Wpływ wysiłku fizycznego 

na organizm człowieka

Zakład Medycyny 

Zakład Medycyny 

Sportowej

Sportowej

Prof. dr hab. n. med. 

Prof. dr hab. n. med. 

Anna Jegier

Anna Jegier

MEDYCYNA SPORTOWA =

MEDYCYNA AKTYWNOŚCI 

RUCHOWEJ



Interdyscyplinarna dziedzina wiedzy 

lekarskiej wykorzystująca osiągnięcia 

antropologii, biologii, biochemii, fizjologii i 

teorii treningu sportowego oraz takich 

dyscyplin klinicznych jak: ortopedia, 

traumatologia, pediatria, choroby 

wewnętrzne i kardiologia



Obejmuje całość procesów fizjologicznych i 

patologicznych jakie dokonują się w 

organizmie pod wpływem aktywności 

ruchowej lub jej braku we wszystkich 

układach i narządach organizmu

MEDYCYNA SPORTOWA =

MEDYCYNA AKTYWNOŚCI 

RUCHOWEJ



Zajmuje się człowiekiem aktywnym 

ruchowo w zdrowiu i chorobie we 

wszystkich okresach jego życia



Cel medycyny sportowej to 

ochrona zdrowia osób biorących 

udział w aktywności fizycznej:

–

od zajęć wychowania fizycznego do sportu  

     kwalifikowanego

–

od rekreacji do treningu zdrowotnego

–

od profilaktyki chorób do ich leczenia i 

rehabilitacji

Medycyna sportowa 



Sport kwalifikowany



Sport młodzieżowy



Sport powszechny/ dla wszystkich 



Sport osób niepełnosprawnych



Aktywność ruchowa adaptacyjna

Polish Society of Sports Medicine

European Federation of Sports Medicine Associations ( EFSMA)

International Federation of Sports Medicine ( FIMS ) 

www

.ptms.org.pl

1937 -

Polish Society of Sports 
Medicine: 

Journals

Polish Society of Sports Medicine:  Books 

Medycyna sportowa

Podstawowe podręczniki :



Anna Jegier; Krystyna Nazar; Artur Dziak red. Medycyna 
Sportowa Polskie Towarzystwo Medycyny Sportowej Warszawa 
2005



K. Birch, D. MacLaren, K. George:  Fizjologia sportu. Krótkie 
wykłady Wydawnictwo Naukowe PWN 2008 



S. Kozłowski, K. Nazar : Wprowadzenie do fizjologii klinicznej. 
PZWL Warszawa 1999

Zakład Medycyny Sportowej

 KatedraMedycyny Społecznej i 

Zapobiegawczej Uniwersytet Medyczny w 

Łodzi



Centrum Medycyny Sportowej 



Poradnia Prewencji Chorób Układu Krążenia 

    i Metabolicznych



Ośrodek Rehabilitacji Dziennej

Centralny Szpital Kliniczny
UM w Łodzi

Podstawowe pojęcia 

w medycynie sportowej



Wysiłek fizyczny



Aktywność ruchowa



Wydolność fizyczna

Wysiłek fizyczny



Wysiłek fizyczny  to wszelkie formy 
aktywności człowieka realizowane za pomocą 
dowolnych skurczów mięśni szkieletowych

Aktywność ruchowa



Aktywność ruchowa, (ang. physical activity) 
to wysiłek fizyczny, czyli praca podejmowana 
przez mięśnie szkieletowe wraz z całym 
zespołem towarzyszących jej zmian 
czynnościowych w organizmie. Wynikiem tej 
pracy jest wydatek energetyczny. 

Wydolność fizyczna

exercise capacity, cardio-respiratory 

fitness



zdolność do ciężkich lub długotrwałych 

wysiłków fizycznych

, 

wykonywanych z udziałem dużych grup mięśniowych, bez 

szybko narastającego zmęczenia i warunkujących jego 

rozwój zmian w środowisku wewnętrznym organizmu



tolerancja zmian zmęczeniowych i zdolność do szybkiej ich 
likwidacji po zakończeniu pracy

S. Kozłowski, K. Nazar; PZWL,Warszawa 1999

Wysiłek fizyczny
- rodzaje

Wysiłek fizyczny – 

podział w zależności od rodzajów 

skurczów mięśni szkieletowych 

przeważających w czasie wykonywania 

wysiłku



Dynamiczny 

–

przewaga skurczów izotonicznych - pobudzony 

mięsień skraca się bez  zmiany napięcia

–

lub auksotonicznych – pobudzony mięsień zmienia 

długość i napięcie



Statyczny – przewaga skurczów izometrycznych – 

napięcie mięśnia zwiększa się bez zmiany jego długości



Oporowy – połączenie skurczów izometrycznych i 

izotonicznych

           

Wzrastająca składowa dynamiczna

A. Mała

< 40% VO

2

max

B. Umiarkowana

40-70% VO

2

max

C. Duża

> 70% VO

2

max

I. Mała

< 20% 

MVC

kręgle

krykiet

golf

strzelectwo

bilard

szermierka

tenis stołowy

tenis ziemny (pary)

piłka siatkowa

bejsbol

a

 /softboll

a

badminton

chodzenie

bieg maratoński)

narciarstwo biegowe (klasyczne)

squash

biegi na orientację

II.Średni

a

20-50% 

MVC

sporty 

samochodowe

ab

nurkowanie

b

sporty motocyklowe

gimnastyka

a

karate/judo

a

żeglarstwo

łucznictwo

jeździectwo

ab

LA skoki

jazda figurowa na 

lodzie

a

biegi krótkie

koszykówka

a

biathlon

hokej na lodzie

a

hokej na trawie

a

rugby

a

soccer

a

narciarstwo biegowe (łyżwowe)

biegi średnie i długie

pływanie

tenis ziemny

piłka ręczna

a

III. Duża

50% MVC

bobsleje

ab

LA rzuty

saneczkarstwo

ab

wspinaczka

ab

narty wodne

ab

podnoszenie 

ciężarów

a

windsurfing

ab

kulturystyka

a

narciarstwo 

zjazdowe

ab

zapasy

a

deska snowbordowa 

(snow boarding)

ab

boks

a

kanadyjki / kajaki

wioślarstwo

kolarstwo

ab

dziesięciobój

ab

triathlon

ab

 łyżwiarstwo szybkie

a

 niebezpieczeństwo urazu

VO

2

max – maksymalne pobieranie 

tlenu

b

wzrasta ryzyko omdlenia

MVC – maksymalna siła skurczu 

dowolnego

 

W

zr

a

st

a

ją

c

a

 s

k

ła

d

o

w

a

 

st

a

ty

c

zn

a

Wysiłek fizyczny –

podział ze względu na przewagę rodzaju 

procesów metabolicznych pokrywających 

zapotrzebowanie  energetyczne w czasie 

ich wykonywania



Aerobowy / tlenowy



Anaerobowy  / beztlenowy ( maksymalny czas 

trwania nie przekracza  2-3 minuty)

–

Wysiłki statyczne o intensywności powyżej 30% MVC 

(maximal voluntary contraction)

–

Wysiłki dynamiczne supramaksymalne

Miara intensywności 

wysiłków dynamicznych -  

względna %VO2max

 - 

% 

maksymalnej zdolności pobierania 

tlenu



Maksymalne, w czasie których zapotrzebowanie na tlen jest 
równe wartości VO2max 



Submaksymalne, w czasie których zapotrzebowanie na tlen jest 
mniejsze od VO2max i wynosi:

–

75%- 99% VO2max  - wysiłki bardzo ciężkie 

–

50-75%VO2max - ciężkie

–

20%-50% VO2max – średnio-ciężkie

–

20% VO2max - lekkie



Supramaksymalne w czasie których zapotrzebowanie na tlen 
jest większe od VO2max 

Wysiłek fizyczny –

podział ze względu na masę 

mięśni zaangażowanych w 

wysiłek



Ogólne – angażujące powyżej 30% 

masy mięśniowej



Lokalne - angażujące 30% i mniej 

masy mięśniowej

Wysiłek fizyczny –

podział ze względu na czas trwania 

wysiłku

 



długotrwały – trwające powyżej 30 
minut,



o średnim czasie trwania – 15-30 
minut



krótkotrwały –trwające do 15 
minut.

Częstość podejmowania 

wysiłku fizycznego



Wysiłek jednorazowy



Wysiłek systematyczny – trening 
fizyczny

Jednorazowy 

wysiłek fizyczny

- wpływ na 

organizm 

Maksymalny wysiłek fizyczny 
dynamiczny, aerobowy

Maksymalna częstość skurczów 
serca:
HR max = 220 – wiek

Maksymalna wartość skurczowego 
ciśnienia tętniczego:
230 do 250 mmHg

Wysiłkowe wartości ciśnienia tętniczego dorosłych 
mężczyzn w zależności od wieku i obciążenia 
jednorazowym wysiłkiem aerobowym        

Wielemborek-Musiał K., Jegier A. 2009 w druku

y = 0,346x + 135,76

18-64lata

18-24lata

35-44lata

55-64lata

45-54lata

150

160

170

180

190

200

210

220

230

30

60

90

120

150

180

obciążenie [W]

R

R

s 

[m

m

H

g

] 

m

ę

żc

zy

źn

i

 

Wysiłkowe wartości ciśnienia tętniczego dorosłych kobiet w 
zależności od wieku i obciążenia jednorazowym wysiłkiem 
aerobowym             

 

Wielemborek-Musiał K., Jegier A. 2009 w druku

y = 0,103x + 155,72

18-64lata

18-24lata

25-34lata

35-44lata

55-64lata 

45-54lata

150

160

170

180

190

200

210

30

60

90

120

150

180

obciążenie [W]

R

R

s 

[m

m

H

g

] 

k

o

b

ie

ty

Wpływ statycznego wysiłku fizycznego 

na ciśnienie tętnicze krwi



Wzrost ciśnienia tętniczego w czasie wysiłku 
statycznego o intensywności: 
> 40-50 % MVC 

(maximal voluntary contraction) 

maksymalna siła skurczu dowolnego danej grupy mięśni

jest większy niż w czasie
 wysiłku dynamicznego
- do śr.350 mmHg

Regularny wysiłek 

fizyczny/ 

trening fizyczny

- wpływ na organizm 

człowieka 

Najsilniejszy wpływ wysiłku 

fizycznego

 na organizm dotyczy



Układu krążenia – serce sportowca

–

bezpośredni wpływ na serce i 
naczynia

–

pośredni wpływ 



Narządu ruchu



Inne układy

 

Czynniki wpływające 

na adaptację układu 

krążenia 

do wysiłku fizycznego



Rodzaj uprawianego sportu: sport kwalifikowany, sport 

młodzieżowy, sport powszechny, aktywność ruchowa adaptacyjna, 

sport osób niepełnosprawnych



Rodzaj wysiłku fizycznego przeważający w treningu 

fizycznym;



Objętość wysiłku fizycznego (czas x intensywność)



Staż treningowy



Stan układu krążenia przed rozpoczęciem treningu



Wiek, płeć osoby trenującej fizycznie



Powierzchnia ciała

Układ krążenia 



Adaptacja układu krążenia do 
wysiłku fizycznego – Serce 
sportowca

–

hemodynamiczna

–

morfologiczna

–

metaboliczna



Wpływ regularnego wysiłku fizycznego na 
czynniki zagrożenia chorób serca i naczyń

Hemodynamiczna adaptacja 

układu krążenia do wysiłku 

fizycznego 

•

zwolnienie częstotliwości rytmu serca 
(najniższe wartości 21-23 sk/min.)

•

obniżenie ciśnienia tętniczego krwi na 
danym poziomie obciążenia

•

wydłużenie okresu rozkurczu serca

•

poprawa stabilności elektrycznej serca

•

zwiększenie maksymalnej pojemności 
minutowej (COmax) z 20l/min do 40l/min i 
objętości wyrzutowej serca (SV)

Czynność serca sportowca

Na podstawie: B.M. Pluim: Circulation 101, 2000, 336

dyscypliny

wytrzymałościow

e

n=413

siłowe

n=544

EF (%)

Frakcja 

wyrzucania

69

(65 - 73)

66

(61 - 72)

FS% (%)

34

(33 - 36)

36

(34 - 38)

Wpływ systematycznego aerobowego 

wytrzymałościowego wysiłku fizycznego

na ciśnienie tętnicze krwi

Metaanalizy: Fagard RH Med. Sci Sports Exerc 2001; 

33(suppl):S484—S492

 Whelton SPi wsp. Ann Intern Med. 2002;136:493-503

5,8 mmHg

7,4 mmHg

Osoby z 

nadciśnieniem 

1,8 mmHg

2,6 mmHg

Osoby 

normotensyjne

Redukcja 

ciśnienia 

tętniczego

↓RRs 

mmHg

↓RRd 

mmHg

Wpływ oporowego systematycznego 

wysiłku fizycznego na spoczynkowe 

ciśnienie tętnicze krwi

   trening oporowy o umiarkowanej 

intensywności obniża ciśnienie 
tętnicze krwi 

skurczowe 3,2mmHg
rozkurczowe 3,5mmHg

N= 341; 12 grup; 15 tygodni

Metaanaliza badań randomizowanych: 
Cornelissen VA, Fagard RH: J Hypertens 
2005;23(2):251-259

MORFOLOGICZNA ADAPTACJA 

UKŁADU KRĄŻENIA DO 

TRENINGU FIZYCZNEGO



powiększenie objętości serca



Przebudowa/przerost serca



 objętości późnorozkurczowej 

lewej komory serca (LVEDV)

Objętość serca

Objętość 

serca 

(cm

3

)

kobiety

mężczyźni 

Ludzie 

zdrowi

15 – 30 rok życia

580 ± 60

630 ± 80

Sportowcy

> 800

> 1000 – 

1200

maksymalnie 1700

OBJĘTOŚĆ SERCA (HV)

A WYDOLNOŚĆ FIZYCZNA (VO2max)

HV/VO

2

 max:



  230 ± 40 cm

3 . 

l

-1 . 

min



  16 ± 3,6 cm

3 . 

ml

-1 . 

min 

.

 

kg

Fizjologiczny przerost 

/przebudowa serca



Ekscentryczny



Symetryczny

Geneza przerostu serca 

sportowca

                     

systematyczny wysiłek 

fizyczny

czynniki 

hormonalne

czynniki 

hemodynamiczn

e

zmiana aktywności 

układu adrenergicznego

fizjologiczny 

przerost mięśnia 

sercowego

czynniki 

genetyczne

czynniki 

środowiskow

e

Morfologiczne wskaźniki 

skriningowego badania 

echokardiograficznego 

u sportowców



Grubość przegrody i tylnej ściany lewej 

komory serca poniżej 13mm



Wskaźnik grubości przegrody 

międzykomorowej/ grubości tylnej ściany 

lewej komory serca poniżej 1.3



Względna grubość ściany lewej komory 

większa od 0.30 a mniejsza od 0.45



Końcoworozkurczowy wymiar lewej 

komory serca poniżej 60mm



Masa lewej komory serca poniżej 294g u 

mężczyzn i poniżej 198g u kobiet 

według L.R.Thomas i 

P.S.Douglas

Lewa komora serca 

osoby systematycznie 

trenującej

dyscypliny

wytrzymałościow

e

n=413

siłowe

n=544

LVEDd 
(mm)

53,7

(52,8 – 54,6)

52,1

(50,6 – 53,6)

PWd (mm)

10,3

(10,0 – 10,6)

11,0

(10,2 – 11,7)

IVSd (mm)

10,5

(10,1 – 10,9)

11,8

(10,9 – 12,7)

IVSd+PWd/LVI

Dd

0,39

(0,37 – 0,40)

0,44

(0,40 – 0,48)

Na podstawie: B.M. Pluim: Circulation 101, 2000, 336

SERCE SPORTOWCA



LVEDd ≥ 60mm – 70mm  14% 
sportowców



LA         ≥ 40mm    20% sportowców



Max LV WTh ≥ 13mm    

–

2%  mężczyzn

–

0% kobiet

WPŁYW   WYSIŁKU FIZYCZNEGO  

na

 

naczynia wieńcowe

- 

hemodynamika, morfologia, 

metabolizm

•

powiększenie średnicy głównych tętnic wieńcowych

•

zwiększenie gęstości naczyń wieńcowych

•

nasilenie angiogenezy w obrębie mięśnia 

sercowego

•

wzrost przepływu wieńcowego i obniżenie oporu 

naczyniowego w układzie wieńcowym

•

poprawa zdolności transportowych naczyń 

wieńcowych

•

obniżenie tempa zwiększania AVd  i wzrost AVd w 

czasie wysiłku

•

poprawa funkcji śródbłonka

wg. Peliccia i wsp., 1990

Zależność między masą lewej 

komory  

a średnicą tętnic wieńcowych 

(mm)

LVM (g)

<200

200 - 250

251 - 300

301 - 350

351 - 400

>400

0

2

4

6

8

 Prawa t. wieńcowa  Lewa gł. t. wieńcowa

ADAPTACJA METABOLICZNA



 objętości i ilości mitochondriów



większe zapasy glikogenu w komórkach mięśniowych



wzmożona utylizacja tłuszczu



wzmożone wychwytywanie kwasu mlekowego



mniejsze stężenie katecholamin w czasie wysiłku



 enzymów metabolizmu tlenowego



 zużywania O

2

 w jednostce czasu w  spoczynku i 

submaksymalnym wysiłku



 V0

2max

Układ krążenia 

Wpływ regularnego wysiłku fizycznego 

na czynniki zagrożenia chorób serca i 
naczyń

Wpływ aktywności 

ruchowej



Eliminacja czynnika

    

„brak aktywności ruchowej’



Wzrost wydolności fizycznej

Należne wartości VO

2

max i METs 

w grupie mężczyzn i kobiet 

w zależności od wieku

Wiek

(lata)

Mężczyźni

Kobiety

VO

2 max

(ml/min 

*

 kg)

METs

VO

2max

(ml/min 

*

 kg)

METs

20 – 

29

43 ± 7,2

12

36 ± 6,9

10

30 – 

39

42 ± 7,0

12

34 ± 6,2

10

40 – 

49

40 ± 7,2

11

32 ± 6,2

9

50 – 

59

36 ± 7,1

10

29 ± 5,4

8

60 – 

69

33 ± 7,3

9

27 ± 4,7

8

70 – 

79

29 ± 7,3

8

27 ± 5,8

8

według G.F. Fletcher i wsp. Circulation 2000; 102, 

1591-7

Wpływ aktywności 

ruchowej na profil lipidowy

    

stężenia HDL – cholesterolu

    stężenia trójglicerydów

Zmiany treningowe w 

tkance tłuszczowej



Zmniejszenie ilości tkanki tłuszczowej



Zmniejszenie wielkości adypocytów



Wzrost wrażliwości tkanki tłuszczowej na 
działanie czynników lipolitycznych



Wzrost aktywności lipazy lipoproteinowej



Wzrost wrażliwości komórek tłuszczowych 
na insulinę

Aktywność fizyczna



Utrzymanie prawidłowej masy 
ciała



Zapobieganie:

 

- otyłości 
- nadwadze

Wpływ aktywności 

ruchowej 

na reakcje hormonalne



Zmniejszenie reakcji hormonalnych na wysiłki 
submaksymalne

–

Obniżenie aktywności składowej współczulnej AUN

–

Obniżenie stężenia insuliny we krwi



Zmniejszenie wydzielania insuliny



Wzrost tempa wychwytywania i rozkładu

–

Poprawa tolerancji glukozy



Wzrost wrażliwości tkanek na insulinę



Zwiększenie wiązania insuliny przez receptory insulinowe

–

Wzrost stężenia ß-endorfin

Aktywność fizyczna 



Zapobiega cukrzycy



Wspomaga leczenie cukrzycy

Wpływ aktywności 

ruchowej 

na odporność organizmu



Wzrost odporności nieswoistej organizmu

–

Wzrost stężenia properdyny

–

Wzrost stężenia immunoglobin klasy IgM, IgG

–

Zwiększenie aktywności fagocytarnej 
leukocytów

–

Wzrost miana opsonin

–

Wzrost aktywności monocytów

Przeciwzakrzepowe 

działanie aktywności 

ruchowej

- zmniejszenie aktywacji płytek
- wzrost aktywności fibrynolitycznej  
                   osocza
- obniżenie stężenia fibrynogenu

Wpływ treningu fizycznego 

na zdrowie psychiczne



Zmniejszenie poziomu lęku



Zmniejszenie głębokości stanów 
depresyjnych



Poprawa snu i procesu zasypiania



Wyższa subiektywna ocena 
samopoczucia

Zmiany treningowe

 w narządzie ruchu  (1)



Usprawnienie koordynacji nerwowo-

mięśniowej
- 

Zwiększenie precyzji, harmonii i szybkości ruchów

- Zmniejszenie kosztu energetycznego pracy
- Zwiększenie siły skurczu dowolnego



Zwiększenie maksymalnej siły mięśniowej



Przerost mięśni szkieletowych (↑↑FT, ↑ST)



Wzrost potencjału metabolicznego mięśni - 

tlenowego i beztlenowego



Poprawa unaczynienia mięśni szkieletowych 

przez naczynia włosowate

Zmiany treningowe

 w narządzie ruchu (2)



Zwiększenie ukrwienia i odżywienia 
stawów



Pobudzenie czynności kaletek maziowych



Zwiększenie zakresu ruchów w stawach



Wzrost masy i stopnia mineralizacji 
tkanki kostnej

Aktywność fizyczna 

zapobiega



Chorobie zwyrodnieniowej 
narządu ruchu



Osteoporozie



Wadom postawy

Wpływ aktywności ruchowej

na układ oddechowy



Wzrost siły mięśni oddechowych i ruchomości 
klatki piersiowej



Wzrost pojemności życiowej płuc  VC



Wzrost objętości wydechowej 
pierwszosekundowej  FEV1



Wzrost dowolnej, maksymalnej wentylacji płuc 
MVV



Niższa częstość oddechów



Wzrost pojemności dyfuzyjnej płuc