Psychologia

Psychologia

w postępowaniu

w postępowaniu

karnym

karnym



Józef Krzysztof Gierowski

Katedra Psychiatrii CM UJ oraz Instytut Ekspertyz Sądowych w

Krakowie

Przedmiot

Przedmiot

psychologii sądowej

psychologii sądowej



gałąź psychologii stosowanej zajmująca się

zbieraniem, badaniem

i przedstawianiem dowodów dla celów sądowych

(Gudjonsson, Haward

1998

)



rola psychologii sądowej:

„dostarczanie informacji psychologicznych

w celu ułatwienia podejmowania decyzji prawnych”

(Blackburn 1996)



Definicje te ograniczają obszar zainteresowań psychologii sądowej do

opracowywania przez psychologów opinii

(ekspertyz). Nie obejmują

one wszystkich obszarów stosowania wiedzy psychologicznej do
rozwiązywania problemów leżących na pograniczu prawa i psychologii.



Howitt

(2006) proponuje w związku z tym określenie dla całego obszaru

tych zagadnień nazwę

psychologia sądowa i kryminalna

.



Writghtsman

(2001) ujmuje zakres psychologii sądowej najszerzej:

„każde zastosowanie psychologicznej wiedzy lub metod w
zadaniach realizowanych w obrębie systemu prawa”.

Psychologia i prawo

Psychologia i prawo

- 1

- 1



Coraz częściej używa się terminu

„psychologia i prawo”.

Oddaje on lepiej złożone zależności jakie zachodzą pomiędzy
prawem a psychologią.



„Prawo i psychologia to badania naukowe

wzajemnych

konsekwencji działania prawa na ludzi i ludzi na prawo”

a psycholog pracujący w tej dziedzinie



„zajmuje się oceną przyjętych założeń, że

prawo musi

wpływać na ludzkie zachowanie

, bada także sposoby, w jakie

prawo odpowiada na przemiany społeczne

wymagające

zmian prawa.”

Ogloff, Finkelman 1999

Psychologia i prawo

Psychologia i prawo

- 2

- 2



Carson i Bull

(1995) podkreślają wzajemne

związki prawa

i psychologii

zarówno w

zakresie teorii jak i

praktyki.



Wynika to z

przedmiotu

zainteresowania

obu nauk

, jakim

jest

ludzkie zachowanie, możliwości zrozumienia go,

przewidywania i określonego nań wpływu.



Prawo odwołuje się do ustaleń psychologii, jednocześnie

bezpośrednio na nią wpływa. Psycholog wykonując swój

zawód musi uwzględniać obowiązujące normy prawne.

Związki psychologii z

Związki psychologii z

prawem

prawem



Obszary:



Tworzenie prawa

– związki psychologii z prawem w obszarze działań legislacyjnych (np.

próby unormowania problematyki stosowania środków zabezpieczających wobec sprawców

przestępstw seksualnych).



Stosowanie prawa:

- rola doradcy (biegłego) w różnych etapach postępowania sądowego,

- prawom psychologicznym podlegają wszystkie czynności osób funkcjonujących w ramach systemu

wymiaru sprawiedliwości.



Wykonywanie prawomocnych rozstrzygnięć i orzeczeń:

resocjalizacja,

terapia, środki zabezpieczające.



Polityka i prewencja prawna

Prawo a psychologia:

Prawo a psychologia:

nieuniknione konflikty

nieuniknione konflikty

(Haney 1980)

(Haney 1980)



Psychologia kładzie nacisk na

kreatywność

, prawo na

konserwatyzm



Psychologia jest nauką

empiryczną

, prawo jest z natury

autorytatywne



Psychologia opiera się na

ekspertymentowaniu

, prawo na

kontradyktoryjności

procesu



Psychologia ma charakter

deskryptywny

, prawo

preskryptywny



Psychologia ma charakter

nomotetyczny

, prawo

idiograficzny



Psychologia ma charakter

probabilistyczny

, prawo oczekuje

pewności i kategoryczności



Psychologia jest

proaktywna

, prawo

reaktywne



Dla prawników ważna jest wolna wola

(indeterminizm

), dla

psychologów

determinizm.

Działy psychologii sądowej

Działy psychologii sądowej



Różnorodność zagadnień, dla rozwiązywania których
prawnicy sięgają po pomoc psychologów, spowodowała

wyodrębnienie węższych działów psychologii sądowej.



Różne są przy tym kryteria tego wyodrębnienia, np..
psychologii:

śledczej, podejmowania decyzji

czy

penitencjarnej.

Kryterium jest

związane z etapem postępowania

, w

którym uczestniczy psycholog.



U podstaw wyodrębnienia

psychologii zeznań,

kryminalnej

czy

rodziny

leżą

konkretne problemy

,

których rozwiązania od psychologa się oczekuje.

Nowe zadania psychologii

Nowe zadania psychologii

sądowej

sądowej



Nowe koncepcje

teoretyczne w zakresie prawa karnego, (np.

koncepcja sprawiedliwości naprawczej

) a także

zmieniające się

formy przestępczości

stawiają przed psychologią nowe zadania:



udział w

mediacjach

pomiędzy sprawcą a ofiarą



profilowanie sprawców aktów terrorystycznych i negocjacje z nimi



problematyka tzw. stalkingu

: śledzenie, nękanie i znęcanie się

psychiczne w formie pośredniej i bezpośredniej nad osobami bliskimi i
obcymi



nowe zjawiska w przestępczości seksualnej

, zwłaszcza wobec osób

małoletnich

za pośrednictwem internetu



przestępczość komputerowa



tworzenie i rozwijanie systemów terapeutycznych i
resocjalizacyjnych.

1

9

2

9

- 2

0

0

9

Typy ekspertyzy psychologicznych w
sprawach karnych:

1

1

. Poczytalność sprawcy czynu zabronionego

. Poczytalność sprawcy czynu zabronionego

,

,

2. Przesłanki stosowania środków zabezpieczających,

2. Przesłanki stosowania środków zabezpieczających,

3. Psychologiczne przesłanki kwalifikacji prawnej czynu

3. Psychologiczne przesłanki kwalifikacji prawnej czynu

(„stan silnego wzburzenia”, „motywacja zasługująca na

(„stan silnego wzburzenia”, „motywacja zasługująca na

szczególne potępienie”),

szczególne potępienie”),

4. Przekroczenie granic obrony koniecznej

4. Przekroczenie granic obrony koniecznej

5. Psychologiczna ocena zeznań i wyjaśnień

5. Psychologiczna ocena zeznań i wyjaśnień

6.

6.

W ramach

W ramach

psychologii śledczej

psychologii śledczej

- profilowanie,

- profilowanie,

7. Prognoza psychologiczna

7. Prognoza psychologiczna

- pomiar czynników ryzyka

- pomiar czynników ryzyka

przemocy

przemocy

8. Sprawy dotyczące nieletnich

8. Sprawy dotyczące nieletnich

(demoralizacja, prognoza,

(demoralizacja, prognoza,

adekwatne środki wychowawczo-poprawcze, odpowiedzialność na

adekwatne środki wychowawczo-poprawcze, odpowiedzialność na

zasadach ogólnych),

zasadach ogólnych),

Każda z powyższych sytuacji ma swoją specyfikę opiniodawczą,

Każda z powyższych sytuacji ma swoją specyfikę opiniodawczą,

wymaga odrębnej wiedzy, umiejętności diagnostycznych i

wymaga odrębnej wiedzy, umiejętności diagnostycznych i

metodologii

metodologii

Sprawy karne – przykłady

Sprawy karne – przykłady



Poczytalność:



kryteria biologiczno-psychiatryczne



kryteria psychologiczne



Środki zabezpieczające

.



przyjęcia działania w stanie niepoczytalności



stopnia szkodliwości społecznej czynu (znaczna)



wysokiego prawdopodobieństwa iż podobny czyn
zostanie popełniony

Sprawy karne – przykłady

Sprawy karne – przykłady

Niepoczytalność



kryteria biologiczno-psychiatryczne

:



choroba psychiczna



upośledzenie umysłowe



inne zakłócenia czynności psychicznych- nie muszą mieć

charakteru patologicznego. Obejmują swoim zakresem

np. działania w stanie:



stresu psychologicznego,



ciąży, porodu czy menstruacji,



wzruszeń stenicznych i astenicznych.



Dotyczą wszelkich

patologicznych i

niepatologicznych stanów i procesów psychicznych

,

które mają wpływ na

zdolność rozpoznania znaczenia

czynu i/lub pokierowanie postępowaniem.

Sprawy karne – przykłady

Sprawy karne – przykłady

Niepoczytalność



kryteria psychologiczne:



zdolność rozpoznania znaczenia czynu



zdolność pokierowania postępowaniem.

W ujęciu współczesnej psychologii zdolność
rozpoznania znacznie czynu lub pokierowania
przez sprawcę swoim postępowaniem to wybrane,
formalne właściwości procesu motywacyjnego, w
tym zwłaszcza stopień jego samokontroli

.

Gierowski, Szymusik 1996

Sprawy karne – przykłady

Sprawy karne – przykłady

Środki zabezpieczające



Cel stosowania

: zapobieżenie ponownemu popełnienie

czynu zabronionego prze sprawcę działającemu w stanie
niepoczytalności czy też poczytalności znacznie
ograniczonej.



Kryteria stosowania środka (art.94 KK):



niepoczytalność



wysokie prawdopodobieństwo popełnienia podobnego czynu



znaczna społeczna szkodliwość czynu



Wada polskiego modelu stosowania środków
zabezpieczających

: ograniczone możliwości stosowania

środków wobec sprawców działających w stanie znacznie
ograniczonej poczytalności (art. 95 kk).

Propozycje nowelizacji ustaw karnych
dotyczące postępowania ze sprawcami tzw.
przestępstw seksualnych



Ostateczna propozycja

(2009) 95a kk.: po

dobyciu kary za

przestępstwo przeciwko

wolności seksualnej, popełnione w związku z

zaburzeniami preferencji seksualnych

, sąd

może orzec umieszczenie sprawcy, po odbyciu

kary , w zakładzie zamkniętym lub skierować go na

leczenie ambulatoryjne,

w celu

przeprowadzenia terapii farmakologicznej lub

psychoterapii

, zmierzających do zapobieżenia

ponownemu popełnieniu takiego przestępstwa , w

tym w szczególności

poprzez obniżenie

zaburzonego popędu seksualnego sprawcy

.

Z samej definicji niepoczytalności nie

Z samej definicji niepoczytalności nie

wynikają wprost jakiekolwiek wnioski

wynikają wprost jakiekolwiek wnioski

kompetencyjne

kompetencyjne



Szczegółowa analiza przepisu art. 31 kk



Uznanie iż „inne zakłócenia czynności psychicznych”

nie musza mieć wcale charakteru zjawiska
patologicznego



Analiza pojęć składających się na

tzw. psychologiczne

kryterium niepoczytalności

Trudno dziś traktować diagnozę niepoczytalności

inaczej niż efekt wspólnej pracy

psychiatry i psychologa

Psychologowie od lat podnosili
argumenty na poparcie swoich
merytorycznych kompetencji w
wypowiadaniu się o poczytalności
sprawcy



Czy przedmiotem omawianej ekspertyzy jest

rzeczywiście „stan zdrowia psychicznego

oskarżonego”?



Chodzi tu o szeroko rozumiany stan

psychiczny a nie tylko o zdrowie czy jego brak

Ewa Habzda-Siwek 2002

„W ujęciu współczesnej
psychologii zdolności rozpoznania
znaczenia czynu czy pokierowania
przez sprawcę swoim
postępowaniem to

wybrane,

formalne właściwości procesu
motywacyjnego

,

w tym zwłaszcza

stopień

jego

samokontroli”

Gierowski 1996a, 1996b

Gierowski, Szymusik 1998

Gierowski, Heitzman, Szymusik 2003

Problematyka

Problematyka

kompetencji

kompetencji

- dwa stanowiska

- dwa stanowiska

1.

Oparte na założeniu
konsekwentnego podziału
kompetencyjnego obu specjalności

2.

Zakłada konieczność współpracy
biegłych psychologów i psychiatrów

Hofmański, Sadzik, Zgryzek 1999

Przyjęcie pierwszego

Przyjęcie pierwszego

stanowiska

stanowiska

Przyjęcie modelu, w którym:



ekspertyzy psychologiczna i psychiatryczna

dokonywane są odrębnie



brak między nimi powiązań merytorycznych i

formalnych

+

zachowanie swoistej czystości

metodologicznej w formułowaniu opinii

-

Model wydaje się być nieadekwatny wobec

przeobrażeń w nauce

Przyjęcie drugiego

Przyjęcie drugiego

stanowiska

stanowiska



Zakłada konieczność współpracy

biegłych psychologów i psychiatrów



Trzy warianty współpracy:



1.

uprzywilejowanie opinii psychiatrycznej

nad psychologiczną

+

jedna opinia

-

psycholog = konsultant



2.

przeprowadzenie dwóch niezależnych

badań

ze wspólną płaszczyzną dyskusji



3.

Wypracowanie wspólnej opinii przez

biegłych psychologów i psychiatrów

Aktualne regulacje prawne

Aktualne regulacje prawne

przewidują wydawanie wspólnych

przewidują wydawanie wspólnych

kompleksowych opinii

kompleksowych opinii

psychiatryczno - psychologicznych

psychiatryczno - psychologicznych



Wariant ten zakłada:



możliwość współpracy biegłych różnych
specjalności jako równorzędnych
członków zespołu



wypracowanie wspólnych wniosków
końcowych

Brak jasnych kryteriów pomiędzy
kompetencjami psychiatrów i
psychologów – standard w obszarze
postępowania z osobami zaburzonymi,
chorymi psychicznie

Powyższe zjawisko jest związane z przyjęciem
multidyscyplinarnego podejścia do pacjenta



Diagnoza



Terapia



Rehabilitacja

Postępująca

integracja

wiedzy

psychiatrycznej

i psychologicznej z trudem znajduje
odzwierciedlenie w psychiatrii i psychologii
sądowej

Zalety i wady modelu

Zalety i wady modelu



opracowanie opinii kompleksowej niesie

niebezpieczeństwo „wymieszania” treści pojęć
używanych przez biegłych

różnych specjalności



może stwarzać pewne

kłopoty metodologiczne

nie można uniknąć konieczności
wypracowania opinii tego typu,
uwzględniających rozwijające się

powiązania

interdyscyplinarne

Pytanie o możliwość i sensowność
wydawania wspólnych
psychiatryczno-psychologicznych
opinii kompleksowych

Pytanie o relację pomiędzy medyczno-
psychiatryczną diagnozą objawową a
kliniczną diagnozą psychologiczną

Diagnoza psychiatryczna

Diagnoza psychiatryczna



Zgodnie z założeniami modelu medycznego ma

charakter symptomatyczny

tz. wskazuje i opisuje

objawy psychopatologiczne oraz ich tendencje do

współwystępowania (tzw. zespoły

psychopatologiczne). Opisuje zaburzenia psychiczne.



DSM IV – „zaburzenie psychiczne to pojawiający się u

jednostki

syndrom lub wzorzec zachowania

, albo

wzorzec psychiczny

mający znaczenie kliniczne,

związany w chwili występowania z odczuwanym

cierpieniem bądź upośledzeniem lub też z istotnym

zwiększeniem ryzyka śmierci, bólu, inwalidztwa, albo

też z poważnym ograniczeniem swobody działania”

Pozytywne doświadczenia z

Pozytywne doświadczenia z

Klasyfikacją Amerykańskiego

Klasyfikacją Amerykańskiego

Towarzystwa Psychiatrycznego

Towarzystwa Psychiatrycznego

DSM

DSM



Dodatkowe osie diagnostyczne - stanowią

specyficzne tło,

szeroki bio-psycho-społeczy

kontekst

, który towarzyszy występowaniu

poszczególnych zespołów psychopatologicznych



Oś I – zaburzenia kliniczne



Oś II – zaburzenia osobowości



Oś III – ogólnomedyczny stan zdrowia



Oś IV – problemy psychospołeczne, środowiskowe



Oś V – globalna ocena funkcjonowania

Wciórka, 2002

Kliniczna diagnoza

Kliniczna diagnoza

psychologiczna

psychologiczna



W stosunku do diagnozy medycznej ma

charakter

komplementarny

, nie zaś alternatywny



Poszerza ją i uzupełnia poprzez odwołanie się do takich

konstruktów i pojęć psychologicznych

jak na przykład:



struktura osobowości i zaburzenia w jej funkcjonowaniu



motywacja



radzenie sobie z rozwiązywaniem problemów



Zaburzenia w funkcjonowaniu systemów społecznych



Salutogenetyczna perspektywa w podejściu do normy i

patologii



Dysponuje specyficznymi

metodami i narzędziami

diagnostycznymi (testy), a także specyficznymi

procedurami

weryfikacji hipotez diagnostycznych

Opiniowanie kompleksowe -

Opiniowanie kompleksowe -

wnioski

wnioski

:

:



Istnieje

możliwość ścisłej, bezpośredniej,

kompleksowej interdyscyplinarnej współpracy

pomiędzy psychiatrami i psychologami

także w

opiniowaniu sądowym



Obszarem, który w opiniowaniu sprowadza do wspólnej

płaszczyzny zarówno medyczne jak i psychologiczne

postępowanie diagnostyczne są

specyficzne pojęcia

prawne

takie jak np. „zdolność kierowania

postępowaniem” czy „zdolność rozpoznania znaczenia

czynu”



Interdyscyplinarność

jest dziś standardem w codziennym

diagnostyczno-terapeutycznym postępowaniu z osobami

chorymi i zaburzonymi psychicznie. Czas aby zasada ta

znalazła szersze zrozumienie i akceptację w opiniowaniu

sądowym jest warunkiem tego aby psychiatria i psychologia

sądowa, traktowane jako

nauki sądowe

, mogły pełnić

swoje

„pomostowe

” funkcje.

Sprawy karne – przykłady

Sprawy karne – przykłady

Przekroczenie granic obrony koniecznej

- art. 25 par.3 kk.



Obligatoryjne odstąpienie od wymierzenia kary, jeżeli

przekroczenie granic obrony koniecznej było wynikiem

strachu

lub

wzburzenia

usprawiedliwionych

okolicznościami zamachu.

Sprawy karne – przykłady

Sprawy karne – przykłady

Psychologiczne kryteria kwalifikacji
prawnej czynu zabronionego

Motywacja jako kryterium kwalifikacyjne czynu:



”Stan silnego wzburzenia”

– afekt fizjologiczny

– art. 148 par. 4.kk.



działanie

„w wyniku motywacji zasługującej na

szczególne potępienie”

- art. 148 par 2. kk.

Sprawy karne – przykłady

Sprawy karne – przykłady

Procesy motywacyjne sprawcy czynu

zabronionego a definicyjne elementy

struktury przestępstwa



Rozpatrując pięć elementów struktury przestępstwa:



czyn



bezprawność



karalność



karygodność



zawinienie

można założyć, iż możliwe będą takie układy sytuacyjne, w
których

określone konfiguracje procesów motywacyjnych

wykluczą możliwość pociągnięcia sprawcy do
odpowiedzialności karnej

z powodu wyłączenia któregoś z

elementów struktury przestępstwa

(Marcinkiewicz, 2007).

Psychologia śledcza

Psychologia śledcza

Przedmiot i zakres badań:



psychologiczne zasady prowadzenia dochodzenia lub
śledztwa

– tj. problemy związane z podejmowaniem decyzji,

uzyskiwaniem informacji od osób podejrzanych i świadków,
stosowaniem określonych strategii śledczych,



wiedza o zachowaniach przestępczych

- teorie wyjaśniające

związek osobowością a popełnionym czynem,



metodologia zbierania i analizy danych odnoszących się do
określonego przestępstwa

- najczęściej stosowaną formą jest

profilowanie



Profilowanie

- dochodzenie do krótkiej, dynamicznej

charakterystyki zwięźle ujmującej najważniejsze cechy nieznanego
sprawcy oraz przejawy jego zachowań

Canter 1993, 1994, Edelbacher 1993, Ressler 1995,

1997

Psychologia zeznań

Psychologia zeznań

- 1

- 1



Jest

jednym z ważniejszych obszarów praktyki i

badań w psychologii sądowej.



Psychologiczna ocena zeznań



Art. 192 par. 2 kpk stanowi, że jeżeli istnieje wątpliwość co do
stanu psychicznego świadka, jego stanu rozwoju umysłowego,
zdolności postrzegania lub odtwarzania przez niego
postrzeżeń, sąd lub prokurator może zarządzić przesłuchanie
świadka z udziałem biegłego lekarza lub biegłego psychologa



Biegły może przeprowadzić badania psychologiczne i wydać
opinię. Jej

przedmiotem

nie jest jednak wiarygodność lecz

pewne

psychologiczne właściwości świadka w

kontekście zeznań o określonej treści i formie

.

Psychologia zeznań

Psychologia zeznań



Rozwój badań eksperymentalnych nt. pamięci, przyczynił się do opracowania

w latach 80-tych XX wieku

nowych strategii przesłuchania

. Najbardziej

znaną i zbadaną jest

przesłuchanie poznawcze

(Geiselman i Fisher).

Metoda

uwzględnia:



prawidłowości procesów poznawczych świadka



społeczny kontekst przesłuchania



pozwala na bardziej

efektywne odpamiętanie

okoliczności zdarzenia.



Specyfika zeznań świadków, ofiar przestępstw

– ustalano nowe

regulacje prawne dotyczące zasad i warunków przesłuchania świadków,

np.program ochrony dzieci - ofiar przestępstw, zwłaszcza przemocy

seksualnej, występujących w roli świadków. Program ma chronić

przed

rewiktimizacją

poprzez:



ograniczenie liczby przesłuchań,



możliwość wykorzystania w sądzie zarejestrowanego przesłuchania

przeprowadzonego z udziałem biegłego psychologa,



przygotowanie dziecka do składania zeznań



ustanowienia rzecznika dziecka

.



Wprowadzanie tych rozwiązań do praktyki jest w różnym stopniu

zaawansowane w różnych krajach i napotyka na trudności.

Psychologia wyjaśnień

Psychologia wyjaśnień



Przedmiot:



problemy związane z uzyskiwaniem wyjaśnień od

podejrzanych i oskarżonych,



przyznanie się do winy,



mechanizmy fałszywych samooskarżeń

.



krytyczna

ocena strategii przesłuchań

zmierzających do

uzyskania przyznania się do winy - stosowanie przez policję

kontrowersyjnych,

z punktu widzenia etyki

metod

jak

groźby,

presja

czy

podstęp

(Gudjonsson, 1998, Vrij, 1998)



pomoc w opracowaniu wskazówek dotyczących zarówno

skutecznego przesłuchania jak oceny składanych przez

podejrzanych wyjaśnień

. Istotne są tu takie problemy

psychologiczne jak:



wskaźniki kłamstwa



motywy składanych wyjaśnień



Zasady obowiązujące biegłych:



ścisłe przestrzeganie roli biegłego



opinia nie może naruszać praw podejrzanych i oskarżonych

Sprawy dotyczące

Sprawy dotyczące

nieletnich

nieletnich

Przedmiot:



diagnoza

asocjalności – stopnia demoralizacji



prognoza

kryminologiczna (czynniki ryzyka)



proponowanie adekwatnych

środków wychowawczo-

poprawczych

Opiniowanie psychologiczne w sprawach nieletnich
odpowiadających na zasadach ogólnych

- art. 10 par. 2 kk.

stwarza możliwość odpowiedzialności nieletniego na zasadach
ogólnych gdy:



ukończył 15 lat



dopuścił się wymienionych w kk poważnych przestępstw



przemawiają za tym okoliczności sprawy,

stopień rozwoju

sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste



poprzednio stosowane środki wychowawczo-poprawcze okazały się

bezskuteczne.

Prognoza psychologiczna

Prognoza psychologiczna

-pomiar czynników ryzyka

-pomiar czynników ryzyka

- 1

- 1



Postęp badań

badań

nad szacowaniem ryzyka

u

dorosłych pacjentów psychiatrycznych. Uzyskiwane wyniki
usiłowano przenosić na nieletnich i dorosłych sprawców
przestępstw.



Dotychczas stosowany model przewidywania oparty był na
założeniu, iż

zagrożenie

(ryzyko)

związane jest z

właściwościami osobniczymi,

a zatem jest statyczne i

nie podlega zmianom.



W tradycyjnym ujęciu ocena zagrożenia miała charakter
czysto

kliniczny i nieustrukturowany

. Do zadań

oceniającego należało

ustalenie czy

dana

osoba jest

„niebezpieczna”

(na podstawie historii życia, danych

środowiskowych

i klinicznych).

Prognoza psychologiczna

Prognoza psychologiczna

-pomiar czynników ryzyka

-pomiar czynników ryzyka

- 2

- 2



Współczesne koncepcje - ryzyko jako zespół czynników
zewnętrznych i wewnętrznych. Stworzono

konstrukt ryzyka

(zagrożenia) charakteryzujący się trzema cechami:



Kontekstualnością

- ryzyko wystąpienia w przyszłości

zachowań związanych z użyciem przemocy jest w wysokim
stopniu zależne od sytuacji i okoliczności,



Dynamiką

- tzn. że podlega zmianom



Nasileniem

- co oznacza, że ryzyko rozpatruje się na

continuum.



Zadaniem oceniającego jest

określenie natury i stopnia

ryzyka wystąpienia pewnego rodzaju zachowań u
osób o określonych właściwościach, w
przewidywanych warunkach i kontekście

. Służą do tego

specjalne narzędzia takie jak np. SAVRY, HCR-20, SVR-20.

Ekspertyza psychologiczna

Ekspertyza psychologiczna

-1

-1



Dotyczy sytuacji, w których korzysta się z możliwości

zastosowania psychologii do rozstrzygania określonych

problemów w różnych etapach postępowania sądowego

w sprawach karnych, cywilnych i rodzinnych.



Psycholog występuje tu jako biegły, a

zakres jego

postępowania

jest wyznaczany przez:



reprezentowaną przez niego dziedzinę wiedzy



obowiązujące przepisy prawne.

Ekspertyza

Ekspertyza

psychologiczna

psychologiczna

- 2

- 2



Trafna, rzetelna i pozbawiona błędów opinia
(ekspertyza) sądowo-psychologiczna musi spełniać
szereg warunków:



zgodność ze standardami psychologicznej diagnozy
klinicznej



w zależności od rodzaju i typu opinii

musi uwzględniać specyfikę

problemu diagnostycznego

, tym zwłaszcza jego retrospektywny

bądź prognostyczny charakter



uwzględniać prawne pojęcia i definicje

, które stanowią

specyficzne ramy określające zakres i przedmiot diagnozowanych
zjawisk i procesów psychicznych



stwarzać sprzyjające

warunki do interdyscyplinarnej

, np.

psychiatryczno-psychologicznej

współpracy opiniodawczej.

Ekspertyza

Ekspertyza

psychologiczna

psychologiczna

- 3

- 3



Polska psychologia sądowa

nie wypracowała dotychczas bardziej

ogólnych zasad i modeli diagnostycznych

specyficznych dla

opiniowania sądowego,

stosownych procedur diagnostycznych



Kliniczna diagnoza psychologiczna

w stosunku do diagnozy

medycznej ma

charakter komplementarny

, nie zaś alternatywny



Poszerza ją i uzupełnia poprzez odwołanie się

konstruktów i pojęć

psychologicznych np:



struktura osobowości i zaburzenia w jej funkcjonowaniu



motywacja



radzenie sobie z rozwiązywaniem problemów



zaburzenia w funkcjonowaniu systemów społecznych



salutogenetyczna perspektywa w podejściu do normy i patologii



Dysponuje specyficznymi

metodami i narzędziami

diagnostycznymi

(testy), a także

procedurami

weryfikacji hipotez diagnostycznych.

Mieszany (hybrydowy) prawno-

Mieszany (hybrydowy) prawno-

psychologiczny model Marlowe’a

psychologiczny model Marlowe’a

(1995)

(1995)

- 1

- 1

1.

Czy biegły

posiada

naukową, techniczną

wiedzę

przydatną do

zbadania problemu prawnego?

2.

Czy znane są

podstawy teoretyczne testu

oraz stałość

uzyskiwanych wyników, podatność na zniekształcenie (celowe i
niecelowe) oraz możliwość ich neutralizacji (wprowadzenie
poprawek)?

3.

Czy znane są

wartości psychometryczne narzędzi

(rzetelność, standardy etc.) i przydatność w badaniach sądowych?

Zasady metodologicznej oceny wartości procedur
badawczych sformułowane w postaci siedmiu
pytań ułożonych w określonym porządku:

Mieszany (hybrydowy) prawno-

Mieszany (hybrydowy) prawno-

psychologiczny model Marlowe’a

psychologiczny model Marlowe’a

(1995)

(1995)

- 2

- 2

4.

Czy są opracowane i

zdefiniowane zasady gromadzenia

danych

(procedur badania) i obliczania wyników?

5.

Czy uzyskane dane powielają się, czy są

bezużyteczne lub

szkodliwe

(czy nie ingerują zakłócająco w przebieg

procesu)?

6.

Czy uzyskane dane

nie naruszają praw jednostki

(dyskryminacja, uprzedzenia rasowe etc.)?

7.

Czy biegły prawidłowo uwzględnił wszystkie

ograniczenia

danych w formułowaniu stopnia pewności wyrażonej
przez siebie opinii

(w konsekwencji wnioskowania i

weryfikowania wyników)?

Jak poprawić poziom

Jak poprawić poziom

opiniowania sądowo-

opiniowania sądowo-

psychologicznego?

psychologicznego?



Respektowanie standardów metodologicznych

obowiązujące

w psychologii sądowej.



Doskonalenie i rozwijanie

zasad diagnostycznych i

opiniodawczych.



Instytucjonalizacja działań ekspertowskich

i opiniodawczych,

umożliwiająca merytoryczną kontrolę biegłych i ich opinii.



Rekomendacja biegłych

– inicjatywa PTP



Sytuacja nie ulegnie poprawie tak długo, jak długo wymiar
sprawiedliwości nie podejmie konkretnych działań
uwzględniających potrzebę rzetelnego i trafnego rozstrzygania
problemów związanych z wykorzystaniem psychologii w prawie
karnym i cywilnym oraz

kwalifikacji i kompetencji

powoływanych w sprawach

biegłych.

Czy psychologia sądowa przyczynia

Czy psychologia sądowa przyczynia

się do ogólnego rozwoju psychologii

się do ogólnego rozwoju psychologii

?

?

Istnieje na to wiele dowodów i przykładów, np:



Konceptualizacja i operacjonalizacja konstruktu

psychopatii

(Hare)



Nowe

zasady szacowania ryzyka przemocy



Badania nad

sugestywnością

- sugestybilności

Gudjonssona



Badanie

kompetencji wychowawczych

Miejsce psychologii

Miejsce psychologii

wśród nauk sądowych

wśród nauk sądowych



Psychologia sądowa

jest

typową

„pomostową” nauką

sądową

. Podobnie jak medycyna sądowa, psychiatria czy

kryminalistyka swoje doświadczenia i osiągnięcia

adaptuje na rzecz nauk prawnych

, w celu umożliwienia

realizacji celów wymiaru sprawiedliwość.



Ma

interdyscyplinarny

charakter, a jej rozwój zależy od

rozwijania i

doskonalenia metod i procedur

badawczych.