LEKI
USPOKAJAJĄCE
(Sedativa)
LEKI
USPOKAJAJĄCE
(Sedativa)
Leki uspokajające
w medycynie weterynaryjnej stanowią
grupę środków neurodepresyjnych o zróżnicowanym
mechanizmie działania.
Zastosowanie terapeutyczne
:
•
przygotowanie zwierząt do badań diagnostycznych
o dużym stopniu inwazyjności,
•
przed wykonaniem drobnych zabiegów
pielęgnacyjnych lub chirurgicznych,
•
w złożonym farmakologicznym przygotowaniu
pacjenta do znieczulenia ogólnego
•
do poskramiania zwierząt agresywnych zwłaszcza
dzikich,
• przy transporcie zwierząt.
Pomimo wpływu depresyjnego nie znajdują poza
nielicznymi wyjątkami (bezodiazepiny) zastosowania w
leczeniu patologicznych zachowań zwierząt, gdyż działają
krótko, wykazują szereg działań niepożądanych i nie dają
trwałych efektów w likwidacji tych zaburzeń.
Podział leków uspokajających
używanych w weterynarii
3.
Leki uspokajające o działaniu
neuroleptycznym (trankwilizującym)
(sedativo-neuroleptica)
(syn.
neuroleptyki)
2.
Leki uspokajające o działaniu
nasennym
(sedativo-hypnotica)
1.
Leki uspokajające o działaniu
przeciwbólowym
(sedativo-
analgetica)
Podział leków uspokajających używanych w
weterynarii
3. sedativo-
neuroleptica
2. sedativo-
hypnotica
1. sedativo-
analgetica
pochodne tiazyny
(
2-
adrenomimetyki)
ksylazyna
detomidyna
medetomidyna
deksmetomidyn
a
romifidyna
benzodiazepiny
diazepam,
barbiturany
długodziałające
inne
fenobarbital
wodzian
chloralu
pochodne
fenotiazyny
pochodne
bytyrofenonu
pochodne
tioksantenu
acepromazyna
azaperon
chloroprotiksen
grupa pochodzenie chemiczne przykłady
leków
S
N
N
H
CH
3
C
H
H
H
Ksylazyna
Medetomidyna
C
N
N
H
CH
3
CH
3
CH
3
H
Detomidyna
C
N
N
H
H
CH
3
CH
3
H
Leki uspokajające o działaniu
przeciwbólowym
(2-adrenomimetyki)
i inne: romifidyna, deksmedetomidyna
-
uspokajające
(zmniejszenie aktywności
psychoruchowej i
wrażliwości na bodźce środowiska, spadek agresywności)
-
przeciwbólowe
(obejmujące bóle urazowe - z cięcia,
oparzeń
oraz bóle trzewne)
-
wymiotne
(indukcja wymiotów u kotów przytomnych w
zatruciach)
-
synergizm ze środkami
neurodepresyjnymi
(opioidami, anestetykami dysocjatywnymi)
-
w dużych dawkach
leki te doprowadzają
do
unieruchomienia
zwierząt (immobilizacji) i usposabiają je do snu
,
co powoduje,
że grupa ta klasyfikowana jest jako leki
uspokajająco-
nasenne
o działaniu przeciwbólowym
Pożądane
działanie farmakologiczne
leków
uspokajająco-przeciwbólowych
Pobudzenie receptorów 2 w centralnym
układzie nerwowym
(agoniści receptorów
2 )
Receptory te w ośrodkowym układzie nerwowym leżą
pre- i post- synaptycznie i odgrywają ważną rolę w
modulacji funkcji nerwów adrenergicznych oraz w
regulacji takich funkcji ośrodkowych jak:
czuwanie,
poznanie, czucie bólu.
W autonomicznym układze nerwowym receptory 2 leżą
z reguły presynaptycznie regulując wydzielanie
noradrenaliny i biorą udział w regulacji krążenia.
Lekiem obniżającym ciśnienie krwi (hypotensyjnym)
pobudzającym receptory 2 jest klonidyna stosowana u
człowieka.
Mechanizm ośrodkowego
działania
leków
uspokajająco-
przeciwbólowych
wymioty,
niezborność ruchów i
miorelaksacja
spadek ciśnienia krwi i
bradykardia,
hypotermia,
hamowanie motoryki p.
pokarmowego,
wzrost diurezy,
spadek wydzielania insuliny,
czasami poronienia
Niepożądane
działania leków uspokajająco-
przeciwbólowych
U przeżuwaczy większe dawki ksylazyny zwiększają silnie
wydzielanie śliny, doprowadzać mogą do atonii żwacza,
wzdęcia, a nawet zachłystu jego treścią i następowego
zapalenia płuc.
Zastosowanie
leków uspokajająco-
przeciwbólowych
Leki te stosuje się do:
uspokojenia zwierząt przed zabiegami lekarskimi
wywołującymi
bolesność,
jako leki przednarkotyczne (najczęściej łączone z ketaminą,
atropiną )
do unieruchamiania zwierząt dzikich (ksylazyna)
Przeznaczenie gatunkowe 2-
adrenomimetyków
ksylazyna
wszystkie gatunki zwierząt
domowych i dzikich (ssaki,
ptaki)
detomidyna
konie, bydło,
medetomidyn
a
deksmetomidy
na
psy, koty
romifidyna
konie
Dawki ksylazyny (mg/kg) stosowane u różnych gatunków
zwierząt
gatunek
i.v.
i.m.
konie
0,5-1,1
1-2
bydło*
0,03-0,1
0,1-0,2
owce*
0,05-0,1
0,1-0,3
kozy*
0,01-0,5
0,05-0,5
świnie
-
2-3
psy
0,5-1
1-2
koty
0,5-1
1-2
ptaki
-
5-10
* U tych gatunków powinny być stosowane niższe dawki leku
jeśli chce się uniknąć położenia się zwierzęcia
Porównanie dawek ksylazyny (mg/kg)
wywołujących uspokojenie i
unieruchomienie zwierząt dzikich
gatunek
uspokojenie
unieruchomienie
dromedar
0,1
0,5
łoś
0,5
1,5
małpy
0,5 - 1
2 - 5
wilk
3 - 5
7- 8
niedźwiedzie
2 - 6
8 - 10
koty egzot.
8 - 10
Nie stosować ksylazyny u żyraf jako jedynego leku gdyż nie wywołuje
on zadawalającego unieruchomienia.
Do immobilizacji w ogrodach zoologicznych stosuje się często
ksylazynę z etorfiną (silnie działającym narkotycznym lekiem p-
bólowym) U niektórych jeleniowatych może to wywołać silną
hypertermię.
Znane są leki antagonizujące działanie 2 –
adrenomimetyków. Należa do nich johimbina,
tolazolina, atipamezol, idazoksan.
Antagoniści receptora 2
Leki te mogą przerwać działanie sedatywne i przeciwbólowe
2 – adreno-mimetyków oraz ich niektórych działań
niepożądanych.
Działanie to wykorzystywane jest po przedawkowaniu ksylazyny
lub jej pochodnych, a także do przerwania efektu
unieruchomienia zwierząt dzikich. Johimbina i tolazolina
stosowana jest do zniesienia działania ksylazyny i detomidyna,
atipamezol do zniesiena działania medetomidyny.
N
HN
H
H
C
OH
H
O
CH
3
O
Johimbina
NH
N
HC
3
Atipamezol
HN
N
Tolazolina
Leki uspokajające o działaniu
nasennym
pochodne benzodiazepiny
N
F
Cl
N
N
CH
3
Midazolam
i inne: oksazepam, lorazepam, nitrazepam,
klonazepam, flurazepam,
l
Cl
N
N
O
CH
3
Diazepam
N
Cl
N
NH
O
CH
3
Chlorodiazepoksyd
Leki te nazywane w skrócie
benzodiazepinami,
bądź
ataraktykami.
W medycynie ludzkiej nazywa się je
anksjolitykami
czyli środkami przeciwlękowymi
-
uspokajające
(zmniejszenie aktywności psychoruchowej i
wrażliwości na
bodźce środowiska, w tym zmniejszenie lękliwości - tzw. działanie
anksjolityczne),
-
miorelaksacyjne
-
nasenne -
ułatwiające zaśnięcie (po zwiększeniu dawki)
- przeciwdrgawkowe
-
synergizm ze środkami neurodepresyjnymi
(np. z ketaminą - zwiększającą napięcie mięśni szkieletowych)
- w medycynie ludzkiej używane w leczeniu nerwic (działanie
antyneurotyczne)
Pożądane
działanie farmakologiczne
benzodiazepin
Niepożądane
działanie farmakologiczne
benzodiazepin
po użyciu dużych dawek - silna miorelaksacja i działanie
nasenne.
Pochodne benzodiazepiny
nie działają
przeciwbólowo !!!!!
Benzodiazepiny łączą się i pobudzają receptor
benzodiazepinowy (BZ)
agoniści receptora
benzodiazepinowego
Receptor ten jest integralną częścią receptora
GABA-ergicznego - typu GABA A, który reguluje
przepływ jonów Cl-
W wyniku połączenia benzodiazepin z
receptorem nasileniu ulega działanie GABA na
receptor wzrasta przepływ jonów chlorkowych
przez błonę komórki efektorowej.
Efektem jest nasilenie hamującego wpływu
interneuronu (wydzielającego GABA) na
komórkę efektorową.
Mechanizm działania benzodiazepin
- jako leki przeciwlękowe do uspokojenia
zwierząt przed lżejszymi zabiegami
lekarskimi,
- jako leki przednarkotyczne w
przygotowaniu pacjenta do operacji (np.
w połączeniu z ketaminą ),
- jako leki przeciwdrgawkowe w leczeniu
padaczek i zatruć przebiegających z
drgawkami
Zastosowanie benzodiazepin
Istnieje antagonista rec. BZ -
flumazenil.
Lek ten używany głównie jako
antidotum - po przedawkowaniu
pochodnych benzodiazepiny
W weterynarii praktycznie bez
znaczenia
Flumazenil
antagonista
receptora BZ
F
N
N
N
O
C O
CH
3
CH
2
CH
3
Flumazenil
Leki sedatywno-nasenne
barbiturany długodziałające
CH
3
O
O
CH
2
O
NH
NH
Fenobarbital
i inne: barbital, amobarbital, sekobarbital (USA)
Fenobarbital działa:
-
uspokajająco (zmniejszenie aktywności
psycho-
ruchowej i wrażliwości na bodźce
środowiska)
- nasennie - ułatwiające zaśnięcie (po
zwiększeniu
dawki)
- przeciwdrgawkowo
(przeciwpadaczkowe)
Uwaga: barbiturany nie działają
przeciwbólowo
Pożądane
działania farmakologiczne
fenobarbitalu
Podobnie jak benzodiazepiny nasilają
działanie GABA, lecz nie wiążą się tak
specyficznie z receptorem GABAergicznym.
Wpływ fenobarbitalu na receptor GABA
nasila przepływ jonów Cl
-
do komórki
efektorowej, co hamuje jej aktywność.
Mechanizm działania fenobarbitalu
Niepożądane
działania
fenobarbitalu
Fenobarbital i inne barbiturany nasilają
aktywność enzymów wątrobowych.
Stymulują syntezę cytochromu P-450 i enzymów
konjugujących. Zmienia to metabolizm wielu leków, które
najczęściej zmniejszają swą aktywność farmakologiczną.
W przypadku większej toksyczności metabolitów wzrasta
toksyczność leków lub trucizn.
Barbiturany długodziałające stosunkowo wolno przenikają
przez
barierę krew-mózg stąd porażenie ośrodka oddechowego
lub
naczynioruchowego nie jest bardzo niebezpieczne.
Zdarzyć się to
może przy przedawkowaniu leku
Fenobarbital stosuje się do:
uspokojenia psów i kotów -
u szczeniąt podczas histerycznych zachowań w okresie
ząbkowania, przy niepokoju towarzyszącemu chorobom skóry
lub chorobom przewodu pokarmowego (często zachodzi
potrzeba równoległej terapii przeciwbólowej)
przeciwdrgawkowo - w padaczkach lub w innych
chorobach np. wirusowych, w których występują
drgawki.
Lek podaje się doustnie
Zastosowanie fenobarbitalu
NEUROLEPTYKI - POCHODNE
FENOTIAZYNY
S
N
C
CH
2
CH
2
CH
2
N
CH
3
CH
3
Acepromazyna
O
CH
3
S
N
Cl
CH
2
CH
2
CH
2
N
CH
3
CH
3
Chloropromazyna
propiopromazyna, promazyna,
prochlorperazyna, perfenazyna,
triflupromazyna, flufenazyna
ACEPROMAZYNA
CHLOROPROMAZYN
A
NEUROLEPTYKI - POCHODNE
BUTYROFENONU
F
C CH
2
O
CH
2
CH
2
N
N
N
Azaperon
Droperidol
N
N
CH
2
CH
2
O
CH
2
C
F
N
O
H
DROPERIDOL
AZAPERON
i inne:
fluanison,
lenperon (USA),
haloperidol
- stosowany w
medycynie ludzkiej
NEUROLEPTYKI - POCHODNE
TIOKSANTENU
S
Cl
C
CH CH
2
CH
2
N
CH
3
CH
3
Chloroprotiksen
CHLOROPROTIKSEN
i inne: flupentiksol, klopentiksol - stosowane w medycynie
ludzkiej
Mechanizm działania leków uspokajająco-neuroleptycznych
Głównym mechanizmem działania
centralnego
centralnego jest
blokowanie receptorów dla dopaminy - D2 i dla
noradrenaliny -
1
.
Ponadto hamowane są także inne receptory w OUN –
histaminowe, serotoninowe i muskarynowe.
Siła hamującego działania na te receptory przez
poszczególne leki różna.
Uważa się, że efekt sedacyjny wiąże się głównie z blokadą
receptora
1
, natomiast blokada receptora D2 związana jest
ściśle z działaniem antypsychotycznym (wykorzystywanym
do leczenia schizofreni u człowieka)
W miarę zwiększania dawki leku działanie uspokajające
neuroleptyków przechodzi w stan kataleptyczny (nie w sen)
oraz pojawiają się drgawki.
Takie działanie ośrodkowe
Takie działanie ośrodkowe
określa się jako
określa się jako
neurolepsję
neurolepsję
Na obwodzie blokada receptora 1 prowadzi do rozszerzenia
naczyń i spadku ciśnienia. Spada też aktywność osi
przysadkowo-tarczycowej. Takie działanie doprowadza do
hypotermii.
Takie działanie
Takie działanie
obwodowe neuroleptyków określa się jako
obwodowe neuroleptyków określa się jako
neuroplegię.
neuroplegię.
Działanie farmakologiczne neuroleptyków
Działania
pożądane
pochodne
fenotiazyn
y
bytyrofeno
nu
tioksanten
u
uspokajające
neuroleptyczne
tak
tak
tak
przeciwwymiotne
tak
tak
tak
przeciwhistamino
we
tak
nie
tak
synergizm z
lekami
neurodepresyjny
mi
tak
tak
tak
antypsychotyczne
(człowiek)
tak
tak
tak
Działanie farmakologiczne neuroleptyków
Działania
niepożądane
pochodne
fenotiazyny bytyrofenon
u
tioksantenu
hypotensja
Tak
Nie
Tak
hypotermia
Tak
Tak
Tak
drgawki
pochodzenia
pozapiramidowego
– efekt
parkinsonopodobny
Tak
Tak
Tak
Leki neuroleptyczne
nie działają
przeciwbólowo i
nasennie
!
Zastosowanie neuroleptyków
Leki uspokajające o działaniu neuroleptycznym stosuje się do:
uspokojenia zwierząt - przed lżejszymi zabiegami lekarskimi lub
kosmetycznymi, do poskramiania zwierząt dzikich w zoo, przed
przemieszczaniem zwierząt w obiektach hodowlanych
zabezpieczenia zwierząt przed stresem transportowym np.
przy przewożeniu do uboju (stosuje się wtedy leki o krótkim okresie
karencji np. azaperon (Stresnil).
Nie wolno zastosować poch fenotiazyny u zwierząt
rzeźnych – brak MRL – aneks IV
.
jako leki przeciwwymiotne szczególnie przed przewożeniem
psów i kotów z chorobą lokomocyjną
wykorzystania w chirurgii jako tzw. leki przednarkotyczne
np. przed znieczuleniem wywoływanym barbituranami
krótkodziałającymi,
uzyskania stanu neuroleptoanalgezji u zwierząt w którym
wykonuje się zabiegi w stanie przytomności. Leki te są
wówczas stosowane razem ze środkami przeciwbólowymi. W
weterynarii wykorzystuje się do tego nastę- pujące kombinacje
leków :
droperidol + fentanyl
lub
fluanison + fentanyl
)
Azaperon w oryginalnym preparacie
STRESNIL
STRESNIL stosowany
jest głównie do uspokojenia świń.
Lek stosuje się domięśniowo. Działanie leku występuje po 15
min. i trwa ok. 2-3 godz. Jest on szybko eliminowany z
ustroju.
Lek ten stosuje się
- w mniejszej dawce
(1 mg/kg)
przed transportem (jako lek
antystre-
sowy) - także u zwierząt rzeźnych przed ubojem,
- w większych dawkach
(2,5 mg/kg)
do premedykacji
(często u świń
stosowany z metomidatem), w zabiegach położniczych,
do uspoka-
jania loch w okresie wychowu, u prosiąt po odsadzeniu
przy łączeniu
w grupy,
- w dużej dawce
(4 mg/kg)
w lżejszych zabiegach (na
leżąco) w połą-
czeniu ze środkami miejscowo znieczulającymi (przy
ustępowaniu
działania leku brak efektu pobudzenia zwierząt, który
występuje u
świń po podaniu pochodnych fenotiazyny).
Zastosowanie azaperonu
Zastosowanie azaperonu
Chloroprotiksen stosowano u wszystkich gatunków zwierząt
u psów:
do premedykacji przed narkozą chirurgiczną wywoływaną
podaniem barbituranów krótkodziałających.
u małych przeżuwaczy
- do uspokojenia, przed zabiegami
chirurgicznymi
wykonywanymi w znieczuleniu miejscowym
u świń
- do uspokojenia zwierząt poddawanych zabiegom
chirurgicznym
wykonywanym w infiltracyjnym znieczuleniu miejscowym.
Lek ten
stosowano np. przy cesarskim cięciu, amputacji palców,
przecięciu
ropnia, badaniu i zabiegach na racicach, przy restytucji
chirurgicznej
wypadłej prostnicy.
Zastosowanie chloroprotiksenu
Zastosowanie chloroprotiksenu
DZIAŁANIE NIEPOŻĄDANE NEUROLEPTYKÓW
• Objawy hiperkinetyczne i dyskinetyczne (drżenia
mięśniowe) co związane jest z mechanizmem działania
• Zaburzenia ruchowe – akatyzja – niemożność
przebywania w tej samej pozycji
• Działanie depresjogenne – przyczyna – osłabienie
mechanizmów katecholaminergicznych
• Obniżenie progu drgawkowego – uczynnianie ognisk
padaczkowych
• Działanie neuroplegiczne – obwodowe obniżenie
napięcia układu cholinergicznego i adrenergicznego
• Zaburzenia hormonalne – zaburzenia potencji, cyklu
płciowego, wielomocz.
• Zmniejszenie wentylacji płuc – zwiększona
zapadalność na infekcje płuc
• Leukopenia i agranulocytoza
• Osłabienie bariery błony śluzowej żołądka –
uczynnienie choroby wrzodowej
• Działanie teratogenne
LEKI SEDATYWNO-NASENNE
WODZIAN CHLORALU
C C
Cl
Cl
Cl
H
OH
OH
Wodzian chloralu
Jest to najstarszy środek uspokajający wprowadzonym
do lecznictwa weterynaryjnego w 1875 r. przez
Humberta. Obecnie używany jest sporadycznie
W wyższych dawkach stosowany był do wywołania
znieczulenia chirurgicznego u dużych zwierząt (koni i
bydła).
Lek wykazuje działanie uspokajające (zwierzę stoi
nieruchomo,
z opuszczoną głową z zamkniętymi oczyma, zmuszone do
ruchu
wykazuje brak jego koordynacji (ataksję),
Po nieco większej dawce zwierzę pokłada się.
Uwaga: lek działa słabo przeciwbólowo
Działanie farmakologiczne wodzianu
chloralu
Mechanizm działania wodzianu chloralu:
Nie jest poznany. Wiadomo, że po wprowadzeniu do ustroju
lek
ulega przemianie w w trójchloroetanol, który jest
odpowiedzialny
za działanie neurodepresyjne.
o Lek z powodu dużych dawek i stosunkowo słabej
rozpuszczalności musi być podawany w dużych
objętościach.
o Lek ma działanie miejscowo drażniące. Przy podawaniu
dożylnym
może powstać zapalenie żył po wydostaniu się leku na
zewnętrzną
powierzchnię naczynia.
o Lek ma nieprzyjemny smak i per os musi być podany
sondą
dożołądkową.
o Po podaniu dawek uspokajających lek jest stosunkowo
bezpieczny i nie występuje niebezpieczeństwo
zatrzymania
oddechu i krążenia.
Działania niepożądane
wodzianu
chloralu
konie
- w celu wywołania sedacji wodzian chloralu może
być podany
doustnie - w dawce 60 g/ konia (450 kg)
dożylnie - w dawce 22-30 g/ konia (450 kg)
lek stosuje się w celu uspokojenia pobudliwych koni np.
przed kuciem, czy innymi zabiegami pielęgnacyjnymi lub
lekarskimi.
Sedacja pojawia się po 10-15 min i trwa
przez 30-60 min.
bydło
- w celu uspokojenia lek podaje się dożylnie w
dawce 10.5-17.5g/sztukę (450 kg) w roztworze 7% -owym
(150-250 ml), najczęściej przed zabiegami chirurgicznymi
przeprowadzanymi w pozycji stojącej. Krowa stoi po tej
dawce
Zastosowanie wodzianu chloralu