POLITYKA REGIONALNA



REGION

umownie wydzielony,

względnie jednorodny obszar

odróżniający się od terenów

przyległych określonymi cechami

naturalnymi lub nabytymi.



Polityka regionalna-

całokształt

czynności państwa w zakresie

świadomego oddziaływania na rozwój

społeczno – ekonomiczny regionów

kraju. Polityka regionalna nadaje

terytorialne wymiary ogólnej polityce

rozwoju gospodarczego.



Współczesna polityka regionalna zajmuje ważne miejsce w ogólnej

polityce ekonomicznej. Składa się na to szereg czynników:



Przyspieszony, w związku z drugą naukowo – techniczną

, rozwój gospodarczy wielu

krajów świata pociąga za sobą zmiany w terytorialnym podziale pracy, w

rozmieszczeniu ludności, w systemach osadniczych, w rozmieszczeniu

infrastruktury.



Rozwój komunikacji masowej i ruchliwości ludności

powoduje upowszechnianie się

wiedzy o różnicach w poziomie zagospodarowania oraz zamożności krajów i

regionów, a w następstwie tego także dążeń do zmniejszania występujących

nierówności.



Zwiększają się zagrożenia środowiska naturalnego

, zwłaszcza na obszarach

koncentracji działalności gospodarczej, co wymaga wprowadzenia wobec niej

różnych ograniczeń.



Tendencje integracyjne w świecie

stwarzają potrzebę rozwiązywania różnych

problemów społeczno – gospodarczych przez współdziałanie wielu krajów.

Powoduje to umiędzynarodawianie rozmaitych zagadnień polityki regionalnej i

podejmowanie ich przez organizacje międzynarodowe.



Region węzłowy

jest mniejszą od kraju

jednostką terytorialną, w której obrębie

można wyróżnić

część centralną (obszar

centralny), odgrywającą aktywną rolę i

koncentrującą

działalność społeczną –

gospodarczą

, oraz

obszary peryferyjne

których zasoby są wykorzystywane do

zasilania działalności prowadzonej w części

centralnej. Obszary peryferyjne pełnią

najczęściej funkcje stref żywicielskich i

zaopatrzeniowych; zasilają też obszar

centralny w siłę roboczą oraz w surowce.



Obszarami centralnymi są zazwyczaj

wielkie

aglomeracje

przemysłowo – miejskie.

Na szczególne znaczenie polityki

regionalnej

w latach dziewięćdziesiątych w

Polsce

wpływał stan jej struktury

przestrzennej, jak i

oddziaływanie przekształceń

systemowych

oraz nowych uwarunkowań w układzie

międzynarodowym.

Zróżnicowania w zagospodarowaniu

i poziomie rozwoju regionów w

Polsce są duże. Złożyły się na to

czynniki natury zarówno

przyrodniczej (rozmieszczenie

zasobów naturalnych), jak i

historycznej.

Zagospodarowanie terytorium Polski

cechują:



krytyczny, a na niektórych

obszarach nawet katastrofalny

stan środowiska przyrodniczego,



zły stan i nieracjonalna struktura

zagospodarowania,



deformacje w zainwestowaniu

miast, terenów wiejskich i

rekreacyjnych.

Występują znaczne różnice w

warunkach życia mieszkańców

różnych regionów, a w ich obrębie –

ostre dysproporcje między

przemysłem a niedostatecznie

rozwiniętą infrastrukturą oraz

konflikty między przemysłem a

rolnictwem. Na terytorium Polski

wyróżnia się 27 obszarów

ekologicznego zagrożenia. Zajmują

one około 35 tys. km

, tj. ponad 11%

powierzchni kraju, ale zamieszkuje je

około 13 mln osób, czyli ponad 1/3

ludności Polski.

Strukturę przestrzenną gospodarki Polski

charakteryzuje koncentracja ludności i

aktywności ekonomicznej na terytorium kraju

w ramach swoistego trójkąta, którego

podstawę stanowi południowa granica

państwa, a wierzchołek - aglomeracja

trójmiasta: Gdańsk – Sopot – Gdynia. Poza tym

trójkątem większą rolę odgrywają usytuowane

wyspowo regiony: aglomeracja szczecińska na

północnym zachodzie i ośrodki Białegostoku i

Lublina na wschodzie. Pas regionów

południowych - szczególnie na zachód od

Krakowa – wykazuje natomiast splot różnego

rodzaju kolizji przestrzennych, nadmiernego

zainwestowania przemysłowego oraz naruszeń

równowagi ekologicznej.

Stwierdzić należy także, iż obecne

transformacje systemowe w Polsce

przebiegają w formach silnie

zróżnicowanych – na ogół łatwiej w

regionach o strukturach

rozwiniętych harmonijnie (np. w

Wielkopolsce), znacznie gorzej w

regionach słabiej

zagospodarowanych i

zdominowanych przez stare gałęzie

przemysłu, dotknięte recesją.

Typologia regionów w Polsce ma w

związku z tym charakter złożony.



Po pierwsze, stwierdzamy wyraźną

koncentrację przestrzenną na obszarze

kraju zjawisk depresji i bezrobocia.

Skupiają się one głównie na północnych

obszarach kraju;



Po drugie, potencjalne zagrożenia

depresją rysują się w województwach,

w których gospodarce podstawową rolę

odgrywa górnictwo, charakteryzujących

się ponadto znacznymi naruszeniami

równowagi ekologicznej;



Po trzecie, na terytorium Polski występują

ciągle jeszcze regiony opóźnione w rozwoju,

relatywnie słabo zagospodarowane. Obejmują

one niemal połowę całego kraju, głównie w

jego części wschodniej i środkowej,

zamieszkuje je prawie 1/3 ludności polski.

Opóźnienia rozwojowe wyrażają się w nich

głównie niedostatkiem wyposażenia

infrastrukturalnego, co czyni je mało

atrakcyjnymi dla przedsiębiorców;



Po czwarte, do regionów o strukturach

wykształconych względnie wszechstronnie,

dość dobrze adaptujących się do nowych

warunków systemowych, należą województwa:

mazowieckie, wielkopolskie, pomorskie i część

województwa zachodnio – pomorskiego, a na

południu województwa: dolnośląskie, opolskie.

Obszary pozostałe wykazują problematykę

niejednorodną. Województwa położone

wzdłuż zachodniej granicy Polski są w

sytuacji szczególnej, tworzonej przez nowe

szanse i nowe zagrożenia wynikające z

bezpośredniego sąsiedztwa z obszarem

Unii Europejskiej, co daje im szczególnego

rodzaju rentę położenia, możliwą do

wykorzystania w rozwoju współpracy

transgranicznej. Funkcjonują w nich także

euroregiony, będące formą

organizacyjnego koordynowania

współpracy jednostek samorządu

terytorialnego obszarów przygranicznych.

Województwo kujawsko – pomorskie należy do

dobrze zagospodarowanych, ale wykazuje

obecnie stosunkowo wysoki poziom bezrobocia.

Oprócz problemów o charakterze wewnętrznym

na zadania polityki regionalnej w Polsce

wpływają także nowe uwarunkowania

zewnętrzne. Niezwykle istotne znaczenie ma

zjednoczenie Niemiec. Konieczne są szybkie

działania w celu poprawy zagospodarowania

zachodnich regionów Polski, aby jej zachodnia

granica nie stała się linią oddzielającą regiony

należące do zasadniczo odmiennych systemów

cywilizacyjnych.

Zmienia się także sytuacja

województw wschodnich. Wkrótce

mogą się one stać obszarami wielkiego

napływu i tranzytu obywateli republik

powstałych po rozpadzie ZSRR.

Konieczna jest tu pilna rozbudowa

infrastruktury. Otwieranie granic w

relacjach „wschód – zachód” stwarza

duże możliwości aktywizacji regionów

przygranicznych ( które już teraz stają

się terenami ożywionego, tyle że

prymitywnego handlu ), ale stawia też

trudne problemy przed polityką

regionalną Polski.

Wpływ czynników zewnętrznych na

politykę

regionalną

dotyczy oczywiście nie tylko

Polski.

Polityka regionalna, która powstała i

rozwinęła się w krajach europejskich jako

dziedzina ich wewnętrznej polityki ekonom.,

jest współcześnie wszędzie kształtowana w

coraz wyższym stopniu pod wpływem

przesłanek

i uwarunkowań o charakterze

międzynarodowym.

Narzędziem polityki regionalnej są

fundusze

strukturalne

, które mają

zapobiec powiększaniu się różnic i wspomóc

biedniejsze rejony Europy. Polityka

strukturalna wiąże się z celową działalnością

organów władzy publicznej zmierzającą do

przebudowy struktury gospodarczej i

pobudzenia rozwoju gospodarczego danego

obszaru. Aktywność polityki regionalnej

skupia się na jednym regionie, obszarze

bądź państwie członkowskim, a każda z tych

jednostek może wspieranie i interwencje

funduszy dowolnie rozszerzać bądź

uszczuplać, a także zmieniać charakter

interwencji.

We wspieraniu regionalnym poszczególne

instrumenty powinny się zazębiać i

współpracować.

Filarami europejskiej polityki

regionalnej są:

* polityka przemysłowa

(środki

przeznaczone są na określone sektory

gospodarki, branże a także zakłady

przemysłowe, szczególny nacisk kładziony

jest na rozwój małych i średnich

przedsiębiorstw oraz na ochronę środowiska)

wspieranie gospodarcze

(środki

przeznaczone są na poprawę infrastruktury,

nowe inwestycje, restrukturyzację

przedsiębiorstw i otwieranie rynków zbytu),

* polityka rynku pracy

(środki

przeznaczone są na wspieranie zatrudnienia

poprzez programy szkoleniowe i

przekwalifikowania, podnoszenie zdolności

adaptacyjnych przedsiębiorstw i ich

pracowników),

* wspieranie obszarów wiejskich

(środki

przeznaczone są na wsparcie obszarów

wiejskich, szczególnie tych które borykają

się z niską konkurencyjnością produkcji,

wysokim zatrudnieniem w rolnictwie, czy

deficytami w infrastrukturze).

Region

w systemie organizacji terytorialnej

państwa występuje jako pośrednie ogniwo

zarządzania pomiędzy gminą lub okręgiem

(powiatem) a organami administracji centralnej.

Charakter i stopień autonomii decyzyjnej władz

regionalnych zależy od rozwiązań ustrojowych

danego państwa. W płaszczyźnie społecznej granice

regionu wiążą się z odmiennością etniczną,

językową, kulturową i historyczną mieszkańców jego

terytorium.

W płaszczyźnie gospodarczej wyznaczone są one

stopniem i charakterem rozwoju gospodarczego,

zaawansowaniem procesów urbanizacji, miejscem

zajmowanym w siatce powiązań komunikacyjnych z

innymi terytoriami kraju itp. Nakładają się one

często na granice fizyczno- geograficzne.

W krajach

Unii Europejskiej

, dla celów

statystycznych obowiązuje jednolita

struktura jednostek terytorialnych określana

jako "nomenklatura jednostek terytorialnych

dla celów statystycznych" (

The

Nomenclature of Territorial Units for

Statistics

NUTS

Wyróżnia się w niej trzy poziomy:

NUTS 1,

NUTS 2 oraz NUTS 3

Na poziomie pierwszym

(NUTS 1)

istnieje

regionów. Pod względem wielkości powierzchni oraz

liczby ludności kategoria ta odpowiada w

przybliżeniu niemieckim krajom związkowym

Poziom drugi

NUTS 2

odgrywa podstawową rolę w

polityce regionalnej Unii. Pod względem wielkości

powierzchni oraz liczby ludności kategoria ta

odpowiada francuskim

Regions

lub hiszpańskim

Communidades autonomas

. Ogółem istnieje

183

regiony tego typu, pomiędzy którymi zachodzą duże

różnice w zakresie powierzchni i liczby ludności

Na poziomie

NUTS 3

istnieje

1044

regionów. Pod

względem wielkości powierzchni oraz liczby ludności

odpowiadają one francuskim departamentom lub

niemieckim powiatom (

Kreis

Pojęcie polityki regionalnej UE

Pojęcie polityki regionalnej UE doczekało się wielu

definicji.

Wg M. Rudnickiego

: „Polityka regionalna

UE jest tematycznie uporządkowanym, wytyczanym

przez ośrodek decyzji, działaniem mającym na celu,

przy pomocy zespołu instrumentów prawnych i

finansowych, usunięcie dysproporcji w rozwoju

gospodarczym i społecznym regionów w UE oraz

zapewnienie zrównoważonego wzrostu wszystkich

jej obszarów z zachowaniem jej wewnętrznej

spójności ekonomicznej i społecznej.”

Cele polityki UE

Celem polityki regionalnej w Unii Europejskiej

jest zmniejszenie różnic w poziomie życia i

rozwoju gospodarczego pomiędzy

najbiedniejszymi, a najbogatszymi regionami

państw członkowskich. Nadmierne różnice

stanowią bowiem barierę dla procesów

integracyjnych w ramach Unii.

Polityka regionalna opiera się na zasadach

partnerstwa i współfinansowania pomiędzy

Unią a władzami centralnymi i regionalnymi

danego państwa. O znaczeniu polityki

regionalnej świadczy fakt, że obecne wydatki

na politykę regionalną stanowią ok. jednej

trzeciej wydatków budżetowych Unii,

ustępując jedynie wydatkom na Wspólną

Politykę Rolną.

Pierwszym kluczowym zadaniem w każdym nowym okresie

programowania funduszy strukturalnych jest wybranie

regionów lub obszarów, które otrzymają pomoc z tych

funduszy.

Charakterystyka tych regionów ujęta jest w celach polityki

strukturalnej.

Zgodnie z uzgodnieniami szczytu berlińskiego (marzec 1999) i

treścią Rozporządzenia 1260/99 skomasowano większość

dotychczasowych priorytetów polityki strukturalnej w trzech

celach :

• CEL 1-

wspieranie rozwoju regionów zapóźnionych w

rozwoju oraz słabo zaludnionych regionów północnej Europy

• CEL 2-

wspieranie gospodarczej i społecznej konwersji

obszarów stojących w obliczu problemów strukturalnych

W ramach tego celu występują obszary:

- Strefy przemysłowe

- Strefy wiejskie

- Strefy miejskie

- Strefy zależne od rybołóstwa

- Inne strefy

•

CEL 3

- wspieranie adaptacji i modernizacji polityk oraz

systemów kształcenia, szkolenia i zatrudnienia

Tab. 1 Podział środków z funduszy strukturalnych pomiędzy

poszczególne cele.

Nakłady finansowe= 100%

Cel 1

69,7%

Cel 2

11,5%

Cel 3

12,3%

Inne

6,5%

Instrumenty polityki regionalnej

(strukturalnej) Wspólnot (fundusze

strukturalne i kredyty inwestycyjne)

Działania zmierzające do osiągnięcia poszczególnych

kategorii celów w ramach polityki regionalnej

(strukturalnej) w Unii są finansowane w formie dotacji,

bądź kredytów inwestycyjnych

Fundusze strukturalne i dotacje:

Najważniejszym źródłem udzielania dotacji są następujące

rodzaje funduszy strukturalnych:

- Europejski Fundusz Poradnictwa i Gwarancji Rolnych

(

European Agriculture Guidance and Guarantee Fund

EAGGF),

utworzony w 1964 r., skupiający się na zmianach

struktury rolnictwa i rozwoju regionów wiejskich;

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego

(

European

Regional Development Fund

, ERDF), skupiający się na pomocy

słabiej rozwiniętym regionom poprzez inwestycje produkcyjne,

rozwój infrastruktury oraz popieranie małych i średnich

przedsiębiorstw;

Europejski Fundusz Socjalny

(

European Social Fund

, ESF),

utworzony w 1970 r., skupiający się na szkoleniu zawodowym i

rozwoju zatrudnienia;

Instrument Finansowy Wspierania Rybołówstwa

(

Financial Instrument for Fisheries Guidance

, FIFG), powstały

w 1993 r., jest to fundusz utworzony dla potrzeb rybołówstwa.

Te cztery fundusze stanowią podstawę prowadzenia polityki

regionalnej (strukturalnej) w Unii. Dodatkowo w jej ramach są

realizowane programy w sektorach rybołówstwa, transportu,

energetyki, ochrony środowiska, badań i telekomunikacji.

Realizacja niektórych celów polityki regionalnej jest

finansowana również w ramach tzw.

Inicjatyw Unii

(Inicjatyw

Wspólnotowych), które obejmują programy o

ponadnarodowym charakterze. Pierwsze programy przyjęła

Komisja w 1989 i 1990 r. działania podejmowane w ramach

programu LEADER II maja pobudzać rozwój wsi

Kredyty inwestycyjne

- Europejski Bank Inwestycyjny

(

European Investment

Bank

, EIB). Udziela on pożyczek podmiotom prywatnym i

publicznym na inwestycje wspierające rozwój regionalny i

przemysłowy

Zasady obowiązujące przy realizacji

programów w ramach Funduszy

Strukturalnych:

Zasady finansowania w ramach Funduszy

Strukturalnych opierają się na pięciu podstawowych

zasadach:

• zasada koncentracji

– określa, że interwencja funduszy,

aby przyniosła efekt, nie powinna być rozproszona, lecz

skoncentrowana na niewielu precyzyjnie określonych celach

(na celu 1 koncentruje się ok. 70% funduszy)

• zasada dodatkowości

– środki przekazywane przez

Komisję Europejską z funduszy strukturalnych są jedynie

uzupełnieniem środków zgromadzonych na dany program

(projekt) przez władze krajowe (regionalne, lokalne). W

praktyce oznacza to weryfikację – czy poziom krajowych

wydatków publicznych na poszczególne cele po otrzymaniu

wsparcia z UE utrzymywany jest przynajmniej na takim

samym poziomie jak w okresie poprzedzającym otrzymywanie

pomocy

•

zasada subsydiarności

– wszystkie działania powinny być

podejmowane na możliwie najniższym szczeblu, który jest w

stanie je realizować. Unia będzie podejmować działania tylko

wtedy, jeśli zamierzone cele nie mogą być zrealizowane w

wystarczającym stopniu na szczeblu państw członkowskich i

dlatego ze względu na ich zakres lub skutki zostaną lepiej

osiągnięte na szczeblu Unii

•

zasada programowania

– podstawą otrzymania wsparcia

jest planowanie (plany i programy rozwojowe) w pewnym

przyjętym przez Wspólnotę horyzoncie (okresie

programowania)

•

zasada partnerstwa

– współpraca Komisji z władzami

krajowymi, lokalnymi i regionalnymi oraz innymi

kompetentnymi ciałami (partnerzy społeczni i gospodarczy)

Z punktu widzenia roli samorządów lokalnych i regionalnych

najważniejsze są: subsydiarność, partnerstwo i

programowanie.

W praktyce stosowane są jeszcze dodatkowe

zasady:

• zasada spójności

– zapewnienie wewnętrznej spójności

projektów oraz ich spójności z innymi działaniami

realizowanymi na szczeblu regionu, kraju i UE

• zasada elastyczności

– respektowanie w polityce Komisji

zróżnicowania rzeczywistości regionalnej (tzn. różnych

ustrojów administracyjno-terytorialnych krajów członkowskich)

• zasada koordynacji instytucjonalnej

– wypracowanie

formalnych procedur uzgodnień między siłami regionalnymi

celem zdefiniowania i wcielania regionalnych strategii rozwoju

• zasada koordynacji pionowej i poziomej

– utrzymywanie

współpracy wewnątrz regionu i na linii Komisja-kraj-region,

•

zasada oceny i monitoringu

• zasada PPP

– dążenie do zapewnienia partnerstwa

prywatno-publicznego

Document Outline