Różnice indywidualne
Wykład 4
Różnice indywidualne
Wykład 4
Pobudzenie
jako podłoże temperamentu
Terminologia:
Pobudzenie (arousal)
Aktywacja (activation)
Czujność (alertness)
Energia
D. O. Hebb (1955)
Każdy bodziec daje dwa różne efekty
Specyficzny: znak, treść, informacja
Niespecyficzny: aktywacja, energia
Podłoże mózgowe
Układ siatkowaty pnia mózgu
Niespecyficzne projekcje mózgowe
Czuwanie, przytomność, ogólny stan
pobudzenia
H. J. Eysenck (1967, 1981)
Aktywacja statyczna
Przygotowanie organizmu, zanim nadejdzie
stymulacja
Gotowość, czujność (being alert)
Aktywacja dynamiczna
Niespecyficzna energetyzacja organizmu w
odpowiedzi na dostarczoną właśnie
stymulację
J. Gray (1964)
Różnice indywidualne
Jednostki o niskiej aktywowalności
Ogólnie niski poziom aktywacji
Silny układ nerwowy (wysoki poziom SPP:
wydolność)
Jednostki o wysokiej aktywowalności
Ogólnie wysoki poziom aktywacji
Słaby układ nerwowy (niski poziom SPP:
ryzyko “przesterowania”, słaba wydolność)
Pobudzenie jako cecha a
stymulacja zewnętrzna
Eysenck & Levey (1972)
W warunkach “normalnych” wysoko
pobudzeni szybciej się warunkują (r =
+0,40)
Gdy intensywność stymulacji wzrasta (głośne
BW), korelacja zanika
Gdy stymulacja bardzo intensywna,
zależność odwrotna (r = -0,30)
Wskaźnik pobudzenia: aktywność, liczba
ruchów wykonywanych przez zwierzę
Stelmack i Green (1992)
Ludzie o wysokim i niskim wskaźniku
pobudzenia (samoopis)
Średni poziom stymulacji
Wysoce pobudzeni: silniejsza GSR
Współczynniki korelacji 0,20 – 0,40
Wysoki poziom stymulacji
Nisko pobudzeni: silniejsza GSR
Smith (1983)
• różnice w zachowaniu (reaktywności)
odzwierciedlające różnice w pobudzeniu
przejawiają się raczej w różnej
podatności na zwiększanie aktywacji
(arousability) niż w ogólnym poziomie
aktywacji (overall level of arousal)
• różnice te należy więc raczej ujmować
w dynamicznym aspekcie aktywacji, a
nie w statycznym
Nowa wersja prawa Y-D
Tempo
warunkowania
Ilość
stymulacji
Wnioski
Ludzie różnią się poziomem aktywacji
statycznej (bazowej)
Intensywniejsza stymulacja pomaga
wysoce pobudzonym
Dalsza intensyfikacja:
przeszkadza wysoce pobudzonym
zaczyna pomagać nisko pobudzonym
Regulacja poziomu
stymulacji
Narzucona?
Różnice ind. w wydolności
Wynikające z nich różnice w poziomie
wykonania
Czy podlegająca wyborowi?
Różnice ind. w prefrencjach (tym samym:
w aktywności)
Brak różnic w poziomie wykonania
Badania nad regulacją
stymulacji
Matysiak (1979) wykazał wpływ
potrzeby stymulacji na działanie
celowe:
szczury przebywające cały czas w
zaciemnionym pomieszczeniu bardzo
szybko uczą się naciskać przycisk w celu
uzyskania oświetlenia i często go używają
szczury przebywające w oświetlonym
pomieszczeniu odwrotnie – uczą się gasić
światło
ZWIERZĘTA DOSTARCZAŁY SOBIE TEGO, CZEGO W DANEJ
SYTUACJI BYŁY POZBAWIONE
Tłumienie/wzmacnianie
stymulacji
Petrie: podział na jednostki wzmacniające i tłumiące
stymulację
część ludzi aktywnie poszukuje stymulacji (nisko reaktywni i
“silni”)
inni aktywnie unikają stymulacji i ją odrzucają (wysoko
reaktywni i “słabi”)
Różnice te są uwarunkowane mechanizmem
wzmacniająco/tłumiącym stymulację
jest to podstawowy mechanizm fizjologiczny, będący
podstawą wszelkich typologii różnic indywidualnych
wzmacniający unikają stymulacji
tłumiący poszukują stymulacji
Stelmack: różnice indywidualne we
wzmacnianiu/tłumieniu mózgowej odpowiedzi
wywołanej
Potrzeba stymulacji
Konstrukt jednoczący różne teorie temperamentu
Konstrukt wyjasniający pochodzenie i charakter
obserwowalnych różnic w zachowaniu
Gale (1969) - stimulus hunger:
zróżnicowanie indywidualne w poziomie aktywacji jest
związane ze zróżnicowaniem w zapotrzebowaniu na
stymulację tj. w preferowanym poziomie ilości,
natężenia oraz frekwencji dostarczanych i
odbieranych sygnałów
Marvin Zuckerman (1979, 1994)
Grupa warszawska: “Późny”Jan Strelau (1993),
Andrzej Eliasz (1981), Tatiana Klonowicz (1982)
Marvin Zuckerman
• Teoria jednego wymiaru, realizacja postulatu
redukcjonistycznego, że ludzie różnią się
zasadniczo w zapotrzebowaniu na stymulację, a
reszta różnic jest konsekwencją tej podstawowej
• Skala Poszukiwania Doznań (Zuckerman, 1964)
w istocie mierzy różnice w indywidualnym
zapotrzebowaniu na stymulację
– Def. 1 (1964): w potrzebie sensorycznej opartej na
optymalnym poziomie stymulacji
– Def. 2 (1979): w potrzebie doznawania zróżnicowanych,
nowych, złożonych wrażeń i doświadczeń oraz gotowości
do podejmowania ryzyka społecznego i fizycznego
Cztery czynnniki
poszukiwania doznań
(sensation seeking, SS)
1) poszukiwanie grozy
Thrill and adventure seeking TAS
sporty ekstremalne
(2) poszukiwanie przeżyć
Experience seeking ES
Potrzeba różnorodności, nonkonformizm)
(3) rozhamowanie
Disinhibition Dis
alkohol, seks, hazard
(4) podatność na znudzenie
Boredom susceptibility BS
jak walczyć z monotonią
Mechanizm biologiczny
Dopamina
Wzmaga tendencje eksploracyjne
Niski poziom enzymu blokującego MAO
Wykazano empirycznie związek między
poziomem MAO a wynikiem w skali
poszukiwania doznań (SSS)
Odziedziczalność cechy
h
2
≈ 0,60
Różnice miedzygrupowe
M > K
Młodsi > Starsi
Górale > Ludy nizinne
Alkoholicy, narkomani, przestępcy,
psychopaci, hazardziści – podwyższone
SSS
SSS a postawy wobec seksu
Seksualność jako jeden z podstawowych
obszarów realizacji potrzeby doznań
Wyniki empiryczne:
SSS permisywność
Szczególnie Dis (r=0,62, Hendrick, 1987)
SSS ludyczne podejście do seksu
Wyniki podobne o obu płci, przy czym
Kobiety są generalnie mniej permisywne
Kobiety generalnie mają niższe SSS
SSS a aktywność seksualna
M
N=38
K
N=60
M
N=82
K
N=71
M
N=120
K
N=131
Praktyki
seksual
ne
Praktyki
seksual
ne
Praktyki
seksual
ne
Praktyki
seksual
ne
Liczba
partneró
w
Liczba
partneró
w
Total
51**
15
39**
29*
40**
27
TAS
44**
16
42**
35**
47**
20
ES
37*
32*
45**
37**
35**
28*
Dis
33*
43**
39**
33*
42**
29*
BS
36*
29**
23*
20
25*
20
Zuckerman et al.,
1972
Zuckerman et
al., 1976
SSS a dobór seksualny
David Buss (1990): Badania 37 kultur
Najbardziej pożądane cechy partnera/ki
(niezależnie od płci!):
Miły(a) i rozumiejący(a)
Inteligentny(a)
Exciting personality
Komentarz Zuckermana:
exciting personality to zapewne extrawersja
plus poszukiwanie doznań
Preferencja wobec cech rzadkich a pożądanych
musi prowadzić do zgodności SSS w parach
(zgodność jako skutek doboru, a nie jego
przesłanka)
SSS a przystosowanie do
(zadowolenie z) małżeństwa
Ficher et al., 1981: SSS bardziej
zgodne u par zadowolonych (+0,76),
niż u par szukających terapii (+0,43)
Ficher et al., 1988: +0,51 versus
+0,12
Szczególnie dysfunkcjonalna jest
niezgodność w skali BS
Terapię inicjuje zwykle partner o
niższym SSS
Konsekwencje niezgodności
SSS
Mężczyźni mają wyższe wyniki, niż
kobiety, ale w parach dysfunkcjonalnych
ta przewaga słabnie
Gdy kobieta ma wyższy wynik, katastrofa
jest niemal pewna (seks opisywany jako
“tolerable” lub “distasetful”)
Gdy mężczyzna ma wyższy wynik, seks
jest “still enjoyable”, a terapia
potrzebna z innych przyczyn
Badania par niezaburzonych
Donaldson (1989)
Pary małżeńskie i niemałżeńskie
Wysoka korelacja między zgodnością SSS
(różnica M-K) a zadowoleniem ze związku
W parach o krótkim stażu: tylko TAS
W parach o dłuższym stażu: wszystkie skale
Rozbieżność mniej dotkliwa na początku
(kompensowana ekscytacją…)
Mniej dostosowani częściej się rozstają
Poszukiwanie doznań a
zadowolenie z małżeństwa
Hipoteza:
Decyduje zgodność natężenia cechy u obojga
partnerów
Badania kanadyjskie nad małżeństwami
studenckimi (Gibson et al. 1989):
Satysfakcja a zgodność cechy – brak korelacji!
Negatywna korelacja u kobiet (wysoki poziom
cechy brak satysfakcji z małżeństwa),
niezależnie od poziomu tej cechy u partnera
Kobiety o wysokim poziomie
SSS
Dominujące
Asertywne
Niezależne
Nie pasują do stereotypu “dobrej żony”
Regulacyjna teoria temperamentu
(RTT)
Temperament regulatorem związków
człowieka z otoczeniem
Zmienna pośrednicząca: S O R
Temperament a reakcja na stres
Regulacja pobudzenia poprzez dwie cechy:
Aktywność
Ilość i zakres podejmowanych działań
Reaktywność
Intensywność reakcji na bodźce
Dolny i górny próg percepcji bodźca (wrażliwość
versus wydolność)
Aktualny stan RTT (Strelau
1996, 2002)
Temperament przejawia się w formalnych
cechach zachowania
Te formalne cechy sa natury czasowo-
energetycznej
Regulacyjna funkcja temperamentu
uwidacznia się szczególnie w sytuacjach
trudnych, a nawet ekstremalnych
Temperament jest odziedziczalny i ma
podłoże biologiczne, ale środowisko i upływ
czasu może je modyfikować
Cechy energetyczne
Reaktywność dzieli się na
Wrażliwość
Odporność (wydolność)
Wrażliwość dzieli się na:
Sensoryczną
Emocjonalną
Odporność dzieli się na:
Emocjonalną
Na zmęczenie
Na dystraktory
Aktywność dzieli się na:
Bezpośrednią (źródło stymulacji)
Pośrednią (służącą dostarczeniu/uniknięciu stymulacji)
Cechy czasowe
Ruchliwość
Szybkość reakcji na bodziec
Tempo działania (liczba czynności w
jednostce czasu)
Powtarzanie zachowań
Utrzymywanie zachowań wcześniej
podjętych
Sześć czynników (FA)
Żwawość (szybkość + tempo + ruchliwość)
Perseweratywność (powtarzanie i
utrzymywanie działań)
Wrażliwość sensoryczna (dolny próg)
Reaktywność emocjonalna (wrażliwość
emocjonalna i niska odporność
emocjonalna)
Wytrzymałość (odporność na zmęczenie i
dystraktory)
Aktywność (pośrednia i bezpośrednia)