Substancje niebezpieczne

i

ocena ryzyka

Europejska kampania

na rzecz oceny ryzyka zawodowego

Czym są substancje

niebezpieczne?

Substancje niebezpieczne:

•

To ciecze, gazy lub ciała stałe, które stanowią

zagrożenie dla zdrowia lub bezpieczeństwa

pracowników.

•

Występują prawie we wszystkich miejscach pracy, w

tym w MŚP (gospodarstwa rolne, salony fryzjerskie,

warsztaty naprawy motocykli, szpitale, szkoły …)

•

Należą do nich czynniki chemiczne, a także biologiczne

(bakterie, wirusy, drożdże i pleśń, pasożyty ...)

•

Obejmują zarówno produkty uboczne wytwarzane przy

wykonywaniu pracy, jak i surowce (dymy spawalnicze,

spaliny silników Diesla, pył drzewny, mąka stosowana

w piekarniach ...)

Substancje niebezpieczne i ich szkodliwe

oddziaływanie

Brak należytego zarządzania ryzykiem

towarzyszącym

stosowaniu substancji niebezpiecznych może

szkodzić

zdrowiu pracowników na wiele sposobów:

• wskutek jednokrotnego krótkotrwałego

narażenia

• wskutek wielokrotnego narażenia
• wskutek długotrwałego kumulowania się

substancji w organizmie.

Skutki zdrowotne

Substancje niebezpieczne mogą wywoływać wiele różnych
skutków zdrowotnych, w tym:
• skutki ostre: zatrucie, uduszenie, wybuch i pożar
• skutki długotrwałe, na przykład:

► choroby układu oddechowego (zmiany w drogach oddechowych i

płucach), takie jak astma, zapalenie błon śluzowych nosa, pylica
azbestowa i pylica krzemowa

► choroby nowotworowe będące chorobami zawodowymi (białaczka, rak

płuc, międzybłoniak, rak jamy nosowej)

• skutki zdrowotne, które mogą mieć charakter zarówno

ostry,
jak i długotrwały:

► choroby skóry, problemy z rozrodczością i wady wrodzone, alergie

• niektóre substancje mogą odkładać się w organizmie
• niektóre substancje mogą prowadzić do powstania efektu

kumulacji

• niektóre substancje mogą być wchłaniane przez skórę

Substancje niebezpieczne — prawo

• Ustawodawstwo w tej dziedzinie obejmuje przepisy w

sprawie ochrony pracowników przed zagrożeniami
powodowanymi przez:

► czynniki chemiczne
► czynniki biologiczne

► substancje rakotwórcze i mutagenne (w tym azbest i pył drzewny)

• Prezpisy dotyczące klasyfikacji i oznakowania są równie

istotne, natomiast nie mają zastosowania w odniesieniu
do wszystkich substancji niebezpiecznych (np. produkty
chemiczne używane przez fryzjerów, produkty
farmaceutyczne)

• Na niektóre substancje i procedury pracy nakładane są

ograniczenia dotyczące stosowania i wprowadzania do
obrotu.

• Należy zapoznać się z odpowiednimi przepisami

krajowymi, które mogą dotyczyć stosowania
niebezpiecznych substancji w miejscu pracy.

Inne odpowienie przepisy

• REACH

rozporządzenie Wspólnoty Europejskiej WE 1907/2006 tworzy
nowy, jednolity system rejestracji, oceny i udzielania
zezwoleń
w zakresie chemikaliów (Registration, Evaluation and
Authorisation of Chemicals): 

► ma na celu szerszą ochronę środowiska i zdrowia użytkowników
► zwiększa odpowiedzialność przemysłu za zarządzanie ryzykiem

związanym z chemikaliami i za dostarczanie informacji na temat
bezpieczeństwa substancji wszystkim tym, którzy produkują lub
stosują daną substancję.

► Więcej informacji na temat REACH: http://echa.europa.eu/

• GHS — Globalny Ujednolicony System Klasyfikacji i

Znakowania Substancji Chemicznych, opublikowany przez
ONZ — będzie również miał wpływ na zdrowie pracowników

► Więcej informacji na temat GHS:

http://ec.europa.eu/enterprise/reach/ghs_en.htm

• Pracodawcy w UE są prawnie zobowiązani do

ochrony swoich pracowników przed szkodliwym
działaniem substancji niebezpiecznych w
miejscu pracy.

• Aby chronić pracowników przed działaniem

substancji niebezpiecznych, pracodawcy są
prawnie zobowiązani do dokonywania oceny
ryzyka. Pracownicy powinni uczestniczyć w
realizacji tego zadania.

Krótko mówiąc...

Co to jest ocena ryzyka

zawodowego?

• Ocena ryzyka zawodowego jest to proces szacowania

ryzyka, jakie dla zdrowia i bezpieczeństwa
pracowników wynika z zagrożeń w miejscu pracy.
Polega na systematycznym badaniu wszelkich
aspektów pracy, w którym analizuje się:

► co może spowodować uraz lub uszkodzenie ciała
► czy można zlikwidować zagrożenia, a jeżeli nie jest to

możliwe -

► jakie środki zapobiegawcze lub ochronne powinny zostać

wprowadzone w celu kontrolowania ryzyka.

• Ocena ryzyka zawodowego jest podstawą skutecznego

zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy, a także
sposobem na ograniczenie wypadków związanych z
pracą i zapadalności na choroby zawodowe.

Ocena ryzyka w przypadku substancji

niebezpiecznych

• Ocena ryzyka w przypadku substancji

niebezpiecznych odbywa się na tych samych
zasadach i w oparciu o te same procesy, co w
przypadku innych rodzajów ryzyka zawodowego

• Niezależnie od tego, kto dokonuje oceny ryzyka,

istotne jest, aby zasięgać opinii pracowników i
włączać ich w ten proces. Oni:

► znają swoje miejsce pracy
► są osobami, które będą musiały wdrożyć zmiany

w zakresie warunków pracy/stosowanych praktyk.

• Istnieją różne metody. Jednak w przypadku

większości przedsiębiorstw sprawdza się proste
podejście pięcioetapowe.

Etap 1: Ustalenie zagrożeń i wskazanie osób

zagrożonych (1)

• Zidentyfikowanie substancji o potencjalnie szkodliwym

oddziaływaniu oraz wskazanie pracowników, którzy
mogą być narażeni na działanie tych substancji

• Szczególną uwagę należy zwrócić na grupy pracowników,

którzy mogą być narażeni na podwyższone ryzyko, np.:

► młodzi pracownicy
► kobiety ciężarne i matki karmiące
► pracownicy migrujący
► pracownicy nieprzeszkoleni lub niedoświadczeni
► osoby sprzątające, wykonawcy zewnętrzni i osoby postronne.

Pamiętaj: zagrożeniem może być wszystko — materiały,
urządzenia, metody pracy lub stosowane praktyki —
wszystko, co może spowodować wypadek lub chorobę.

Etap 1: Ustalenie zagrożeń i wskazanie osób

zagrożonych (2)

Przy ustalaniu zagrożeń pomocne będzie:

• sporządzenie wykazu substancji stosowanych i wytwarzanych

w miejscu pracy

• zebranie informacji na temat tych substancji np. dotyczących

ich szkodliwego oddziaływania i wskazujących, jak do tego

może dojść

► Ważnym źródłem informacji są znormalizowane etykiety bezpieczeństwa, symbole

oznaczenia ryzyka oraz karty charakterystyki (SDS), które dostawca danego

produktu chemicznego jest zobowiązany zapewnić

• sprawdzenie dopuszczalnych wartości narażenia zawodowego

(OEL) tych substancji w miejscu pracy

► OEL pomagają kontrolować poziom narażenia na substancje niebezpieczne w

miejscu pracy poprzez wyznaczenie maksymalnej wysokości stężenia danej

substancji

(w powietrzu)

• stwierdzenie, czy masz do czynienia z substancjami

rakotwórczymi lub mutagennymi, w przypadku których

obowiązują bardziej rygorystyczne przepisy

• Więcej informacji znajduje się w biuletynie Facts 33 i Facts 35

Etap 2: Ocena rodzajów ryzyka i

uporządkowanie ich według ważności

• Ocena narażenia pracowników na działanie ustalonych

substancji niebezpiecznych, zwrócenie uwagi na rodzaj,

intensywność, okres trwania, częstotliwość narażenia

pracowników

• Analiza stosowanych procedur pracy
• Analiza narażenia na działanie czynników mieszanych
• Analiza skutków wynikających z połączenia z innymi rodzajami

ryzyka, na przykład:

► zagrożeniami pożarowymi występującymi w pobliżu substancji palnych
► ciężką pracą fizyczną, która może przyczynić się do zwiększonego

wchłaniania produktów chemicznych,

► pracą w środowisku wilgotnym, która może przyczynić się do

wzmożonego oddziaływania produktów chemicznych na skórę

• Wykaz można następnie wykorzystać do sporządzenia planu

działania.

Pamiętaj: ryzyko to małe lub duże prawdopodobieństwo, że ktoś

może zostać poszkodowany w wyniku narażenia.

Przestrzeganie hierarchii ważności środków, które

zapobiegają narażeniu pracowników na działanie substancji

niebezpiecznych lub które obniżają poziom tego narażenia:

•

wyeliminowanie — najlepszy sposób zmniejszenia ryzyka

związanego z substancjami niebezpiecznymi

► wykluczenie potrzeby stosowania substancji niebezpiecznej poprzez

zmianę procesu lub produktu, w którym dana substancja jest

stosowana

•

zastępowanie — w przypadku gdy wyeliminowanie nie jest

możliwe

► zastępowanie/zamiana substancji niebezpiecznej innymi

substancjami/na inne substancje, które są bezpieczne lub mniej

szkodliwe

Etap 3: Podjęcie decyzji w sprawie działania

zapobiegawczego (1)

• Kontrolowanie — jeżeli danej substancji lub procesu

nie da się wyeliminować lub zastąpić

► zapobieganie narażeniu lub obniżanie jego poziomu poprzez

podjęcie takich działań, jak:

• hermetyzacja procesu technologicznego będącego

źródłem emisji substancji niebezpiecznej

• kontrolowanie emisji u źródła
• lepsze zarządzanie procesami technologicznymi
• rozwiązania techniczne służące ograniczeniu narażenia

do minimum

• ograniczenie liczby pracowników narażonych na działanie

substancji niebezpiecznych oraz skrócenie czasu

i zmniejszenie intensywności tego narażenia

• w przypadku gdy narażeniu nie można zapobiec przy

pomocy innych metod, należy zapewnić pracownikom

odpowiednie środki ochrony osobistej oraz przeszkolenie

w zakresie ich stosowania.

Etap 3: Podjęcie decyzji w sprawie działania

zapobiegawczego (2)

Zastępowanie — procesy robocze

• Należy zacząć od substancji i procesów roboczych, które

► już spowodowały problemy w Twoim przedsiębiorstwie

(problemy zdrowotne, wypadki lub inne zdarzenia)

► powodują konieczność stałego nadzoru zdrowia (np. badań

medycznych pracowników)

► objęte są odpowiednimi przepisami krajowymi

nakładającymi ograniczenia na ich używanie w miejscu

pracy

► powodują znaczne narażenie pracowników lub skutkują

narażeniem wielu pracowników.

• Procesy robocze wymagające przeanalizowania to:

► procesy „otwarte”, np. malowanie dużych powierzchni,

mieszanie/łączenie w otwartych pojemnikach/naczyniach

► procesy powodujące powstawanie pyłów, oparów lub

dymów bądź doprowadzające do rozpraszania się cieczy w

powietrzu np. spawanie, malowanie natryskowe.

Zastępowanie — substancje

• Przeanalizowania wymagają substancje, które:

► zwiększają ryzyko pożaru lub wybuchu
► są lotne, np. lotne związki organiczne, lub rozpraszają się

w powietrzu (aerozole, pyły)

► powodują poważne zagrożenie dla zdrowia, np. trucizny,

czynniki korozyjne i środki drażniące;

► są źródłem stałego zagrożenia dla zdrowia, np. alergeny,

substancje mające wpływ na rozrodczość

► wywołują choroby zawodowe
► mogą być wchłaniane przez skórę
► powodują konieczność stosowania środków ochrony

osobistej (np. ochrony dróg oddechowych).

• Więcej informacji znajduje się w biuletynie Facts 34

Substancje rakotwórcze i

mutagenne

• Przepisy dotyczące substancji rakotwórczych i

mutagennych przewidują bardziej rygorystyczne

wymagania:

► substancje rakotwórcze i mutagenne muszą zostać

zastąpione

w takim stopniu, w jakim jest to technicznie możliwe

► hermetyzacja procesu technologicznego emitującego

takie substancje jest obowiązkowa, o ile jest

technicznie wykonalna

► dostęp pracowników musi być ograniczony
► dokumentacja dotycząca narażenia pracowników musi

być bardziej szczegółowa i musi być przechowywana

przez okres dłuższy

► pracownicy muszą otrzymywać więcej informacji na

temat zagrożenia i monitorowania stanu zdrowia.

• Należy zapoznać się z odpowiednimi przepisami

krajowymi, które mogą dotyczyć stosowania

niebezpiecznych substancji w miejscu pracy

Etap 4: Podjęcie działania

• Wprowadzenie środków zapobiegawczych i

środków ochrony

• Elementem skutecznej realizacji przedsięwzięć

jest opracowanie planu, w którym należy
określić:

► zakresy odpowiedzialności
► przewidywany termin zakończenia zadania
► zasoby przydzielone w celu wdrożenia środków
► termin przeglądu oceny i podmiot dokonujący tego

przeglądu

• Działania na rzecz wyeliminowania ryzyka, jego

substytucji lub kontrolowania należy traktować
priorytetowo.

Etap 5: Monitorowanie i przegląd

• Należy monitorować skuteczność środków

zapobiegawczych

• Ocena ryzyka musi być poddawana przeglądowi

zawsze, gdy w organizacji zachodzą istotne zmiany:

► w przypadku zmian w procedurze pracy
► w przypadku wprowadzenia nowych chemikaliów

lub procedur pracy

► w razie wypadków lub pojawienia się problemów

zdrowotnych

► okresowo w celu zagwarantowania, że ustalenia

zawarte w ocenie ryzyka są nadal aktualne.

Dokumentacja oceny ryzyka

• Dokumentacja oceny ryzyka, którą należy

prowadzić, stanowi podstawę:

► przekazywania informacji osobom zainteresowanym
► ustalenia, czy niezbędne środki zostały

wprowadzone

► przygotowania materiału dowodowego dla organów

nadzoru

► modyfikacji środków, w razie zaistnienia zmian.

Porady dla pracowników

• Zachowanie środków ostrożności dotyczących substancji

niebezpiecznych wymaga, aby pracownicy otrzymywali na
bieżąco informacje dotyczące takich kwestii, jak:

► ustalenia wynikające z oceny ryzyka
► zagrożenia, na jakie są narażeni
► ewentualne skutki tych zagrożeń
► działania, jakie muszą podjąć w celu zapewnienia

bezpieczeństwa sobie i innym

► działania, jakie należy podjąć w razie wypadku lub

niekorzystnego rozwoju sytuacji

► sposób rozpoznania niekorzystnego rozwoju sytuacji
► dane dotyczące osoby, do której należy zgłaszać wszelkie

problemy

► sposób postępowania podczas wykonywania prac

konserwacyjnych

► wyniki monitorowania każdego narażenia lub kontroli stanu

zdrowia.

Porady dla pracodawców: przekazywanie

informacji

• Prawidłowy sposób przekazywania informacji między

pracodawcą i pracownikiem wymaga:

► dysponowania wykazem substancji niebezpiecznych stosowanych

i wytwarzanych w procesie roboczym

► dysponowania kartami charakterystyki (SDS) i podobnymi

dostępnymi dokumentami w odniesieniu do każdej substancji
niebezpiecznej

► przygotowania instrukcji roboczych opartych na informacjach

dotyczących substancji niebezpiecznych

► upewnienia się, że pojemniki przeznaczone na substancje

niebezpieczne są wyraźnie oznakowane

► przekazywania wyników oceny ryzyka
► systematycznego pytania pracowników o potencjalne problemy

związane ze stanem zdrowia i bezpieczeństwa

► zapewniania pracownikom wszelkich istotnych informacji,

instrukcji
i szkoleń dotyczących substancji niebezpiecznej występującej w
miejscu pracy.

Gdzie szukać pomocy

Wiele pomocnych informacji i wskazówek znajduje się

w witrynie internetowej Agencji:

► sekcja dotycząca substancji niebezpiecznych i zawierająca

przykłady dobrych praktyk z całej UE oraz biuletyn Facts 33, 34

i 35: http://osha.europa.eu/topics/ds

► sekcja dotycząca oceny ryzyka i zawierająca narzędzia oceny

ryzyka oraz listy kontrolne:
http://osha.europa.eu/topics/riskassessment

► informacje na temat substancji niebezpiecznych przeznaczone

przede wszystkim dla MŚP:
http://sme.osha.europa.eu/products/dangerous_substances/

► informacje dotyczące kampanii na rzecz oceny ryzyka

zawodowego:
http://hw.osha.europa.eu

http://hw.osha.europa.eu

Dobre dla Ciebie. Dobre dla firmy.

Europejska kampania

na rzecz oceny ryzyka zawodowego