ZABURZENIA MOWY U OSÓB UPOŚLEDZONYCH UMYSŁOWO

DEFINICJA UPOŚLEDZENIA

UMYSŁOWEGO

WG KOSTRZEWSKIEGO:

•

określa jako istotnie niższy od

przeciętnego ogólny poziom

funkcjonowania intelektualnego

występujący łącznie z upośledzeniem

w zakresie przystosowania się i ze

zmianami w ośrodkowym układzie

nerwowym.

WYRÓŻNIA SIĘ CZTERY GRUPY

UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO

ODZWIERCIEDLAJĄCE STOPIEŃ

OBNIŻENIA SPRAWNOŚCI

INTELEKTUALNEJ:

•

Upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim;

•

Upośledzenie umysłowe w stopniu

umiarkowanym;

•

Upośledzenie umysłowe w stopniu

znacznym;

•

Upośledzenie umysłowe w stopniu

głębokim;

CHARAKTERYSTYKA STOPNI

UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO:

•

Upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim: iloraz inteligencji:

55-69, iloraz dojrzałości społecznej: 17-letnia młodzież.

•

Dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim zaczynają

mówić słowami ok. 3roku życia. Zazwyczaj ą to pojedyncze

słowa. W 4-5 roku życia pojawia się zdania. Występują trudności

z wypowiadaniem myśli i formułowaniem wypowiedzi, a także

agramatyzmy, ubogi zasób słownictwa, słownictwo bierne jest

bogatsze od czynnego oraz wady wymowy. Zaburzenia mowy

mają wpływ na zaburzenia emocjonalne. Dzieci upośledzone

umysłowo w stopniu lekkim mają zdolność samoczynnego

(wrodzonego) rozwoju mowy i przebiega on według tych

samych faz co u dzieci

z normą intelektualną.

CHARAKTERYSTYKA STOPNI

UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO:

•

Upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym : iloraz

inteligencji; 40- 54, iloraz dojrzałości społecznej: 10- letnie

dziecko.

•

U dzieci upośledzonych w stopniu umiarkowanym obserwuje się

już znacznie opóźniony rozwój mowy tj.; wypowiadanie

pojedynczych wyrazów ok.5 roku życia, a zdań ok. 7 r. ż oraz

używanie tylko prostych zdań przy licznych agramatyzmach.

Wymowa tych dzieci jest wadliwa i niewyraźna przy

ograniczonym zasobie słownictwa

i braku pojęć abstrakcyjnych. Występuje zwolnione tempo

pojawiania się poszczególnych okresów rozwoju mowy. Dzieci

upośledzone umysłowo w stopniu lekkim i umiarkowanym

stopniowo rozwijają umiejętność budowania zdań początkowo

prostych ,a później złożonych najpierw współrzędnie, a następnie

podrzędnie ;początkowo w czasie teraźniejszym, a później

w przeszłym ,a nawet przyszłym.

CHARAKTERYSTYKA STOPNI

UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO:

•

Upośledzenie umysłowe w stopniu znacznym; iloraz inteligencji:

25-39, iloraz dojrzałości społecznej:7-8-letnie dziecko.

•

Opóźniony rozwój mowy charakteryzuje się wypowiedziami

monosylabicznymi lub jednowyrazowymi. Sporadycznie

obserwuje się użycie prostych zdań. Nie rozwija się umiejętność

odmiany przez przypadki. Wymowa ich jest bełkotliwa przy

minimalnym zasobie słownictwa . Wspierają swoja mowę

gestami.

CHARAKTERYSTYKA STOPNI

UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO:

•

Upośledzenie umysłowe w stopniu głębokim ; iloraz inteligencji:

0-24, iloraz dojrzałości społecznej:4-letnie dziecko.

•

Na tym poziomie upośledzenia umysłowego obserwuje się

mowę niewykształconą, dziecko opanowuje tylko 2-3 wyrazy

czasem równoważniki zdań lub zbitki słów. Rozumienie mowy

nieco lepsza niż mówienie, w tych stanach mocno ograniczona.

kilka prostych poleceń. Czasami potrafią powtórzyć prosta

melodie.

„

Nie zależnie od stopnia upośledzenia

umysłowego, dzieci nim obciążone

opanowują ograniczony kod językowy, a

rozmiar tego ograniczenia zależy od

głębokości tego upośledzenia.”

•

Mowa dzieci upośledzonych umysłowo wykazuje liczne zaburzenia.

Liczba zaburzeń jest tym większa im niższy jest stopień upośledzenia

umysłowego. Dzieci mówią zwykle krótszymi zdaniami, rzadziej stosują

zdania podrzędne. Znają i używają dużo mniejszej liczby słów niż ich

rówieśnicy i wiele głosek mowy wymawiają nieprawidłowo. Głoski

trudniejsze do wymówienia jak np. w języku polskim liczne głoski

szczelinowe i zwarto szczelinowe, czasem są w ogóle nie wymawiane,

omijane , a najczęściej ich wymowa jest nieprawidłowa. Tempo mowy

dzieci upośledzonych umysłowo jest zwykle wolniejsze i dużo częściej

występują inne zaburzenia rytmu mowy, jak jąkanie czy giełkot. Oprócz

trudności w rozumieniu otaczającej rzeczywistości i nieumiejętności

pokierowania swoim postępowaniem u dzieci tych występują liczne

nieprawidłowości wypowiedzi. Wszystko razem niekorzystnie wpływa

na wyróżnianie je z grup społecznych, w których przebywają.

ZBIGNIEW TARKOWSKI WYRÓZNIA

DWA ZASADNICZE MODELE

ROZWOJU MOWY OSÓB

UPOSLEDZONYCH UMYSŁOWO:

•

model dotyczy osób lekko

upośledzonych umysłowo;

•

model jednostek głębiej

upośledzonych.

MODEL ROZWOJU MOWY OSÓB

UPOŚLEDZONYCH UMYSŁOWO W STOPNIU

LEKKIM NIE RÓŻNI SIĘ ZASADNICZO OD

MODELU ROZWOJU MOWY OSÓB Z NORMĄ

INTELEKTUALNĄ, GDYŻ:

•

Biologiczne podstawy rozwoju mowy są w obu tych grupach podobne;

•

Mechanizm odbioru wypowiedzi słownych( czyli rozumienie) i

mechanizm formowania wypowiedzi słownych ( czyli mówienie) jest

taki sam u osób lekko upośledzonych umysłowo i osób z norma

intelektualną;

•

Rozwój mowy w ontogenezie zarówno u jednych jak i u drugich

według tych samych etapów;

•

Opanowują ten sam język, aczkolwiek na różnych poziomach;

•

Między sprawnością językową osób lekko upośledzonych umysłowo i

osób

z norma intelektualna nie ma różnic jakościowych lecz występują

różnice ilościowe.

MODEL ROZWOJU MOWY OSÓB GŁĘBIEJ

UPOŚLEDZONYCH UMYSŁOWO RÓŻNI

SIĘ OD MODELU ROZWOJU OSÓB Z

NORMĄ INTELEKTUALNĄ PONIWAŻ:

•

Jednostki głębiej upośledzone maja ewidentny deficyt

biologicznego mechanizmu rozwoju mowy;

•

Osoby te różnią się od osób z norma intelektualna pod

względem ilości i jakości przeprowadzanych operacji

językowych;

•

Rozwój mowy osób głębiej upośledzonych jest autonomiczny,

gdyż żaden etap tego rozwoju nie stanowi pełnego powielenia

analogicznego stadium rozwoju jednostek pełnosprawnych

umysłowo;

•

Na każdy etap ( wyrazu, zdania, wypowiedzi) dzieci głębiej

upośledzone ponoszą straty, których niestety nie da rady

wyrównać . W wyniku ich kumulowania się kształtuje się język

mocno ograniczony, ze specyficzna składnią, semantyka

i fonologią.

NAJCZĘSTSZE PRZYCZYNY

POWODUJĄCE ZABURZENIA MOWY

U DZIECI UPOŚLEDZONYCH

UMYSŁOWO:

•

Urazy mózgu, uszkodzenia centralnego układu

nerwowego, niedorozwój centralnego układu

nerwowego

•

Uszkodzenia aparatu wykonawczego, czyli aparatu

mowy

•

Anomalie anatomiczne np. zbyt duży lub zbyt mały

język rozszczep warg, braki w uzębieniu

•

Uszkodzenia słuchu zwłaszcza słuchu fonetyczno-

fonematycznego( mownego)

•

Zaburzenia emocjonalne

•

Nieprawidłowości oddziaływania środowiska

wychowawczego

•

Zaburzenia funkcjonalne.

ZABURZENIA MOWY WYSTĘPUJĄCE U

DZIECI UPOŚLEDZONYCH UMYSŁOWO:

•

oligofazja (bełkot)

•

anartria,

•

dysartria,

•

alalia – brak mowy,,

•

dyslalia ( seplenienie, rynolalia, wymowa

bezdźwięczna),

•

jąkanie,

•

mutyzm

•

itp.

RODZAJE WAD MOWY

WG I. STYCZEK:

•

Dysglosja - spowodowana wadą zgryzu, rozszczepem

podniebienia lub innymi nieprawidłowościami w

budowie narządów artykulacyjnych;

•

Dysglosja audiogenna- spowodowana upośledzeniem

słuchu ( niedosłuch, głuchota);

•

Dysartria- powstaje na skutek uszkodzenia dróg

nerwowych , które wywołują zaburzenia nerwacji

mięśni biorących udział w procesie mowy;

•

Afazja- spowodowana uszkodzeniem tych obszarów

kory mózgowej, które aktywnie uczestniczą w

procesie mowy ( w jej nadawaniu lub odbiorze);

•

Jąkanie – o bardzo złożonej etiologii i patogenezie;

•

Wady funkcjonalne – mutyzm, bradylalia , tachylalia.

BADANIE A. SZUNIEWICZ:

Badanie, które obejmowało 1985 dzieci warszawskich szkół

specjalnych, spośród których wyselekcjonowała 686 osób

(32%- 53% ) z wadami wymowy. Największy odsetek

(75%- 94%) stanowili uczniowie klas pierwszych.

Podczas analizy materiału badawczego autorka stwierdza, iż

częstotliwość występowania wad wymowy zależna jest

między innymi od:

•

Stopnia upośledzenia umysłowego( im głębsze

upośledzenie tym bardziej zróżnicowany zespół wad)

•

Środowiska wychowawczego

•

Szybkości uczenia się , umiejętności naśladowania wzoru

wymowy osób dorosłych itp.

Zdaniem autorki wady wymowy dzieci

upośledzonych umysłowo zwłaszcza w stopniu

umiarkowanym

i znacznym występują często w złożonej postaci jako

zespoły wad o zróżnicowanej etiologii i patogenezie.

Badania także przeprowadzili studenci WSP w

Krakowie w 1984-85roku. Badania nie potwierdziły w

pełni wyników powyższych badań. Zostały one

przeprowadzone w 23 szkołach specjalnych , osoby

badane były w wieku od 8 do 16lat, klasy I-VIII.

Ogólna liczba badanych osób wynosi osła 4829. Z tej

ogólnej liczby wyselekcjonowano 1174 osoby z

zaburzeniami mowy. Najliczniej pod tym względem

były reprezentowane klasy młodsze I-III co się

zgadza

z wynikami innych badaczy. W klasach tych

badaniami objęto ogółem 1239 uczniów, spośród

których u 489 rozpoznano zaburzenia mowy.

BADANIE OBEJMOWAŁO:

•

Nawiązanie kontaktu z dzieckiem, które miało na celu

zorientowanie się jak ono mówi( ogólna wymowa),

•

Próbę określenia formuły lateralizacji,

•

Badanie motoryki artykulacyjnej ( język, wargi) przy pomocy

Kart 43

•

Badanie wymowy przy pomocy kwestionariusza obrazkowego

(opracowanego wspólnie ze studentami);

•

Wywiad z nauczycielem- wychowawcą klasy;

•

Wywiad z logopedą celem zorientowania się, czy rozpoznanie

zaburzenia mowy w przypadku danego dziecka było właściwe

i ewentualną weryfikację diagnozy;

•

Próby graficzne: rysowanie szlaczków, próby H. Spionek w

klasach I-III, przepisywanie z tablicy: dyktando, pisanie z

pamięci- w klasach IV-VIII;

•

Nagranie na taśmie magnetofonowej (pomoce w przypadkach

wątpliwych);

•

Analizę dokumentacji psychologiczno-medycznej.

Zebrany materiał był w miarę jednolity. Badający posługiwali

się tymi samymi narzędziami. Wspólne dla wyników badań

uzyskanych przez

„ krakowskich studentów” i A.Szuniewicz było rozpoznanie

zespołów wady u dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu

lekkim jak i upośledzonych głębiej.

W wyniku dokładnej analizy wyników badań dało się wyróżnić

jedenaście grup zespołów zaburzeń:

•

Seplenienie, jąkanie, chrypka (paralalia)- dyslalia

•

Jąkanie ,rotacyzm (deformacja)- dyslalia

•

Seplenienie , rynolalia, chrypka( mogilalia)- dyslalia wieloraka

złożona

•

Seplenienie, dysleksja, dysgrafia (paralalia i mogilalia)- dyslalia

wieloraka złożona

•

Seplenienie, ubezdźwięcznianie głosek( paralalia)- dyslalia

wieloraka złożona

•

Rynolalia, ubezdźwięcznianie głosek, seplenienie (paralalia,

deformacja)- dyslalia wieloraka złożona

•

Bełkot całkowity (ślinotok , deformacja)- anartria

•

Bełkot, głos falsetowy, czasowa afonia( niedosłuch, deformacja)-

dysartria

•

ubezdźwięcznianie głosek, jąkanie (deformacja)- dyslalia wieloraka

złożona

•

Jąkanie, mutyzm wybiórczy( częściowy)

•

Bełkot ,rynolalia, chrypka (ślinotok , deformacja)- dysartria

Przyglądając się zespołom zaburzeń do

pojedynczych jednostek zaburzeń

symptomatologicznych, na czoło listy

wysuwa się:

•

Seplenienie (interdentalne, lateralne, nosale,

addentalne);

•

Rynolalia ( nosowanie)

•

Ubezdźwięcznianie głosek

•

Bełkot( potok znanych dźwięków, czyniących

wypowiedź niezrozumiałą dla odbiorcy)

•

Jąkanie ( kloniczne, toniczne, kloniczno- toniczne)

•

Zaburzenia głosu ( chrypka, czasowa afonia-

chwilowy zanik głosu)

Ogólna klasyfikacja występujących

zaburzeń:

•

Dyslalia- seplenienie, rynolalia,

ubezdźwięcznianie, bełkot, zaburzenia głosu

•

Jąkania

•

Zaburzenia funkcjonalne

Terapia logopedyczna

( logo terapia,

postępowanie logopedyczne) obejmuje

swoim zasięgiem całość specyficznych,

zamierzonych oddziaływań,

ukierunkowanych na usuniecie wszelkich

zakłóceń procesu porozumiewania się.

Oddziaływania te mają na celu:

•

usuwanie zaburzeń mowy;

•

przywracanie mowy w przypadku jej utraty;

•

nauczanie mowy, która się nie wykształciła;

•

wyrównywanie opóźnień rozwoju mowy;

•

wypracowanie odpowiedniego poziomu

sprawności językowej likwidacje przyczyn i

skutków pierwotnych oraz skutków wtórnych , do

których zalicza się zarówno psychologiczne jak i

pedagogiczne konsekwencje zaburzeń mowy.

ZASADY TERAPII LOGOPEDYCZNEJ:

1.Zasada wczesnego rozpoczynania terapii

. W każdym przypadku

należy jak najszybciej rozpocząć terapię logopedyczną, wczesna

interwencja skraca jej czas i zwiększa efektywność.

2.Zasada indywidualizacji-

indywidualne podejście do każdego

pacjenta.

3.Zasada wykorzystywania w procesie terapii wszelkie możliwości

pacjenta

4.Zasada kompleksowego oddziaływania

. Oprócz stosowania

terapii logopedycznej prowadzenie równolegle terapii zaburzeń

emocjonalnych, zaburzeń zachowania, terapii pedagogicznej

5.Zasada aktywnego i świadomego udziału

6.Zasada współpracy z najbliższym otoczeniem

7.Zasada systematyczności

. Rytmiczność i systematyczność

ćwiczeń

8.Zasada stopniowania trudności.

Terapię należy rozpocząć od

ćwiczeń najłatwiejszych dla danego pacjenta i kolejno

realizować coraz trudniejsze.

•

Metoda

oznacza systematycznie stosowany

sposób pracy z pacjentem, zespół celowych ,

jasno określonych czynności, realizowanych

za pomocą odpowiednio dobranych i

uznanych środków, które prowadzą do

rozwiązania danego problemu terapii

logopedycznej wybór metod jest

uwarunkowany rodzajem zaburzenia.

W zależności od charakteru trudności

wykorzystuje się specyficzne, dostosowane

do wieku i możliwości pacjenta co wynika

z konieczności realizowania zasady

kompleksowego oddziaływania.

METODY STOSOWANE W TERAPII

MOŻNA PODZIELIĆ NA:

•

Logopedyczne

- używane tylko w postępowaniu logopedycznym

i dla niego specyficzne (np. metody mechaniczne);

•

Lingwistyczne

- szeroko wykorzystywane w logopedii, powstałe

na podstawie wiedzy zaczerpniętej z różnych działów

językoznawstwa m.in. fonematyki, morfologii, kultury żywego

słowa (np. metody fonetyczne);

•

Pedagogiczne

- metody pracy stworzone na gruncie i na rzutek

terapii pedagogicznej, zaadoptowane przez logopedię (np.

metoda dobrego startu);

•

Psychologiczne

- np. liczne techniki relaksacyjne;

•

Medyczne

- postępowanie specjalistyczne jest konieczne w

ramach kompleksowej terapii, szczególnie w przypadkach

poważnych zaburzeń, różnych wad rozwojowych .

Niejednokrotnie leczenie ortodontyczne, neurologiczne,

chirurgiczne, audiologiczne jest niezbędnym warunkiem

sukcesu terapii logopedycznej.

Technika

oznacza sposób i biegłość

wykonywania jakiejś pracy w określonej

dziedzinie; to inaczej metoda szczegółowa.

Do szczegółowych metod zalicza się:

•

Ćwiczenia logopedyczne: oddechowe, fonacyjne,

artykulacyjne, usprawniające motorykę i kinestezję

narządów mowy, słuchu fonematycznego,

autokontroli słuchowej;

•

Pokaz i wyjaśnianie ułożenia narządów

artykulacyjnych;

•

Uczulanie miejsc artykulacji;

•

Mechaniczne układanie narządów artykulacyjnych za

pomocą sond, szpatułek;

•

Odczytywanie mowy z ruchów ust;

•

Wykorzystywanie pewnych nieartykułowanych

dźwięków lub czynności fizjologicznych organizmu do

tworzenia nowych głosek (np. wibracje warg,

dmuchanie, chuchanie itp.).

Document Outline