Ciepłolecznictwo

Pojęcie ciepłolecznictwa



Leczenie ciepłem, czyli ciepłolecznictwo,

polega na dostarczeniu do ustroju energii

cieplnej, głównie drogą przewodzenia i

przenoszenia



Definicja ta odróżnia zabiegi ciepłolecznicze

od innych zabiegów fizykalnych, polegających

również na przekazywaniu ciepła, np. drogą

promieniowania - jak to następuje w wypadku

stosowania promieniowania podczerwonego, -

lub na wytwarzaniu ciepła wewnątrz tkanek,

np. przez pola elektromagnetyczne wielkiej

częstotliwości czy ultradźwięki

Pojęcie ciepła



W fizyce słowo „ciepło" ma inne znaczenie

niż w mowie potocznej. Używane

powszechnie takie określenia, jak „woda

jest ciepła" lub „dzień będzie ciepły", w

ścisłym języku używanym w fizyce

zostałyby zastąpione podaniem

temperatury wody czy powietrza



Słowo „ciepło" jest w fizyce zarezerwowane

dla postaci energii, powodującej wzrost

temperatury ciał ogrzewanych

Definicja ciepła



Ciepłem nazywa się energię bezładnego ruchu

cząsteczek oraz energię wzajemnego oddziaływania

atomów i cząsteczek.



Z punktu widzenia kinetycznej teorii materii ciepło

utożsamia się z energią kinetyczną cząsteczek lub

atomów oraz energią potencjalną ich wzajemnego

oddziaływania, czyli energię stanu skupienia.



Jednostką tej energii jest kaloria (cal), która określa

ilość energii potrzebnej do ogrzania 1cm

wody o 1°C,

a ściślej mówiąc od temperatury 14,5 do 15,5 °C.



Uwaga: wg obowiązującego międzynarodowego

systemu miar (SI), jednostką energii cieplnej jest dżul

(J).

Kaloria jest jednostką dopuszczoną przejściowo do

stosowania jako legalna, 1 cal=4,186 J.

Pojęcie temperatury



Temperatura ciała



energia bezładnego ruchu atomów i cząsteczek



Temperaturę można oceniać na podstawie objawów intensywności

ruchu cząsteczkowego, np. zmiany objętości ciał ciekłych lub

gazowych, zmiany oporu elektrycznego przewodnika lub powstania

siły elektromotorycznej między ogrzanym i nieogrzanym spojeniem

dwóch różnych metali. Wymienione sposoby oceny temperatury są

wykorzystywane w powszechnie stosowanych termometrach.



Temperaturę mierzy się w stopniach.

Używanymi skalami temperatury są skale: Kelvina i Celsjusza.

Temperaturę w skali Kelvina

liczy się od tzw. zera bezwzględnego,

t = -273,16 °C, w której to temperaturze nie występuje żaden ruch

atomów czy cząsteczek danego ciała. Stąd: TK =

°C + 273,16



Podstawowymi wartościami służącymi do określenia punktu

początkowego

skali temperatury Celsjusza

oraz jednostki

temperatury w tej skali – stopnia

- są temperatury przemiany stanu skupienia wody, a mianowicie:

temperatura topnienia lodu i wrzenia wody.

Wymiana ciepła



Wymianą ciepła nazywa się przenoszenie

energii cieplnej z jednego ciała do drugiego lub

z jednej części tego ciała do innej



Ilość przeniesionej energii nazywa się ilością

ciepła i wyraża w dżulach lub kaloriach



Wymiana ciepła powstaje w wyniku dążności do

osiągnięcia średniej wartości energii kinetycznej

bezładnego ruchu cząstek we wszystkich

częściach ciała odosobnionego lub w

izolowanym układzie ciał



Wyrównanie może zachodzić drogą:

przewodzenia

przenoszenia

konwekcji

promieniowania

Przewodzenie ciepła



Przewodzenie ciepła polega na wyrównaniu energii

kinetycznej cząstek w wyniku ich bezpośredniego

zderzenia. Ten mechanizm wymiany cieplnej jest

najbardziej charakterystyczny dla ciał stałych.



Przewodnictwo cieplne różnych substancji może

zmieniać się w dość szerokich granicach.



Tkanki ludzkie wykazują również znaczne

zróżnicowanie w zdolności przewodzenia ciepła.

Wartość współczynnika przewodnictwa cieplnego

tkanek zależy w dużej mierze od ich ukrwienia.

Wartości współczynników przewodnictwa cieplnego kilku

tkanek (wg Wiedemanna)

Rodzaj tkanki

Współczynnik przewodnictwa

cieplnego cal (cm

K )

Tkanki dłoni w warunkach

zimnego otoczenia

Tkanki dłoni w warunkach

normalnych

Skóra mocno przekrwiona

Skóra słabo przekrwiona

Mięsień mocno przekrwiony

Mięsień słabo przekrwiony

0,0008

0,0023

0,0035

0,0012

0,0015

0,0012

Przewodzenie ciepła, a właściwości

izolacyjne ciała



Zarówno skóra, jak i znajdująca się pod nią

tkanka tłuszczowa stanowią dobrą warstwę

izolacyjną, utrudniającą oddawanie ciepła

otoczeniu drogą przewodzenia



Rolę warstwy izolacyjnej spełniają u zwierząt

dodatkowo sierść i pióra.



U człowieka ważną rolę izolującą spełnia odzież,

a mówiąc ściślej odzież wraz z warstwą

powietrza zawartą między skórą a odzieżą,

ponieważ w warstwie tej odbywa się wymiana

ciepła między ustrojem a otoczeniem

Przenoszenie ciepła (konwekcja)



Dla gazów i cieczy charakterystyczny jest

mechanizm wymiany ciepła przez przenoszenie,

czyli konwekcję.



Polega on na ruchu części środowiska gazowego

lub ciekłego o różnych temperaturach, powstałym

w wyniku zmniejszenia gęstości części środowiska

o wyższej temperaturze, które jako lżejsze unosi

się ku górze.



Ruch części środowiska przyspiesza tylko wymianę

ciepła, która w tym przypadku odbywa się w

istocie również drogą przewodzenia.

Promieniowanie



Zgodnie z prawem Stefana-Boltzmanna każde ciało o

temperaturze wyższej od zera bezwzględnego jest

źródłem promieniowania elektromagnetycznego,

którego ilość jest wprost proporcjonalna do czwartej

potęgi jego temperatury w skali Kelvina.



Długość fali promieniowania emitowanego przez

ogrzane ciało jest - zgodnie z prawem Viena - odwrotnie

proporcjonalna do jego temperatury bezwzględnej

Źródła promieniowania



Źródłem promieniowania cieplnego jest ruch

molekularny cząstek. Jeśli promieniowanie osiągnie

jakiś nieprzenikalny dla niego ośrodek, to zostaje

ono częściowo lub całkowicie pochłonięte i

powoduje wzmożenie ruchu molekularnego tego

ośrodka.



Energia ruchu molekularnego zostaje zamieniona

na energię promieniowania elektromagnetycznego,

a ta z kolei w energię ruchu molekularnego.



Intensywność wymiany ciepła drogą

promieniowania między dwoma ciałami o różnych

temperaturach zależy od ich:

temperatury bezwzględnej

rodzaju

wielkości

położenia

Regulacja cieplna organizmu



Człowiek jest istotą stałocieplną - organizm ludzki ma

zdolność utrzymywania stałej temperatury, od której

zależy prawidłowy przebieg jego czynności.



We wnętrzu organizmu, tzw. części rdzennej temperatura

wynosi 37 °C.



Jako tzw. normalną temperaturę organizmu przyjęto

umownie temperaturę skóry w dole pachowym, która

wynosi 36,6 °C.



Należy pamiętać, że temperatura różnych okolic skóry

różni się znacznie od tej temperatury.

Termoregulacja organizmu



Stała temperatura ustroju zostaje

utrzymana dzięki mechanizmom

regulacyjnym, nazywanym ogólnie regulacją

cieplną lub termoregulacją.



Termoregulacja umownie dzieli się na dwie

grupy:

regulację chemiczną

regulację fizyczną

Regulacja chemiczna



Regulacja chemiczna polega na

sterowaniu przemianą materii ustroju



Ponieważ reakcjom chemicznym

przemiany materii ustroju towarzyszy

wytwarzanie ciepła, jej intensywność

decyduje o ilości ciepła wytwarzanego

przez tkanki, głównie części rdzeniowej

Regulacja fizyczna



Regulacja fizyczna polega na kontroli

ilości ciepła oddawanego głównie drogą

przewodzenia i promieniowania przez

powierzchowne warstwy tkanek ustroju,

nazywane częścią korową (stanowiącą ok.

35% całkowitej masy ciała)



O fizycznej regulacji ciepła decydują dwa

podstawowe procesy:

wydzielania potu

zmiany stanu czynnościowego sieci

naczyń krwionośnych skóry

W fizycznej regulacji temperatury organizmu odgrywają

rolę następujące czynniki:

Stosunek powierzchni ciała do jego objętości

. Jeśli traktować ciało

ludzkie jako bryłę geometryczną, to — oczywiście — im bardziej

będzie ona zbliżona do kuli, tym mniejsza będzie jej powierzchnia w

stosunku do objętości (ludzie o korpulentnej budowie ciała mają

gorsze warunki oddawania ciepła otoczeniu, ze względu na

ograniczoną w porównaniu z objętością ciała jego powierzchnię,

która wypromieniowuje ciepło i na której zachodzi parowanie wody

zawartej w pocie)

Istnienie warstwy powietrza pomiędzy powierzchnią ciała a odzieżą

spełniającej ważną rolę izolującą, zależną od grubości warstwy

Izolujący wpływ skóry i tkanki tłuszczowej

, zależny od ich grubości.

Stopień unaczynienia skóry

, który wpływa na wymianę ciepła

z otoczeniem. Wymianę ciepła przyspiesza zwiększony przepływ

krwi przez naczynia krwionośne skóry, zamknięcie połączeń żylno-

-tętniczych oraz rozszerzenie naczyń włosowatych.

Wartość przewodnictwa cieplnego otoczenia

, która jest mała

w przypadku powietrza, a duża w przypadku wody.

Warunki fizyczne do parowania wody zawartej w pocie

. W wypadku

gdy powietrze otaczające jest suche, istnieją dobre warunki

parowania. Przeciwnie, jeżeli otaczające powietrze jest nasycone

parą

wodną, parowanie może być utrudnione, a nawet niemożliwe.

Ruch powietrza, który ułatwia oddawanie ciepła drogą przenoszenia.

Wpływ bodźców cieplnych na organizm zależy od

następujących czynników:



natężenia bodźca, tzn. różnicy między temperaturą bodźca a

temperaturą organizmu,



okoliczności fizycznych towarzyszących oddziaływaniu ciepła,



możliwości termoregulacyjnych ustroju,



czasu działania bodźca,



zmiany natężenia bodźca w czasie,



powierzchni ciała, na którą działa bodziec cieplny,



właściwości fizycznych środowiska wchodzącego w bezpośredni

kontakt ze skórą, a mianowicie:

przewodnictwa cieplnego, wyrażającego się ilością ciepła

przechodzącą przez warstwę danego ciała o grubości 1cm w czasie

1 s przy spadku temperatury równym 1 °C,

ciepła właściwego, które określa się ilością ciepła potrzebną do

ogrzania 1 g danego ciała o 1 °C,

pojemności cieplnej, która wyraża się stosunkiem ciepła

dostarczonego

ciału do spowodowanej nim zmiany w jego

temperaturze

Odczyn ustroju na bodźce

cieplne



Odczyn ustroju na bodźce cieplne może

być miejscowy i ogólny



Jednym z podstawowych odczynów

organizmu na ciepło jest odczyn ze

strony naczyń krwionośnych



Zachowanie się naczyń krwionośnych

pod wpływem ciepła określa prawo

Dastre'a-Morata

Prawo Dastre'a-Morata



„

Bodźce termiczne (zimno lub ciepło), działając

na duże powierzchnie skóry, powodują

przeciwne do naczyń skóry zachowanie się

dużych naczyń klatki piersiowej i jamy

brzusznej. Naczynia nerek, śledziony i mózgu

wykazują odczyn taki sam, jak naczynia skóry„

Odczyn miejscowy



Polega on na rozszerzeniu naczyń krwionośnych

i limfatycznych w miejscu działania energii

cieplnej



Odczyn ten powstaje w wyniku podniesienia

temperatury tkanek, powodując zwiększony

przepływ krwi, co ma znaczenie w leczeniu

stanów zapalnych



Niezależnie od wpływu na naczynia krwionośne

ciepło działa uśmierzająco na ból i powoduje

zmniejszenie napięcia mięśniowego



Bodźce cieplne o natężeniu przekraczającym

granicę tolerancji tkanek mogą powodować ich

uszkodzenie, czyli oparzenie

Odczyn ogólny



Podniesienie temperatury ciała, czyli jego przegrzanie - stan taki

powoduje zmiany w wielu układach i narządach ustroju



Wydzielanie potu - wydalanie z potem dużej ilości wody, chlorku sodu i

innych substancji mineralnych wpływa na gospodarkę wodną i mineralną

ustroju (może doprowadzić do odwodnienia tkanek oraz nadmiernego

zmniejszenia stężenia chlorku sodu we krwi)



W stanie przegrzania ustroju przy podwyższeniu temperatury o 1°C

przemiana materii ulega wzmożeniu o ok. 3,6%

czynność serca ulega przyspieszeniu o ok. 20 uderzeń na minutę

zawartość tlenu we krwi tętniczej maleje, a w żylnej wzrasta

oddech ulega niewielkiemu przyspieszeniu

czynność wydzielnicza nerek zależy od intensywności bodźca

cieplnego - przy znacznym przegrzaniu ulega ona zmniejszeniu Ważne -

znaczne zmniejszenie napięcia mięśni (odczyn ten jest

wykorzystywany w ciepłolecznictwie)



Przegrzanie organizmu i występujące w jego przebiegu odczyny ze strony

układów i narządów ustroju są stosowane w celach leczniczych



Pamiętać jednak należy, że postępowanie takie wymaga dużej ostrożności

oraz dokładnej znajomości stanu ogólnego osoby poddawanej

intensywnemu zabiegowi cieplnemu.

Łaźnia sucha szafkowa



Zabieg wykonuje się w specjalnej szafce

drewnianej, w której znajduje się chory

natomiast jego głowa pozostaje na

zewnątrz



Powietrze ogrzewane jest grzejnikami

elektrycznymi do temperatury 60-80 °C



Czas zabiegu wynosi 15-20 min.

Łaźnia sucha rzymska



Do wykonywania tego zabiegu służy specjalnie

przystosowane pomieszczenie, w którym

powietrze ogrzewa się do temperatury 40-60 °C

za pomocą piecyków lub grzałek elektrycznych.



Drewniane lawy, usytuowane schodkowato,

umożliwiają osobie nagrzewanej dobór

właściwej temperatury powietrza, która zależy

od poziomu (wysokości) ławy



W pomieszczeniu znajduje się instalacja z zimną

wodą, służąca do zmywania twarzy i

wykonywania zimnych okładów na okolicę serca



Po zakończeniu zabiegu chorego poddaje się

letniej kąpieli.

Sauna sucha (fińska,

szwedzka)



temperatura od 60°C do 120°C



wilgotność w zakresie 5%-20%

(kąpiel odbywa się w suchym

powietrzu - dla porównania

wilgotność w pomieszczeniach

mieszkalnych wynosi 30-55%)



Przy stosowaniu pieca z

parownikiem, bądź przy częstym

polewaniu kamieni wodą,

wilgotność możemy zwiększyć

nawet do 50%



Przy wyższej wilgotności i niższej

temperaturze z sauny mogą

korzystać nawet osoby z pewnymi

problemami sercowymi

Sauna parowa (łaźnia parowa, turecka)



Kąpiel w powietrzu o wilgotności

rzędu 80% - 100% przy

temperaturze od 40°C do 50°C



Technologia budowy takiej sauny

jest zdecydowanie inna od

tradycyjnej sauny fińskiej. Ściany

w kabinach murowanych muszą

być pokryte okładziną z płytek

ceramicznych lub kamiennych



Kabiny wolnostojące wytworzone

są z wysokiej jakości tworzywa

sztucznego, hartowanego szkła

lub aluminium

Sauna Infrared (kabina na podczerwień)



Źródłem ciepła są promienniki

podczerwieni



Emitowane przez nie ciepło

wnika bezpośrednio w głąb

ciała (do 4 cm)



Taki głęboki "masaż termiczny"

skóry i mięśni powoduje szereg

bardzo pożądanych efektów

fizjologicznych np. walka z

cellulitem, regeneracja

powysiłkowa itp.

Sauna



Jest to zabieg fizykalny powszechnie stosowany

zarówno do celów higienicznych, jak i leczniczych.

Jest on również bardzo chętnie stosowany w

odnowie biologicznej.



Sauna jest kąpielą w gorącym powietrzu o

nieznacznej wilgotności, w którym okresowo

występuje jej krótkotrwałe zwiększenie



W czasie tej kąpieli stosuje się również niskie

temperatury do chłodzenia ciała zimną wodą i

powietrzem



Sauna jako zabieg ciepłoleczniczy stanowi

szczególny rodzaj kąpieli, w której oprócz

odgrywających podstawową rolę zmian

temperatury występują również zmiany wilgotności

powietrza, natężenia pola elektrycznego oraz

obniżone ciśnienie parcjalne tlenu

Warunki techniczne komory sauny



Dobrze izolowane ściany komory wyłożone są drewnem, a ustawione kaskadowo

drewniane ławy (bez gwoździ i części metalowych), umożliwiają korzystającym z

kąpieli przebywanie na różnej wysokości



Ze względów bezpieczeństwa drzwi od komory sauny powinny otwierać się wahadłowo

w obydwie strony



Podstawowym urządzeniem zabiegowym jest piec zwany „ogniskiem sauny". W piecu

tym specjalne grzałki elektryczne ogrzewają do temperatury ok. 200 °C umieszczone w

nim kamienie, które oddają ciepło otoczeniu



W czasie kąpieli kamienie te polewa się sporadycznie wodą (0,25-0,75 l), co powoduje

krótkotrwale zwiększenie zawartości pary wodnej w powietrzu komory sauny.

Powstające w ten sposób zwiększenie wilgotności względnej powietrza do ok. 70%

wywołuje zwiększone przegrzewanie osoby korzystającej z kąpieli, spowodowane

utrudnieniem parowania potu. Efekt nazywa się zwykle „uderzeniem pary wodnej", a w

Finlandii, ojczyźnie sauny, nosi on nazwę „L

yly".



W czasie „uderzenia pary wodnej" zachodzi krótkotrwałe (3-5 min) znaczne

zwiększenie natężenia pola elektrycznego w komorze sauny. Jeśli w podanych

uprzednio warunkach temperatury i wilgotności powietrza sauny natężenie pola

elektrycznego wynosi średnio 100-120 V/m, to po uderzeniu wodnym ulega on

zwiększeniu do wartości 2000-3000 V/m.



Zarówno temperatura powietrza w komorze sauny, jak i jego wilgotność względna

zależą od wysokości. Najwyższa temperatura występuje pod sufitem, najniższa zaś na

poziomie podłogi



Wilgotność powietrza jest największa nad podłogą, najmniejsza zaś pod sufitem.

Zależnie od wysokości różnice temperatury i wilgotności są duże. Jeśli na przykład pod

sufitem temperatura powietrza osiąga 100 °C, a jego wilgotność względna 2-6%, to

nad podłogą temperatura wynosi tylko 40 °C, a wilgotność względna 20-60%.



W sąsiedztwie komory sauny usytuowane są zwykle dodatkowe pomieszczenia, w

których znajdują się natryski, basen oraz pomieszczenie do wypoczynku.

Metodyka sauny



Zasadniczą cechą sauny jest naprzemienne

nagrzewanie i ochładzanie ustroju

faza nagrzewania

faza ochładzania



Każda z faz trwa od 5 do 12 min, łączny czas

sauny wynosi średnio od 10 do 25 min.



Z sauny można korzystać dopiero po upływie 1

godziny od ostatniego posiłku



Przygotowanie - oddanie stolca i opróżnienie

pęcherza moczowego



Ze względów higienicznych należy przed sauną,

po namydleniu, umyć ciało pod ciepłym

natryskiem, a następnie, co jest bardzo ważne,

dokładnie osuszyć skórę. W czasie mycia nie

należy używać natrysku o zmiennej temperaturze.



W obydwu fazach sauny obowiązują odrębne

zasady postępowania

Faza nagrzewania



Po wejściu do sauny osoba biorąca kąpiel układa się na ławie

w pozycji leżącej lub siedzącej, najlepiej w siadzie skulnym



W wypadku dobrego znoszenia wysokiej temperatury w

czasie nagrzewania można się przenieść na wyżej położone

lawy, zwiększając w ten sposób oddziaływanie ciepła na

ustrój



Pod ciało należy podłożyć suchy ręcznik



Polewanie wodą kamieni sauny, wzmagające dodatkowo

efekt przegrzania, stosuje się w zależności od zdolności

przystosowania się danej osoby do wysokiej temperatury



Ze względów bezpieczeństwa, w saunie mogą uczestniczyć

co najmniej dwie osoby. W saunie nie prowadzi się rozmów



W celu zwiększenia odczynu ze strony naczyń krwionośnych

skóry, w tej fazie zabiegu można stosować rozcieranie

specjalnymi szczotkami lub też chłostanie cienkimi

gałązkami brzozy



Osoby gorzej znoszące wysoką temperaturę mogą w czasie

nagrzewania chłodzić twarz i okolicę serca zimną wodą,

korzystając ze znajdującego się w komorze sauny kranu z

zimną wodą

Faza ochładzania



Wyjście na świeże powietrze, polewanie, zanurzenie w

basenie z zimną wodą (temp. nie niższa od 18 °C), poddanie

się natryskowi lub rozcieranie śniegiem. Należy pamiętać, że

zanurzenie w zimnej wodzie może spowodować znaczne

podwyższenie ciśnienia krwi, stąd zabieg ten można

stosować tylko u osób ze sprawnym układem krążenia



Oddychanie z wydłużeniem wydechu. Dzięki takiemu

postępowaniu w czasie wdechu wnika do płuc większa

objętość powietrza



Ochładzanie ustroju nie może być gwałtowne, bowiem takie

postępowanie może wywołać niekorzystne odczyny.



Po ochłodzeniu wskazane jest ogrzanie stóp ciepłą wodą. Po

zakończeniu fazy ochładzania należy umyć skórę chłodną

wodą bez używania mydła Po dokładnym osuszeniu skóry

przystępuje się do kolejnej fazy nagrzewania



Łączny czas fazy ochładzania nie powinien być dłuższy od 12

min.

Metodyka sauny cd.



Warunkiem prawidłowego przeprowadzenia sauny jest

zarówno dobre przegrzanie, jak i należyte ochłodzenie.



Po zakończeniu sauny stosuje się zwykle chłodną kąpiel, a

następnie 20-30-minutowy wypoczynek, w czasie którego

wskazane jest wypicie umiarkowanej ilości wody mineralnej

lub soku owocowego czy też z warzyw. Szczególnie polecany

jest sok pomidorowy, ze względu na dużą zawartość potasu



Niewskazane, a wręcz szkodliwe, jest używanie napojów

alkoholowych zarówno przed zabiegiem, jak i po zakończeniu

sauny.



W czasie jednego seansu sauny stosuje się zwykle dwa lub

trzy kolejne wejścia do gorącej komory. Do utrzymania

dobrej ogólnej sprawności wystarcza jeden zabieg sauny w

tygodniu.

Z uzasadnionych powodów można ją stosować 2 lub 3 razy

w tygodniu

Działanie sauny na ustrój w fazie

nagrzewania



Podwyższenie przemiany materii, średnio o 11%



Zwiększone wydzielanie po upływie ok. 3 min od

rozpoczęcia nagrzewania (maksimum po 10 min.)



Utrata wody wydzielonej z potem - 400-800 ml (w

wypadku szczególnie intensywnego obciążenia

cieplnego - 2000 ml.



Wydalanie stosownych do objętości potu ilości sodu,

chloru, potasu, kwasu moczowego, mocznika oraz

innych produktów przemiany materii. Stąd celowe jest,

aby po zakończeniu seansu sauny uzupełnić te ubytki,

podając odpowiednie napoje.



Temperatura wnętrza ciała może osiągnąć 39 °C, a

temperatura powierzchni skóry nawet 42 °C, (powrót do

temperatury normalnej występuje dość wolno)



Przyspieszenie oddychania do 24-36 oddechów na

minutę, zwiększa się również pojemność życiowa płuc

Działanie sauny na ustrój w fazie

nagrzewania



Obniżenie ciśnienia parcjalnego dwutlenku węgla we

krwi oraz podwyższenia ciśnienia parcjalnego tlenu



Zwiększenie wydzielania gruczołów błony śluzowej dróg

oddechowych



Zmniejszenie napięcia mięśni gładkich oskrzeli

(zmniejszone opory oddechowe).



Rozszerzenie naczyń krwionośnych skóry, a

jednocześnie zgodnie z prawem Dastre'a-Morata,

zwężenie ich we wnętrzu ciała (przemieszczenie krwi na

obwód) - upośledzenie ukrwienia i dostawy tlenu do

tkanek i narządów głębiej położonych – wyzwolenie

mechanizmów adaptacyjnych (

wzrost

liczby krwinek

czerwonych, usprawnieniem gospodarki tlenowej,

zwiększenie liczby czynnych naczyń włosowatych w

narządach wewnętrznych i mięśniach



Akcja serca wzrasta do 100-120/min, zwiększa się

pojemność minutowa oraz prędkość przepływu krwi w

naczyniach

Działanie sauny na ustrój w fazie

nagrzewania



Opory obwodowe krążenia ulegają zmniejszeniu

(rozszerzenie i zmniejszenie napięcia naczyń

obwodowych, otwarcie połączeń żylno-tętniczych



Amplituda ciśnienia krwi ulega zwiększeniu dzięki

obniżeniu wartości ciśnienia rozkurczowego (ale długie

przebywanie w saunie o bardzo wysokiej temperaturze

prowadzi do podwyższenia ciśnienia skurczowego krwi)



Zwiększenie wydzielania przez przysadkę hormonu

adrenokortykotropowego, przez nadnercza kortyzolu i

amin katecholowych, (ustępuje po kilku lub kilkunastu

godzinach)



Zwiększenie wydzielania kortyzolu podwyższa wydolność

wysiłkową



Ostatnio podkreśla się również korzystny wpływ sauny na

odporność ustroju

Działanie sauny na ustrój w fazie

ochładzania



zmniejszenie częstości akcji serca



podwyższenie ciśnienia rozkurczowego

krwi



uważa się, że intensywne ochładzanie jest

przeciwwskazane u osób z chorobą

nadciśnieniową

Wskazania do stosowania sauny

Brak jest bezpośrednich wskazań medycznych do

stosowania sauny



Pielęgnacja ciała



Odprężenie



Odpoczynek po intensywnych wysiłkach

fizycznych



Zwiększenie wydolności organizmu

Pośrednie wskazania do stosowania leczniczego

sauny obejmują:



przewlekłe schorzenia gośćcowe,



chorobę zwyrodnieniową stawów,



nadciśnienie tętnicze okresu I i I/II wg podziału

WHO



stany pourazowe narządu ruchu,



niektóre choroby skóry, np. trądzik, oraz

przewlekłe stany zapalne narządów rodnych

Przeciwwskazania do stosowania sauny



ostre i przewlekłe choroby zakaźne oraz stwierdzone ich

nosicielstwo



ostre choroby gorączkowe, w tym również początkowy okres

choroby przeziębieniowej



skłonność do krwawień



schorzenia przewlekłe, takie jak gruźlica, choroba nowotworowa



choroby nerek, wątroby oraz niedokrwistość



niektóre choroby skóry



ciąża powikłana zatruciem ciążowym lub niedokrwistością



zaburzenia wydzielania wewnętrznego, takie jak nadczynność

gruczołu tarczowego, obrzęk śluzowaty oraz niedomoga kory

nadnerczy



padaczka i stany psychotyczne



choroby układu krążenia, w tym stabilna i niestabilna choroba

wieńcowa, stany po przebytym zawale mięśnia sercowego



stany po wylewach krwawych, uogólniona miażdżyca, zarostowe

schorzenia naczyń krwionośnych oraz zakrzepowe zapalenie żył



jaskra



alkoholizm i narkomania

Zabiegi cieplne przy użyciu parafiny



Do zabiegów używa się parafiny stałej

(paraffinum solidum), która jest węglowodorem

nienasyconym otrzymywanym w procesie

destylacji frakcjonowanej ropy naftowej; wzór

sumaryczny od C

do C



Uzyskana drogą syntetyczną parafina może

zawierać w cząsteczce do 400 atomów węgla



Czysta chemicznie parafina jest ciałem stałym,

którego temperatura topnienia wynosi od 42 do

54 °C, a temperatura wrzenia 250 °C



Duża pojemność cieplna i małe przewodnictwo

cieplne czynią ją szczególnie przydatną do

zabiegów ciepłoleczniczych ze względu na

powolne oddawanie ciepła

Metodyka zabiegów



Parafinę przygotowuje się w specjalnej, tzw.

parafinowej kuchni. Składa się ona ze zbiornika na

parafinę oraz elektrycznego urządzenia ogrzewczego

z układem termoregulacyjnym, umożliwiającym

utrzymywanie stałej, odpowiedniej temperatury



W celu nadania parafinie właściwości plastycznych do

20 kg roztopionej parafiny stałej dodaje się 1 l

parafiny ciekłej

(paraffinum liquidum)



Parafinę można używać wielokrotnie po oczyszczeniu

i wyjałowieniu w temperaturze do 100 °C



W warunkach domowych parafinę do zabiegów

przygotowuje się w naczyniu zanurzonym w kąpieli

wodnej.

Okład parafinowy (metoda 1)



Parafiną o temperaturze ok. 60 °C pokrywa

się za pomocą płaskiego pędzla miejsce

poddane okładowi tak długo, aż jej warstwa

osiągnie grubość 1-2 cm



Ponieważ pierwsza warstwa parafiny

szybko stygnie, stanowi więc ona niejako

ochronę przed nadmiernym przegrzaniem

skóry



Nałożoną na skórę warstwę parafiny owija

się dokładnie papierem woskowym, ceratką

lub folią plastykową i ciepłym kocem



Czas zabiegu wynosi 30-60 min.

Okład parafinowy (metoda 2)



Na skórę pokrytą cienką warstwą

parafiny nakłada się zamoczoną w

parafinie pikowaną „kołderkę",

składającą się z kilku lub kilkunastu

warstw gazy o odpowiednich rozmiarach



Całość owija się dokładnie papierem

woskowym, ceratką lub folią plastykową i

ciepłym kocem



Czas zabiegu wynosi 30-60 min.

Okład parafinowy (metoda 3 - tzw. skarpetki

lub rękawice parafinowe)



Przez kilkakrotne zanurzenie stopy lub dłoni w

parafinie uzyskuje się odpowiednio grubą jej

warstwę



Kończynę owija się dokładnie papierem woskowym,

ceratką lub folią plastykową i ciepłym kocem



Czas zabiegu wynosi 30-60 min.

Kąpiel parafinowa miejscowa



. Zabieg ten wykonuje się w specjalnej

wannie, przystosowanej kształtem do

kończyny górnej lub dolnej



Urządzenie ogrzewcze, znajdujące się w

ścianie naczynia, umożliwia

utrzymywanie stałej temperatury

parafiny w granicach

40-50 °C



Czas kąpieli wynosi 30-50 min

Lecznicze działanie parafiny



Skutki lecznicze zabiegów parafinowych są związane z

właściwościami fizycznymi parafiny



Dzięki dużej pojemności cieplnej i ograniczonemu przewodnictwu

cieplnemu utrzymuje ona długo ciepło i wolno oddaje je otoczeniu



Przy stygnięciu wykazuje właściwość zmniejszania swej objętości o

10-20%, w związku z czym warstwa parafiny, obejmująca np.

kończynę, wywiera na nią ucisk, który dodatkowo zwiększa się przy

wzroście objętości przegrzanej w czasie zabiegu kończyny- zwiększa

to z jednej strony przekazywanie tkankom ciepła, z drugiej zaś -

dzięki uciśnięciu naczyń skórnych - zmniejsza odprowadzanie ciepła z

prądem krwi



Temperatura skóry pod okładem waha się od 39 do 41 °C (jest

optymalna dla wzmożenia aktywności procesów przemiany

tkankowej)



Bezpośrednio po zdjęciu okładu parafinowego skóra jest spocona,

blada i gorąca, po czym szybko ulega zaczerwienieniu w wyniku

rozszerzenia naczyń



Właściwości fizyczne parafiny sprawiają, że zabiegi wykonane przy jej

użyciu usprawniają:

krążenie w naczyniach włosowatych skóry

wzmagają procesy utleniania tkankowego i ułatwiają resorpcję i

wydalanie z tkanek toksycznych produktów procesu zapalnego

Leczenie zimnem



Polega na obniżaniu temperatury tkanek



W zależności od rodzaju zastosowanej

metody oziębienie tkanek zachodzi drogą

przewodzenia lub przenoszenia ich energii

cieplnej do użytego w danej metodzie

środowiska oziębiającego o odpowiednio

niskiej temperaturze

Podział zabiegów leczniczych z wykorzystaniem

niskich temperatur



Miejscowe



obniżenie temperatury skóry i

tkanek głębiej położonych



Ogólne



oziębienie całego ustroju ze

wszystkimi tego faktu następstwami

fizjologicznymi



Intensywność wymienionych zabiegów zależy

od:

temperatury

przyjętego w danej metodzie sposobu

oziębiania

powierzchni ciała poddanej

zabiegowi

czasu jego trwania

Inne zastosowania niskich temperatur w

medycynie



Kriochirurgia - kontrolowane zamrażanie, aż do

nieodwracalnego uszkodzenia, patologicznie

zmienionych tkanek



Zabiegi te znajdują zastosowanie w:

dermatologii

chirurgii

okulistyce

laryngologii

ginekologii



Zaletą ich, w porównaniu z klasycznymi metodami

chirurgicznymi, jest bezbolesność, prawie całkowite

wyeliminowanie krwawienia oraz powstanie w ich

następstwie w miarę kosmetycznej blizny skóry



Nie obarczają one chorego i mogą być wykonywane

bez względu na wiek oraz choroby współistniejące

Wpływ zimna na organizm



Reakcje ustroju na zimno można podzielić na miejscowe

oraz ogólnoustrojowe



Uruchamiają one adaptacyjne mechanizmy regulacji

cieplnej ustroju, mające na celu zmniejszenie utraty ciepła



Nasilenie gry naczyniowej zależy zarówno od temperatury,

jak i od szybkości jej obniżania w czasie



Reakcje naczynioruchowe są najsilniej wyrażone w obrębie

kończyn górnych i dolnych



Reakcje naczynioruchowe są wyjątkowo słabe w skórze

głowy W spoczynku w temperaturze 4 °C utrata ciepła z

tego rejonu wynosi aż 40% całkowitej ilości ciepła

powstającej w ustroju



Drżenie z zimna



polega ono na występujących w

warunkach oziębienia ustroju mimowolnych drobnych

skurczach mięśni, będących źródłem energii cieplnej



Aktywacja układu adrenergicznego oraz występujące w

tych warunkach zwiększenie przemiany materii, mające na

celu wyrównanie utraty ciepła

Reakcje naczyń na działanie zimna



Obniżenie temperatury otoczenia do wartości

niższych od obojętnego punktu cieplnego skóry,

uruchamia adaptacyjne mechanizmy regulacji

cieplnej ustroju, mające na celu zmniejszenie

utraty ciepła



W pierwszej fazie krótkotrwałego działania zimna

skóra jest blada



skurcz naczyń krwionośnych

skóry i tkanki podskórnej występujący pod

wpływem niskich temperatur, zmniejsza przepływ

krwi i ogranicza w ten sposób oddawanie ciepła

otoczeniu. Zachodzi ona w wyniku wyładowań

powstałych we włóknach współczulnych

unerwiających naczynia krwionośne

Zimne zabiegi miejscowe



masaż lodem, nacieranie lodem (nie

znajdują obecnie szerszego zastosowania)



zimne okłady lub zawijania



oziębienie przy użyciu ciekłego chlorku etylu



miejscowe zabiegi wykonywane przy użyciu

gazów chłodzących

Zimne okłady lub zawijania



chusty oziębione do żądanej temperatury, worki

gumowe (plastykowe) napełnione zimną wodą

lub lodem



woreczki z tworzywa sztucznego, zawierające

specjalny żel. Oziębione w zamrażalniku są

bardzo łatwe w użyciu.



W niektórych uzdrowiskach wykonuje się zimne

okłady z solanki



gąbkę wiskozową moczy się

w solance, następnie wkłada do woreczka ze

sztucznego tworzywa i oziębia w zamrażalniku

do temperatury ok. -20 °C. Zachowanie tej

temperatury jest ważne, ponieważ w niższej

temperaturze (ok. - 30 °C) zwilżone solanką

gąbki tracą elastyczność, co utrudnia wykonanie

zabiegu

Oziębienie przy użyciu ciekłego chlorku

etylu



Wydobywający się z pojemnika ciekły

chlorek etylu działa silnie oziębiające w

wyniku jego rozprężania oraz pobierania

ciepła na parowanie



Jest on stosowany do znieczulenia w

małych zabiegach chirurgicznych oraz

urazach sportowych

Wykonanie zabiegu krioterapii miejscowej



W czasie zabiegu należy wykonywać ruchy okrężne

nad powierzchnią ciała objętą zabiegiem, aby

uniknąć grożącego odmrożeniem, punktowego

działania gazu



Jeśli zabieg dotyczy stawu, poleca się wykonywanie

ruchów czynnych w czasie oziębiania, a po jego

zakończeniu — intensywnych ćwiczeń ruchowych



Zabieg, w zależności od wskazań i tolerancji chorego,

trwa 1-3 min i może być powtarzany trzykrotnie w

czasie dnia



Należy pamiętać, aby skóra w okolicy zabiegu była

przed jego wykonaniem dokładnie osuszona



Zabieg powinien być wykonywany przez

kwalifikowany personel i nadzorowany przez lekarza

Wskazania do stosowania zimnych zabiegów

miejscowych

1) choroby narządu ruchu:

stany po urazach i przeciążeniach (w czasie do 5 dni od urazu),

obrzęk po złamaniu kości oraz zwichnięciach i skręceniach stawów,

ostre zapalenia tkanek miękkich okołostawowych

2) choroby gośćcowe:

reumatoidalne zapalenie stawów w

okresie ostrym oraz

zaostrzenia,

artropatia łuszczycowa,

stany bólowe w przebiegu choroby

zwyrodnieniowej stawów,

zespoły zapaleń okołostawowych w

okresie ostrym,

ostra postać dny

choroby układu nerwowego:

nerwobóle nerwów obwodowych oraz zespoły bólowe rwy

kulszowej i

ramiennej w okresie ostrym,

stany wzmożonego napięcia mięśni - jako przygotowanie do

kinezyterapii

Przeciwwskazania do stosowania zimnych

zabiegów miejscowych



stany nadwrażliwości na zimno



choroby, w których jest ono czynnikiem

wywoławczym, jak np. krioglobulinemia,

hemoglobinuria napadowa nocna, zespół

Raynauda i in.



zespół Sudecka



zmiany skóry popromienne



zapalenie miedniczek nerkowych



zapalenie pęcherza moczowego



stany wyniszczenia i osłabienia



odmroziny



zespoły ciasnoty przedziałów powięziowych

Ogólna terapia zimnem



W 1989 r. we Wrocławiu, powstał

pierwszy polski prototyp komory

kriogenicznej (trzeci w świecie)



Zabiegi w kriokomorze

poprawiają skuteczność kinezyterapii

przeprowadzanej bezpośrednio po

zabiegach

Zasada działania kriokomory



Kriokomora składa się z dwóch pomieszczeń

przedsionka (temperatura ok. -60 °C)

komory właściwej (temperatura w zakresie -110 °C

do -160 °C)



Czynnikiem powodującym schłodzenie kriokomory jest

ciekły azot



Przed pierwszym wejściem do komory pacjent przechodzi

kwalifikację lekarską. Bezpośrednio przed zabiegiem

pacjentom mierzy się ciśnienie tętnicze krwi i

indywidualnie ustala temperaturę oraz czas zabieg



Po wejściu do przedsionka pacjent wraz z obsługą

przebywa w nim kilkanaście sekund, następnie

przechodzi do komory właściwej.

(w przypadku osób, które pierwszy raz korzystają z

krioterapii lub osób starszych, zabieg w całości jest

przeprowadzany w obecności obsługi)



Pacjenci wchodzą do kriokomory w strojach kąpielowych,

drewniakach, ciepłych skarpetach, czapkach oraz

maseczkach zakrywających usta i nos (maseczki

chirurgiczne wyłożone warstwami gazy)

Zasada działania kriokomory



Jednorazowo w kriokomorze może przebywać 5-7

osób



Powietrze w kriokomorze jest całkowicie

pozbawione zanieczyszczeń oraz wilgotności, co

sprawia, że odczucia pacjentów wchodzących do

kriokomory są zupełnie inne, niż mogłoby się

wydawać



Zabieg w kriokomorze, który trwa do 3 min,

powoduje spadek temperatury na tułowiu o ok. 3

°C, a na kończynach o ok. 12 °C. Temperatura

wnętrza ciała natomiast nie zmienia się.



Czas pobytu w kriokomorze wynosi 120-180 s,

zakres stosowanych temperatur od -110 do -160 °C

W wyniku zadziałania skrajnie niskich

temperatur w organizmie zachodzą

następujące reakcje



Spadek napięcia mięśniowego, zwolnienie

przewodnictwa nerwowego



Wzrost stężenia ACTH, kortyzonu, (3-endorfin,

adrenaliny i noradrenaliny oraz testosteronu u

mężczyzn



Skurcz naczyń krwionośnych, a następnie rozkurcz i

silne przekrwienie



Działanie przeciwbólowe,



Poprawa drenażu żylnego i limfarycznego (działanie

przeciwbólowe)

W wyniku zadziałania skrajnie niskich

temperatur w organizmie zachodzą

następujące reakcje



Pacjent po wyjściu z kriokomory czuje ciepło rozchodzące

się po całym ciele, jest rozluźniony



W znacznie mniejszym stopniu odczuwa ból



Obserwuje się również nieco lepszy nastrój, co

prawdopodobnie jest spowodowane przezwyciężeniem

bariery lęku przed przebywaniem w tak niskiej

temperaturze



Pacjent może z powodzeniem wykonywać ćwiczenia,

które w normalnych warunkach sprawiałyby mu trudność



Efekt utrzymuje się przez ok. 3 godziny



Po mniej więcej dziesięciu zabiegach można w zasadzie

stwierdzić, czy nastąpiła pożądana reakcja organizmu

Wskazania do krioterapii

ogólnoustrojowej



reumatoidalne zapalenie stawów



zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa



łuszczycowe zapalenie stawów



dyskopatia



zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa i stawów



stany pourazowe



zmiany wynikłe z przeciążeń narządu ruchu



odnowa biologiczna

Przeciwwskazania do krioterapii

ogólnoustrojowej



klaustrofobia



nadwrażliwość na zimno



niewydolność układu krążenia i oddechowego,



stany gorączkowe



zmiany zakrzepowe, zatorowe i zapalne w

układzie naczyniowym



zmiany miażdżycowe tętnic uniemożliwiające

reakcję naczyniową



otwarte rany i owrzodzenia

Document Outline