Slajd 1

Hormony regulujące przemianę

materii



insulina



glukagon



hormon wzrostu (GH)



glikokortykosteroidy



hormony tarczycy



aminy katecholowe

Hormony regulujące przemianę materii

c.d.

Układ dokrewny

podwzgórze

przysadka

podwzgórze

szyszynka

tarczyca,
przytarczyce

grasica

serce

nerki

nadnercza

trzustka

jajniki

jądra

Nadnercza

Kora; -

glikokortykoidy

(kortyzol, kortykosteron)

- mineralokortykoidy
(aldosteron)

- androgeny

Rdzeń: -

adrenalina,

noradrenalina

Trzustka

-komórki α;

glukagon

-komórki

β:

insulina

Tarczyca

- kom pęcherzykowe –

tyroksyna, trijodotyronina

- kom. C
(okołopęcherzykowe) -
kalcytonina

pokar
m

lipidy

węglowoda
ny

białka

β-oksydacja
kwasów
tłuszczowych

glikoliza

kwas

pirogronowy

acetylo
CoA

proteoliza i dezaminacja
białek

cykl
Krebsa

zredukowane nukleotydy
NADPH + H

łańcuch
oddechowy

Trzustka – narząd endo- i egzokrynny

Trzustka

wyspy
Langerhansa

komórki wydzielające
enzymy

jelito
cienkie

pęcherzyk żółciowy

Trzustka

przewód żółciowy
wspólny

komórki wydzielające
hormony

naczynia

Przewód
trzustkowy

70% - β wyspy
trzustki –insulina

5-20% - α wyspy
- glukagon

Insulina



polipeptyd złożony z łańcuchów A i B połączonych wiązaniami

disiarczkowymi



produkowana i magazynowana w formie prohormonu w

komórkach beta trzustki – peptyd C i insulina



induktory uwalniania insuliny: wzrost stężenia glukozy i

poziomu aminokwasów we krwi, wolne kwasy tłuszczowe,

glukagon



inhibitory uwalniania insuliny: hipoglikemia, somatotropina,

adrenalina



większość komórek organizmu posiada receptor dla insuliny

( rodzina kinaz tyrozyny). Zaktywowane poprzez

autofosforylację białko receptora aktywuje (fosforyluje)

kinazę IRS-1, która fosforyluje inne białka odpowiedzialne za

syntezę białek, glikogenu i triglicerydów; IRS-1 aktywuje

również transportery glukozy GLUT 1-5

Insulina –cd.

Kierunki działania insuliny:

a) metabolizm węglowodanów: zwiększenie wychwytu glukozy przez komórki insulinozależne, nasilenie glikolizy, zahamowanie glukoneogenezy, nasilenie glikogenogenezy
b) metabolizm białek: wzrost transportu aminokwasów (aa) do komórek i zwiększenie syntezy białek
c) metabolizm tłuszczów: zahamowanie lipolizy i ketogenezy, nasilenie biosyntezy kwasów tłuszczowych
d) metabolizm kwasów nukleinowych: nasilenie biosyntezy DNA, podziałów komórkowych

Insulina sprzyja magazynowaniu energii, wykazuje zatem działanie

anaboliczne



Insulina – cd.

Tkanki insulinozależne:

insulina jest niezbędna do transportu

glukozy do komórki – tkanka tłuszczowa,

tkanka mięśniowa

Tkanki insulinoniezależne:

wątroba, tkanka nerwowa, komórki

kanalików nerkowych, erytrocyty

Glukagon



antagonista insuliny



produkowany w formie prohormonu przez komórki A wysp

trzustkowych



induktory wydzielania glukagonu: hipoglikemia, podwyższony

poziom aa, gastryna



inhibitory wydzielania glukagonu: hiperglikemia, insulina, wolne

kwasy tłuszczowe, ciała ketonowe



kierunki działania:

a) metabolizm węglowodanów: nasilenie glikogenolizy i

glukoneogenezy

b) metabolizm białek: zahamowanie syntezy białek
b) metabolizm tłuszczów: nasilenie lipolizy

Glukagon powoduje zmniejszenie zapasów energetycznych,

wykazuje zatem działanie

kataboliczne

Wpływ insuliny i glukagonu na

metabolizm c. d.

Stan po
posiłku

(↑ glukoza we
krwi)

Stan na
czczo

(↓ glukoza we
krwi)

↑
insuliny,↓glukagon

↑
insuliny/glukagon

Synteza glikogenu,
tłuszczów i białek

↓glukozy, WKT,
aminokwasów i
ketonów we krwi

↓ insuliny, ↑
glukagon

↓
insuliny/glukagon

Hydroliza glikogenu
(glikogenoliza), tłuszczów
(lipoliza), białek (proteoliza),
glukoneogeneza, ketogeneza

↑ glukozy, ↑

WKT,

↑aminokwasów,
↑ciał ketonowych
we krwi

Glikogen – zapasowe źródło

glukozy



magazynowany w wątrobie i mięśniach



glikogen wątrobowy jest źródłem glukozy wydzielanej

do krwi celem dostarczenia jej do tkanek



glikogen mięśniowy:

–

w spoczynku mięśnie nie rozkładają glikogenu

(zużywają glukozę docierającą z krwią, a jej nadmiar

przekształcają w glikogen)

–

jest wykorzystywany na potrzeby energetyczne

mięśnia (szczególnie w czasie niedotlenienia)

–

glikogenoliza ma miejsce w czasie intensywnego

wysiłku albo po stymulacji adrenergicznej

ukrzyca (Diabetes mellitus)

Grupa

chorób metabolicznych charakteryzujących się

hiperglikemią

wynikającą z defektu wydzielania i/lub

działania insuliny.

Przewlekła hiperglikemia w cukrzycy
wiąże się z

uszkodzeniem

, zaburzeniem czynności i

niewydolnością

różnych narządów, szczególnie oczu,

nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych.

KLASYFIKACJA CUKRZYCY

Cukrzyca typu 1(bezwzględny niedobór
insuliny) – 15-20%

wywołana czynnikiem

immunologicznym

idiopatyczna

Cukrzyca typu 2 (insulinooporność) –
80-85%

Cukrzyca ciężarnych

KLASYFIKACJA CUKRZYCY

Cukrzyca wtórna – 2-3%

genetycznie uwarunkowany defekt funkcji

komórek B trzustki

genetyczny defekt działania insuliny

endokrynopatie (zespół Cushinga, nadczynność

tarczycy, akromegalia)

schorzenia zewnątrzwydzielniczej części trzustki

( zapalenie ostre i przewlekłe, rak)

cukrzyca indukowana przez leki i trucizny

zakażenia głównie wirusowe

genetycznie uwarunkowane choroby

(hemochromatoza)

ETIOPATOGENEZA CUKRZYCY

TYPU 1

Proces immunologiczny (autoimmunizacja)

Predyspozycja genetyczna (związana głównie
z układem HLA – geny DRB, DQB)

Czynniki środowiskowe

Potencjalne czynniki środowiskowe a

cukrzyca typu 1

czynniki infekcyjne – wirusy: Coxackie
B, różyczki, świnki, CMV, retro- i
adenowirusy

czynniki dietetyczne – albumina mleka
krowiego, azotyny, kofeina

czynniki toksyczne – tiazydy,
streptozatocyna, pentamidyna

RODZAJE PRZECIWCIAŁ

WYSTĘPUJĄCYCH W

CUKRZYCY 1

autoprzeciwciała skierowane przeciwko
komórkom wysp – ICA

autoprzeciwciała przeciw insulinie
endogennej – IAA

autoprzeciwciała przeciwko
dekarboksylazie kwasu glutaminowego
GAD 65

autoprzeciwciała przeciwko fosfatazom
tyrozyny – IA-2, IA-2B

ICA



pojawiają się wiele miesięcy przed
wystąpieniem objawów klinicznych
cukrzycy, po czym stopniowo
zanikają wraz z czasem trwania
choroby



występują u 85-90% chorych z
cukrzycą typu 1

IAA



częstość występowania odwrotnie
proporcjonalna do wieku chorego
– szczególnie charakterystyczne
dla młodego wieku



obecne u 40-50% chorych w chwili
rozpoznania choroby

Współwystępowanie cukrzycy z

innymi chorobami

autoimmunizacyjnymi

Cukrzyca typu 1 może być skojarzona z

innymi chorobami autoimmunizacyjnymi

(układ HLA oraz geny odpowiedzi

immunologicznej umiejscowione są na

chromosomie 6):

choroba Gravesa-Basedowa

choroba Hashimoto

pierwotna niedoczynność kory nadnerczy

niedokrwistość megaloblastyczna

Charakterystyka cukrzycy typu 1



faza immunologicznej destrukcji komórek B

trzustki przebiega bezobjawowo



zniszczenie 80% komórek wydzielających insulinę

manifestuje się pełnoobjawową cukrzycą 1

(początek na ogół nagły, powikłany śpiączką):

a) polidypsja, poliuria, polifagia

      b) hiperglikemia, glukozuria
      c) ketonemia, ketonuria
      d) aterogenny profil lipidowy
      e) spadek masy ciała

Zaburzenia metaboliczne w cukrzycy typu

destrukcja β wysp
trzustki

niedobór insuliny

zmniejszony dowóz i utylizacja glukozy w tkankach - ↑ glukozy
we krwi

↑
lipoliza

↑rozpad
białek

nadmiar glukagonu

polifagi
a

ketogenez
a

glukoneogenez
a

kwasica
ketonowa

hiperglikem
ia

glukozuria, ketonuria, poliuria

śpiączka

↓objętości
krwi

Patomechanizm śpiączki w cukrzycy

typu 1

Niedobór insuliny

brak glukozy w
komórkach
insulinozależnych

wzrost
glukoneogenezy

wzrost glikogenolizy

hiperglike
mia

uwolnienie
FFA z tkanki
tłuszczowej

kwasica
ketonowa

wzrost wentylacji płuc –
utrata wody przez płuca

utrata Na, Cl
z moczem

diureza
osmotyczn
a

wzrost ciśnienia
osmotycznego
ECF

wzrost ciśnienia
osmotycznego pł. m-
rdz, spadek objętości
płynu

utrata
wody
przez
nerki

odwodnie
nie
komórko
we

hiperwole
mia

hipoaldosteroni
zm

utrata Na, Cl i wody z
moczem

odwodnienie i
zaburzenia
elektrolitowe
mózgu

odwodnienie
pozakomórk
owe

ŚPIĄCZKA

tworzenie ciał
ketonowych

Ostre powikłania cukrzycy



kwasica ketonowa i śpiączka ketonowa – w

cukrzycy typu 1 (ketoza występuje również u

osób głodujących oraz u alkoholików)



śpiączka hiperosmolarna – cukrzyca typu 2

(także u osób starszych nie chorujących na

cukrzycę)



kwasica i śpiączka mleczanowa jako

następstwo hipowolemii i niedokrwienia

tkanek



śpiączka hiperglikemiczna



śpiączka hipoglikemiczna

CUKRZYCA TYPU 2



predyspozycja genetyczna



ujawnia się pod wpływem czynników
środowiskowych (styl życia, wiek, dieta,
otyłość zwłaszcza brzuszna)



charakteryzuje się okresem utajenia
polegającym na upośledzeniu wrażliwości
receptorów insulinowych (insulinooporność)
z systematycznie pogłębiającym się
defektem syntezy i wydzielania insuliny

Uwarunkowania genetyczne

cukrzycy typu 2

W patogenezie cukrzycy typu 2 mogą

mieć znaczenie:

mutacje genu receptora dla insuliny

mutacje genu białek

transportowych GLUT 1-5

defekty genetyczne komórek beta

trzustki dziedziczone jako cecha

autosomalna, dominująca

Patogeneza cukrzycy typu 2

Upośledzona wrażliwość receptorów dla insuliny + defekt komórek beta trzustki

insulinooporność

upośledzon
a
tolerancja
glukozy

utrzymająca się
hiperglikemia

aktywacja
zwiększonego
wyrzutu insuliny

hiperinsulinemi
a

wyczerpanie
komórek beta
oraz postępująca
ich dysfunkcja

niedobór insuliny

CUKRZYCA
TYPU 2

Cukrzyca typu 2 – cd.

Cechy cukrzycy typu 2:
1) insulinooporność,  endogenna produkcja glukozy
2) otyłość lub zwiększona zawartość tłuszczu w okolicy

brzucha

3) stopniowy, powolny rozwój choroby
4) często współistnieje z nadciśnieniem tętniczym lub/i
     zaburzeniami lipidowymi
5) silna predyspozycja genetyczna
6) bardzo rzadko kwasica ketonowa (głównie w związku ze
     stresem lub dodatkową chorobą)
6) ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2:
    - wzrasta z wiekiem
    - jest większe u osób otyłych
    - jest większe u osób z nadciśnieniem tętniczym
    - jest większe przy braku aktywności fizycznej
    - jest 50% u kobiet z cukrzycą ciężarnych w wywiadach

Śpiączka hiperosmolarna

Spadek
wychwytu
glukozy w
tkankach

Wzrost udziału
glukozy
wątrobowej

Nie dochodzi do ketogenezy

Długotrwała, znacznego
stopnia hiperglikemia

Wzrost osmolalności
osocza

Długotrwała diureza
osmotyczna (poliuria,
polidypsja)

Znacznego stopnia odwodnienie

hipowolemia

Kwasica
mleczanowa

Dehydratacja komórek

Zaburzenia
świadomości

ŚPIĄCZKA

Insulinooporność

RÓŻNICOWANIE CUKRZYCY TYPU 1 I TYPU 2

CECHA

TYP 1

TYP 2

początek

nagły

powolny

insulina

mało, brak

bz, , 

ketoza

często

rzadko

wiek

każdy

raczej dorośli

masa ciała

szczupli

raczej otyli

leczenie

insulina

dieta, tabl., ins

cukrz. w rodz.

10-15 %

30%

cukrz. bliźniąt 30-50%

70-90%

HLA

HLA-DR, HLA-DQ

brak związku

autoprzeciwciała

> 85%

brak

PÓŹNE POWIKŁANIA CUKRZYCY

1.mikroangiopatia cukrzycowa –

pogrubienie błony podstawnej naczyń
krwionośnych w wyniku nagromadzenia
produktów glikacji białek (Hb, albumina,
kolagen, krystalina), sorbitolu, fruktozy

    - retinopatia cukrzycowa
    - nefropatia cukrzycowa – skrajna
      niewydolność nerek
    - neuropatia cukrzycowa

Retinopatia cukrzycowa

Częściej występuje u osób z cukrzycą typu 1

OBJAWY:

- mikrotętniaki i
ogniskowe obrzęki i
krwotoki do siatkówki

-wzmożona proliferacja
naczyń

zaćma, utrata ostrości
widzenia aż do utraty
wzroku

Nefropatia cukrzycowa



występuje u:

40% chorych z cukrzycą typu 1
60% chorych z cukrzycą typu 2



pogrubienie błony podstawnej, proliferacja mezangium,

zarośnięcie naczyń włośniczkowych zwłóknienie

kłębuszków wywołują pojawienie się białkomoczu

powysiłkowego, okresowego aż do stałego



glikacja białek błony podstawnej kłębuszków nerkowych

prowadzi do mikroalbumiurii (może pojawiać się wiele lat

przed wystąpieniem pełnoobjawowej nefropatii)



pogłębia się niewydolność nerek

Neuropatia cukrzycowa



występuje u osób z długotrwałą i znaczną

hiperglikemią



akumulacja sorbitolu w komórkach

Schwanna i w aksonach neuronów

prowadzi do zaburzeń w przewodnictwie

nerwowym (niedobór mioinozytolu)



objawy: dystalne, obustronne zaburzenia

czucia, bóle stóp, osłabienie odruchów,

chromanie przestankowe

Patogeneza angiopatii

Glikacja białek – nieenzymatyczne

wiązanie glukozy z wolnymi grupami

aminowymi białek, powstają produkty

końcowe glikacji (AGE), które:

- powodują zwężenie i uszkodzenie

naczyń krwionośnych

- wiążąc się z receptorami

powierzchniowymi mogą zaburzać

odpowiedź tkanek na czynniki wzrostowe

w procesie gojenia (przebudowa naczyń)

PATOGENEZA ANGIOPATII – cd.

2. Nasilenie przemian glukozy w szlaku

sorbitolowym (poliolowym). Hiperglikemia
aktywuje reduktazę aldozową, która w
obecności NADPH katalizuje przemianę
glukozy do sorbitolu i fruktozy. W
tkankach insulinoniezależnych
( soczewka, nerwy obwodowe, kłębuszki
nerkowe) dochodzi do akumulacji fruktozy
i sorbitolu (związki osmotycznie czynne) i
uszkodzenia tych narządów

PATOGENEZA ANGIOPATII – cd.

3. Modyfikacja lipoprotein na drodze

oksydacji i glikozylacji prowadzi do
niszczenia śródbłonka naczyń, indukcji
migracji makrofagów, aktywacji
odczynu zapalnego i tworzenia komórek
piankowatych ( zmiany miażdżycowe)

Cukrzyca

na czczo lub
2 h po podaniu glukozy

Upośledzona tolerancja
glukozy (IGT)
na czczo (jeśli mierzona)
i 2 h po podaniu glukozy

Nieprawidłowa glikemia
(IFG) na czczo

2 h po podaniu glukozy

Stężenie glukozy (w mg%)

Krew żylna włośniczkowaosocze

 110

 126

 180

 200

< 110 i
 120

<110 i
 140

< 126 i
 140

 90

< 110
< 120

 90

< 110
< 140

 100

< 126
< 140

Aminy katecholowe



noradrenalina, adrenalina, dopamina



induktory wydzielania amin: wysiłek,

stres, zawał serca, hipoglikemia



adrenalina ma działanie

diabetogenne

(zwiększenie rozpadu glikogenu w

wątrobie i nasilenie lipolizy w tkance

tłuszczowej). Efektem jest wzrost stężenia

glukozy i FFA we krwi – źródło energii



ponadto adrenalina hamuje wydzielanie

insuliny

Guz chromochłonny nadnerczy



w 90% charakter niezłośliwy



zwiększone wydzielanie katecholamin:

- nadciśnienie tętnicze (napadowe, ze zlewnymi

potami, bólami głowy, wzrost ciśnienia

skurczowego a spadek rozkurczowego)

- tachykardia, kołatanie serca
- nasilenie glikolizy i glikogenolizy-

hiperglikemia

- zwiększenie podstawowej przemiany materii

nawet o 60%

- pobudzenie ośrodkowego układu nerwowego

Hormon wzrostu (GH),

somatotropina



produkowany w komórkach kwasochłonnych gruczołowej części

przysadki



kierunki działania:

a) metabolizm węglowodanów: działanie antagonistyczne w

stosunku do insuliny - zwiększenie glukoneogenezy; hamuje

działanie insuliny na transport glukozy przez błonę komórkową

w tkance mięśniowej i tłuszczowej oraz glikolizę

b) metabolizm białek: nasilenie syntezy białek, wzmaga transport

aa do komórek mięśni

c) metabolizm tłuszczów: zwiększenie lipolizy
GH modyfikuje procesy wzrostu komórek za pośrednictwem

somatomedyn.

Długotrwałe działanie może prowadzić do hiperglikemii - działanie

diabetogenne.

Hormon wzrostu wykazuje działanie

anaboliczne.

Hormon wzrostu (GH),

somatotropina – cd.



induktory wydzielania GH: somatoliberyna,
hipoglikemia, głodzenie, spożycie posiłku
bogatobiałkowego, stres, duży wysiłek fizyczny



inhibitory wydzielania GH: somatostatyna,
somatomedyna C, hiperglikemia

Obniżone stężenie GH



Przyczyny:

    a) organiczne uszkodzenie układu podwzgórzowo-
        przysadkowego
     b) uwarunkowania genetyczne, choroba dziedziczy się
         jako cecha autosomalna recesywna np. karłowatość typu

Larona



Objawy u dorosłych:

     - zmniejszenie narządów wewnętrznych, mięśni, kości
     - zwiększenie masy tłuszczu w obrębie tułowia
     - uczucie stałego zmęczenia
     - zaburzenia lipidowe sprzyjające rozwojowi miażdżycy

Obniżone stężenie GH – cd.



Objawy u dzieci

(karłowatość przysadkowa):

- upośledzenie wzrostu od 2-3 roku życia, proporcje

ciała prawidłowe

- stan ogólny dobry, rozwój intelektualny prawidłowy

- opóźnione lub zahamowane dojrzewanie płciowe

- starczy wygląd (progeria)

stężenie w osoczu

Somatomed

yna C, IGF-

IGF-2

Karłowatość z
niedoboru GH

małe

prawidłowe

Pigmeje

prawidłowe

małe

prawidłowe

Karłowatość
typu Larona

duże

małe

Podwyższone stężenie GH

Najczęstszą przyczyną jest gruczolak części gruczołowej przysadki
wydzielający GH (somatotropinoma)



Gigantyzm przysadkowy – gdy gruczolak przysadki rozwinął się u

dzieci i młodzieży. Chorzy tacy są nadmiernie wysocy, proporcje ciała

są zachowane



Akromegalia – następstwo nadmiernego uwalniania GH u osób u

których doszło już do zakończenia wzrostu kości długich:

      - wystająca szczęka dolna, powiększenie nosa
      - powiększenie dłoni, stóp, czaszki
      - powiększenie narządów wewnętrznych (hepato- i cardiomegalia),

zgrubienie skóry

- bóle kości i stawów a także głowy
- zmiany pola widzenia ( dwuskroniowe niedowidzenie połowicze

„klapki na oczach”

- cukrzyca (1/4 przypadków)

Glikokortykosteroidy



produkowane są w warstwie pasmowatej kory

nadnerczy pod wpływem ACTH (regulacja według

zasady ujemnego sprzężenia zwrotnego)



główny przedstawiciel:

KORTYZOL



kierunki działania:

a) metabolizm węglowodanów – nasilenie glukoneogenezy,

spadek wrażliwości tkanek na insulinę, nasilenie

glikoneogenezy, zahamowanie glikolizy – działanie

diabetogenne

b) metabolizm białek – zwiększenie katabolizmu białek
c) metabolizm tłuszczów – zwiększenie lipolizy i

ketogenezy

Hiperkortyzolemia



Przyczyny:

- nadmierna produkcja kortyzolu przez gruczolaka lub

raka nadnerczy –

zespół Cushinga

, ACTH

niezależny zespół Cushinga

- nadmierna produkcja ACTH przez gruczolaka

przysadki –

choroba Cushinga

, ACTH zależny

zespół Cushinga

- ektopowa produkcja kortyzolu ( nowotwory jajników

i jąder) lub ACTH (np. rak drobnokomórkowy płuc)

- egzogenne podawanie kortyzolu –hiperkortyzolemia

jatrogenna

Hiperkortyzolemia – cd.



Objawy:

- zwiększenie masy ciała – odkładanie tkanki

tłuszczowej na twarzy ( „księżyc w pełni”), karku i

barkach ( „garb bawoli”), ramionach oraz brzuchu

- szczupłe kończyny
- adynamia mięśniowa
- rozstępy skórne
- skóra cienka z tendencją do wybroczyn
- trudne gojenie ran

Hiperkortyzolemia – cd.

zwiększona podatność na infekcje

działanie przeciwzapalne glikokortykosteroidów

–

hamowanie aktywności fosfolipazy A2 ( zahamowane
uwalnianie kwasu arachidonowego, prekursora w
syntezie prostaglandyn i leukotrienów; stabilizacja błon
komórkowych i lizosomalnych – zmniejszenie ich
przepuszczalności); limfopenia
- euforia (czasem depresja z symptomami psychozy lub
niestabilności emocjonalnej)
- skłonność do osteoporozy, nadciśnienia tętniczego,
owrzodzeń błony śluzowej żołądka, miażdżycy i cukrzycy

Hiperkortyzolemia – cd.

- zwiększona liczba erytrocytów,

hiperleukocytoza z limfopenią i eozynopenią -
poliglobulia

- trądzik
- u kobiet nadmierne owłosienie typu męskiego

(hirsutyzm), zaburzenia miesiączkowania

Hipokortyzolemia



kora nadnerczy ma dużą rezerwę czynnościową –

objawy niewydolności tego narządu pojawiają się, gdy

zniszczeniu ulegnie 9/10 kory – niewydolność utajona



przyczyny ostrej niewydolności kory: krwawe wylewy do

nadnerczy, operacje, urazy, ciężka posocznica, wstrząs:

zespół Waterhouse- Friderichsena



przyczyny przewlekłej niewydolności kory nadnerczy:

a) pierwotna: zanik kory na podłożu

autoimmunologicznym ( 55% przypadków), gruźlica

kory nadnerczy ( 30%) - choroba Addisona (cisawica)

b) wtórna: niedobór ACTH spowodowany zawałem

przysadki gruczołowej lub jej zniszczeniem przez

nowotwór lub zakażenie

Choroba Addisona, cisawica



Objawy wynikają z niedoboru hormonów kory

nadnerczy: glikokortykosteroidów,

mineralokortykosteroidów, hormonów androgennych

- skłonność do hipoglikemii, znaczna nadwrażliwość na

insulinę, uczucie głodu, utrata ciężaru ciała, skłonność

do leukopenii, eozynofilii i limfocytozy, ciemne

zabarwienie ciała – skutek niedoboru

glikokortykosteroidów

- adynamia mięśniowa, osłabienie ogólne, skłonność do

wymiotów, niemiarowość i zmiany w EKG, skłonność do

odwodnienia hipotonicznego, obniżone ciśnienie tętnicze

krwi – niedobór mineralokortykosteroidów

- impotencja, zanik drugorzędnych cech płciowych – brak

hormonów androgennych

Choroba Addisona, cisawica – cd.

niedobór kortyzolu

pierwotny

(ch.Addisona

)

wtórny

CRH

wzrost

wzrost lub
spadek

ACTH

wzrost

spadek

kortyzol

spadek

Przełom nadnerczowy

↓↓↓

glik

okortykoi
dów

↓nadnerczy

↓↓↓

aldosteron

Nerki: utrata
wody i sodu

↓funkcj
a
wątroby

↓
glikemia

↓ ↓ ↓

glikemia

↓
enzymy
trawien
ne
żołądka

wymioty
,
biegunk
i

tachykardia,

↓

powrotu żylnego

↓

objętości

krwi

↓

ciśnienia

krwi

WSTRZĄS

Śpiączka,
śmierć

Hormony tarczycy



produkowane przez tyreocyty – tyroksyna (T4), trijodotyronina (T3),

odwrotna trijodotyronina (rT3) oraz przez komórki

okołopęcherzykowe tarczycy - kalcytonina



T3 i T4 nasilają metabolizm komórkowy i zwiększają podstawową

przemianę materii



kierunki działania:

metabolizm węglowodanów: nasilenie glikolizy i glikogenolizy

metabolizm białek: zwiększenie rozpadu białek

metabolizm tłuszczów: nasilenie lipolizy



działają synergistycznie w zakresie przemiany tłuszczowej i

węglowodanowej z glikokortykoidami i aminami katecholowymi –

wykazują działanie

diabetogenne.

Niedoczynność gruczołu

tarczowego (obrzęk śluzowaty)

Przyczyny niedoczynności tarczycy u dorosłych:
- pierwszorzędowa: tyreoidektomia, radioterapia, przewlekły

niedobór jodu, zapalenia tarczycy (np.zapalenie typu
Hashimoto)

- drugorzędowa ( brak TSH): gruczolak, operacja, zniszczenie

przysadki

- trzeciorzędowa ( brak TRH): dysfunkcja podwzgórza

Przyczyny niedoczynności tarczycy u dzieci:
- pierwotna: niedobór jodu, wrodzony brak lub dystrofia

tarczycy, wrodzony defekt syntezy hormonów gruczołu
tarczowego

- wtórna: defekt syntezy i wydzielania TSH

Niedoczynność gruczołu

tarczowego – cd.

Objawy:

hipoglikemia

subiektywne uczucie zimna

bradykardia

wzrost masy ciała

spadek katabolizmu cholesterolu (nie wzrost syntezy)

upośledzenie syntezy witaminy A z karotenu – lekko żółtawe

zabarwienie powłok

suchy, zgrubiały łuszczący naskórek

upośledzona kinetyka w obrębie jelit (wzdęcia, bóle brzucha, uporczywe

zaparcia)

obrzęk śluzowaty:

najczęściej występuje na twarzy w okolicach oczu, powoduje

zwężenie szpary powiekowej; często również na grzbiecie dłoni

związany jest z obecnością w skórze, tkance podskórnej

mukopolisacharydów

upośledzenie drożności przewodów nosowych (płyn obrzękowy)

powoduje zmatowienie głosu i jego obniżenie, często występuje

również chrypka

Obrzęk śluzowaty

A. Chora z

pierwotną
niedoczynnością
tarczycy,
widoczny obrzęk
śluzowaty twarzy,
powiek

B. Chora po

kilkumiesięcznej
terapii
hormonami
tarczycy

Obrzęk śluzowaty młodocianych,

kretynizm

Jeżeli leczenie niedoczynności tarczycy u dziecka nie zostanie

podjęte najpóźniej do 3 miesiąca życia dochodzi do

kretynizmu i karłowatości:



upośledzenie wzrostu



niedorozwój umysłowy (upośledzenia kojarzenia i pamięci,

spowolnienie mowy)



starczy wygląd (progeria)



upośledzenie słuchu (niedorozwój narządu spiralnego)



anomalie szkieletowe - zmiany twarzoczaszki

Postacie:

endemiczny

sporadyczny ( też jatrogenny)

Wole obojętne



powiększenie gruczołu tarczowego, eutyreoza



czynniki etiopatogenetyczne:

niedobór jodu

Wole endemiczne występuje w terenach górskich

lub u podnóża gór (u podnóża Himalajów, Andów,
w Nowej Gwinei).

substancje wolotwórcze – goitryna obecna w

brukselce, rzodkwi, szpinaku, orzeszkach
ziemnych

Choroba Hashimoto



przewlekła choroba gruczołu tarczowego powstająca na podłożu

autoimmunizacyjnym



autoantygeny: tyreoglobulina, antygen mikrosomalny, jądra

komórek nabłonka tworzącego pęcherzyki gruczołu tarczowego



częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn



częściej chorują osoby z HLA DR3, DR5 – występowanie rodzinne



objawy:

- początek choroby nieuchwytny (próby serologiczne), gruczoł

tarczowy nieznacznie powiększony (wole), symetryczny

- po wielu latach: zanik gruczołu, upośledzona lub zniesiona

czynność hormonalna tarczycy



większość pierwotnych niedoczynności tarczycy jest końcowym

etapem choroby Hashimoto



często współwystępowanie innych chorób autoimmunologicznych

(np. niedokrwistość megaloblastyczna)

Nadczynność tarczycy

Przyczyny nadczynności tarczycy:



choroba Gravesa – Basedowa ( wole miąższowe
nadczynne)



wole wieloguzkowe toksyczne



wole toksyczne jednoguzkowe



rak tarczycy z hormonalnie czynnymi przerzutami
do kości



nadczynność związana z występowaniem
niektórych chorób ( zaśniad groniasty, wole jajnika)



nadczynność jatrogenna

Nadczynność tarczycy – cd.

Zespół objawów odpowiadający nadczynności tarczycy

(tyreotoksykoza):

subiektywne uczucie ciepła

tachykardia

skóra ciepła, wilgotna

ubytek masy ciała pomimo zwiększonego łaknienia

wzmożona perystaltyka jelit

znacznego stopnia adynamia mięśniowa

zwiększona pobudliwość, drażliwość, bezsenność

obniżenie stężenia cholesterolu

skłonność do osteoporozy

Choroba Gravesa-Basedowa



Triada merseburska:

powiększenie gruczołu tarczowego

przyspieszenie czynności serca

wytrzeszcz gałek ocznych



Choroba o podłożu autoimmunizacyjnym

TSH-R Ab – p/c przeciw receptorom dla TSH

Tg-Ab – p/c przeciw tyreoglobulinie

TPO-Ab p/c przeciw peroksydazie tarczycy, przeciwciało

przeciwmikrosomalne



Rodzinne występowanie (u bliźniaków 50%), związane z

obecnością HLA-DR3

Obecnie choroba charakteryzowana jest przez występowanie

objawów tyreotoksykozy (hiperkinetyczny stan układu

krążenia), zmian ocznych a także obrzęku

przedgoleniowego.

Hiperkinetyczny stan układu

krążenia w chorobie Gravesa-

Basedowa



wynika ze zwiększonego
zapotrzebowania na tlen,
zwiększonego stężenia hormonów
tarczycy oraz z proliferacji naczyń
krwionośnych w obrębie wola



tachykardia, przyspieszenie tętna



wzrost ciśnienia skurczowego,
spadek rozkurczowego

Zmiany oczne w chorobie

Gravesa-Basedowa



obrzęk powieki dolnej wywołuje połysk gałek ocznych



poszerzenie szpary ocznej spowodowany uniesieniem
górnej powieki (wzmożone napięcie układu
adrenergicznego)



wytrzeszcz gałek ocznych w wyniku nacieku limfocytów
i gromadzeniu się mukopolisacharydów w powiekach,
tkance pozagałkowej, mięśniach zewnętrznych oczu



uszkodzenie zewnętrznych mięśni gałki ocznej –
przeciwciała cytotoksyczne

Obrzęk przedgoleniowy



dotyczy 5% pacjentów z chorobą

Gravesa-Basedowa



są to dobrze ograniczone nacieki,

przeważnie symetryczne



miejscem szczególnie predysponowanym

jest 1/3 dolnej części goleni, zwłaszcza

jej zewnętrzna powierzchnia, skóra w

tych miejscach jest zgrubiała, twarda,

napięta, zaczerwieniona, lekko brunatna



dochodzi do zlewania grudek, powstaje

naciek utrudniający odpływ chłonki

Przełom tyreotoksyczny

Najgroźniejsze powikłanie nadczynności tarczycy.
Rozwija się nagle pod wpływem różnych czynników

obciążających organizm: przerwanie leczenia, zakażenie,
uraz, usunięcie ciąży, poród

Czynnikiem wywołującym objawy jest tyreotoksykoza:

znaczne zwiększenie tętna, tachykardia

pobudzenie ruchowe

wzrost temperatury, często powyżej 40C

biegunka

prowadzi to do odwodnienia, niewydolności krążenia,
obrzęku płuc, majaczenia, rozwoju jawnej psychozy,
głębokiej śpiączki aż do zgonu

Document Outline