Literatura podstawowa

1. B. Pietrzak, Z. Polański, B. Woźniak, System 

finansowy w Polsce T1 i T2, PWN Warszawa 2008 

Rozdział pierwszy oraz część druga Publiczny 

system finansowy

2.

C. Kosikowski, E. Ruśkowski, Finanse publiczne i 

prawo finansowe, Wolters Kulwer Polska – Oficyna 

2008

3. B. Ciupek, T. Famulska, A. Walasik, System 

finansów publicznych, Stowarzyszenie Księgowych 

w Polsce – Warszawa 2008 

4.    J.M. Buchanan, Finanse publiczne w warunkach 

demokracji, PWN Warszawa 1997

5. E. Malinowska-Misiąg, W. Misiąg, Finanse publiczne 

w Polsce, LexisNexis Polska 2007

Pojęcie finansów, ich 

podział i, funkcje 

Finanse jako dyscyplina naukowa

Finanse są działem nauki, który zajmuje się 
badaniem określonego elementu rzeczywistości 
ekonomicznej bazującego na 

pieniądzu

 i 

formułowaniem na podstawie uzyskanych 
wyników określonych twierdzeń i praw.

Finanse są tak ściśle powiązane z różnymi 
dyscyplinami nauki, że trudno pomijać zjawiska 
które są przedmiotem nauk ekonomicznych, 
społecznych, politycznych czy prawnych.

Finanse a inne dyscypliny naukowe:

• Ekonomia finansów

• Makro i mikroekonomia

• Historia (finansów)

• Socjologia (finansów)

• Psychologia (finansów)

• Nauki prawne (prawo finansowe, 

publiczne, międzynarodowe, bankowe, 

ubezpieczeniowe, gospodarcze itp.)

• Nauki o polityce finansów

• Statystyka (finansowa)

• Matematyka finansowa i inżynieria 

finansowa

• Zarządzanie strategiczne

Klasyfikacja finansów na charakter 

względny (spotyka się różne podejścia) 

Bardziej znana jest klasyfikacja ze względu 

na funkcje ekonomiczne; wyróżnia się w 

niej:

• Skarbowość

• Finanse publiczne

• Finanse międzynarodowe

• Finanse gospodarstw domowych

• Finanse przedsiębiorstw

• Finanse zarządcze

• Bankowość

• Ubezpieczenia

• Teoria rynku kapitałowego

• Finanse osobiste

Obecnie termin finanse jest różnie 

interpretowany: 

W węższym ujęciu to tylko stosunki pieniężne 

w sferze podziału (nie zalicza się do nich 

stosunków w sferze wymiany)

W szerszym ujęciu to zjawiska pieniężne w 

sferze podziału i w sferze wymiany

Finanse obejmują ruch zasobów 

pieniężnych (przychody i wydatki) 

W najszerszym podejściu do zjawisk 

finansowych zalicza się także pewne elementy 

gospodarki nie mające charakteru pieniężnego 

(świadczenia czy podatki w naturze)

Wszystkie ujęcia maja jeden element wspólny 

którym jest pieniądz

Definiując pojęcie finansów można stwierdzić, że obejmuje 
ono ogół zjawisk związanych z tworzeniem (emisją), 
przepływem, gromadzeniem i wydatkowaniem zasobów 
pieniężnych. 

Finanse to środki pieniężne zgromadzone i wydatkowane 
przez różne podmioty gospodarcze, do których można zaliczyć 
np. państwo, przedsiębiorstwa, gospodarstwo konsumenckie.

W związku z powyższym można dokonać podziału  finansów 
na:

• Finanse publiczne – dotyczą gromadzenia i wydatkowania 

środków pieniężnych przez budżet państwa, jednostek 
samorządu terytorialnego, ubezpieczenia społeczne i inne 
instytucje publiczne – 

świadczenie przymusowe i 

wykorzystane na realizacje potrzeb publicznych

.

• Finanse prywatne – 

gromadzone i wydatkowane zgodnie z 

potrzebami indywidualnymi.

Finanse publiczne szukają odpowiedzi m.in. na 

następujące pytania:

1. Dlaczego władze publiczne zgłaszają popyt na 

pieniądz,

2. Jakie czynniki kształtują wielkość tego popytu,
3. W jaki sposób popyt na pieniądz może być 

zaspokojony (podatki, pożyczki) i jakie są granice 

ciężarów fiskalnych,

4. Jakie dziedziny życia społecznego i gospodarczego 

powinny być finansowane z funduszy publicznych, w 

jakich proporcjach,

5. Jaki udział w gromadzeniu i wydatkowaniu środków 

publicznych powinny mieć władze państwowe, 

samorządowe, aby zapewnić bezpieczeństwo 

finansowe kraju do realizacji fundamentalnych funkcji 

państwa oraz tworzyć finansowe warunki rozwoju 

samorządności.

6 inne

Podmiotowa klasyfikacja zjawisk 

finansowych:

 

1. Ludność lub gospodarstwa domowe, 

2. Publiczne

3. Ubezpieczeń
4. Banków i instytucji kredytowych
5. Przedsiębiorstw 

Przedmiotowa klasyfikacja zjawisk 

finansowych:

1.

 

Strumienie pieniężne rynkowe albo ekwiwalentne 

– wielkość przychodów i wydatków jest 
regulowany przez mechanizm rynkowy (popyt, 
podaż, ceny, stawki wynagrodzeń) i mogą one 
podlegać zewnętrznym wpływom np. 
opodatkowanie.

2. Strumienie pieniężne redystrybucyjne albo 

transfery (podatki, darowizny, subwencje) 
regulowane przepisami prawa,

3. Dochody pieniężne kredytowe,
4. Oszczędności (depozyty w banku lub inna forma) 

Funkcje finansów

1. Funkcja fiskalna – związana jest z 

dostarczaniem państwu środków pieniężnych 

na realizacją, zadań państwa. Fiskalizm 

dotyczy źródeł:

• podatkowych (podatek VAT, podatek 

dochodowy od osób fizycznych, prawnych 

itd..) 

• niepodatkowych (cła, wpłaty z zysku NBP)

Funkcja fiskalna jest ściśle związana z 

funkcjami pozafiskalnymi jak:

• Funkcja rozdzielcza

• Funkcja interwencyjna

• Funkcja bodźcowa

Funkcje finansów

Funkcja redystrybucyjna (rozdzielcza) – polega na 
rozdzieleniu osiągniętych przez podmiot dochodów 
lub przychodów na część, która zostaje 
odprowadzona do budżetu państwa lub budżetów 
samorządowych i część pozostającą do wyłącznej 
dyspozycji podmiotu.

Funkcja redystrybucyjna stanowi podstawę do 
dokonywania wydatków budżetowych – transferów. 

Wydatki te związane są z utrzymaniem sfery 
produkcji niematerialnej np. oświaty, kultury, nauki, 
itd. Wydatki te dotyczą także różnego rodzaju 
dotacji i subwencji z budżetu państwa.

Dotacja – bezzwrotna pomoc finansowa państwa na 
dofinansowanie lub finansowanie określonej działalności 
lub określonego podmiotu. Dotacje określone są na 
zasadzie procedur przetargowych.

Rodzaje dotacji:
Dotacja celowa - na dofinansowanie lub finansowanie 

zadań administracji rządowej oraz zadań zleconych jst., 
a także zadań własnych jst., fundacjom, 
stowarzyszeniom itd..

Dotacje podmiotowe – przeznaczone na dofinansowanie 

działalności bieżącej, ustawowo wskazanego podmiotu, 

Dotacje przedmiotowe – związane z wydatkowaniem 

środków budżetowych na dopłaty do określonych 
rodzajów wyrobów i usług, kalkulowanych wg stawek 
jednostkowych.

Subwencja – to szczególny rodzaj dotacji związany z 

bezzwrotna pomocą finansową państwa udzielaną 

poszczególnym podmiotom (instytucjom, organizacjom 

gospodarczym lub społecznym, osobom fizycznym.

Subwencje mogą mieć różnego rodzaju charakter:
1.

Rodzaje subwencji dla gmin:

a)

Oświatowa

b)

Równoważąca

c)

Rekompensująca

d)

Wyrównawcza

2.  Rodzaje subwencji dla powiatów:
a)

Oświatowa

b)

Równoważąca

c)

Wyrównawcza

3.  Rodzaje subwencji dla województw:
a)

Oświatowa

b)

Regionalna 

c)

Wyrównawcza

Funkcje finansów

Funkcja stymulacyjna (nazywana również funkcją 

ingerencyjną, bodźcową lub interwencyjną) – 
polega na ingerencji państwa w działalność 
poszczególnych podmiotów za pomocą 
określonych instrumentów np.:

1) Polityka podatkowa – najważniejszy instrument 

regulujący,

2) Polityka kredytowa – wyznaczenie ceny za 

użyczenie pieniądza,

3) Polityka dewizowa – ściśle związana ze 

stosunkami danego kraju z zagranicą czyli 
wymianą międzynarodową (eksportu i importu) 

Funkcje finansów

Funkcja kontrolna – polega na śledzeniu 

przepływu strumieni pieniężnych.