ŚMIERĆ (mors) 

ŚMIERĆ (mors) 

M

M

ARTWICA

ARTWICA

 

 

(necrosis) 

(necrosis) 

APOPTOZA 

APOPTOZA 

(apoptosis)

(apoptosis)

wykład 2/III r. s.: Zmiany wsteczne I

wykład 2/III r. s.: Zmiany wsteczne I

(prof. K.W. Zieliński)

(prof. K.W. Zieliński)

 

 

zwyrodnienia – 
degeneretiones

zaniki – atrophiae  

martwice – necroses

śmierć – mors

Zmiany wsteczne:  

Grupa zjawisk morfologicznych, u podłoża których 
obserwuje się obniżenie  metabolizmu komórek / 
tkanek / narządów, na ogół z uproszczeniem ich 
struktury lub zmniejszeniem liczby i wielkości komórek 

Potocznie nazywane „uszkodzeniami” (łac. laesiones)

 

 

Śmierć organizmu – łac. mors, ang. death

 

Trwałe zatrzymanie funkcji życiowych całego organizmu. Jest to 
proces niejednoczasowy:

 

 

 

agonia 

śmierć kliniczna 

(zatrzymanie 

krążenia i 

oddychania) 

śmierć osobnicza 

(martwica kory 

mózgowej) 

śmierć biologiczna 

gnicie 

przeobrażenia 
pośmiertne 

reakcje interletalne 

pojawienie się znamion śmierci 

czas

ży

w

o

tn

o

ść

 

 

Niepewne

Niepewne

palor mortis – bladość pośmiertna

calor mortis – oziębienie pośmiertne

Pewne

rigor mortis – stężenie pośmiertne (trwałe połączenie białek 

aktyny i miozyny)

livores mortis  - plamy opadowe (przemieszczanie grawitacyjne 

krwi i skrzepów)

•

nienasiękowe

•

nasiękowe

Przemiany pośmiertne

putrefactio - gnicie

mumificatio - mumifikacja

saponificatio - zmydlanie

przemiana torfowiskowa

Znamiona śmierci: 

Znamiona śmierci: 

łac.

łac.

 stigmata mortis, 

 stigmata mortis, 

ang.

ang.

 death signs

 death signs

 

 

Martwica – łac. necrosis, ang. necrosis 

Z gr. οο̉ νεκρός (ho nekros) -  1. trup, martwy, 2. konający + gr. „-οσις” (-
osis) lub „-ασις”  (-asis) - gr. przyrostek rzeczownikowy oznaczający 1. 
„właściwość, treść”; a także 2. „chorobę”.

Stan śmierci niektórych obszarów narządów, 
tkanek i/lub pojedynczych komórek, który 
dokonał się w żyjącym organizmie i mający swoje 
wykładniki morfologiczne. 

Obumieranie - łac. necrobiosis   ang. necrobiosis

   

Z gr. οο̉ νεκρός (ho nekros) -  1. trup, martwy, 2. konajacy + gr. „βίος” 
(bios) - w znaczeniu: „życie” (biologiczne), „odnoszączy się do życia i 
żywych organizmów” + gr. „-οσις” lub „-ασις” (-osis) lub (-asis) - gr. 
przyrostek rzeczownikowy oznaczający 1. „właściwość, treść”; a także 2. 
„chorobę”. 

„Powolna” martwica poprzedzona odwracalnym 
zwyrodnieniem.

Wspólne połączenie tych słów może się wydawać trochę 
niefortunne, choć przy głębszym zastanowieniu, wydaje się, że 
oddaje ono istotę sprawy, tj. stopniowej śmierci tkanek lub 
komórek w żyjącym organizmie. Nazwa ta została wprowadzona 
przez K.H Schulza i rozpowszechniona przez Rudolfa Virchowa 
(1821-1902)

 

 

Czynniki martwicorodne:

egzogenne:

 fizyczne ( uraz, niskie/wysokie temperatury, 

promieniowanie mikrofalowe, UV, jonizujące, 

energia elektryczna)
 chemiczne (kwasy, zasady, sole, metale ciężkie i 

inne)
 biologiczne (mikroorganizmy, pasożyty, jady 

bakteryjne)

endogenne:

 niedotlenienie
 niedokrwienie
 toksemia metaboliczna (np. mocznica, cholemia, 

uszkodzenie reperfuzyjne)
 endotoksemia bakteryjna

martwica programowana (apoptoza)

 

 

Etapy uszkodzenia 

Etapy uszkodzenia 

komórki

komórki

 

 

 

 

Rodzaje martwicy:

1. martwica skrzepowa (necrosis coagulativa, 
denaturativa): zawał serca, martwica nabłonka 
kanalików nerkowych, itd. (przewaga procesów 
denatruacji białek = uszkodzenie ich struktury drugo-, 
trzecio- i czwartorzędowej):

 serowacenie (caseificatio): gruźlica, szybko 
rosnące nowotwory
 martwica woskowa (necrosis cerea): mieśnie 
proste brzucha w przebiegu duru brzusznego
martwica tkanki tłuszczowej 
(cytostetonecrosis): w ostrym zapaleniu trzustki
martwica włóknikowa (necrosis fibrinoidea): 
choroby kolagenu 
 zgorzel (gangraena) martwica połączona z 
heterolizą bakteryjną

 

 

Rodzaje martwicy (cd):

2. martwica rozpływna (necrosis colliquativa):  
ognisko zawałowe w mózgu, owrzodzenie trawienne 
(przewaga procesów autolizy) 

3. apoptoza  (apoptosis)

 

 

Martwica skrzepowa – zawał blady serca

Martwica rozpływna – owrzodzenie trawienne żołądka

 

 

Ogólna morfologia 
uszkodzenia 
komórki 

 

 

Mechanizmy 
prowadzące do 
powstawania martwicy

 

(na przykładzie martwicy w 
przebiegu zawału).

Zawał (łac. infarctus, 
ang. infarct) to 
postać martwicy 
wywołana 
zatrzymaniem 
perfuzji krwi przez 
tkankę

 

 

Infarctus

Z łac. „in” -  „na, w, ku, do 

środka” lub wzmocnienie 

znaczenia +  łac. „farctus” - 

„napchany, nadziany, 

nafaszerowany”.

 Pol. termin „nadzianka krwawa” 

– dawna nazwa wprowadzona 

przez Tadeusza Browicza (1847- 

1928) – odnoszona do zawału 
krwotocznego płuca

 

Zamkniecie dopływu krwi 
►zawał blady (

infarctus 

pallidus

) 

Zamkniecie odpływu krwi ► 
zawał czerwony (

infarctus 

ruber

)

Rycina „apoplexie du couer” z 
atlasu Jeana Cruveilhiera 
wydanego w latach 1828-42

 

 

 

Bodziec z genomu komórkowego, brak 

bodźców hormonalnych, Tumour 

Necrosis Factor i inne

Aktywacja enzymów wewnątrzkomórkowych zależnych od 

Ca

++

 (mechanizm kaspasowy i serpasowy), białka rodziny 

Bcl-2 (mitochondria)

 

 

↓

↓

 

 

   

Endonuklezy ► fragmentacja DNA, kondensacja 

chromatyny

 

 Proteazy ► rozbicie cytoskeletonu, obkurczenie komórki

 

 Transglutaminazy ► łączenie nici białkowych zawartych 

w cytoplazmie

 

 

 

↓

↓

 

 

Mechanizmy prowadzące do 

apoptozy 

 

 

↓

↓

 

 

Powstanie ciałek apoptotycznych

Uprzątanie przez makrofagi (bez udziału innych komórek 

nacieku zapalnego !)

 

 

↓

↓

 

 

 

 

Etapy martwicy 
i apoptozy