NIEZWYKŁE
NIEZWYKŁE
ZJAWISKA
ZJAWISKA
Kaprysy
Kaprysy
atmosfery,
atmosfery,
nieokiełzane
nieokiełzane
wody,
wody,
niespokojna
niespokojna
planeta…
planeta…
Adrian Ślimak
Adrian Ślimak
Publiczne Gimnazjum w Kosinie
Publiczne Gimnazjum w Kosinie
Materiał przeznaczony do lekcji Geografii,
Materiał przeznaczony do lekcji Geografii,
Fizyki bądź Chemii.
Fizyki bądź Chemii.
Kwiecień, 2008
Kwiecień, 2008
Historia meteorologii- od
Historia meteorologii- od
Arystotelesa do
Arystotelesa do
współczesności…
współczesności…
Pogoda podlega nieustannym zmianom, ma ogromny
wpływ na życie człowieka, dlatego ludzie zawsze
interesowali się zjawiskami atmosferycznymi. Obserwując
zachowanie zwierząt, reakcję roślin i wygląd nieba,
zauważali wiele sygnałów poprzedzających zmiany aury.
Trafność tych prognoz pozostawiała jednak wiele do
życzenia. Nawet dziś, w dobie nowoczesnych satelitów,
prognozowanie pogody bywa niezbyt precyzyjne. Natura
lubi bowiem sprawiać niespodzianki.
Grecki filozof Arystoteles był pierwszym, który zaczął
badać zjawiska pogodowe. Niemal 2250 lat temu swoim
dziełem pt. „Meteorologika” dał początek nowej gałęzi
nauki. Starożytni Grecy uważali, że świat zbudowany jest z
czterech podstawowych żywiołów: ognia, ziemi, wody i
powietrza. Ogień, który napędza zjawiska atmosferyczne, to
ciepło pochodzące ze słońca. Gdyby uległo ono zniszczeniu,
życie na Błękitnej Planecie przestałoby istnieć. Jako
ciekawostkę podać można, że szczególną rolę w
kształtowaniu pogody odgrywa woda, gdyż przechowuje
najwięcej ciepła- jest transportem energii. Aby średniej
wielkości kałuża mogła wyschnąć, potrzeba tyle energii, ile
do zasilaniu tysiąca żarówek w czasie jednaj godziny…
Grecki filozof- Arystoteles
W 1643 roku uczeń Galileusz Torricelli, wykazał
doświadczalnie
istnienie
ciśnienia
atmosferycznego
i
zbudował
manometr
rtęciowy. Pascal z kolei udowodnił, że ciśnienie
atmosferyczne
maleje
wraz
ze
wzrostem
wysokości nad poziomem morza. Wiek XVIII
dostarczył kolejnych przyrządów i odkryć.
Pojawiły się pierwsze termometry, a wraz z nimi
skale Fahrenheita i Celsjusza. Zrozumiano
mechanizm tworzenia się chmur i opadów. George
Hadley skonstruował model ogólnej cyrkulacji
atmosfery, a Benjamin Franklin, że burze wędrują
z zachodu na wschód. W XVIII wieku konieczny
był również rozwój telekomunikacji. Pierwszy
prymitywny telegraf zaprezentowano w maju
1844 roku, a już 10 lat później we Francji
uruchomiono pierwszą na świecie telegraficzną
sieć
meteorologiczną.
Duży
wkład
w
zrozumienie
systemu
pogodowego
średnich
szerokości
geograficznych
wnieśli
badacze
norwescy. Zaobserwowali oni, że wiatry zachodnie
z rejonu średnich szerokości geograficznych oraz
polarne wiatry wschodnie ścierają się ze sobą. Te
zmagania
wiatrów
powodują
powstawanie
potężnych wirów zwanych niżami, cyklonami lub
depresjami
frontalnymi.
Zrozumienie
tego
zjawiska stało się możliwe dzięki pilotom
amerykańskich bombowców, którzy podczas
nalotów na Tokio odkryli prądy strumieniowe,
determinujące tworzenie się niżów
na frontach.
Mniej więcej tak wyglądał
pierwszy, jakże prymitywny
telegraf
Klimatyczne meteory-
Klimatyczne meteory-
fotometeory…
fotometeory…
Niekiedy przed podróżującymi w spiekocie pustyni wędrowcami pojawiają się
Niekiedy przed podróżującymi w spiekocie pustyni wędrowcami pojawiają się
tajemnicze obrazy. W oddali majaczy upragniona oaza, falujące w rozedrganym
tajemnicze obrazy. W oddali majaczy upragniona oaza, falujące w rozedrganym
powietrzu nieznane jezioro czy miasto, które w zadziwiający sposób rozbudowało
powietrzu nieznane jezioro czy miasto, które w zadziwiający sposób rozbudowało
się wśród bezkresnych piasków. To błędne wrażenie, wywołane załamaniem się
się wśród bezkresnych piasków. To błędne wrażenie, wywołane załamaniem się
promieni świetlnych.
promieni świetlnych.
Miraż, znany także jako
Miraż, znany także jako
fatamorgana
fatamorgana
, oraz
, oraz
halo
halo
słoneczne
słoneczne
lub księżycowe to
lub księżycowe to
najczęściej obserwowane zjawiska natury optycznej określane mianem
najczęściej obserwowane zjawiska natury optycznej określane mianem
fotometeorów. Światło, przechodząc przez warstwy powietrza o różnej
fotometeorów. Światło, przechodząc przez warstwy powietrza o różnej
temperaturze i wilgotności, załamuje i odchyla od swojego pierwotnego kierunku
temperaturze i wilgotności, załamuje i odchyla od swojego pierwotnego kierunku
i tworzy miraże- podwójne lub wielokrotne, proste lub odwrócone obrazy różnych
i tworzy miraże- podwójne lub wielokrotne, proste lub odwrócone obrazy różnych
obiektów, które są oddalone o dziesiątki, a nawet setki kilometrów od
obiektów, które są oddalone o dziesiątki, a nawet setki kilometrów od
obserwatora.
obserwatora.
Jako ciekawostkę podać można, że fatamorgana pochodzi prawdopodobnie od
Jako ciekawostkę podać można, że fatamorgana pochodzi prawdopodobnie od
imienia Morgan Le Fay, siostry króla Artura uznawanej za czarownicę. W
imienia Morgan Le Fay, siostry króla Artura uznawanej za czarownicę. W
średniowieczu wierzono, że błądzenie żeglarzy pod wodach świata to właśnie
średniowieczu wierzono, że błądzenie żeglarzy pod wodach świata to właśnie
sprawka Morgan. Jej złą sławę potęgowały jeszcze wizje krzyżowców, którym
sprawka Morgan. Jej złą sławę potęgowały jeszcze wizje krzyżowców, którym
podczas zbrojnych wypraw do Jerozolimy ukazywały się cytadela
podczas zbrojnych wypraw do Jerozolimy ukazywały się cytadela
Morgan z
Morgan z
legendy o rycerzu Okrągłego Stołu
legendy o rycerzu Okrągłego Stołu
.
.
Halo słoneczne
Fatamorgana
Nie z każdej chmury deszcz-
Nie z każdej chmury deszcz-
chmury i chmurki…
chmury i chmurki…
Chmury- unoszące się w powietrzu zbiorowiska miliardów kropelek wody
Chmury- unoszące się w powietrzu zbiorowiska miliardów kropelek wody
lub kryształków lodu- są przejawem niezwykłej dynamiki atmosfery.
lub kryształków lodu- są przejawem niezwykłej dynamiki atmosfery.
Powstają w wyniku kondensacji lub resublimacji pary wodnej. Bezustannie
Powstają w wyniku kondensacji lub resublimacji pary wodnej. Bezustannie
zmieniając swój wygląd i przesuwając się po niebie, pozwalają przewidywać
zmieniając swój wygląd i przesuwając się po niebie, pozwalają przewidywać
pogodę. Jednak aby można było wykorzystać je do celów synoptyki, ważna
pogodę. Jednak aby można było wykorzystać je do celów synoptyki, ważna
jest znajomość ich wielkości, budowy, składu, jasności i barwy oraz
jest znajomość ich wielkości, budowy, składu, jasności i barwy oraz
wysokości na której występują.
wysokości na której występują.
Pierwsza klasyfikacja chmur pojawiła się w 1802 roku. Opracował ją
Pierwsza klasyfikacja chmur pojawiła się w 1802 roku. Opracował ją
londyński aptekarz, z zamiłowania meteorologii, Luke Howard. Wyróżnił on
londyński aptekarz, z zamiłowania meteorologii, Luke Howard. Wyróżnił on
trzy podstawowe typy chmur i nadał im nazwy łacińskie, ponieważ tego
trzy podstawowe typy chmur i nadał im nazwy łacińskie, ponieważ tego
języka używa się w systematyce roślin i zwierząt. Poszczególne chmury
języka używa się w systematyce roślin i zwierząt. Poszczególne chmury
zwiastują różne stany pogodowe. Zbudowane głównie z kryształów lodu
zwiastują różne stany pogodowe. Zbudowane głównie z kryształów lodu
chmury piętra wysokiego- cirrusy nigdy nie przynoszą opadów. Haczykowaty
chmury piętra wysokiego- cirrusy nigdy nie przynoszą opadów. Haczykowaty
cirrus uncinus
cirrus uncinus
zwiastuje nadejście ciepłego frontu atmosferycznego,
zwiastuje nadejście ciepłego frontu atmosferycznego,
któremu towarzyszą długotrwałe opady deszczu, a następnie ocieplenie.
któremu towarzyszą długotrwałe opady deszczu, a następnie ocieplenie.
Cumulusy
Wysokość
Wysokość
podstawy
podstawy
Nazwa
Nazwa
łacińska
łacińska
Nazwa
Nazwa
polska
polska
Skrót
Skrót
Wysokość( p
Wysokość( p
owyżej 5
owyżej 5
km)
km)
Cirrus,
Cirrus,
Cirrocumulus,
Cirrocumulus,
Cirrostratus
Cirrostratus
Pierzasta,
Pierzasta,
Pierzasto-
Pierzasto-
kłębiasta,
kłębiasta,
Pierzasta
Pierzasta
warstwowa
warstwowa
Ci
Ci
Cc
Cc
Cs
Cs
Średnia( 2-8
Średnia( 2-8
km)
km)
Altocumulus,
Altocumulus,
Altostratus
Altostratus
Średnia kłębiasta,
Średnia kłębiasta,
Średnia
Średnia
warstwowa
warstwowa
Ac
Ac
As
As
Niska( poniż
Niska( poniż
ej 2 km)
ej 2 km)
Nimbostratus,
Nimbostratus,
Stratocumulus,
Stratocumulus,
Stratus
Stratus
Warstwowa,
Warstwowa,
deszczowa
deszczowa
warstwowa,
warstwowa,
kłębiasta
kłębiasta
warstwowa
warstwowa
Ns
Ns
Sc
Sc
St
St
O budowie
O budowie
pionowej
pionowej
Cumulus,
Cumulus,
Cumulonimbus
Cumulonimbus
Kłębiasta,
Kłębiasta,
kłębiasto
kłębiasto
deszczowa
deszczowa
Cu
Cu
Cb
Cb
Tabela przedstawiająca rodzaje chmur
Ciekawostki: największe średnie roczne zachmurzenie cechuje
wybrzeże Antarktydy, północną część Oceanu Spokojnego i Atlantyk,
strefę wysokich szerokości geograficznych, szczególnie nad
oceanami, oraz okolice przyrównikowe. Występuje też na Nizinie
Amazonki i Wyżynie Brazylijskiej oraz we wschodniej Patagonii i
Zatoce Gwinejskiej.
Najmniejsze zachmurzenie jest charakterystyczne dla lądów w
regionie wyżej podzwrotnikowych- Sahara, Azja Środkowa oraz
wnętrza Antarktydy.
Lawiny- śnieżne
Lawiny- śnieżne
szaleństwo…
szaleństwo…
To niesamowite, jak niebezpieczne mogą być lekkie niczym puch
To niesamowite, jak niebezpieczne mogą być lekkie niczym puch
śniegowe płatki. Układając się warstwowo jedne na drugich, tworzą białą
śniegowe płatki. Układając się warstwowo jedne na drugich, tworzą białą
pokrywę, tak uwielbianą przez dzieci i narciarzy. Jeśli jednak pojawi się
pokrywę, tak uwielbianą przez dzieci i narciarzy. Jeśli jednak pojawi się
ona na stoku, może zsunąć w dół z ogromną prędkością i siłą, porywając
ona na stoku, może zsunąć w dół z ogromną prędkością i siłą, porywając
wszystko co napotka na swojej drodze, niszcząc budynki, a nawet potężne
wszystko co napotka na swojej drodze, niszcząc budynki, a nawet potężne
betonowe konstrukcje.
betonowe konstrukcje.
Lawina śnieżna to gwałtowne przemieszczenie się mas śniegu w dół
Lawina śnieżna to gwałtowne przemieszczenie się mas śniegu w dół
zbocza, spowodowane naruszeniem równowagi między siłą ciężkości a
zbocza, spowodowane naruszeniem równowagi między siłą ciężkości a
związaniem z podłożem. Przyczyna jej schodzenie bywają różnorakie:
związaniem z podłożem. Przyczyna jej schodzenie bywają różnorakie:
znaczna grubość pokrywy śnieżnej, właściwości śniegu na stoku, kąt
znaczna grubość pokrywy śnieżnej, właściwości śniegu na stoku, kąt
nachylenia zbocza, charakter podłoża, nasłonecznienie, gwałtowny wiatr.
nachylenia zbocza, charakter podłoża, nasłonecznienie, gwałtowny wiatr.
W ostatnich latach coraz istotniejszym czynnikiem wywołującym lawiny
W ostatnich latach coraz istotniejszym czynnikiem wywołującym lawiny
staje się człowiek. Głośniejszy krzyk czy nacisk mechaniczny
staje się człowiek. Głośniejszy krzyk czy nacisk mechaniczny
spowodowany przez szusujących narciarzy może uruchomić ogromne
spowodowany przez szusujących narciarzy może uruchomić ogromne
pokłady śniegu.
pokłady śniegu.
Ciężar toczącej się z góry masy przekracza niekiedy
Ciężar toczącej się z góry masy przekracza niekiedy
500 tysięcy ton, zaś prędkość dochodzi do 300 km/h.
500 tysięcy ton, zaś prędkość dochodzi do 300 km/h.
Zejście lawiny
W walce z lawinami niezwykle ważna jest
profilaktyka. Badania pokrywy śnieżnej i
obserwacje pogody pozwalają na określenie
stopnia zagrożenia lawinowego i nadanie
ostrzeżenia.
Jako
ciekawostkę
podać
można,
iż
Mieczysław Karłowicz, muzyk i wybitny
polski kompozytor, był miłośnikiem Tatr ,
obrońcą górskiej przyrody, jednym z
pionierów
narciarstwa
górskiego
oraz
współinicjatorem
Tatrzańskiego
Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego. 8
lutego
1909
roku
podczas
samotnej
wycieczki narciarskiej zginął w lawinie
śnieżnej na wschodnich zboczach Małego
Kościelca. Dziś na miejscu katastrofy
znajduje się pamiątkowy kamień granitowy.
Lawiny występują nie tylko zimą. Latem
po obfitych opadach deszczu pojawiają
się- szczególnie często w Kolumbii,
Wenezueli
i
Peru-
lawiny
błotne.
Obserwowaliśmy je także w Polsce
podczas powodzi stulecia w 1997 roku.
Walka z żywiołem po zejściu lawiny
błotnej
Barwy nieba- efekty
Barwy nieba- efekty
załamania i rozproszenia
załamania i rozproszenia
światła…
światła…
Neutralnie białe światło dzienne( bezbarwne dla ludzkiego oka) docierające na
Neutralnie białe światło dzienne( bezbarwne dla ludzkiego oka) docierające na
Ziemię ze Słońca jest tak naprawdę mieszaniną wszystkich istniejących barw-
Ziemię ze Słońca jest tak naprawdę mieszaniną wszystkich istniejących barw-
wszystkich długości fal promieniowania widzialnego. W 1666 roku Isaac Newton
wszystkich długości fal promieniowania widzialnego. W 1666 roku Isaac Newton
odkrył, że białe światło słoneczne przepuszczone przez trójkątny kawałek szkła,
odkrył, że białe światło słoneczne przepuszczone przez trójkątny kawałek szkła,
zwany pryzmatem, ulega rozbiciu na całą gamę subtelnych odcieni. Ten zestaw
zwany pryzmatem, ulega rozbiciu na całą gamę subtelnych odcieni. Ten zestaw
barw nazywamy
barw nazywamy
widmem optycznym
widmem optycznym
, podzielił na siedem klas, którym przypisał
, podzielił na siedem klas, którym przypisał
nazwy: czerwony, pomarańczowy, żółty, zielony, niebieski i fioletowy.
nazwy: czerwony, pomarańczowy, żółty, zielony, niebieski i fioletowy.
Promienie słoneczne, przechodząc przez atmosferę, napotykają na swojej drodze
Promienie słoneczne, przechodząc przez atmosferę, napotykają na swojej drodze
powietrzne cząsteczki azotu i tlenu, kropelki wody, kryształki lodu, drobiny pyłu
powietrzne cząsteczki azotu i tlenu, kropelki wody, kryształki lodu, drobiny pyłu
lub dymu. Gdy fale świetlne zderzają się z cząsteczką takiej samej wielkości co
lub dymu. Gdy fale świetlne zderzają się z cząsteczką takiej samej wielkości co
one, wówczas odbijając się i zmieniając kierunek ulegają rozproszeniu.
one, wówczas odbijając się i zmieniając kierunek ulegają rozproszeniu.
Ciekawostka:
Ciekawostka:
słońce obserwowane podczas zachodów i wschodów, wydaje się o
słońce obserwowane podczas zachodów i wschodów, wydaje się o
wiele większe niż wówczas, gdy znajduje się wysoko na niebie. Dlaczego tak się
wiele większe niż wówczas, gdy znajduje się wysoko na niebie. Dlaczego tak się
dzieje, skoro na pamiątkowych zdjęciach z nadmorskich wakacji zachodzące słońce
dzieje, skoro na pamiątkowych zdjęciach z nadmorskich wakacji zachodzące słońce
ma ten sam wymiar, co kilka godzin wcześniej? Podobnie jest z księżycem. W
ma ten sam wymiar, co kilka godzin wcześniej? Podobnie jest z księżycem. W
czasie pełni zawieszona nad horyzontem ogromna tarcza ma na linijce trzymanej w
czasie pełni zawieszona nad horyzontem ogromna tarcza ma na linijce trzymanej w
wyciągniętej ręce około 12 mm. Najbardziej prawdopodobna teoria wyjaśniająca tą
wyciągniętej ręce około 12 mm. Najbardziej prawdopodobna teoria wyjaśniająca tą
iluzję przyrównuje niebo do olbrzymiej kopuły zwanej sklepieniem niebieskim. Gdy
iluzję przyrównuje niebo do olbrzymiej kopuły zwanej sklepieniem niebieskim. Gdy
obserwujemy nieboskłon, wydaje się nam, że jest on spłaszczony, a odległość od
obserwujemy nieboskłon, wydaje się nam, że jest on spłaszczony, a odległość od
widnokręgu 3-4 krotnie przewyższa jego wysokość.
widnokręgu 3-4 krotnie przewyższa jego wysokość.
Niebo tworzące barwny spektakl
Piękna tęcza po burzy
Ozon- truciciel czy zbawca?
Ozon- truciciel czy zbawca?
Ozon jest postacią tlenu mającą ogromne znaczenie biologiczne. Mimo małej
Ozon jest postacią tlenu mającą ogromne znaczenie biologiczne. Mimo małej
zawartości w atmosferze pełni funkcję doskonałego termoregulatora
zawartości w atmosferze pełni funkcję doskonałego termoregulatora
sterującego dopływem promieniowania ultrafioletowego do powierzchni
sterującego dopływem promieniowania ultrafioletowego do powierzchni
Ziemi.
Ziemi.
Ozon jest gazem toksycznym. Niebieskawy, o charakterze ostrej woni, tworzy
Ozon jest gazem toksycznym. Niebieskawy, o charakterze ostrej woni, tworzy
się w troposferze( najniższej warstwie atmosfery), przy wyładowaniach
się w troposferze( najniższej warstwie atmosfery), przy wyładowaniach
elektrycznych. Już stężenie 0,018 mg/dm
elektrycznych. Już stężenie 0,018 mg/dm
3
3
byłoby dla zdrowia niebezpieczne.
byłoby dla zdrowia niebezpieczne.
Na szczęście tuż przy powierzchni Ziemi tej alotropowej odmiany tlenu jest
Na szczęście tuż przy powierzchni Ziemi tej alotropowej odmiany tlenu jest
niewiele. Jej ilość wzrasta w stratosferze. I tu, o dziwo, na wysokości 15-55
niewiele. Jej ilość wzrasta w stratosferze. I tu, o dziwo, na wysokości 15-55
km ozon staje się bardzo pożyteczny, wręcz niezastąpiony. Tworzy warstwę
km ozon staje się bardzo pożyteczny, wręcz niezastąpiony. Tworzy warstwę
ochronną dla życia na Ziemi. W warstwie tej, zwanej ozonosferą, dwuatomowe
ochronną dla życia na Ziemi. W warstwie tej, zwanej ozonosferą, dwuatomowe
drobiny tlenu pod wpływem działania promieni ultrafioletowych ulegają
drobiny tlenu pod wpływem działania promieni ultrafioletowych ulegają
rozbiciu na bardzo aktywne, pojedyncze atomy, które z kolei przyłączają się do
rozbiciu na bardzo aktywne, pojedyncze atomy, które z kolei przyłączają się do
drobin tlenu, tworząc ozon. Równocześnie zachodzi jego rozpad na atomy i
drobin tlenu, tworząc ozon. Równocześnie zachodzi jego rozpad na atomy i
cząstki w wyniku pochłaniania przez ozon promieniowania ultrafioletowego.
cząstki w wyniku pochłaniania przez ozon promieniowania ultrafioletowego.
Obu tym procesom towarzyszy wzrost temperatury. Ozon pochłaniając około
Obu tym procesom towarzyszy wzrost temperatury. Ozon pochłaniając około
95% zabójczego promieniowania ultrafioletowego, skuteczni broni całą
95% zabójczego promieniowania ultrafioletowego, skuteczni broni całą
biosferę i zapewnia niezbędne warunku rozwoju dla roślin, ludzi i zwierząt.
biosferę i zapewnia niezbędne warunku rozwoju dla roślin, ludzi i zwierząt.
Strata chociażby 1% ozonosfery spowodowałaby większy przepływ promieni
Strata chociażby 1% ozonosfery spowodowałaby większy przepływ promieni
ultrafioletowych ku Ziemi. W rezultacie nastąpiłoby m.in. niszczenie
ultrafioletowych ku Ziemi. W rezultacie nastąpiłoby m.in. niszczenie
chlorofilu, zmiany klimatyczne, wzrost zachorowań na raka skóry czy zaćmę.
chlorofilu, zmiany klimatyczne, wzrost zachorowań na raka skóry czy zaćmę.
Jako ciekawostkę uwzględnić należy, że w ozonosferze, pod wpływem
promieniowania ultrafioletowego, freony rozkładają się na pierwiastki:
węgiel, fluor i chlor. Wprawdzie węgiel spala się, ale fluor i chlor wchodzą
w reakcję łańcuchową z ozonem, tworząc tlenki oraz zwykły tlen
dwuatomowy. Reakcja ta trwa aż do całkowitego wyczerpania się
cząsteczek ozonu lub do momentu usunięcia fluoru i chloru w wyniku
innych reakcji.
Najbardziej narażone na promieniowanie ultrafioletowe są rośliny
uprawiane, a wraz z nimi rolnictwo. Upadek rolnictwa i rybołówstwa
doprowadziłby do klęski głodu. Negatywne skutki promieni UV dotkną
człowieka również bezpośrednio, gdyż w zasadzie nie może się przed nimi
ustrzec. Jedyny pigment zwany melaniną chroni naszą skórę przez
intensywnym promieniowaniem. Jest on jednak zbyt słaby, aby poradzić
sobie z tak niebezpiecznym, niewidzialnym wrogiem.
Dziura ozonowa
Mordercze wiatry- cyklony,
Mordercze wiatry- cyklony,
tajfuny, huragany…
tajfuny, huragany…
Tropikalne cyklony są najsilniejszymi ruchami powietrza przy powierzchni
Tropikalne cyklony są najsilniejszymi ruchami powietrza przy powierzchni
Ziemi. Wyzwalają wiatry o sile od 120 do ponad 320 km/h i przynoszą
Ziemi. Wyzwalają wiatry o sile od 120 do ponad 320 km/h i przynoszą
niszczące ściany deszczu. Są koszmarem dla załóg statków pływających na
niszczące ściany deszczu. Są koszmarem dla załóg statków pływających na
wzburzonych morzach i prawdziwym horrorem dla statków cumujących w
wzburzonych morzach i prawdziwym horrorem dla statków cumujących w
porcie, rozbijanych niczym plastikowe zabawki. Jednak największe
porcie, rozbijanych niczym plastikowe zabawki. Jednak największe
spustoszenie czynią, wkraczając na ląd. Odciskają swoje piętno na krajobrazie,
spustoszenie czynią, wkraczając na ląd. Odciskają swoje piętno na krajobrazie,
architekturze i ludzkiej psychice.
architekturze i ludzkiej psychice.
Nawet cyklony o średniej mocy sieją
Nawet cyklony o średniej mocy sieją
zagładę odpowiadającą sile ośmiu tysięcy megatonowych bomb.
zagładę odpowiadającą sile ośmiu tysięcy megatonowych bomb.
Niszczycielskie wiatry powstają nad oceanami całego świata w okolicy
Niszczycielskie wiatry powstają nad oceanami całego świata w okolicy
równika, gdy temperatura powierzchni wody przekracza 27
równika, gdy temperatura powierzchni wody przekracza 27
o
o
C. Najpierw
C. Najpierw
kształtuje się tam niewielki obszar obniżonego ciśnienia, gdzie ciepłe i
kształtuje się tam niewielki obszar obniżonego ciśnienia, gdzie ciepłe i
wilgotne powietrze szybko wznosi się aż do najwyższych warstw atmosfery w
wilgotne powietrze szybko wznosi się aż do najwyższych warstw atmosfery w
których przebiegają procesy pogodowe. Wyzwolona energia wprawia w ruch
których przebiegają procesy pogodowe. Wyzwolona energia wprawia w ruch
wilgotne wiatry, które pod wpływem ruchu obrotowego Ziemi wieją spiralne ze
wilgotne wiatry, które pod wpływem ruchu obrotowego Ziemi wieją spiralne ze
wszystkich kierunków
wszystkich kierunków
Skutki huraganu
Tajfuny występują trzy razy częściej niż cyklony
i huragany i są dużo silniejsze. Ogromna
powierzchnia Oceanu Spokojnego umożliwia
tajfunom
osiągnięcie
rozmachu,
a
gdy
napotkają na swojej drodze ląd, przynoszą
nieopisane zniszczenie. Same wiatry, choćby
najgwałtowniejsze,
nie
stanowią
zbyt
wielkiego zagrożenia, dopiero połączenie
siły
wiatru
z
potęgą
wody
niesie
społecznością zamieszkującym wybrzeża i
wyspy prawdziwe niebezpieczeństwo. W
grudniu 1997 roku na małą wyspę Guam na
Pacyfiku uderzył z siłą 230 km/h tajfun Paka.
Sklasyfikowany jako super tajfun, szalał nad
wyspa 12 godzin. Fale sztormowe dochodziły do
12 m, a wiatr momentami osiągał prędkość 320
km/h. Na szczęście nikt nie zginął, lecz pięć
tysięcy domów uległo zniszczeniu, a straty
oszacowano na 500 milionów dolarów.
Występowanie morderczych wiatrów:
-Cyklony( południowo wschodnia Azja)
-Tajfuny( wschodnia Azja i wyspy na Oceanie
Spokojnym)
-Huragany( wschodnie wybrzeża Ameryki
Środkowej)
-Tornada( Aleja Tornad- środkowo wschodnia
część USA)
Wirujący cyklon
Burze- walka żywiołów…
Burze- walka żywiołów…
W każdym momencie na Ziemi obserwuje się blisko dwa tysiące burz, co minutę
W każdym momencie na Ziemi obserwuje się blisko dwa tysiące burz, co minutę
atmosferę przeszywa sześć tysięcy gromów . W ciągu tysięcznej części sekundy
atmosferę przeszywa sześć tysięcy gromów . W ciągu tysięcznej części sekundy
kanał błyskawicy o średnicy gałązki nagrzewa się.
kanał błyskawicy o średnicy gałązki nagrzewa się.
Pędzące z prędkością 100
Pędzące z prędkością 100
km/h wyładowania elektryczne cechuje napięcie sięgające 30 milionów
km/h wyładowania elektryczne cechuje napięcie sięgające 30 milionów
woltów i natężenie dochodzące nawet do 500 tysięcy amperów.
woltów i natężenie dochodzące nawet do 500 tysięcy amperów.
Burze, jedne z najbardziej widowiskowych zjawiska w przyrodzie, tworzą się
Burze, jedne z najbardziej widowiskowych zjawiska w przyrodzie, tworzą się
zazwyczaj latem nad silnie rozgrzanym gruntem. Czasem występują wzdłuż
zazwyczaj latem nad silnie rozgrzanym gruntem. Czasem występują wzdłuż
frontu chłodnego, niekiedy towarzyszą frontom ciepłym. Gdy istnieją pokaźne
frontu chłodnego, niekiedy towarzyszą frontom ciepłym. Gdy istnieją pokaźne
zapasy ciepłego powietrza w warstwach przyziemnych i odpowiedni poziom
zapasy ciepłego powietrza w warstwach przyziemnych i odpowiedni poziom
wilgotności, w ciągu niespełna trzech kwadransów potężny prąd wstępujący,
wilgotności, w ciągu niespełna trzech kwadransów potężny prąd wstępujący,
wznosząc w górę komórki ciepłego powietrza, przekształca niewinne chmury
wznosząc w górę komórki ciepłego powietrza, przekształca niewinne chmury
kłębiaste w piękne, lecz groźne chmury burzowe. Gdy rozbudowujące się chmury
kłębiaste w piękne, lecz groźne chmury burzowe. Gdy rozbudowujące się chmury
osiągną pułap 12-16 km, nagromadzona w nich mieszanina kropli i wody,
osiągną pułap 12-16 km, nagromadzona w nich mieszanina kropli i wody,
kryształków lodu i gradu rozpoczyna drogę powrotną ku powierzchni Ziemi.
kryształków lodu i gradu rozpoczyna drogę powrotną ku powierzchni Ziemi.
Chmury burzowe
Gdyby udało się ujarzmić ogromną energię
choćby jednego pioruna, wystarczyłaby ona
stutysięcznemu miastu na cały rok. Na
razie wykorzystuje się ją w fizyce jądrowej.
Występowanie burz jest związane z szerokością
geograficzną . Najczęściej zdarzają się one nad
lądem w strefie międzyzwrotnikowej. Na
obszarach podbiegunowych są rzadkością.
Jako ciekawostkę podać można, że napięcie
uzyskane w czasie burzy z metalowych
przewodów rozpiętych w Szwajcarii między
szczytami górskimi w rejonie Monte Generoso,
izolowanych na obu końcach łańcuchami
izolatorów
elektrycznych,
służy
do
przyśpieszania elementarnych cząstek materii
lub różnych doświadczeń elektrycznych.
Straszliwa
energia
wyzwalana
podczas
wyładować atmosferycznych może spowodować
oparzenia, uszkodzić organy wewnętrzne, a
nawet
zatrzymać
pracę
serca
.
Prąd
przepływający przez ciało człowieka nie musi
jednak zabijać. Jego wielomilionowe napięcie
jest zupełnie nieszkodliwe, jeśli towarzyszy mu
bardzo niskie natężenie.
Błyskawica
Niebezpieczne mgły-
Niebezpieczne mgły-
złodzieje krajobrazu…
złodzieje krajobrazu…
Mgła to zawiesina bardzo małych i lekkich kropelek wody unoszących się nad
Mgła to zawiesina bardzo małych i lekkich kropelek wody unoszących się nad
ziemią. Ograniczając widoczność do poniżej 1 km, zmusza kierowców do
ziemią. Ograniczając widoczność do poniżej 1 km, zmusza kierowców do
zachowania szczególnej ostrożności podczas jazdy, a samoloty do pozostania na
zachowania szczególnej ostrożności podczas jazdy, a samoloty do pozostania na
lotnisku. Stanowi też zagrożenie dla komunikacji morskiej. Jeśli z mgłą połączą
lotnisku. Stanowi też zagrożenie dla komunikacji morskiej. Jeśli z mgłą połączą
się zanieczyszczenia emitowane do atmosfery, zwłaszcza na obszarze wielkich
się zanieczyszczenia emitowane do atmosfery, zwłaszcza na obszarze wielkich
miast i ośrodków przemysłowych, wówczas staje się ona przerażającym
miast i ośrodków przemysłowych, wówczas staje się ona przerażającym
smogiem.
smogiem.
Na Afrykańskiej pustyni Namib mgły są zjawiskiem powszechnym. Kiedy ciepłe,
Na Afrykańskiej pustyni Namib mgły są zjawiskiem powszechnym. Kiedy ciepłe,
nasycone wilgocią powietrze znad Oceanu Atlantyckiego spotka się z zimnym
nasycone wilgocią powietrze znad Oceanu Atlantyckiego spotka się z zimnym
powietrzem zalegającym nad Prądem Benguelskim, który płynie wzdłuż
powietrzem zalegającym nad Prądem Benguelskim, który płynie wzdłuż
zachodnich wybrzeży Afryki, zostaje schłodzone w większość zawartej w nim
zachodnich wybrzeży Afryki, zostaje schłodzone w większość zawartej w nim
pary wodnej ulega kondensacji. Tworzą się gęste ławice mgły, które skrywają się
pary wodnej ulega kondensacji. Tworzą się gęste ławice mgły, które skrywają się
przed wzrokiem żeglarzy usiany rafami brzeg. Zdarzało się, że mgły pojawiające
przed wzrokiem żeglarzy usiany rafami brzeg. Zdarzało się, że mgły pojawiające
się niemal w mgnieniu oka, ograniczały widoczność do zera, a statki pozbawione
się niemal w mgnieniu oka, ograniczały widoczność do zera, a statki pozbawione
możliwości obserwacji przegrywały z potężnymi falami i silnymi prądami i
możliwości obserwacji przegrywały z potężnymi falami i silnymi prądami i
spychane były na przybrzeżne skały. Nie na darmo zamglone wybrzeże pustyni
spychane były na przybrzeżne skały. Nie na darmo zamglone wybrzeże pustyni
Namib nosi miano Wybrzeża Szkieletów.
Namib nosi miano Wybrzeża Szkieletów.
Mimo, że mgła to krople wody sięgające w miejscu obserwacji ziemi, nie napoją
Mimo, że mgła to krople wody sięgające w miejscu obserwacji ziemi, nie napoją
one spragnionego, a na deszcze w tym regionie trudno liczyć. Jednak dla
one spragnionego, a na deszcze w tym regionie trudno liczyć. Jednak dla
zwierząt zamieszkujących pustynię Namib mgły są jedynie dostawcą wody.
zwierząt zamieszkujących pustynię Namib mgły są jedynie dostawcą wody.
Ciekawostka: inwersja termiczna to odwrócony układ temperatury
powietrza- warstwa cieplejszego i lżejszego powietrza nakrywa leżące
niżej warstwę zimniejszego.
W pogodne, bezwietrzne jesienne i zimowe ranki na obszarach
bagiennych, leśnych i polanach lub łąkach tworzą się mgły radiacyjne,
związane z silnym ochłodzeniem powietrza na skutek nocnego
wypromieniowania ciepła . Natomiast nad jeziorami i rzekami unoszą się
wówczas mgły parowania, wynikające z dużej różnicy temperatur między
wodą, a zalegającym nad nią powietrzem.
Smog mgielny
Zorza polarna- baśniowy
Zorza polarna- baśniowy
spektakl na polarnym
spektakl na polarnym
niebie…
niebie…
W czasie polarnej zimy scena nocnego nieba mieni się i pulsuje. Wstęgi
W czasie polarnej zimy scena nocnego nieba mieni się i pulsuje. Wstęgi
fioletu i błękitu, jaskrawozielone i żółte promienie, czerwone kurtyny,
fioletu i błękitu, jaskrawozielone i żółte promienie, czerwone kurtyny,
wspaniałe białe draperie o falistej strukturze rozjaśniają śnieżne pustkowia.
wspaniałe białe draperie o falistej strukturze rozjaśniają śnieżne pustkowia.
Taka jutrzenka, nieustannie poruszając się, zmieniając kształt i natężenie
Taka jutrzenka, nieustannie poruszając się, zmieniając kształt i natężenie
barw, wydaje się zjawiskiem magicznym. Dziś już wiadomo, że to nie czary,
barw, wydaje się zjawiskiem magicznym. Dziś już wiadomo, że to nie czary,
lecz naładowane cząstki emitowane przez Słońce powodują świecenie
lecz naładowane cząstki emitowane przez Słońce powodują świecenie
rozrzedzonych gazów w górnych warstwach atmosfery.
rozrzedzonych gazów w górnych warstwach atmosfery.
Zorze polarne: północna oraz południowa, zwykle pojawiają się w dwóch
Zorze polarne: północna oraz południowa, zwykle pojawiają się w dwóch
pasach otaczających oba bieguny. Jednak w okręgu wzmożonej aktywności
pasach otaczających oba bieguny. Jednak w okręgu wzmożonej aktywności
Słońca, gdy wzrasta natężenie plam słonecznych, ich zasięg może być
Słońca, gdy wzrasta natężenie plam słonecznych, ich zasięg może być
znacznie większy. W marcu 1989 roku zorze polarne można było oglądać
znacznie większy. W marcu 1989 roku zorze polarne można było oglądać
nawet na Florydzie i półwyspie Jukatan. Niektórzy mieszkańcy, przerażeni
nawet na Florydzie i półwyspie Jukatan. Niektórzy mieszkańcy, przerażeni
purpurowym zabarwieniem nieba wzywali policję.
purpurowym zabarwieniem nieba wzywali policję.
Jako ciekawostkę podać
Jako ciekawostkę podać
należy, iż najwyższe zorze polarne występują w warstwach atmosfery
należy, iż najwyższe zorze polarne występują w warstwach atmosfery
oświetlonych promieniami słonecznymi nawet wówczas, gdy dla
oświetlonych promieniami słonecznymi nawet wówczas, gdy dla
obserwatora na Ziemi Słońce schowało się już za widnokręgiem.
obserwatora na Ziemi Słońce schowało się już za widnokręgiem.
Zorze polarne występują głównie w północnej Kanadzie i Szwajcarii, a także
Zorze polarne występują głównie w północnej Kanadzie i Szwajcarii, a także
w Finlandii, Grenlandii i Antarktydzie.
w Finlandii, Grenlandii i Antarktydzie.
Zorza polarna na Alasce
Zorza polarna w Norwegii, która jest tam
rzadkością
Wodospady- perliste
Wodospady- perliste
kaskady…
kaskady…
Wśród różnych niesamowitych zjawisk przyrody
Wśród różnych niesamowitych zjawisk przyrody
wodospady należą do najbardziej efektownych.
wodospady należą do najbardziej efektownych.
Woda
spadająca
milionami
kropel
urzeka.
Woda
spadająca
milionami
kropel
urzeka.
Nieważne, czy jest to mały, lecz urokliwy
Nieważne, czy jest to mały, lecz urokliwy
Wodospad Wilczki w Masywie Śnieżnika, czy też
Wodospad Wilczki w Masywie Śnieżnika, czy też
najwyższy na świecie Salto Angel w Wenezueli.
najwyższy na świecie Salto Angel w Wenezueli.
W Ameryce Południowej na Wyżynie Gujańskiej
W Ameryce Południowej na Wyżynie Gujańskiej
wznoszą się oddzielne skalne
wznoszą się oddzielne skalne
góry stołowe
góry stołowe
.
.
Zbudowane z bardzo twardych, odpornych na
Zbudowane z bardzo twardych, odpornych na
erozję skał, mają płaskie grzbiety i strome, często
erozję skał, mają płaskie grzbiety i strome, często
niemal pionowe zbocza.
niemal pionowe zbocza.
Wodospad Salto Angel liczy 979 m wysokości.
Wodospad Salto Angel liczy 979 m wysokości.
Nazywany przez Indian „królestwem boga
Nazywany przez Indian „królestwem boga
grzmotów” jest niemal 20 razy wyższy od słynnego
grzmotów” jest niemal 20 razy wyższy od słynnego
wodospadu Niagara. Wodospad Niagara, choć
wodospadu Niagara. Wodospad Niagara, choć
niewysoki, należy do najpiękniejszych w świecie.
niewysoki, należy do najpiękniejszych w świecie.
W pogodne dni utrzymuje się nad nim zapierająca
W pogodne dni utrzymuje się nad nim zapierająca
dech w piersiach wielobarwna tęcza, a nocna
dech w piersiach wielobarwna tęcza, a nocna
iluminacja zachwyca feerią świateł.
iluminacja zachwyca feerią świateł.
Wodospad Niagara
Jedne z najpiękniejszych wodospadów na świecie:
-Salto Angel( Wyżyna Gujańska)
-Niagara( granica między USA i Kanadą)
-Iguacu( granica Brazylii i Argentyny)
-Wodospad Wiktorii( Zambia i Zimbadwe)
-Sutherland( Nowa Zelandia)
-Tugela( RPA)
-Siklawa( Tatry, Polska)
-Wodospad Kamieńczyka( Karkonosze, Polska
-Wodospad Wilczki( Masyw Śnieżnika, Polska)
Wodospad Wilczki
Wodospad Siklawa
Gejzery- gorące fontanny…
Gejzery- gorące fontanny…
Gejzer
Gejzer
- rodzaj gorącego źródła, które gwałtownie
- rodzaj gorącego źródła, które gwałtownie
wyrzuca słup wody i pary wodnej o temperaturze około
wyrzuca słup wody i pary wodnej o temperaturze około
100° C. Woda z gejzerów ogrzewana jest zalegającą kilka
100° C. Woda z gejzerów ogrzewana jest zalegającą kilka
kilometrów
pod
ziemią
magmą
w
procesie
kilometrów
pod
ziemią
magmą
w
procesie
hydrotermalnym. Wybuchy gejzerów są dość regularne, ale
hydrotermalnym. Wybuchy gejzerów są dość regularne, ale
dla
każdego
źródła
odstępy
pomiędzy
kolejnymi
dla
każdego
źródła
odstępy
pomiędzy
kolejnymi
wybuchami są inne. Woda może być wyrzucana na
wybuchami są inne. Woda może być wyrzucana na
wysokość nawet 30-70 m.
wysokość nawet 30-70 m.
Gejzery są dość rzadkim zjawiskiem, wymagającym
Gejzery są dość rzadkim zjawiskiem, wymagającym
kombinacji szczególnych warunków geologicznych i
kombinacji szczególnych warunków geologicznych i
klimatycznych. Można wymienić 6 miejsc na świecie, gdzie
klimatycznych. Można wymienić 6 miejsc na świecie, gdzie
występują większe nagromadzenia gejzerów:
występują większe nagromadzenia gejzerów:
Park Narodowy Yellowstone, Wyoming, USA,
Park Narodowy Yellowstone, Wyoming, USA,
-Islandia,
-Islandia,
-Wyspa Północna, Nowa Zelandia,
-Wyspa Północna, Nowa Zelandia,
-Kamczatka, Rosja,
-Kamczatka, Rosja,
-El Tatio, Chile,
-El Tatio, Chile,
-Unmak, Alaska, USA.
-Unmak, Alaska, USA.
Erupcja gejzeru w Islandii
Wyróżnia się dwa typy gejzerów:
-fontannowe (fountain geysers) - wybuch następuje z niewielkiego
zbiornika wodnego, najczęściej jest to seria gwałtownych i
intensywnych wytrysków,
-stożkowe (cone geysers) - wybuch następuje z małego stożka, który
utworzył się z wytrącających się osadów.
Piękny gejzer- Kamczatka
Góry lodowe- dryfujące
Góry lodowe- dryfujące
kolosy…
kolosy…
Góra lodowa
Góra lodowa
to oderwany od lodowca szelfowego i unoszący się na
to oderwany od lodowca szelfowego i unoszący się na
powierzchni morza fragment lodu lodowcowego. Dryfują one ze strefy
powierzchni morza fragment lodu lodowcowego. Dryfują one ze strefy
polarnej w kierunku niższych szerokości geograficznych i najczęściej mają
polarnej w kierunku niższych szerokości geograficznych i najczęściej mają
charakter gór stołowych (płaska powierzchnia szczytowa i strome stoki)
charakter gór stołowych (płaska powierzchnia szczytowa i strome stoki)
W przypadku, gdy
W przypadku, gdy
góra lodowa
góra lodowa
"wywróci się", tzn. jej dotąd zanurzona
"wywróci się", tzn. jej dotąd zanurzona
część wynurzy się, zwana jest "górą lodową niebieską". Charakteryzuje się
część wynurzy się, zwana jest "górą lodową niebieską". Charakteryzuje się
tym, że trudniej ją zobaczyć ze względu na ciemny kolor — za to zjawisko
tym, że trudniej ją zobaczyć ze względu na ciemny kolor — za to zjawisko
odpowiada warstwa soli, która rozprasza padające światło. Zderzenie z
odpowiada warstwa soli, która rozprasza padające światło. Zderzenie z
niebieską górą lodową było przyczyną zatonięcia najsłynniejszego statku
niebieską górą lodową było przyczyną zatonięcia najsłynniejszego statku
transatlantyckiego świata - "Titanica" w nocy z 14 na 15 kwietnia 1912 r.
transatlantyckiego świata - "Titanica" w nocy z 14 na 15 kwietnia 1912 r.
Góra lodowa na Antarktydzie
Jako ciekawostkę podać należy, iż na
półkuli
północnej
góry
lodowe
najczęściej można spotkać w rejonie
Wielkiej Ławicy Nowofundlandzkiej. Na
południu szczególnie upodobały sobie
szlak zwany aleją gór lodowych, po
wschodniej
stronie
Półwyspu
Antarktycznego, na Morzu Weddella.
Największą górą lodową o kształcie
płyty długości ponad 350 km i
szerokości 40 km zaobserwowano u
brzegów Antarktydy w 1956 roku,
natomiast największą na półkuli
północnej w 1882 roku w Morzu
Baffina. Miała ona 10 km długości i
5 km szerokości.
Schemat przedstawiający górę
lodową pod wodą
Częściowo wywrócona góra lodowa
Jaskinie- podziemne
Jaskinie- podziemne
komnaty…
komnaty…
Niestrudzona woda, nacycona dwutlenkiem węgla, przenika przez
Niestrudzona woda, nacycona dwutlenkiem węgla, przenika przez
pokrywę glebową, wciska się w każdą rysę i szczelinę skalną, wypłukując
pokrywę glebową, wciska się w każdą rysę i szczelinę skalną, wypłukując
drobne okruchy. Gdy na swej drodze napotka skały wapienne, gipsy czy
drobne okruchy. Gdy na swej drodze napotka skały wapienne, gipsy czy
sole kamienne, rozpuszcza je, tworząc fantastyczne formy krasowe.
sole kamienne, rozpuszcza je, tworząc fantastyczne formy krasowe.
Czysta woda nie ma takiej siły oddziaływania jak woda z rozpuszczonym w
Czysta woda nie ma takiej siły oddziaływania jak woda z rozpuszczonym w
niej dwutlenkiem węgla. Woda opadowa pochłania niewielkie ilości tego
niej dwutlenkiem węgla. Woda opadowa pochłania niewielkie ilości tego
gazu z powietrza atmosferycznego, lecz znacznie silniejszy odczyn kwaśny
gazu z powietrza atmosferycznego, lecz znacznie silniejszy odczyn kwaśny
ukazuje podczas przesiąkania przez szatę roślinną i glebę. Staje się
ukazuje podczas przesiąkania przez szatę roślinną i glebę. Staje się
wówczas agresywna wobec skał podłoża, a szczególnie wapieni.
wówczas agresywna wobec skał podłoża, a szczególnie wapieni.
Jaskinia Niedźwiedzka należy do najpiękniejszych na świecie. Jej
Jaskinia Niedźwiedzka należy do najpiękniejszych na świecie. Jej
długość to 3 km. Ma ona cztery poziomy korytarzy, zachwyca
długość to 3 km. Ma ona cztery poziomy korytarzy, zachwyca
zróżnicowaną, bogatą szatą naciekową
zróżnicowaną, bogatą szatą naciekową
Jaskinia Niedźwiedzka
Inną równie piękna jaskinią jest
Jaskinia Mamucia, odkryta przez
Europejczyków w 1797 roku, nie jest
pozbawiona
życia.
W
wodach
podziemnej rzeki żyją bezbarwne
raki, ryby jaskiniowe i krewetki z
uwstecznionym
organem
wzroku,
przystosowane
ewolucyjnie
do
egzystencji w absolutnej ciemności.
Ciekawostka: przepiękny spektakl
można
zobaczyć
w
jaskiniach
Waitomo w Nowej Zelandii, Tuż nad
stropem Groty Świetlików rozbłyskują
zielononiebieskie światełka, tworząc
„nieziemską” poświatę, która skrzy i
migoce. Należy jednak zachować
absolutną
ciszę,
gdyż
najdelikatniejsze hałas lub blask
latarki
powodują
wygaszenie
światełek
Jaskinia Mamucia
Informacje pozyskane z książki Renaty
Ponaratt- „Niezwykłe zjawiska”
Zdjęcia: Google- Grafika
Wykonał: Ślimak Adrian