Rodzaje paradygmatów
naukowych
a koncepcje i metody
lingwistyczne
• Językoznawstwo historyczno-
porównawcze
jako przejaw indukcjonizmu
• Strukturalizm
jako przejaw weryfikacjonizmu
• Generatywizm
jako przejaw falsyfikacjonizmu
• Kognitywizm
jako przejaw postmodernizmu
Językoznawstwo historyczno-
porównawcze
jako przejaw paradygmatu
indukcjonistycznego
Językoznawstwo jako nauka powstało w XIX wieku.
Paradygmatem jaki panował wtedy w nauce był
indukcjonizm.
Poza indukcjonizmem uprawiano w tym czasie również
historycyzm, genetyzm i ewolucjonizm.
Obserwowano teksty różnych języków w różnych fazach
rozwoju i porównywano je ze sobą – językoznawstwo
miała zatem charakter historyczny i porównawczy.
Największe sukcesy w tych badaniach osiągnęli tzw.
młodogramatycy, którzy sformułowali zasady
rozwoju języków, nazwane przez nich prawami
językowymi.
Językoznawstwo historyczno-
porównawcze
- podstawy młodogramatyzmu
Jedynie naukowe podejście do opisu języka
jest historyczno-przyczynowe.
Fakty językowe traktuje się
indywidualizująco i atomizująco
(niesystemowo).
Przedmiotem badania mogą być tylko
fakty materiałowe.
Metoda
historyczno-porównawcza
1.
zestawianie najstarszych
zaświadczonych form w językach
uznanych za pokrewne (konieczne
zaświadczenie form w minimum
dwóch językach należących do różnych
grup)
2.
próba odtworzenia na ich
podstawie hipotetycznej formy
pierwotnej z okresu wspólnoty
językowej
Przykład z języków słowiańskich
• od jednostkowych faktów do
uogólnień coraz wyższego rzędu:
od konstatacji typu:
„pol. krowa : ros. korova”
do uogólnienia:
„Prawa głosowe są
bezwyjątkowe”
Przykład z języków słowiańskich
Przykład z języków słowiańskich
c.d.
• Inne przykłady tejże prawidłowości:
•
broda – boroda – brada
•
wrona – vorona - vrana
•
wrota – vorota – vrata ...
• na tej podstawie prawo głosowe:
• psł. *TorT > zach. słow. TroT
• psł. *TorT > wsch. słow. ToroT
•
psł. *TorT > pd. słow. TraT,
które wyjaśnia wszystkie dane formy.
Przykład: formy z języków Indian
amerykańskich z Florydy
Uzasadnienie
• *N mogło brzmieć jak nosowe ł.
Przeszło
z jednej strony w ł,
z drugiej w n.
• Jest bardziej prawdopodobne, że
s przeszło w choctaw w š przed i (proces pospolity), niż
że š stwardniało w pozostałych językach.
• Przejście t przed i w c lub s jest typowe.
Inne możliwości są niezwykle mało prawdopodobne.
• W hitchiti zanikły końcowe spółgłoski (zjawisko
pospolite).
To wyjaśnia wszystkie dane formy.
Najwyższe uogólnienie
młodogramatyzmu:
Prawa głosowe są
bezwyjątkowe
Językoznawstwo historyczno-
porównawcze
jako przejaw paradygmatu
indukcjonistycznego
Wady metodologii historyczno-porównawczej:
niemożliwa jest naukowa obserwacja bez
żadnych założeń teoretycznych – nie
wiedzielibyśmy wówczas, co mamy
obserwować
rozpatrywanie faktów językowych w
oderwaniu od innych faktów nie daje
pełnego obrazu opisywanego języka /
języków
Inny przejaw paradygmatu
indukcjonistycznego:
Metoda geografii lingwistycznej
Która
wymowa
jest starsza?
Inny przejaw paradygmatu
indukcjonistycznego:
Metoda filologiczna
Metoda filologiczna
• Uogólnienie:
w XIV istniał w języku polskim iloczas
Metoda filologiczna
• ZEMSTA
O... o... o... o!.. Jak od żony -
A tu trzeba pół, ćwierć słowa,
Ni tak, ni siak - niby owa:
„I chciałabym, i boję się”.
• PAN TADEUSZ
Milczenie go budziło ze snu: tak młynarze,
Uśpieni kół tarkotem, ledwie staną osie,
Budzą się krzycząc z trwogą: "A słowo stało się...”
Uogólnienie:
w 1. poł. XIX w. akcent był jeszcze zestrojowy.
Metoda filologiczna
Fibula z Praeneste
MANIOS MED FHEFHAKED
NVMASIOI
(MANIUS ME FECIT NUMERIO)
Uogólnienie: w VII w. pne. nie było jeszcze
•zwężenia samogłosek w sylabach
niepierwszych
•rotacyzmu
•przejścia med > me, przejścia -oi > -o w dat.
Perfectum od facere było reduplikowane