CHEMIA KOSMETYCZNA

Podział surowców ze względu na ich 

działanie w kosmetykach

 

 

Środki konserwujące 



Czystość mikrobiologiczna i odporność na zakażenia kosmetyków jest 

jednym z ważniejszych problemów przemysłu kosmetycznego. 

Trwałość mikrobiologiczna kosmetyku zależy od właściwości 

fizykochemicznych, struktury fizycznej, zawartości i jakości wody, a 

także od obecności substancji stanowiących pożywkę dla 

drobnoustrojów (typu opakowania) i zawartości inhibitorów, które 

uniemożliwiają lub spowalniają niekorzystne procesy. 



Rolę inhibitorów spełniają: 



Związki chemiczne zapewniające stabilność mikrobiologiczną produktu



Składniki kosmetyku, które oprócz swoich podstawowych właściwości 

kosmetycznych wykazują mniejsze lub większe działanie 

bakteriobójcze. 



Podstawową funkcją środka konserwującego jest utrzymanie 

kosmetyku podczas magazynowania i użytkowania w takim stanie 

mikrobiologicznym, w jakim został wyprodukowany. 

 

 



Środki konserwujące powinny się charakteryzować następującymi 

właściwościami:



Brakiem toksyczności i oddziaływania podrażniającego i uczulającego 



Wysoką aktywnością wobec szerokiego spektrum mikroorganizmów 

(bakterie gram-dodatnie i Gram-ujemne, grzyby, w tym drożdże)



Wysoką efektywnością działania w niskich stężeniach



Rozpuszczalnościa w wodzie 



Brakiem wyczuwalnego zapachu, barwy, smaku



Odpornością na dezynfekujące działanie pozostałych składników 

kosmetyków



Działanie środka konserwującego związane jest z obecnością w nim grup 

funkcyjnych lub struktur zdolnych do łączenia się z pewnymi czynnymi 

grupami białek bakteryjnych, a także antagonistycznego oddziaływania na 

ich enzymy komórkowe. Na wybór i skuteczność działania środka 

konserwującego duży wpływ na pH środowiska. 

W środowisku kwaśnym (pH <7) aktywność wykazują: kwas sorbowy, kwas 

beznoesowy, kwas dehydrooctowy oraz pochodne fenolowe, (parabeny).



Parabeny -estry kwasu p-hydroksybenzoesowego należą do najszerzej 

stosowanych związków konserwujących w przemyśle kosmetycznym. Są 

one aktywne przede wszystkim przeciw grzybom, jak również mają 

działanie bakteriostatyczne.

 

 



Inne stosowane środki konserwujące to:



 Bronopol,



 kwas sorbowy (przeciw pleśniom), 



irgasan (do 0,5% zawartości), 



nipaginy (parabeny, aseptiny- 0,3% - 0,5%), 



sterinol (r-r 1%),



 germall 115 (najczęściej stosowany po parabenach, dziąłanie 

przeciwbakteryjne, stosowany w kompozycji z parabenami),



 Kathon CG(bardzo akrywny, ale jednocześnie toksyczny środek 

konserwujący), 



fenoksyetanol (przeciwbakteryjny i grzybostatyczny, stosowany 

łącznie z parabenami),



 Hibitan (chloroheksydyna- bakteriobójczy, stosowany łącznie ze 

środkiem grzybobójczym)



Kwas salicylowy i jego sole 

 

 

Środki antyoksydacyjne



Powszechnym składnikiem preparatów kosmetycznych są lipidy. Ich 

autooksydacja jest częstym źródłem niekorzystnych zmian, obawiających 

się zmianą barwy, smaku, zapachu oraz rozwarstwianiem się emulsji 

Kosmetyki zawierające zjełczałe podłoże tłuszczowe mogą wywołać 

uczulenia, podrażnienia skóry i miejscowe stany zapalne. Proces utleniania 

może być wywołany przez drobnoustroje, enzymy lub bezpośrednim, 

chemicznym działaniem tlenu z powietrza w obecności metalu, nadtlenku 

lub innego inicjatora, które mogą występować w kosmetykach, np. ślady 

metali ciężkich w olejach lub tłuszczach, te z kolei mogą katalizować 

tworzenie nadtlenków. Najwyższą aktywność katalityczną w reakcjach 

tworzenia się nadtlenków wykazują jony Cu, Fe, Co, Mn i Cr. 



W celu wyeliminowania niepożądanego wpływu metali na podłoże 

tłuszczowe stosuje się środki zdolne do tworzenia z nimi kompleksowych 

połączeń, np. kwas cytrynowy, winowy, lecytynę. 



W preparatach kosmetycznych zwłaszcza emulsyjnych (wodno- 

lipidowych) procesy autooksydacyjne mogą przebiegać na granicy faz 

woda-olej. Cienkie warstwy kosmetyków nałożone na skórę szczególnie 

narażone na działanie temperatury, światła i powietrza, co może wywołać 

ich utlenianie. 

 

 



W celu ograniczenia autooksydacji wprowadza się substancje zwane 

przeciwutleniaczami. Charakterystyczną ich cechą jest to, że są one 

efektywne już przy bardzo małych stężeniach (0,001-0,1%). Podzielić je 

można na trzy grupy: 



Naturalne, np. tokoferole występujące w organizmach roślinnych i 

zwierzęcych



Syntetyczne, np. BHT (di-tetr-butylohydroksytoluen), BHA (mono-tetr-

butylohydroksyanizol), ACP (palmitynian L-askorbylu)



Związki działające synergistyczne z przeciwutleniaczami. Są to substancje 

pomocnicze, tzw. synergetyki, które nie powstrzymują procesu 

samoutleniania, lecz wspomagają działanie przeciwutleniaczy, co jest 

szczególnie ważne w przypadku stabilizacji kosmetyków zawierających 

tłuszcze i witaminy. Do synergetyków zalicza się niektóre kwasy organiczne 

(cytrynowy) i nieorganiczne (fosforowy), aminokwasy, alkohole, cukry. 



Przeciwutleniacz powinien charakteryzować się: 



Całkowitą nieszkodliwościa dla zdrowia 



Dobrą rozpuszczalnością w środowisku stabilizowanym



Brakiem smaku, zapachu, i wpływu na wygląd utrwalanego preparatu.



Trwałością i odpornością na działanie czynników fizycznych i chemicznych



Skutecznością w małych stężeniach przez dłygi okres czasu

 

 

Surowce odżywcze



Cholesterol- przeciwdziała wypadaniu włosów, wpływa na ich 

porost



Kolagen- działa odżywczo na skórę i włosy. Główna rola kolagenu 

jest rola substancji nawilżającej (hydrofilowa substancja 

filmogenna)



Nafta kosmetyczna- składnik preparatów do pielęgnacji włosów



Napary roślinne, wyciągi rożlinne, witaminy, oleje (np. awokado), 

kiełki pszenicy, sok cytryny, skrzyp, rozmaryn- występują w 

kremach nawilżająco- odżywczych



Lanolina (tłuszcz owczy)



Mleczko pszczele, kwasy owocowe- stosowane w kremach 

odżywczych i odżywakch do włosów



Mistyrol (tłuszcz syntetyczny)

 

 

Surowce ściągające i 

złuszczające



Chlorhydrol- ma działanie ściągające i bakteriostatyczne, 

podstawowy składnik antyperspirantów



Kwas mlekowy i chlorek glinu



Kwasy owocowe (α-hydroksykwasy, AHA)- zawierają do 14 atomów 

C w cząsteczce, np. kwas glikolowy, mlekowy, jabłkowy, winowy, 

cytrynowy. Kwasy te są przydatne w pielęgnacji skóry młodej. 

Dzięki swym właściwościom złuszczającym zapobiegają 

powstawaniu czopów łojowych, są pomocne w leczeniu trądziku



Kwas glikolowy (r-r 30%)- jest stosowany do peelingu twarzy



Kwas borny i boraks

 

 

Surowce dezynfekcyjne



Do substancji o takim działaniu należą: 



hibitan, 



disteryl, 



irgasan, 



matanol (stosowany w płynach po goleniu),



 nadboran sodu (środek dezynfekcyjny stosowany w solach do 

pielęgnacji nóg), 



sterinol (r-r 10%), 



kwas mlekowy, salicylowy, borny, 



tymol, siarka koloidalna, 



saponiny, azuleny, garbniki, parabeny, nipaginy, sorbitol, 



kwas beznoesowy i jego sole, olejki eteryczne

 

 

Surowce nawilżające



Są to substancje higroskopijne i absorbujące wodę. Tworzą na 

skórze hydrofilny film i dostarczają wodę do głębszych warstw 

naskórka. Należą do nich: glikol, gliceryna, kwas glikolowy, kwas 

mlekowy, mleczan sodu, węglowodany (chityna, chitozan), sorbitol, 

biotyna, mocznik, aminokwasy, ceramidy, prowitamina B5, 

hydrolizaty protein (kolagen, elastyna) i śluzy roślinne 



Surowce te pełnią role hydrofilowych środków filmogennych. Po 

nałożeniu kosmetyku na skórę tworzą wilgotny kompres, 

wchłaniający i zatrzymujący wodę

 

 

Środki czyszczące i polerujące



Śubstancje te są składnikami ściernymi past do zębów, środków 

usuwających nadmiar zrogowaciałego naskórka i wygładzających 

płytkę paznokcia. Należą do nich: fosforan wapnia, fosforan 

magnezu, weglan wapnia, kwasny fosforan wapnia, uwodniony 

tlenek glinu, uwodniona krzemionka, polimetafosforan sodu, 

drobne ziarna polimetakrylanu metylu i polichlorku winylu (PCV), 

sól kuchenna i morska, ziemia okrzemkowa, pumeks, spienione 

szkło.

 

 

Surowce kryjące, zwiększające 

przyczepność i poślizgowe



Są to substancje takie, jak: kaolin, bentonit, talk, parafina, 

stearyna, woski (ozokeryt, cerezyna, wosk Karnauba, i Kandelilla- 

występują w kremach tłustych W/O), wosk pszczeli, lanolina, tlenek 

zynku, dwutlenek tytanu, alkohol stearynowy, stearynian cynku i 

magnezu, glikol etylenowy, agar-agar, węglan magnezu. 

 

 

Surowce zmiękczające skórę



Należą do nich:



Alantoina, alkohol cetylowy, alkohol olejowy, cholesterol, alkohole 

lanolinowe (euceryt), euceryna, gliceryna- zmiekczają, natłuszczają 

 i pielęgnuja skórę



Masło kakaowe, olbrot, olej parafinowy, wazelina (O/W), oleje 

silikonowe (pełnia dodatkowo funkcje ochronną przed czynnikami 

atmosferycznymi)



Kwasy owocowe



Wosk pszczeli- nadaje skórze miękkość  i elastyczność