Relacje międzygrupowe 

I

Wstęp do psychologii 

społecznej II

I rok studiów

wykład 11, 31.05-01.06.2005

Marek Cielecki

 

 

Uprzedzenie jako postawa:

• Uprzedzenie jest to trwała, trudno poddająca 

się zmianie, negatywna postawa wobec grupy 
obcej. Składa się z 

–

negatywnego ustosunkowania

–

stereotypu poznawczego, tj. negatywnego, 

uproszczonego i nadmiernie zgeneralizowanego 

na całą grupę obcą, schematu

–

tendencji do zachowań dyskryminujących.

• Ponieważ każdy z komponentów postawy 

powstaje wskutek działania innych 
mechanizmów psychologicznych, postawa 
wobec grupy obcej, tak jak każda inna, może 
być niespójna.

 

 

Osobowościowe teorie uprzedzeń:

• Zgodnie z teorią osobowości 

autorytarnej (Adorno i wsp.) oraz 
dogmatycznej (Rokeach) uprzedzenia 
są wynikiem nieprawidłowo 
ukształtowanej osobowości.

• Osoby o 

osobowości autorytarnej

:

– wychowywane są w surowej, pozbawionej 

uczuć, atmosferze, z przewagą kar jako 
środka dyscyplinującego

– odczuwają w związku z tym wrogość 

wobec rodziców

 

 

Osobowościowe teorie uprzedzeń - c.d.:

– ponieważ odczuwają wobec nich także lęk, 

tłumią wrogość

– utożsamiają się z rodzicami i idealizują ich
– przemieszczają agresję na innych ludzi, 

głównie na mniejszościowe grupy 
etniczne, ponieważ takie postawy 
modelują zwykle rodzice

– nie mają wglądu w stany psychoiczne 

własne i innych ludzi

– mają pesymistyczny, negatywny obraz 

natury ludzkiej

 

 

Osobowościowe teorie uprzedzeń - c.d.:

• Cechy osobowości autorytarnej 

mierzono przy pomocy następujących 
skal:

– antysemityzmu
– etnocentryzmu
– konserwatyzmu społeczno-politycznego
– faszyzmu
– oraz poprzez wywiady i techniki projekcyjne
– mają pesymistyczny, negatywny obraz 

natury ludzkiej

 

 

Osobowościowe teorie uprzedzeń - c.d.:

• Podejście teorii osobowości 

autorytarnej krytykowane było ze 
względu na to, że

– sama teoria nie jest wolna od obciążeń 

ideologicznych

– proponuje wyjaśnienie z poziomu 

psychologii indywidualnej dla zjawisk o 

charakterze ogólnospołecznym

– metodologia badań sprzyjała potwierdzaniu 

hipotez

– wiązki cech postulowane przez teorię 

różniły się zależnie od kraju, a nawet 

Północy vs południa Stanów Zjednoczonych

 

 

Osobowościowe teorie uprzedzeń - c.d.:

• Geneza 

osobowości dogmatycznej

 jest 

zbliżona do genezy osobowości 
autorytarnej jeśli chodzi o lęk jako 
cechę podstawową.

•  Zgodnie z teorią dogmatyzmu 

sposobem redukcji lęku jest 
dychotomizacja przekonań na 
akceptowane i nie akceptowane przez 
jednostkę.

 

 

Osobowościowe teorie uprzedzeń - c.d.:

• Osoba o umyśle dogmatycznym:

– akceptuje vs odrzuca innych ze względu na 

podobieństwo ich przekonań

– akceptuje autorytety pozytywne i odrzuca 

autorytety negatywne

– wyolbrzymia różnice między systemem 

poglądów akceptowanych i odrzucanych

– utożsamia systemy poglądów, których nie 

akceptuje

– koncentruje się na przyszłości, a nie 

teraźniejszości

 

 

Osobowościowe teorie uprzedzeń - c.d.:

• Współczesne wersje teorii 

osobowościowych:

– prawicowy autorytaryzm (uległość, 

agresja, konwencjonalizm)

– typ religijności
– potrzeba poznania, struktury, 

domknięcia poznawczego

– orientacja na dominację społeczną.

 

 

Teorie odwołujące się do uwarunkowań 
społeczno-ekonomicznych uprzedzeń:

• Zgodnie z teorią rzeczywistego konfliktu 

interesów, uprzedzenia są wynikiem 

negatywnych doświadczeń w walce z 

grupami obcymi o zasoby dóbr i 

podtrzymują tę konkurencyjną relację.

• Zgodnie z teorią frustracji-agresji, 

uprzedzenia są wynikiem przeniesienia na 

grupy mniejszościowe agresji powstałej 

wskutek deprywacji potrzeb 

ekonomicznych.

• Dane historyczno-ekonomiczne 

potwierdzają przewidywania obu w.w. 

teorii.

 

 

Teoria kategoryzacji społecznej:

• Zgodnie z teorią kategoryzacji 

społecznej uprzedzenia są wynikiem 
podziału świata społecznego na My i 
Oni (grupę własną i obcą).

• Źródłem teorii kategoryzacji społecznej 

jest teoria akcentuacji (Tajfel). Zgodnie 
z nią nałożenie na wymiar ciągły 
wymiaru dychotomicznego powoduje

– wzrost różnicowania międzyklasowego
– spadek różnicowania wewnątrzklasowego.

 

 

Teoria akcentuacji:

X

X

X

Y

Y

Y

różnic
e

podobieńst
wa

podobieństwa

 

 

Teoria kategoryzacji społecznej - 
c.d.:

• Teoria akcentuacji nie przewiduje:

– zmian w różnicowaniu nie opartych na „jądrze 

prawdy”

– kierunku różnicowania między grupami
– asymetrii w różnicowaniu wewnątrzklasowym

• Uzupełnienie teorii kategoryzacji społecznej o 

tezy teorii porównywania społecznego pozwala 

przewidywać, iż członkowie grupy będą dążyli 

do podwyższenia poczucia własnej wartości 

poprzez przypisywanie własnej grupie ocen 

bardziej pozytywnych, niż grupie obcej, a także 

zachowania faworyzujące grupę własną 

kosztem grupy obcej (t. 

kategoryzacji/tożsamości społecznej).

 

 

Teoria kategoryzacji społecznej - 
c.d.:

• Badania eksperymentalne w paradygmacie 

tzw. „grupy minimalnej” (Tajfel i wsp.) 

wykazały, iż dyskryminacja pojawia się jako 

skutek samej kategoryzacji w sytuacji gdy:

– uczestnicy nie mogą zidentyfikować członków 

grupy własnej ani obcej, nie mogą więc przypisać 

im żadnych zasług ani win

– nie oczekują żadnej interakcji międzygrupowej, 

nie mogą więc dążyć do zdobycia przewagi nad 

grupą obcą

– kategoryzacja opiera się na kryteriach 

pozbawionych znaczenia społecznego, takich jak 

przecenianie lub niedocenianie liczby kropek, 

rzekome preferencje dla malarstwa Klee albo 

Kandinskiego

– nie mają osobistego interesu w dyskryminacji

 

 

Teoria kategoryzacji społecznej - 
c.d.:

• Badani w opisanych warunkach 

skłonni są maksymalizować różnicę 

między wypłatami dla członków grupy 

własnej i członków grupy obcej, 

nawet kosztem korzyści dla tych 

pierwszych oraz łącznej korzyści dla 

obu grup.

• Zmienną zależną w paradygmacie 

Tajfela mierzono przy pomocy 

macierzy wypłat, np. 

20 18 16 14 12 10 8
20 17 14 11 8

5

2

 

 

Teoria kategoryzacji społecznej - 
c.d.:

• Zgodnie z teorią kategoryzacji/tożsamości 

społecznej wykazano, że:

– dyskryminacja międzygrupowa jest skutkiem 

samej kategoryzacji, a nie np. inferowanego przez 

badanych poziomu podobieństwa 

wewnątrzgrupowego i międzygrupowego

– zachowania dyskryminacyjne prowadzą do 

wzrostu poczucia własnej wartości  badanych

• Wbrew postulatom teorii 

kategoryzacji/tożsamości społecznej 

stwierdza się różnicowanie na niekorzyść 

grupy własnej, co może prowadzić do 

indywidualnej mobilności bądź zmiany 

społecznej.