólne zasady postępowania. Jest trwałe, nie

wspólne zasady postępowania. Jest trwałe, nie

zmienia się pośród zmian historycznych,

zmienia się pośród zmian historycznych,

zmieniających się poglądów i obyczajów. Prawa tego

zmieniających się poglądów i obyczajów. Prawa tego

nie można człowiekowi ani wyrwać, ani go zniszczyć,

nie można człowiekowi ani wyrwać, ani go zniszczyć,

bo oparte zostało na jego naturze. Ono broni ludzkiej

bo oparte zostało na jego naturze. Ono broni ludzkiej

godności, określa fundamentalne prawa i obowiązki

godności, określa fundamentalne prawa i obowiązki

człowieka. Jego rolą jest dostarczanie wzorców i

człowieka. Jego rolą jest dostarczanie wzorców i

standardów, którymi powinno kierować się prawo

standardów, którymi powinno kierować się prawo

pozytywne. Jednak wg niektórych teoretyków prawa

pozytywne. Jednak wg niektórych teoretyków prawa

naturalnego stoi ono w sprzeczności z prawem

naturalnego stoi ono w sprzeczności z prawem

pozytywnym i prowadzi do jego wyparcia

pozytywnym i prowadzi do jego wyparcia



Ujmowanie problemów moralnych z punktu widzenia

Ujmowanie problemów moralnych z punktu widzenia

prawa natury ma długą historię. Od Platona i

prawa natury ma długą historię. Od Platona i

Arystotelesa poprzez Tomasza z Akwinu twierdzono,

Arystotelesa poprzez Tomasza z Akwinu twierdzono,

że istnieje prawo, naturalne (lex naturae), które

że istnieje prawo, naturalne (lex naturae), które

odpowiada za ład wszechświata. Ład ten odkrywamy

odpowiada za ład wszechświata. Ład ten odkrywamy

dzięki swojemu rozumowi. Tomasz z Akwinu uważał,

dzięki swojemu rozumowi. Tomasz z Akwinu uważał,

że prawo naturalne jest kodeksem moralnym, do

że prawo naturalne jest kodeksem moralnym, do

którego wszyscy ludzie skłaniają się w sposób

którego wszyscy ludzie skłaniają się w sposób

naturalny. Pomimo że Bóg nadał pewne przykazania

naturalny. Pomimo że Bóg nadał pewne przykazania

nie przeczą one prawu natury, a wręcz wspierają je.

nie przeczą one prawu natury, a wręcz wspierają je.

Dalszy rozwój przyniósł rozciągnięcie prawa natury

Dalszy rozwój przyniósł rozciągnięcie prawa natury

na cały obszar prawa. Grocjusz uznawany za twórcę

na cały obszar prawa. Grocjusz uznawany za twórcę

nowożytnego prawa natury uważał, że prawo natury

nowożytnego prawa natury uważał, że prawo natury

jest w pełni zracjonalizowane i wynika z niezmiennej

jest w pełni zracjonalizowane i wynika z niezmiennej

natury ludzkiej a do jego poznania można dojść

natury ludzkiej a do jego poznania można dojść

tylko przez badanie społecznej natury człowieka.

tylko przez badanie społecznej natury człowieka.

Szczegółowe rozważania nad dyrektywami prawa

Szczegółowe rozważania nad dyrektywami prawa

natury dla wszystkich dziedzin prawa pozytywnego

natury dla wszystkich dziedzin prawa pozytywnego

rozwinęli S. Puffendorf czy Ch. Wolff. Puffendorf

rozwinęli S. Puffendorf czy Ch. Wolff. Puffendorf

wyciągnął wnioski, że człowiek z natury nie ma

wyciągnął wnioski, że człowiek z natury nie ma

żadnych zobowiązań wobec innych ludzi i nie musi

żadnych zobowiązań wobec innych ludzi i nie musi

uznawać żadnej władzy nad sobą.

uznawać żadnej władzy nad sobą.



Taka myśl umacniała ideę konsensualizmu w teorii

Taka myśl umacniała ideę konsensualizmu w teorii

umów mówiącą o tym, że istotą każdej umowy jest

umów mówiącą o tym, że istotą każdej umowy jest

wola obu stron. W XVIII w. szkoła prawa natury

wola obu stron. W XVIII w. szkoła prawa natury

osiągnęła ogromne sukcesy w całej Europie. Prawo

osiągnęła ogromne sukcesy w całej Europie. Prawo

natury uznano, obok prawa rzymskiego i prawa

natury uznano, obok prawa rzymskiego i prawa

kanonicznego, za trzecią podstawę uniwersyteckiego

kanonicznego, za trzecią podstawę uniwersyteckiego

nauczania prawa.

nauczania prawa.



Współczesne koncepcje prawa natury są bardzo

Współczesne koncepcje prawa natury są bardzo

różnorodne: mają one uzasadnienia religijne i laickie,

różnorodne: mają one uzasadnienia religijne i laickie,

ontologiczne, psychologiczne, socjologiczne, zawsze

ontologiczne, psychologiczne, socjologiczne, zawsze

przy milczącym zakładaniu określonych ocen lub

przy milczącym zakładaniu określonych ocen lub

przyjmowaniu jakichś ocen jako ocen absolutnych.

przyjmowaniu jakichś ocen jako ocen absolutnych.



Religijne uzasadnienia natury sprowadzają się albo do

Religijne uzasadnienia natury sprowadzają się albo do

uznania za nadrzędne prawo nakazów bożych –

uznania za nadrzędne prawo nakazów bożych –

skotyzm, bądź do zakładania, że do porządku świata,

skotyzm, bądź do zakładania, że do porządku świata,

jaki stworzył Bóg, należy to, aby ludzie przestrzegali

jaki stworzył Bóg, należy to, aby ludzie przestrzegali

określonych norm postępowania – tomizm.

określonych norm postępowania – tomizm.



Uzasadnienia laickie prawa natury sprowadzają się w

Uzasadnienia laickie prawa natury sprowadzają się w

szczególności do zakładania „natury człowieka”, do

szczególności do zakładania „natury człowieka”, do

której należą takie, czy inne pragnienia czy dążenia

której należą takie, czy inne pragnienia czy dążenia



Człowiek powinien realizować tylko te „dobre”

Człowiek powinien realizować tylko te „dobre”

dążenia. Oczywiście trzeba sobie zdawać sprawę,

dążenia. Oczywiście trzeba sobie zdawać sprawę,

że taka, czy inna koncepcja „naturalnych dążeń”

że taka, czy inna koncepcja „naturalnych dążeń”

jest wytworem kultury określonego środowiska.

jest wytworem kultury określonego środowiska.



Prawo natury można różnie pojmować. Dla jednych

Prawo natury można różnie pojmować. Dla jednych

to zespół norm idealnych, wiecznych i

to zespół norm idealnych, wiecznych i

niezmiennych, które pochodzą od Boga i są

niezmiennych, które pochodzą od Boga i są

odczytywane przez nasze sumienie. Niektórzy

odczytywane przez nasze sumienie. Niektórzy

źródeł prawa natury upatrują w pojęciu godności

źródeł prawa natury upatrują w pojęciu godności

człowieka. Mnie natomiast zastanawia fakt, czy

człowieka. Mnie natomiast zastanawia fakt, czy

prawo natury rozumiane jako świat ideałów, mogło

prawo natury rozumiane jako świat ideałów, mogło

zostać wykreowane przez ludzki rozum i w

zostać wykreowane przez ludzki rozum i w

zależności od rozwoju gatunku, miejsca i czasu

zależności od rozwoju gatunku, miejsca i czasu

może mieć różną treść.

może mieć różną treść.



W przeszłości przecież niewolnictwo czy nierówność

W przeszłości przecież niewolnictwo czy nierówność

kobiet były często uważane za zgodne z prawami

kobiet były często uważane za zgodne z prawami

natury, wręcz oczywiste. Dziś natomiast takie

natury, wręcz oczywiste. Dziś natomiast takie

działania uważamy za uwłaczające naszej godności

działania uważamy za uwłaczające naszej godności

i traktujemy je jako pogwałcenie praw człowieka.

i traktujemy je jako pogwałcenie praw człowieka.

Ludzkość niezmiennie szuka wspólnego prawa

Ludzkość niezmiennie szuka wspólnego prawa

natury – katalogu wartości podstawowych.

natury – katalogu wartości podstawowych.



Takich, które będą do zaakceptowania przez

Takich, które będą do zaakceptowania przez

wszystkich, aby można było opierać na nich prawo

wszystkich, aby można było opierać na nich prawo

pozytywne. Jednak nie wszyscy są przychylnie

pozytywne. Jednak nie wszyscy są przychylnie

nastawieni ku temu projektowi. Kraje Islamu, Chiny

nastawieni ku temu projektowi. Kraje Islamu, Chiny

podkreślają swoją odrębność kulturową i protestują

podkreślają swoją odrębność kulturową i protestują

przeciwko ocenom sytuacji w ich krajach na postawie

przeciwko ocenom sytuacji w ich krajach na postawie

takich dokumentów jak

takich dokumentów jak

Deklaracja Praw Człowieka

Deklaracja Praw Człowieka

.

.



Dla wielu tych, którzy mówią o prawach natury są

Dla wielu tych, którzy mówią o prawach natury są

one czymś, co natura sama nadaje każdej istocie.

one czymś, co natura sama nadaje każdej istocie.

Zupełnie tak, jakby podczas urodzenia została nam

Zupełnie tak, jakby podczas urodzenia została nam

przypisana niezbywalna lista praw, których w żadnej

przypisana niezbywalna lista praw, których w żadnej

sytuacji nie wolno naruszyć, gdyż wykreowane

sytuacji nie wolno naruszyć, gdyż wykreowane

zostały przez jakąś nadrzędną rzecz – w tym

zostały przez jakąś nadrzędną rzecz – w tym

przypadku naturę- nie zaś przez społeczność czy

przypadku naturę- nie zaś przez społeczność czy

jakąkolwiek umowę. Jeremy Bentham powiadał, że

jakąkolwiek umowę. Jeremy Bentham powiadał, że

prawa takie są „nonsensem i bzdurą”, również

prawa takie są „nonsensem i bzdurą”, również

współcześnie niektórzy kwalifikują je jako fikcje. Z

współcześnie niektórzy kwalifikują je jako fikcje. Z

filozoficznego punktu widzenia, dla kogoś kto

filozoficznego punktu widzenia, dla kogoś kto

zajmuje świecką postawę, nie będzie istnieć nic

zajmuje świecką postawę, nie będzie istnieć nic

takiego jak prawa naturalne

takiego jak prawa naturalne



Według przedstawicieli szkoły naturalnej prawo jest

Według przedstawicieli szkoły naturalnej prawo jest

określoną wartością. Wyraża odwieczne dążenie

określoną wartością. Wyraża odwieczne dążenie

człowieka do dobra, sprawiedliwości i piękna. Moc

człowieka do dobra, sprawiedliwości i piękna. Moc

wiążącą może mieć tylko norma zgodna z naturą

wiążącą może mieć tylko norma zgodna z naturą

ludzką i wartościami moralnymi społeczeństwa. W

ludzką i wartościami moralnymi społeczeństwa. W

każdym państwie istnieje zespół norm moralnych

każdym państwie istnieje zespół norm moralnych

wspólnych dla wszystkich obywateli – elementarne

wspólnych dla wszystkich obywateli – elementarne

normy moralne. Za podstawowe prawo naturalne, za

normy moralne. Za podstawowe prawo naturalne, za

którym obstają przede wszystkim religie, jest

którym obstają przede wszystkim religie, jest

uznawane prawo do życia.

uznawane prawo do życia.



„

„

Każde zdanie prawne jest dyktatem zwycięzcy

Każde zdanie prawne jest dyktatem zwycięzcy

lub kompromisem po przeprowadzonej

lub kompromisem po przeprowadzonej

społecznej walce interesów.”

społecznej walce interesów.”

Ihering

Ihering



Prawo pozytywne to zbiór norm ustanowionych przez

Prawo pozytywne to zbiór norm ustanowionych przez

władzę publiczną, obowiązujących w danym państwie.

władzę publiczną, obowiązujących w danym państwie.



Wzory postępowania, jakie składają się na prawo

Wzory postępowania, jakie składają się na prawo

różnią się od innych norm postępowania tym, że ich

różnią się od innych norm postępowania tym, że ich

realizacja jest poparta przymusem państwowym.

realizacja jest poparta przymusem państwowym.

Termin pozytywizm prawniczy może występować w

Termin pozytywizm prawniczy może występować w

prawoznawstwie w dwóch podstawowych

prawoznawstwie w dwóch podstawowych

znaczeniach: może oznaczać pewien typ poglądów

znaczeniach: może oznaczać pewien typ poglądów

na prawo, a zwłaszcza sposób rozumowania prawa i

na prawo, a zwłaszcza sposób rozumowania prawa i

uzasadniania obowiązku dawania prawa posługi lub

uzasadniania obowiązku dawania prawa posługi lub

określony sposób nauczania prawa oraz jako

określony sposób nauczania prawa oraz jako

określony kierunek w prawoznawstwie. To kierunek

określony kierunek w prawoznawstwie. To kierunek

historyczny dominujący w 2 poł. XIX w. i na początku

historyczny dominujący w 2 poł. XIX w. i na początku

XX w., istniejący w skrajnej postaci normatywizmu,

XX w., istniejący w skrajnej postaci normatywizmu,

którego twórcą był Habo Helfer. W przeszłości

którego twórcą był Habo Helfer. W przeszłości

uważano, że prawo pozytywne jest prawem, jeśli

uważano, że prawo pozytywne jest prawem, jeśli

spełnia postawione przed nim wymogi formalne –

spełnia postawione przed nim wymogi formalne –

uchwalone przez państwo, opublikowane itp.

uchwalone przez państwo, opublikowane itp.



Prawo pozytywne, tworzone przez ludzi, jest

Prawo pozytywne, tworzone przez ludzi, jest

jednym z głównych, dla niektórych najważniejszym,

jednym z głównych, dla niektórych najważniejszym,

elementem kultury.

elementem kultury.



Kultury rozumianej jako wszelka, twórcza

Kultury rozumianej jako wszelka, twórcza

działalność człowieka. W tak rozumianej kulturze

działalność człowieka. W tak rozumianej kulturze

prawo współistnieje i współzależy od polityki,

prawo współistnieje i współzależy od polityki,

gospodarki i innych obszarów życia społecznego.

gospodarki i innych obszarów życia społecznego.

Prawo promuje różne wartości: ekonomiczne,

Prawo promuje różne wartości: ekonomiczne,

polityczne, moralne, religijne.

polityczne, moralne, religijne.



Według przedstawicieli pozytywizmu prawniczego

Według przedstawicieli pozytywizmu prawniczego

prawo nie przestaje obowiązywać, gdy jest uznane

prawo nie przestaje obowiązywać, gdy jest uznane

za niesprawiedliwe lub niemoralne. Norma prawna

za niesprawiedliwe lub niemoralne. Norma prawna

traci swą moc dopiero wtedy, gdy uchyli ją

traci swą moc dopiero wtedy, gdy uchyli ją

kompetentny organ legislacyjny. Zdecydowana

kompetentny organ legislacyjny. Zdecydowana

większość pozytywistów sprzeciwia się ocenianiu

większość pozytywistów sprzeciwia się ocenianiu

prawa z punktu widzenia moralnego.

prawa z punktu widzenia moralnego.



Odrzucają oni zarzuty, że takie pojmowanie prawa

Odrzucają oni zarzuty, że takie pojmowanie prawa

może doprowadzić do uchwalenia prawa

może doprowadzić do uchwalenia prawa

zbrodniczego. W demokratycznym państwie takie

zbrodniczego. W demokratycznym państwie takie

niebezpieczeństwo praktycznie nie istnieje.

niebezpieczeństwo praktycznie nie istnieje.



Dowolność tworzenia prawa pozytywnego jest

Dowolność tworzenia prawa pozytywnego jest

ograniczona ochroną naszych praw – człowieka i

ograniczona ochroną naszych praw – człowieka i

obywatela.

obywatela.



Z historycznego punktu widzenia pozytywizm

Z historycznego punktu widzenia pozytywizm

prawniczy, a raczej elementy pozytywistycznego

prawniczy, a raczej elementy pozytywistycznego

myślenia w koncepcjach prawników, kształtowały się

myślenia w koncepcjach prawników, kształtowały się

na gruncie układów stosunków społeczno-

na gruncie układów stosunków społeczno-

politycznych w Europie w 2 poł. XIXw. i pierwszych

politycznych w Europie w 2 poł. XIXw. i pierwszych

latach XX w. Pozytywizm był doktryną prawną okresu

latach XX w. Pozytywizm był doktryną prawną okresu

politycznie nie zagrożonego panowania ustroju

politycznie nie zagrożonego panowania ustroju

kapitalistycznego. Pozytywizm przeciwstawiał się

kapitalistycznego. Pozytywizm przeciwstawiał się

koncepcjom szkoły historycznej, jak i koncepcjom

koncepcjom szkoły historycznej, jak i koncepcjom

prawa natury. Za jeden z podstawowych postulatów

prawa natury. Za jeden z podstawowych postulatów

uważane jest w tej doktrynie zapewnienie tzw.

uważane jest w tej doktrynie zapewnienie tzw.

Bezpieczeństwa prawnego (stabilności, jasności,

Bezpieczeństwa prawnego (stabilności, jasności,

zupełności i pewności prawa). Stąd też pojawiły się

zupełności i pewności prawa). Stąd też pojawiły się

tendencje do formalizmu i ukrywania roli ocen w

tendencje do formalizmu i ukrywania roli ocen w

procesie wykładni i stosowania prawa. Pozytywizm

procesie wykładni i stosowania prawa. Pozytywizm

kształtował się w dwóch wersjach: anglosaskiej i

kształtował się w dwóch wersjach: anglosaskiej i

kontynentalnej.

kontynentalnej.



Pozytywizm prawniczy angielski nie rozwinął się na

Pozytywizm prawniczy angielski nie rozwinął się na

wyspach tak silnie, jak na kontynencie europejskim,

wyspach tak silnie, jak na kontynencie europejskim,

niewątpliwie jednak rozwinął się znacznie wcześniej.

niewątpliwie jednak rozwinął się znacznie wcześniej.

Podstawy teoretyczne sformułował John Austin.

Podstawy teoretyczne sformułował John Austin.



Uważa się, że zapoczątkował on juryspundencję

Uważa się, że zapoczątkował on juryspundencję

analityczną.

analityczną.



Pozytywizm kontynentalny, późniejszy w

Pozytywizm kontynentalny, późniejszy w

sformułowaniu teoretycznym jest mniej interesujący.

sformułowaniu teoretycznym jest mniej interesujący.

Za typowego przedstawiciela uchodził Karl M.

Za typowego przedstawiciela uchodził Karl M.

Bergbohm, który poddawał krytyce wszelkie

Bergbohm, który poddawał krytyce wszelkie

koncepcje prawa natury oraz próby uznania norm

koncepcje prawa natury oraz próby uznania norm

prawnych poprzez odwołanie się do norm etycznych.

prawnych poprzez odwołanie się do norm etycznych.

Przedstawicielem pozytywizmu w Europie był duński

Przedstawicielem pozytywizmu w Europie był duński

teoretyk prawa Alf Ross, pozostający pod wpływem

teoretyk prawa Alf Ross, pozostający pod wpływem

Hansa Kellsena. Jego zdaniem, w rozważaniach

Hansa Kellsena. Jego zdaniem, w rozważaniach

prawniczych pojawiają się antynomie (niezgodności

prawniczych pojawiają się antynomie (niezgodności

wewnętrzne w zakresie głoszonych tez), gdyż w

wewnętrzne w zakresie głoszonych tez), gdyż w

rozważaniach prawniczych przyjmuje się z jednej

rozważaniach prawniczych przyjmuje się z jednej

strony normatywistyczny punkt widzenia, a z drugiej

strony normatywistyczny punkt widzenia, a z drugiej

strony - realistyczny punkt widzenia. Kluczowy

strony - realistyczny punkt widzenia. Kluczowy

problem - jego zdaniem - polega na wyjaśnianiu

problem - jego zdaniem - polega na wyjaśnianiu

tego, co to znaczy, że jakaś norma obowiązuje

tego, co to znaczy, że jakaś norma obowiązuje

prawnie w danym systemie (nie ma, bowiem prawa

prawnie w danym systemie (nie ma, bowiem prawa

w ogóle). Przede wszystkim trzeba znać dyrektywne

w ogóle). Przede wszystkim trzeba znać dyrektywne

znaczenie rozważanej normy, tzn. wiedzieć, jakie

znaczenie rozważanej normy, tzn. wiedzieć, jakie

zachowanie jest spełnieniem norm.

zachowanie jest spełnieniem norm.



O obowiązywaniu normy prawnej rozstrzyga się

O obowiązywaniu normy prawnej rozstrzyga się

przepowiadając przyszłe zachowanie się sędziego. Norma

przepowiadając przyszłe zachowanie się sędziego. Norma

prawna, zatem obowiązuje obywateli, jeżeli jest

prawna, zatem obowiązuje obywateli, jeżeli jest

prawdopodobieństwo, iż w przypadku jej przekroczenia i

prawdopodobieństwo, iż w przypadku jej przekroczenia i

wniesienia sprawy przed sąd będzie ona istotnym

wniesienia sprawy przed sąd będzie ona istotnym

czynnikiem kształtującym decyzję sędziego w sprawie

czynnikiem kształtującym decyzję sędziego w sprawie

użycia siły, jaką rozporządza państwo. A więc jego

użycia siły, jaką rozporządza państwo. A więc jego

zdaniem, o rzeczywistym obowiązywaniu normy można

zdaniem, o rzeczywistym obowiązywaniu normy można

orzec wtedy, gdy zostanie przekroczona i wymierzona za

orzec wtedy, gdy zostanie przekroczona i wymierzona za

nie sankcja. Zwraca on uwagę na wychowanie sędziów,

nie sankcja. Zwraca on uwagę na wychowanie sędziów,

które ma wyrobić w nich gotowość wymierzenia sankcji za

które ma wyrobić w nich gotowość wymierzenia sankcji za

naruszenie ustanowionych norm.

naruszenie ustanowionych norm.



W pozytywistycznych koncepcjach prawa nie zaprzecza się

W pozytywistycznych koncepcjach prawa nie zaprzecza się

o istnieniu prawnych związków pomiędzy prawem a

o istnieniu prawnych związków pomiędzy prawem a

moralnością, nie ma związków walidacyjnych, jest pewna

moralnością, nie ma związków walidacyjnych, jest pewna

niezależność walidacyjna. Dla pozytywistów moralna

niezależność walidacyjna. Dla pozytywistów moralna

ocena prawa nie jest zadaniem nauk prawa.

ocena prawa nie jest zadaniem nauk prawa.

Prawoznawstwo wg pozytywistów może formułować

Prawoznawstwo wg pozytywistów może formułować

jedynie twierdzenia o zgodności lub niezgodności norm

jedynie twierdzenia o zgodności lub niezgodności norm

prawnych z ocenami moralnymi. Nauki prawne winny być

prawnych z ocenami moralnymi. Nauki prawne winny być

wolne od wartościowania.

wolne od wartościowania.



Pozytywizm popchnął wyraźnie naprzód

Pozytywizm popchnął wyraźnie naprzód

różne dyscypliny prawnicze, jak prawo

różne dyscypliny prawnicze, jak prawo

administracyjne, cywilne i karne stwarzając

administracyjne, cywilne i karne stwarzając

podstawy nowoczesnej myśli prawniczej.

podstawy nowoczesnej myśli prawniczej.



Prawo a moralność

Prawo a moralność



Stanowisko pierwsze:

Stanowisko pierwsze:



Istnieją zachowania regulowane tylko

Istnieją zachowania regulowane tylko

przez normy moralne (np. zakaz

przez normy moralne (np. zakaz

donosicielstwa), a niektóre są regulowane

donosicielstwa), a niektóre są regulowane

tylko przez normy prawne. (np. zakaz

tylko przez normy prawne. (np. zakaz

podejmowania czynności prawnych)

podejmowania czynności prawnych)



Do zachowań regulowanych zarówno

Do zachowań regulowanych zarówno

przez prawo, jak i moralność należy np.

przez prawo, jak i moralność należy np.

zakaz zabijania.

zakaz zabijania.

Stanowisko drugie:

Każde zachowanie regulowane przez prawo jest każe regulowane
przez moralność.
Zakres czynności regulowanych przez prawo jest węższy, niż
regulowanych przez moralność.



Formuła Radbrucha:

Formuła Radbrucha:

Pojęcie pochodzi od nazwiska niemieckiego filozofa i

Pojęcie pochodzi od nazwiska niemieckiego filozofa i

teoretyka prawa Gustawa Radbrucha. Sformułował

teoretyka prawa Gustawa Radbrucha. Sformułował

on tezę, że w sytuacji, gdy prawo pozytywne

on tezę, że w sytuacji, gdy prawo pozytywne

narusza elementarne normy moralne, organy

narusza elementarne normy moralne, organy

państwa nie muszą go stosować, a obywatele

państwa nie muszą go stosować, a obywatele

przestrzegać.

przestrzegać.



„

„

Tylko głupcy nazywają samowolę wolnością.”

Tylko głupcy nazywają samowolę wolnością.”

Tacyt

Tacyt

Prawo natury stanowi dla prawa pozytywnego

Prawo natury stanowi dla prawa pozytywnego

kryterium formalne (obowiązywania) i materialne

kryterium formalne (obowiązywania) i materialne

(normy prawa pozytywnego muszą być zgodne z

(normy prawa pozytywnego muszą być zgodne z

normami prawa naturalnego).

normami prawa naturalnego).



Moralność jest w każdej społeczności. Inaczej jest z

Moralność jest w każdej społeczności. Inaczej jest z

prawem, występuje ono jedynie w społeczeństwach

prawem, występuje ono jedynie w społeczeństwach

zorganizowanych w państwo.

zorganizowanych w państwo.



Natomiast jeśli chodzi o normy prawne są one

Natomiast jeśli chodzi o normy prawne są one

bardziej sprecyzowanymi wskazówkami

bardziej sprecyzowanymi wskazówkami

postępowania ludzi aniżeli normy moralne. Czy

postępowania ludzi aniżeli normy moralne. Czy

jednakże mogą istnieć jedne bez drugich? A co by

jednakże mogą istnieć jedne bez drugich? A co by

było gdybyśmy zrezygnowali z prawa pozytywnego?

było gdybyśmy zrezygnowali z prawa pozytywnego?

Nic strasznego, mówią Ci, którzy wierzą w dobrą

Nic strasznego, mówią Ci, którzy wierzą w dobrą

naturę człowieka. Jednak moim zdaniem jest to

naturę człowieka. Jednak moim zdaniem jest to

bardzo optymistyczny sąd. Wyobraźmy sobie, że

bardzo optymistyczny sąd. Wyobraźmy sobie, że

prawo pozytywne nagle przestaje obowiązywać.

prawo pozytywne nagle przestaje obowiązywać.

Czy nadal czujemy się bezpieczni? Pozostają prawa

Czy nadal czujemy się bezpieczni? Pozostają prawa

naturalne, jednak one mogą być przez każdego

naturalne, jednak one mogą być przez każdego

inaczej postrzegane. Zdarza się, że w wyniku

inaczej postrzegane. Zdarza się, że w wyniku

nagłych, nieprzewidzianych zdarzeń: wojen,

nagłych, nieprzewidzianych zdarzeń: wojen,

rewolucji etc., nad ludźmi górę biorą emocje. Co

rewolucji etc., nad ludźmi górę biorą emocje. Co

wtedy?

wtedy?



Kiedy nie obowiązują żadne zakazy i nakazy, za

Kiedy nie obowiązują żadne zakazy i nakazy, za

których złamanie grozi sankcja? Łatwo się domyślić.

których złamanie grozi sankcja? Łatwo się domyślić.



Reprezentanci prawa natury doszukują się

Reprezentanci prawa natury doszukują się

prawdy, której istnienia nie sposób

prawdy, której istnienia nie sposób

dowieść. Nie wiemy do końca czy ona

dowieść. Nie wiemy do końca czy ona

istnieje. Nie musi być jednak tak, że mamy

istnieje. Nie musi być jednak tak, że mamy

do wyboru albo ideologię prawa

do wyboru albo ideologię prawa

naturalnego albo pozytywizm prawniczy,

naturalnego albo pozytywizm prawniczy,

zawsze można znaleźć złoty środek. Nawet

zawsze można znaleźć złoty środek. Nawet

jeśli prawa naturalne są fikcjami, prawa

jeśli prawa naturalne są fikcjami, prawa

pozytywne zostały zapisane w powszechnie

pozytywne zostały zapisane w powszechnie

znanych dokumentach i nie można ich w

znanych dokumentach i nie można ich w

żaden sposób nazwać fikcją. Są częścią

żaden sposób nazwać fikcją. Są częścią

społecznej rzeczywistości, zupełnie tak

społecznej rzeczywistości, zupełnie tak

samo jak przysięgi małżeńskie, kodeksy

samo jak przysięgi małżeńskie, kodeksy

prawne i desygnaty abstrakcyjnych pojęć

prawne i desygnaty abstrakcyjnych pojęć

typu : „miłość”, „nienawiść”.

typu : „miłość”, „nienawiść”.



Bibliografia:

Bibliografia:



Baszkiewicz Jan, Ryszka Franciszek.

Baszkiewicz Jan, Ryszka Franciszek.

Historia doktryn

Historia doktryn

politycznych i prawnych.

politycznych i prawnych.

Warszawa: PWN,1979.

Warszawa: PWN,1979.

ISBN 83-01-00612-9, s..95-96, 212-213.

ISBN 83-01-00612-9, s..95-96, 212-213.



Bojarski Łukasz, Płatek Monika.

Bojarski Łukasz, Płatek Monika.

Z prawem na ty.

Z prawem na ty.

Zakamycze,1999. ISBN 83-88114-13-1, s.14-19.

Zakamycze,1999. ISBN 83-88114-13-1, s.14-19.



Łopatka Adam.

Łopatka Adam.

Encyklopedia prawa.

Encyklopedia prawa.

Warszawa:

Warszawa:

PWSBiA,1995.

PWSBiA,1995.

ISBN 83-86031-51-4.

ISBN 83-86031-51-4.



Vardy Peter, Grosch Paul.

Vardy Peter, Grosch Paul.

Etyka.

Etyka.

Poznań: Zysk i S-

Poznań: Zysk i S-

ka. ISBN 83-7150-059-9.

ka. ISBN 83-7150-059-9.



"Wiedza o społeczeństwie"

"Wiedza o społeczeństwie"

Vademecum Maturalne

Vademecum Maturalne

2008.

2008.

Gdynia : Operon, 2007 ISBN 978-83-7461-

Gdynia : Operon, 2007 ISBN 978-83-7461-

644-7 s. 113.

644-7 s. 113.



Ziembiński Zygmunt.

Ziembiński Zygmunt.

Teoria prawa.

Teoria prawa.

Warszawa –

Warszawa –

Poznań: PWN,1978, s. 44 – 50.

Poznań: PWN,1978, s. 44 – 50.



www.filozofia.waw.pl

www.filozofia.waw.pl