Początek rozwoju przedszkola związany
był z potrzebą zapewnienia dzieciom
opieki podczas nieobecności matek
pracujących zawodowo.
Pierwszymi placówkami mającymi
charakter instytucjonalny były tzw.
ochronki
, pojawiające się najwcześniej
w krajach, w których rozwijał się i
kształtował przemysł oraz stosunki
kapitalistyczne.
Nazwa placówki związana była z
koniecznością ochrony dzieci przed
czyhającymi na nie
niebezpieczeństwami podczas
nieobecności pracujących matek.
Powstanie ochronek w sposób
częściowy rozwiązywało problem
zatrudnienia kobiet, będących tanią siła
roboczą, jak również zapobiegał
wykolejeniu się dzieci pozbawionych
opieki rodziców, znajdujących się
niejednokrotnie w ciężkich warunkach
materialnych.
W 1769 r. powstała pierwsza tego typu
instytucja założona przez pastora
ewangelickiego Jana Oberlina, do której
uczęszczały dzieci w wieku
poprzedzającym rozpoczęcie nauki
szkolnej.
Jan Oberlin widząc nędzę i ciemnotę
ludności skoncentrował swoje działania
na zapewnieniu opieki najbardziej
potrzebującym, zaniedbanym oraz
pozostawionym nadzoru dzieciom.
Pierwszymi pracownicami, a zarazem
współpracownicami Oberlina były
wychowawczynie
, które w
profesjonalny sposób realizowały
określony program pedagogiczny.
W celu doskonalenia swoich
umiejętności w pracy z dziećmi
uczęszczały one na kursy
przygotowawcze, gdzie zdobywały
niezbędną wiedzę oraz praktyczne
wskazówki w tym obszarze.
W ochronkach dzieci otrzymywały
podstawowe wiadomości nie tylko z
zakresu pisania, czytania, liczenia i
religii, ale również szycia oraz prostych
prac ręcznych i domowych.
Tak zapoczątkowane podstawy
instytucjonalnego wychowania
przedszkolnego znalazło wielu
naśladowców i zwolenników. W całej
Europie nastąpił wzrost liczby
ochronek, które stawały się coraz
bardziej popularne.
Pod koniec XVII wieku w Anglii w wyniku
kryzysów przemysłowych oraz znaczącego
wzrostu podatków rozpoczął się proceder
masowego zatrudniania dzieci,
stanowiących tanią siłę roboczą.
Właściciele fabryk przyjmowali do pracy
dzieci z przytułków, sieroty, a nawet dzieci
upośledzone umysłowo. Ciężka i
długotrwała praca ponad siły
doprowadzała je do wycieńczenia
fizycznego, prowadzącego w konsekwencji
do konieczności hospitalizowania, a
nierzadko nawet i do zgonu.
Doniosłą próbę przeciwstawienia się
temu zjawisku podjął angielski pisarz i
filantrop
Robert Owen
. Głównym jego
celem była organizacja życia kolonii
robotniczej, a przede wszystkim objęcie
opieką wychowawczą dzieci.
Jednym z pierwszych osiągnięć Owena
była regulacja dnia pracy, polepszenie
warunków sanitarnych i lokalowych
oraz zwrócenie uwagi na kwestię
odżywiania i potrzebę zaspokojenia
podstawowych potrzeb kulturalnych.
Na podstawie obserwacji i własnych
wniosków Owen wprowadzał dalsze
ulepszenia.
1816
rok zainaugurował
otwarcie instytucji wychowawczej
nazwanej
Zakładem Kształcenia
Charakteru
, która zapoczątkowała
rozwój placówek przedszkolnych w
Anglii.
Dzieci miały zapewniony prawidłowy
rozwój fizyczny, odpowiednie
odżywianie i higienę ciała.
Łączenie zabawy, nauki, a także pracy
były podstawą
pierwszego stopnia
szkoły przygotowawczej
.
W
drugim stopniu
tejże szkoły było
wprowadzenie przez Owena
systematycznych lekcji
, aby dzieci
przed ukończeniem 6 roku życia
opanowały podstawowe umiejętności.
Dzieci, które ukończyły 10 rok życia
mogły być zatrudnione w fabryce z
możliwością kontynuowania dalszej
nauki, przy uwzględnieniu ich zdolności
i umiejętności.
Owen był zwolennikiem zniesienia
wszelkich kar i nagród wobec dzieci,
preferując profilaktyczną wychowawczą
działalność, stanowiącą ochronę przed
negatywnymi i złymi nawykami.
Uważał, że najważniejszą sprawą jest,
aby dzieci mogły zaznać szczęśliwego i
radosnego dzieciństwa.
Istotną zmianą, mającą wpływ na
rozwój angielskiego przedszkola było
wprowadzenie przez
Samuela
Wilderspina
w 1820 roku tzw.
szkółek dla małych dzieci
.
Placówki te pozwalały na objęcie
opieką znacznej liczby dzieci uczącej
się od siebie nawzajem.
Wzrost zapotrzebowania na ochronki
spowodował konieczność kształcenia
odpowiednio przygotowanych pod
względem pedagogicznym kadr.
Rozpoczęto więc w oparciu o system
Wilderspina
próby kształcenia
nauczycieli
. Szkoła taka powstała w
Dublinie w roku 1841 mająca charakter
seminarium przygotowującego
kandydatów do pracy wychowawczej w
charakterze pedagoga.
We Francji jedną z pierwszych
ochronek wzorowanych na angielskich
była ochronka założona w 1828 roku
przez Jana Cochina. System pracy
wzorowany był na metodach
stosowanych przez Wilderspina.
Kontynuując swoją działalność Cochin
założył instytucję wychowawczą dla
400 dzieci, w skład której wchodziło
przedszkole, szkoła dla starszych dzieci
oraz seminarium dla wychowawców.
Wieloletnia praca zaowocowała
napisaniem przez Cochina książki
zatytułowanej Podręcznik dla założycieli
i kierowników pierwszych szkół dla
dzieci, znanych pod nazwą ochron.
Efektem pracy Cochina było również
znaczne zwiększenie ilości ochronek
oraz uznanie przez rząd francuski w
1833 roku tych placówek za
nieodzowne ogniwo systemu
wychowania
.
W 1844 roku w Paryżu powstała
pierwsza szkoła dla pracowników
ochronek, z działalnością, której była
związana
Marii-Pape’-Carpantier
.
W 1848 roku wykorzystując nabyte
wcześniej doświadczenia założyła
szkołę pod nazwą „
Praktyczny kurs
pracy w ochronach
”.
Była również autorką podręcznika dla
wychowawców pt. Rady dla kierujących
ochronami, jak również publikacji pt.
Nauczanie praktyczne w ochronkach
lub pierwsze lekcje z małymi dziećmi.
Książka zawierała zagadnienia
związane z właściwym zastosowaniem
metody kształcenia umysłu dzieci,
opartej na obserwacji przedmiotów i
zjawisk w otaczającym świecie.
W trosce o poziom zajęć Marii-Pape’-
Corpantier wprowadziła do szkół
pomoce dydaktyczne oraz
propono
dzieci grupowano według
wieku
wała, aby.
Była zwolenniczką stosowania nauki o
rzeczach, która pozwalała na naturalny
rozwój aktywności i zainteresowań
dzieci.
Dokonując analizy form pracy z dziećmi
w przedszkolach zaproponowała
program, zawierający uwagi dotyczące
rozwoju fizycznego i moralnego dzieci.
Twierdziła, że rozwijanie zainteresowań
dzieci następuje poprzez wdrażanie ich
do pracy oraz wprowadzanie takich
zajęć, które pomagają w rozwoju
wyobraźni, tak jak np. rysunek.
W pracy w przedszkolu była
zwolenniczką stosowania takich metod
jak: opowiadania, pogadanki na temat
przedmiotów i obrazków czy zabawy ze
śpiewem na wolnym powietrzu.
Preferowała zasadę, aby łączyć
przyjemne z pożytecznym.
Przełomowym momentem związanym z
organizacją przedszkola oraz metodami
pracy z dziećmi okazała się koncepcja
wychowania przedszkolnego
Fryderyka Froebla
.
Zapoczątkowała ona zmianę wizerunku
niemieckiego przedszkola,
jednocześnie przyczyniając się do
powstania nowoczesnej placówki
przedszkolnej.
Fryderyk Froebl był zdania, że zmiany w
systemie wychowania powinny rozpocząć
się od, kładąc szczególny
odpowiedniego
przygotowania rodziców
nacisk na osobę
matki najbliżej związanej z dzieckiem.
W latach 1837-1850 stworzył projekt
zakładu o nazwie
ogródka dziecięcego
(Kindergarten). Za pierwsze i najwłaściwsze
środowisko wychowawcze uważał rodzinę, a
ogródek miał być tylko dopełnieniem
roli wychowawczej rodziców i stanowić
dla niech swego rodzaju wzór.
Froebl w sposób wyraźny podkreślał
związek dziecka z przyrodą, a miejsce,
jakim był ogródek mało w symboliczny
sposób traktować
dziecko jako roślinę,
a jego opiekuna jako ogrodnika
.
Froebl dostrzegał istotną rolę, jaką miało
dzieciństwo dla dalszego życia człowieka,
dlatego też uważał za konieczne
zapewnienie odpowiednich warunków do
harmonijnego rozwoju ciała i umysłu.
Wychowanie i nauczanie miało opierać
się na
radosnej i spontanicznej
zabawie dziecięcej
.
Początek XX wieku przyniósł powstanie
nowych rozwiązań organizacyjnych oraz
metodycznych wychowania
przedszkolnego. Utworzono nowe
placówki pracujące na podstawie
nowych koncepcji.
Jedną z nich była propozycja
Marii
Montessori
, polegająca na
wprowadzeniu ponadczasowego
systemu wychowania, który w sposób
trwały wpisał się w historię przedszkola.
System ten był silnie powiązany z domem
rodzinnym dziecka oraz z jego indywidualnym
rozwojem, pozostawiając mu
swobodę w
podejmowaniu aktywnych działań
.
Maria Montessori podkreślała potrzebę
pozostawienia dziecku swobody, co wiązało się z
maksymalnym ograniczeniem ingerencji
wychowawcy
.
Dostrzegała ona zasadnicze błędy w pracy
dotychczasowych placówek. Uważała, że
największy nacisk należy zwrócić na psychofizyczny
rozwój dziecka. Najbardziej charakterystyczne dla
jej systemu było wprowadzenie zajęć, których
celem
było kształtowanie zmysłów
, jak również
zastosowanie różnych form gimnastyki
.
Zainteresowanie tym systemem w
znaczący sposób wzmogło się pod
koniec XX wieku.
Obecnie niektóre przedszkola
całkowicie podporządkowują swoje
oddziaływania wychowawczo-
dydaktyczne temu systemowi. Inne w
swojej praktyce pedagogicznej
wykorzystują jedynie fragmenty
systemu Montessori.
W
Polsce
także podjęte zostały działania
zmierzające do zmiany losu osieroconych
oraz często porzucanych dzieci, które
usiłowano otoczyć jak najlepszą opieką.
Opieka ta uwzględniać również miała
pomoc materialną ubogim rodzinom
robotniczym.
W celu realizacji tych założeń mających
na względzie troskę o losy biednych i
zaniedbanych dzieci, utworzone zostało w
1814
roku
Warszawskie Towarzystwo
Dobroczynności
.
Natomiast w
1837
roku w Warszawie z
inicjatywy jednego z członków
Towarzystwa Teofila Janikowskiego
została powołana do życia pierwsza
polska
ochronka
.
W związku ze stale rosnącą liczbą dzieci
pozbawionych opieki rodzicielskiej,
wzmagającą się przestępczością
nieletnich oraz żebractwem działacze
Towarzystwa widzieli potrzebę
organizowania ochronek w Warszawie,
jak również w innych miastach
Królestwa.
Do pełnienia nadzoru pedagogicznego
w ochronkach powołano
Teofila
Nowosielskiego
, który stał się
prekursorem
instytucjonalnego
wychowania przedszkolnego w Polsce.
Swoje doświadczenia pedagogiczne
zdobywał na wyjazdach zagranicznych,
gdzie miał okazję zapoznania się z
metodami i doświadczeniami takich
wybitnych pedagogów jak: Fryderyk
Froebl i Jan Svoboda.
Nowosielski w swojej pracy opierał się
również na doświadczeniach Roberta
Owena oraz Samuela Wilderspina,
jednakże system proponowany przez J.
Svobodę zdobył jego największe uznanie,
dlatego też zamierzał zaadaptować go do
warunków panujących w Polsce.
Nie było to łatwe, ponieważ do pracy w
ochronkach brakowało wykwalifikowanych
pracowników, co w znacznym stopniu
utrudniało ich organizację. Pierwszymi
opiekunami dzieci w ochronkach byli
mężczyźni
, dopiero później rolę tę
przejęły kobiety.
Zapotrzebowanie na powstawanie
ochronek występowało nie tylko w
miastach, ale również na wsi. W 1842 roku
problem ten dostrzegł
August
Cieszkowski
, który odegrał znaczącą rolę
w organizowaniu ochronek wiejskich.
Widział on złą sytuację życia dzieci, które
pozostawione bez opieki narażone były na
liczne wypadki. Dlatego też korzyści
płynące z powstawania i rozwoju tego typu
placówek na wsi były niezaprzeczalne.
W
1870
roku w Królestwie Polskim
funkcjonowało już
32 ochronki
, w tym 16
na terenie Warszawy.
W Królestwie Polskim można było
zaobserwować swoisty podział placówek
wychowania przedszkolnego na
ochronk
i
kierowane przez stowarzyszenia
filantropijne oraz placówki wzorowane na
założeniach pedagogicznych, właściwych
dla
ogródków freblowskich
.
Pierwszy typ ochronek działał z myślą o
dzieciach rodzin robotniczych i ubogich,
stąd też placówki te były bezpłatne.
Natomiast drugi typ przedszkoli
podejmował opiekę nad dziećmi rodzin
zamożniejszych
Charakter funkcjonowania placówek
przedszkolnych w początkowych fazach
ich rozwoju ulegał nieustającym
zmianom.
Sukcesywnie z placówek
opiekuńczych
przeobraziły się w placówki
opiekuńczo-
wychowawcze
co wynikało z
ustanowienia ogólnie obowiązującego
programu, a następnie przekształciły się
w placówki
opiekuńczo-wychowawczo-
dydaktyczne
.
Jeszcze przed wybuchem pierwszej
wojny światowej udało się stworzyć
fragmenty organizacji zawodowej,
spopularyzować najnowsze osiągnięcia
w zakresie pedagogiki przedszkolnej,
zapoczątkować kształcenie
wychowawczyń jak również znacznie
rozwinąć sieć ochron różnego typu.
Zrozumienie tego, jak ważne jest dobrze
zorganizowane przedszkole, nastąpiło
dopiero w okresie powojennym, gdy
warunki ekonomiczne przyczyniały się do
złego funkcjonowania i rozwoju dzieci.
Rodzice pogrążeni w problemach, w
nieustającej walce o byt zaniedbywali
często podstawowe potrzeby dziecka,
dlatego też trudno było by wymagać od
nich dbałości w zakresie kształtowania
pojęć oraz mowy dziecka. W większości
rodzin brakowało ku temu czasu, a
przede wszystkim odpowiednich
warunków.
Dlatego też tak ważną sprawą stało się
zapewnienie możliwości całościowego
rozwoju dziecka, co według Wandy
Bobrowskiej-Nowak może to zapewnić
tylko i wyłącznie „zorganizowane
dobrze przedszkole, w którym dziecko
czułoby się jak w miłym domu
rodzinnym, wesołe, szczęśliwe,
swobodne, choć w pewnej karności
utrzymane, w którym wzrastałoby w
otoczeniu rówieśników, małych dzieci
jak ono…”
Obecnie dominującą i przeważającą
opinią w odniesieniu do ważności i
potrzeby funkcjonowania przedszkoli
jest tendencja, która wskazuje na
stymulujące
znaczenie tej instytucji
dla pełnego rozwoju dziecka.