Czystość mikrobiologiczna 
powietrza 
w szpitalach.
Czynniki wpływające na 
stężenie mikroorganizmów w 
powietrzu 
sal operacyjnych.

Wstęp – zakażenia szpitalne

Czystość  powietrza  wewnętrznego  w  szpitalach  jest 

zagadnieniem podstawowym.

Prezes  PTZS  -  M.  Bulanda  niedawno  stwierdziła:  „Im 

bogatszy kraj i nowocześniejsza medycyna, tym zagrożenie 

wystąpienie  zakażenia  szpitalnego  jest  potencjalnie 

większe. 

Zakażeń nie będzie tylko wtedy, gdy w szpitalu w ogóle nie 

będzie chorych. Tylko, że wtedy nie będzie też szpitala.

Każda hospitalizacja niesie za sobą konieczne ryzyko.”

O wadze problemu czystości powietrza w szpitalach, a zwłaszcza 

w salach operacyjnych, świadczą dane statystyczne. 

„Określa się ich skalę na nie mniej niż 10% operowanych 

pacjentów (w skali światowej)”

„Światowa Organizacja zdrowia (WHO), podaje że od 3-5% 

zakażeń

jest bezpośrednią przyczyną zgonów, a 8% - wtórną. 

Oznacza to, że w Polsce każdego roku prawdopodobnie umiera z 

tego powodu 74 000 – 88 000 hospitalizowanych osób”

Jak wskazują dane statystyczne i ogólna wiedza, 

szczególnej czystości i nawet wysokiej aseptyki wymagają 

przede wszystkim sale i całe bloki operacyjne. To im 

poświęca się najwięcej miejsca w publikacjach naukowych 

z tego zakresu. Dziś już nie trzeba nikogo przekonywać,      

   że to właśnie cząstki zanieczyszczonego powietrza niosą 

ze sobą zarazki wirusów i bakterii.

Wprowadzenie – mikroklimat szpitalny

Poza całą grupą regulacji dotyczących systemu przeciwdziałającego 

przenoszeniu zakażeń, coraz większą wagę przykłada się dziś słusznie,

do urządzeń kształtujących w sposób bezpośredni mikroklimat 

pomieszczeń szpitalnych, zatem do systemów wentylacyjnych i 

klimatyzacyjnych. Klimatyzacja sal i całych bloków operacyjnych jest 

współcześnie uznawana jako niezbędna instalacja technologiczna. 

Poza stwarzaniem i zachowaniem najbardziej odpowiednich 

warunków, co do temperatury, wilgotności 

i prędkości powietrza, bardzo ważnym zadaniem jest ograniczenie 

liczby cząstek zanieczyszczeń, zwłaszcza w obszarze pola 

operacyjnego.

Szpitale są rodzajem obiektów, w których kształtowanie 

mikroklimatu pomieszczeń jest, w porównaniu z innymi 

obiektami, zadaniem wyjątkowo trudnym. 

Jakość powietrza wewnętrznego w szpitalnictwie jest 

najwyższym wyzwaniem dla inżynierów klimatyzacji i 

wentylacji, m.in. za sprawą kluczowego znaczenia aseptyki 

dla zdrowia i życia pacjentów. Jest wiele niebezpiecznych 

drobnoustrojów, rozwijających się silnie w sprzyjającym 

środowisku, a wnoszonych do szpitala przez 

zainfekowanych pacjentów oraz personel medyczny. 

Drobnoustroje te trafiają na podatny grunt za przyczyną 

zmniejszonej odporności, a także wielu stosowanych 

procedur ułatwiających przedostanie się ich do organizmu 

pacjentów, zwłaszcza np. w chirurgii otwartej rany.

Zdrowy mikroklimat nie tylko znacząco zmniejsza liczbę 

infekcji szpitalnych, ale także przyśpiesza okres 

dochodzenia do zdrowia.             Tym samym wpływa na 

skrócenie okresu rekonwalescencji pacjentów.

Zdrowy mikroklimat sprzyja zatem zmniejszaniu kosztów 

leczenia w coraz droższym dziś lecznictwie. Właśnie pod 

takim kątem powinny być prowadzone procesy 

projektowania, budowy, montażu oraz eksploatacji

i konserwacji urządzeń klimatyzacyjnych i wentylacyjnych, 

przeznaczonych dla pomieszczeń szpitalnych. Budujące 

jest, że pomimo obecnej słabej kondycji Służby Zdrowia w 

Polsce, sami lekarze dostrzegają potrzebę zapewnienia 

odpowiednich warunków mikroklimatu w pomieszczeniach 

bloków operacyjnych.

Do dwóch zasadniczych celów skutecznej wentylacji należą :

•

 maksymalna czystość w strefie roboczej – doprowadzone 

powietrze czyste (zawierające wymaganą ilość powietrza 

zewnętrznego) powinno zostać możliwie w całości doprowadzone 

do strefy roboczej pomieszczenia, 

tzn. nie powinien występować przepływ obejściowy poza tą strefą,

•

 

hermetyzacja źródeł zanieczyszczeń – ze względu na 

usytuowanie źródeł emisji substancji szkodliwych w 

pomieszczeniu powietrze czyste należy doprowadzić w taki 

sposób, aby zanieczyszczenia trafiały jak najszybciej do 

strumienia powietrza usuwanego i w możliwie jak 

najmniejszej części do strefy roboczej.

W szpitalu wyróżnia się : 

• I klasę czystości pomieszczeń (pomieszczenia o najwyższej możliwie 

aseptyce, minimalny poziom bakterii) o dopuszczalnym stężeniu bakterii 

wynoszącym 

70 bakterii/1 m3 powietrza, 

• II klasę czystości pomieszczeń (pomieszczenia o niskim poziomie 

bakterii) o dopuszczalnym stężeniu bakterii wynoszącym 300 bakterii/1 

m3 powietrza, 

• III klasę czystości pomieszczeń (pomieszczenia o normalnym poziomie 

bakterii) o dopuszczalnym stężeniu bakterii wynoszącym 700 bakterii/1 

m3 powietrza.

Wyniki badań i dyskusja

Niepokój budzą zastrzeżenia zgłaszane przez inżynierów 

biorących udział w projektowaniu, budowie i eksploatacji 

klimatyzacji w szpitalach. Dotyczą one między innymi 

posiadania odpowiedniej wiedzy

 i wykazywania dbałości o prawidłową eksploatację 

klimatyzacji przez administratorów szpitali oraz 

pracowników pionu technicznego i personelu medycznego. 

Aparaty do kontroli czystości 
powietrza. Oddzielają 
zanieczyszczenia mechaniczne 
z próbki powietrza.

W prezentacji wykorzystano wyniki i wnioski z pomiarów stężenia 

bakterii 

 i grzybów w powietrzu pomieszczeń szpitalnych. Pomiary te zostały 

wykonane przez pracowników Zakładu Higieny Komunalnej PZH.

Badane nieklimatyzowane sale operacyjne to pomieszczenia 

wyposażone

 w wentylację grawitacyjną albo mechaniczną bez filtrów powietrza 

lub wyposażoną w filtry o niskiej sprawności. Wszystkie 

klimatyzowane sale operacyjne, uwzględnione w badaniu, były 

wyposażone w trzystopniowy system filtracji powietrza z nawiewem 

laminarnym i zamontowanymi w sali operacyjnej filtrami klasy EU13.

Stężenie mikroorganizmów w powietrzu atmosferycznym jest w lecie 
wyższe od stężenia w zimie. Wyniki pokazują dominujący wpływ 
stężenia grzybów w powietrzu atmosferycznym na ich stężenie w 
powietrzu pomieszczeń nieklimatyzowanych. Średnie stężenie grzybów 
w powietrzu sal operacyjnych jest ponad dziesięć razy wyższe w okresie 
ciepłym

(122,8 – 661,8 jtk/m3), w porównaniu z stężeniem w okresie zimowym

( 7,6 – 51,3 jtk/m3). 

W zimie dzięki niskiemu stężeniu grzybów w powietrzu zewnętrznym 
ich stężenie w powietrzu nieklimatyzowanych sal operacyjnych obniża 
się

i zbliża się do wartości notowanych w salach klimatyzowanych. 

Zależność stężenia bakterii w powietrzu sal operacyjnych 
nieklimatyzowanych od ich stężenia w powietrzu atmosferycznym 
nie jest tak wyraźna jak

 w przypadku grzybów:

(zima 199 – 1452 jtk/m3, lato 379 – 1828 jtk/m3). 

Tą różnicę łatwo wyjaśnić. 

W salach operacyjnych nie ma wewnętrznych źródeł 
zanieczyszczenia powietrza grzybami. Przenikają one z zewnątrz, 
najczęściej z powietrza atmosferycznego.

W przeciwieństwie do grzybów dominującym źródłem bakterii w 
salach operacyjnych, nie jest powietrze atmosferyczne, lecz 
przebywający w nich ludzie.

W salach nieklimatyzowanych mamy podobne stężenie mikroorganizmów

 w powietrzu pobieranym pod ścianami sali operacyjnej jak i w powietrzu 
stykającym się z polem operacyjnym.

W salach klimatyzowanych z nawiewem laminarnym powietrze 
napływające 

w pobliże pola operacyjnego przez filtry EU13 zawiera wielokrotnie 
mniejsze stężenie mikroorganizmów od powietrza na obrzeżach sali. W 
efekcie ochrona pola operacyjnego przed kontaktem z mikroorganizmami, 
zapewniona przez system klimatyzacji, jest znacznie skuteczniejsza niż 
wskazuje na to porównanie wyników pomiarów wykonanych pod ścianami 
sal. 

Wysokie, powyżej 100 jtk/m3 stężenie bakterii zmierzone 

na obrzeżach klimatyzowanych sal operacyjnych może być 

wynikiem zbyt małej intensywności nawiewu powietrza 

uzdatnionego i/lub niekontrolowanego dopływu powietrza 

zanieczyszczonego z pomieszczeń sąsiednich.

Nie musi świadczyć o zwiększonej liczbie bakterii 

docierających do pola operacyjnego, choć jest sygnałem że 

takie 

niebezpieczeństwo

 istnieje.

Mierzenie czystości 
mikrobiologicznej powietrza w 
sali operacyjnej.

Wnioski

• Intensywny nawiew uzdatnionego powietrza pozwala na 

uniezależnienie stężenia mikroorganizmów w powietrzu 
sali operacyjnej od ich stężenia w powietrzu 
atmosferycznym.

• Filtry o wysokiej sprawności i eliminacja napływu 

zanieczyszczonego powietrza z pomieszczeń sąsiednich są 
warunkiem utrzymania niskiego stężenia bakterii i 
grzybów w powietrzu sal operacyjnych i innych 
pomieszczeń klimatyzowanych. 

• Wszyscy pracownicy muszą być zaznajomieni z celem 

działania systemu klimatyzacji i jego prawidłową obsługą. 

Bibliografia

• Roczniki Państwowego Zakładu 

Higieny – Kwartalnik 2011 TOM 62 Nr 
1

• Praca doktorska - dr Rafała 

Spławskiego