PRAWO SPADKOWE

dr Anna Stępień-Sporek

Katedra Prawa Cywilnego

WPiA UG

Cechy prawa spadkowego

• reguluje skutki śmierci osoby

fizycznej,

• przepisy prawa spadkowe to przede

wszystkim normy bezwzględnie
obowiązujące (ius cogens).

Najważniejsze pojęcia

• spadkodawca – osoba fizyczna, po której

śmierci jej majątek przechodzi na inne

podmioty,

• spadkobierca – podmioty, na które

przechodzą prawa i obowiązki po śmierci

osoby fizycznej,

• spadek – ogół praw i obowiązków, które

przechodzą ze spadkodawcy na

spadkobiercę/spadkobierców (zob. art. 922 § 2

k.c.)

• dziedziczenie – przejście na skutek śmierci

osoby fizycznej ogółu praw i obowiązków ze

spadkodawcy na spadkobiercę

Śmierć spadkodawcy

otwiera się spadek (art. 924 k.c.)

spadkobierca nabywa spadek (art. 925

k.c.)

Rys historyczny

• Od dnia 1 stycznia 1947 roku obowiązywały:

 dekret z dnia 8 października 1946 roku – Prawo spadkowe,

 dekret z dnia 8 października 1946 roku – Przepisy

wprowadzające prawo spadkowe,

 dekret z dnia 8 listopada 1946 roku – o postępowaniu

spadkowym

• Zasady wynikające z dekretu – Prawo spadkowe:

 tytuły dziedziczenia: testament i ustawa,

 dziedziczenie ustawowe: małżonek, zstępni, rodzice,

rodzeństwo, zstępni rodzeństwa, przysposobieni, gmina,

Skarb Państwa

 swoboda testowania,

 zachowek,

 brak szczególnych zasad dziedziczenia gospodarstw

rolnych

Źródła prawa spadkowego

 art. 922-1087 k.c. (księga IV),

 art. XXI, XXIII, LI-LXIII Przepisów

wprowadzających kodeks cywilny,

 art. 14 i 15 ustawy z dnia 12 grudnia 1990 roku

o zmianie ustawy – Kodeks cywilny,

 rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12

grudnia 1990 roku w sprawie warunków

dziedziczenia ustawowego gospodarstw rolnych

 art. 627-691 k.p.c.

 ustawa z dnia 24 sierpnia 2007 roku o zmianie

ustawy – Prawo o notariacie oraz niektórych

innych ustaw

Księga IV k.c.

• Tytuł I – przepisy ogólne
• Tytuł II – dziedziczenie ustawowe
• Tytuł III – rozrządzenia na wypadek śmierci
• Tytuł IV – zachowek
• Tytuły – V-VIII – sytuacja spadkobiercy
• Tytuł IX – umowy dotyczące spadku
• Tytuł X – dziedziczenie gospodarstw

rolnych

Dziedziczenie gospodarstw rolnych

art. 1059-1063 k.c.

Gospodarstwo rolne – grunty rolne o

powierzchni przekraczającej 1 ha

dziedziczenie ustawowe

•zmiany dokonano w 1971 r., 1982 r., 1990 r.

•wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 31

stycznia 2001 roku w sprawie o sygn. P 4/99

skutki do spadków otwartych od 14 lutego

2001 roku
dziedziczenie testamentowe

•nie podlega ograniczeniom od dnia 1

października 1990 roku

Spadek

• art. 922 § 1 i 2 k.c. – prawa i obowiązki

wchodzące w skład spadku

• 4 cechy:
1)mają charakter cywilnoprawny,
2)mają charakter majątkowy,
3)nie są związane z osobą zmarłego w

sposób ścisły,

4)nie przechodzą na określone osoby

niezależnie od tego, czy osoby te są

spadkobiercami

Prawa wchodzące w skład

spadku

• prawa majątkowe, zarówno bezwzględne, jak i względne oraz

prawa kształtujące (np. prawo przyjęcia oferty przez spadkobierców
oblata),

 prawa rzeczowe – własność, użytkowanie wieczyste, spółdzielcze

własnościowe prawo do lokalu, zastaw i hipoteka (łącznie z
wierzytelnością, którą zabezpieczają),

 posiadanie,
 prawa wynikające ze stosunków zobowiązaniowych:
 roszczenie o naprawienie szkody (wyj. art. 444 § 1-2 k.c.),
 wynikające z umów,
 uprawnienie darczyńcy do odwołanie darowizny (o ile istniało),
 ekspektatywy (prawa podmiotowe tymczasowe, które mają

przygotować i zabezpieczyć nabycie prawa), o ile prawo
podmiotowe, którego nabycie poprzedzają, wchodzą w skład
spadku

Obowiązki wchodzące w

skład spadku

długi spadkowe, pasywa spadku

1)obowiązki, których podmiotem był

spadkodawca,

2)obowiązki, których podmiotem

spadkodawca nie był, ale ich źródłem
są stosunki z udziałem spadkodawcy,

3)obowiązki powstałe nie wcześniej niż w

chwili otwarcia spadku, związane z
dziedziczeniem

Obowiązki, których

podmiotem był

spadkodawca

• obowiązki:
 cywilnoprawne,
 majątkowe,
 nie pozostające w ścisłym związku z osobą

spadkodawcy,

 nie przechodzące na inne osoby niezależnie

od tego, czy są spadkobiercami,

• zarówno obowiązki prawnorzeczowe,

wynikające z umów i innych zdarzeń

będących źródłem stosunków obligacyjnych,

wynikające ze stosunków rodzinnych

Obowiązki związane z

otwarciem spadku - art.

922 § 3 k.c.

• roszczenie o zachowek,

• zapisy, polecenia,

• koszty pogrzebu,

• koszty postępowania spadkowego,

• inne obowiązki wskazane w księdze IV k.c.

 art. 923 § 1 k.c.,

 art. 938 k.c.,

 art. 939 k.c. (zapis naddziałowy),

 art. 966 k.c.

• koszty związane z ostatnią chorobą

spadkodawcy,

• koszty postępowania o uznanie za zmarłego

Pochodne nabycie praw

sukcesja

generalna

(uniwersalna, pod

tytułem ogólnym)

• nabywca wchodzi

w ogół praw i
obowiązków
poprzednika

sukcesja syngularna

(nabycie pod tytułem

szczególnym)

• na nabywcę

przechodzi ściśle
określone prawo lub
obowiązek/kilka praw
lub obowiązków
zindywidualizowanych

Dziedziczenie

• rodzaj sukcesji generalnej,
• przejście ogółu praw i obowiązków po śmierci

osoby fizycznej na jedną lub kilka osób, które
są wyznaczone przez spadkodawcę
(dziedziczenie testamentowe) lub ustawę
(dziedziczenie ustawowe),

• dokładniej - wejście w sytuację prawną

spadkodawcy, w tym nabycie praw i
obowiązków, których podmiotem był zmarły

Prawo podmiotowe dziedziczenia (do

dziedziczenia, do spadku)

brak podstaw do

jego

konstruowania

(Gwiazdomorski)

istnieją podstawy

do jego

konstruowania

(Ohanowicz)

Powołanie do spadku

źródło, z którego wynika możliwość
wejścia w ogół praw i obowiązków
zmarłego:
testament,
ustawa (nie powołano spadkobiercy/
żadna z osób powołanych nie chce lub
nie może być spadkobiercą),
częściowo ustawa, częściowo testament

Otwarcie spadku

otwarcie spadku = zdarzenie, z którym

ustawa wiąże przejście ogółu praw i

obowiązków zmarłego na spadkobierców

otwarcie spadku następuje z chwilą śmierci

spadkodawcy (art. 924 k.c.)

Akt zgonu  wpisuje się datę i godzinę

• uznanie za zmarłego,

• sądowe stwierdzenie zgonu (art. 535-538

k.p.c.)

Przykład:

babcia + mama + wnuczka
I. wnuczka (13.00), mama (18.00)  po

wnuczce dziedziczy mama, a po
mamie babcia

II.mama (13.00), wnuczka (17.00)  po

mamie dziedziczy wnuczka, a po
wnuczce gmina

Nabycie spadku

art. 925 k.c. spadkobierca nabywa
spadek z chwilą otwarcia
•nabycie ex lege,
•nie zależy od złożenia oświadczenia w
tym przedmiocie,
•nie zależy od wiedzy spadkobierców,
•nie ma charakteru definitywnego

Nabycie spadku jako przykład sukcesji

generalnej

• spadkobierca nabywa wszystkie przedmioty

majątkowe należące do spadku,

• w razie, gdy dziedziczy kilka osób,

nabywają cały spadek wspólnie (udział w
spadku jest określony ułamkiem),

• nabycie pochodne,
• na spadkobiercę przechodzą także

przedmioty majątkowe, których dotyczy
zapis

Zdolność do dziedziczenia

• możliwość wejścia w ogół praw i

obowiązków zmarłego,

• fragment zdolności prawnej,
• musi istnieć w chwili otwarcia spadku

Niezdolność dziedziczenia

Względna Bezwzględna

Podmioty mające zdolność do

dziedziczenia

• nasciturus (art. 927 § 2 k.c.),
• osoba prawna istniejąca w chwili

otwarcia spadku (nie dziedziczy na
podstawie ustawy z wyj. gminy i
Skarbu Państwa),

• fundacja ustanowiona w testamencie,

jeśli zostanie wpisana do rejestru w
ciągu 2 lat od ogłoszenia testamentu

Niegodność dziedziczenia

• konieczne orzeczenie sądowe (inaczej prawo

spadkowe z 1946 r.),

• można uznać zarówno spadkobiercę ustawowego, jak i

testamentowego, a także zapisobiercę i osobę

uprawnioną do zachowku,

• sprawa rozpoznawana w trybie procesowym,

• z powództwem może wystąpić każdy, kto ma interes,

• w ciągu roku od dowiedzenia się o przyczynie

niegodności i nie później niż 3 lata od otwarcia

spadku,

• orzeczenie wyłącza od dziedziczenia tak, jakby osoba

nie dożyła otwarcia spadku (art. 928 § 2 k.c.), a jeśli

orzeczenie dot. zapisobiercy jest traktowany, jakby

nigdy nie powstało roszczenie o wykonanie zapisu

Przyczyny niegodności

(art. 928 § 1 k.c.)

• umyślne ciężkie przestępstwo przeciwko

spadkobiercy,

• naruszenie swobody testowania,

• działania przeciwko testamentowi

Spadkobiercy nie można uznać za niegodnego,

jeśli spadkodawca mu przebaczył (art. 930 k.c.)

Przebaczenie = akt uczuciowy, który oznacza

puszczenie w niepamięć doznanej krzywdy i

urazy, dokonany w dowolnej formie (nie jest

wymagana zdolność do czynności prawnych)