WYMAGANIA DOTYCZĄCE BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY W ZAKRESIE UŻYTKOWANIA MASZYN

WYMAGANIA DOTYCZĄCE

BEZPIECZEŃSTWA I

HIGIENY PRACY

W ZAKRESIE

UŻYTKOWANIA MASZYN

Podstawowe przepisy w zakresie bhp

przy użytkowaniu maszyn

Ustawa z dnia 26.06.1974 r. Kodeks

pracy (jednolity tekst Dz. U. z 1998 r.

Nr 21, poz. 94 ze zmianami)

Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. o

systemie oceny zgodności (Dz. U.

2004, nr 204, poz.2087 ze zmianami).

Rozporządzenie

Ministra

Pracy

Polityki Społecznej z dnia 26.09.1997

r. w sprawie ogólnych przepisów

bezpieczeństwa

higieny

pracy

(jednolity tekst Dz. U. z 2003 r. Nr 169,

poz. 1650).

Podstawowe przepisy w zakresie bhp

przy użytkowaniu maszyn

Rozporządzenie

Ministra

Gospodarki z dnia 30.10. 2002 r. w

sprawie

minimalnych

wymagań

dotyczących

bezpieczeństwa

higieny pracy (Dz. 2002, nr 191,

poz. 1596, ze zmianami)

Rozporządzenie

Ministra

Gospodarki z dnia 20 grudnia 2005

r. w sprawie zasadniczych wymagań

dla

maszyn

elementów

bezpieczeństwa (Dz. U. 2005 nr 259,

poz. 2170)

Definicja maszyny:

Zgodnie z definicją określoną w
Rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 30
października 2002 r. (Dz. U. 2003, nr 191, poz.
1596): pod pojęciem maszyny należy
rozumieć: „wszelkie maszyny i inne urządzenia
techniczne, narzędzia oraz instalacje
użytkowane podczas pracy, a także sprzęt do
tymczasowej pracy na wysokości, w
szczególności drabiny i rusztowania”.

Definicja maszyny cd.

•

to zespół sprzężonych

części lub elementów

składowych, z których przynajmniej jeden jest

ruchomy, wraz z odpowiednimi elementami

uruchamiającymi, obwodami sterowania,

zasilania, połączonych wspólnie w celu

określonego zastosowania, w szczególności do

przetwarzania, obróbki, przemieszczania lub

pakowania materiałów, np. wiertarki, szlifierki,

wózki widłowe, koparki, spychacze, żurawie

przeładunkowe, kosiarki do trawy, obrabiarki do

metalu i drewna, wtryskarki do tworzyw

sztucznych, maszyny budowlanej rolnicze,

przenośniki taśmowe itp.,

Definicja maszyny cd.

•

to zespół maszyn

, które w celu

osiągnięcia wspólnego efektu
końcowego zostały zestawione i są
sterowane w taki sposób, aby
działały jako zintegrowana całość, np.
linie montażowe, linie produkcyjne,
instalacje zrobotyzowane,
zautomatyzowane warsztaty itp.,

Definicja maszyny cd.

•

to wymienne wyposażenie

modyfikujące funkcje maszyny, które
jest wprowadzane do obrotu z
przeznaczeniem do zamontowania
przez operatora do maszyny lub
szeregu różnych maszyn, o ile
wyposażenie to nie stanowi części
zamiennej lub narzędzia, np. chwytak
do przeładunku złomu itp.

Zasadnicze wymagania

Wymagania te określone zostały w
Rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 20
grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych

wymagań

dla maszyn i elementów bezpieczeństwa (Dz. U.
2005 nr 259, poz. 2170).

zasadnicze

wymagania

zakresie

bezpieczeństwa i ochrony  zdrowia dotyczące
projektowania  i  wykonywania  maszyn  i
elementów  bezpieczeństwa  wprowadzanych
do obrotu oddzielnie;

Zasadnicze wymagania

2. procedury oceny zgodności;
3.

rodzaje

maszyn

elementów

bezpieczeństwa, dla których jest
wymagany udział jednostki notyfikowanej,
w trakcie

przeprowadzania procedury

oceny zgodności;

4. sposób oznakowania maszyn i elementów

bezpieczeństwa;

5. wzór znaku CE.

Zasadnicze wymagania

Przepisy określające zasadnicze wymagania
dla maszyn obejmują wszystkie zagrożenia,
jakie mogą stwarzać maszyny (zagrożenia
natury elektrycznej, mechanicznej,
zagrożenia termiczne, wynikające z
wywoływanych wibracji czy stwarzanego
hałasu oraz promieniowania):

Zasadnicze wymagania

•

maszyna  zaprojektowana  i  wykonana
zgodnie  z  wszystkimi  wymaganiami
jej dotyczącymi powinna nadawać się
do  realizowania  swojej  funkcji  oraz

powinno

być

możliwe

jej

regulowanie i konserwowanie w
warunkach

nie

powodujących

zagrożenia dla osób wykonujących te
czynności,

Zasadnicze wymagania

•

maszyna

powinna

być

zaprojektowana

wykonana

uwzględnieniem

nie

tylko

normalnego użytkowania, ale także
przewidywalnych

jej

zastosowań,

któryc

w sposób racjonalny można

oczekiwać,

Zasadnicze wymagania

•

maszyna powinna być wytworzona w
sposób zapobiegający ewentualnym
wypadkom

wynikającym

jej

zastosowania zarówno normalnego
jak i takiego,

które

nie zostało

przez producenta przewidziane, a
także w przypadku montażu jak
demontażu maszyny w całym okresie
jej eksploatacji,

Zasadnicze wymagania

•

maszyna  powinna  być  wykonana  z
materiałów,  które  nie  powodują
zagrożenia  dla

bezpieczeństwa i

zdrowia  osób  ją  obsługujących  oraz
osób  trzecich  (materiałów  o
odpowiedniej  wytrzymałości  m.in.  na
nacisk,

temperaturę,

substancje

chemiczne, warunki atmosferyczne),

Zasadnicze wymagania

•

dostępne części maszyny nie powinny
mieć

ostrych

krawędzi,

ostrych

naroży,

ani

chropowatych

powierzchni, które mogą spowodować
zagrożenia,

maszyna zasilana

energią elektryczną powinna być

wykonana w sposób zapobiegający
wszelkim

zagrożeniom

charakterze elektrycznym,

Zasadnicze wymagania

•

maszyna  powinna  być  wykonana  w
taki  sposób,  aby  uniknąć  ryzyka
wywołania  pożaru

lub przegrzania

oraz wybuchu.

Zasadnicze wymagania

Maszyny powinny być oznaczone w sposób
czytelny i trwały. Oznaczenie powinno zawierać co
najmniej:
1) nazwę i adres producenta;
2) oznakowanie CE;

oznaczenie serii lub typu maszyny;

numer fabryczny, jeżeli stosuje się numery

fabryczne;

rok budowy maszyny,

oznakowanie dodatkowe (np. najwyższa prędkość

elementów obrotowych maszyny, największa

średnica stosowanych narzędzi, masa, itp.)

Oznakowanie CE powinno być

umieszczone bezpośrednio na

maszynie oraz w instrukcji obsługi

dołączonej do maszyny. Oznakowanie

to powinno być widoczne (nie może

mieć mniej niż 5mm wysokości) i

czytelne (musi być łatwo dostępne) i

nie dające się łatwo usunąć.

Zasadnicze wymagania

Do maszyn powinna być dołączona instrukcja
(sporządzona

także

języku

polskim)

zawierająca

co najmniej:

informacje zamieszczone w oznaczeniu

maszyny,

wyłączeniem

numeru

fabrycznego;

informacje

ułatwiające

konserwację

maszyny, takie jak: adres importera, serwisu;

przewidywane zastosowanie maszyny,

informacje o stanowisku lub stanowiskach

roboczych, które może zajmować operator;

5) instrukcje dotyczące bezpiecznego

przekazywania

eksploatacji,

użytkowania, przemieszczania maszyny

z podaniem jej masy i masy części

maszyny,

jeżeli

mają

one

być

transportowane osobno, montażu i jej

demontażu,

regulacji,

konserwacji,

obsługi i napraw;

6) w koniecznych przypadkach:
a)

informacje o niedopuszczalnych

sposobach użytkowania maszyny,

wskazówki szkoleniowe,

c) podstawowe

charakterystyki

narzędzi, które mogą być stosowane

w maszynie.

Minimalne wymagania

•

Minimalne

wymagania

dotyczące

bezpieczeństwa

budowy

użytkowania

sprzętu roboczego

Dyrektywa 89/665/EWG

•

Specjalne maszyny i urządzenia mobilne z

napędem silnikowym lub bez do przenoszenia

ładunków

Dyrektywa 95/63/WE

•

Prace na wysokości drabiny, rusztowania i liny

Dyrektywa 2001/45/WE

Minimalne wymagania

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI [1]
z dnia 30 października 2002 r. w sprawie

minimalnych

wymagań

dotyczących

bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie

użytkowania maszyn przez pracowników podczas

pracy. (Dz. U. Nr 191, poz.1596; zm.: Dz. U. z 2003

r. Nr 178, poz. 1745)

Wprowadza

prawa

polskiego

dyrektywę

89/665/EWG oraz 95/63/WE

Rozporządzenie z dnia 30 września 2003 r.

zmieniające

ww.

rozporządzenie

wprowadza

dyrektywę 2001/45/WE

Minimalne wymagania

•

Maszyny nabyte przed 01.01.2003 r.
powinny

być

dostosowane

minimalnych wymagań dotyczących
maszyn - § 34 rozporządzenia

•

Sprzęt do tymczasowej pracy na
wysokości powinien być do dnia
01.07.2006

dostosowany

wymagań

określonych

rozporządzeniu - § 2 rozporządzenia
zmieniającego

Minimalne wymagania

Celem dyrektywy 89/655/EWG jest zwiększenie
bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników
poprzez zapewnienie, aby udostępniane im do
wykonywania pracy maszyny i inne urządzenia
techniczne były:

•

Zgodne z minimalnymi wymaganiami

bezpieczeństwa i ochrony zdrowia

określonymi w tych dyrektywach

•

Użytkowane według ustalonych w nich

zasad

Stosowane pojęcia:

•

„maszyna” — należy przez to

rozumieć wszelkie maszyny i inne

urządzenia techniczne, narzędzia

oraz

instalacje

użytkowane

podczas pracy, a także sprzęt do

tymczasowej pracy na wysokości,

szczególności

drabiny

rusztowania;

•

„użytkowanie maszyny” — należy

przez to rozumieć wykonywanie

wszelkich czynności związanych z

maszyną, w szczególności jej

uruchamianie lub zatrzymywanie,

posługiwanie

się

nią,

transportowanie,

naprawianie,

modernizowanie, modyfikowanie,

konserwowanie i obsługiwanie, w

tym także czyszczenie;

Obowiązki pracodawców:

•

Zapewnienie

pracownikom

bezpiecznego

właściwego

wykonywanej pracy sprzętu

•

Podjęcie

środków

dla

zminimalizowania

ryzyka

obsługi

użytkowanego sprzętu

•

Poddanie kontroli pierwotnej nowo
instalowanego

sprzętu,

przeprowadzanej przez kompetentne
osoby

Obowiązki pracodawców:

•

Zapewnienie regularnych kontroli okresowych

•

Zalecanie kontroli specjalistycznych

•

Rejestrowanie i przechowywanie wyników

kontroli przez pięć lat

•

Zapewnienie,

aby

sprzęt

stwarzający

specyficzne zagrożenia był użytkowany i

konserwowany

wyłącznie

przez

upoważnionych pracowników

•

Uwzględnienie

zasad

ergonomii

przy

użytkowaniu sprzętu roboczego

Obowiązki pracodawców:

•

Czytelne informowanie pracowników o
warunkach użytkowania sprzętu,
zagrożeniach i możliwych nietypowych
sytuacjach, doświadczeniach praktycznych

•

Zapewnienie właściwych do wykonywanej
pracy szkoleń

•

Konsultowanie oraz uczestnictwo
pracowników lub ich przedstawicieli w
podejmowaniu decyzji

Minimalne wymagania
techniczne do maszyn i

innych

urządzeń technicznych:

1. Sterowanie

•

Elementy sterownicze, które mają
wpływ

bezpieczeństwo

pracowników, powinny być widoczne i
możliwe do zidentyfikowania oraz
odpowiednio oznakowane

•

Elementy,  o  których  mowa  wyżej,
powinny być usytuowane poza strefami
zagrożenia  w  taki  sposób,  aby  ich
obsługa  nie  powodowała  dodatkowych
zagrożeń; nie mogą one stwarzać także
jakichkolwiek  zagrożeń  w  związku  z
przypadkowym ich zadziałaniem

•

W  przypadku,  gdy  jest  to  konieczne,
operator  maszyny  powinien  mieć
możliwość  sprawdzenia,  z  miejsca
głównego  pulpitu  sterowniczego,  czy
nikt  nie  znajduje  się  w  strefie
niebezpiecznej.  Jeżeli  sprawdzenie
nie

jest

możliwe,

układ

bezpieczeństwa

automatycznie

powinien wysyłać akustyczny lub
optyczny sygnał ostrzegawczy przed
uruchomieniem maszyny

•

Pracownik narażony powinien mieć czas

lub środki umożliwiające uniknięcie

zagrożenia

spowodowanego

uruchomieniem

lub

zatrzymaniem

maszyny

•

Układy sterowania maszyn powinny

zapewniać

bezpieczeństwo

być

dobierane z uwzględnianiem możliwych

uszkodzeń, defektów oraz ograniczeń,

jakie

można

przewidzieć

planowanych warunkach użytkowania

maszyny

2. Uruchamianie

•

Uruchomienie

maszyny

powinno

być

możliwe tylko poprzez celowe zadziałanie na

przeznaczony

tego

celu

układ

sterowania. Ww. stosuje się do: ponownego

uruchomienia maszyny po jej zatrzymaniu,

bez względu na przyczynę zatrzymania;

sterowania, w przypadku znaczących zmian

parametrach

pracy

maszyny,

szczególności prędkości i ciśnienia, o ile

ponowne uruchomienie maszyny lub zmiana

w jej parametrach pracy nie stwarzają

zagrożenia

2. Uruchamianie

•

Przepisów ww. nie stosuje się do
ponownego uruchomienia lub
zmian

parametrów

pracy

maszyny, o ile są spowodowane
prawidłowym cyklem roboczym
urządzenia automatycznego

3. Zatrzymywanie

•

Maszyny wyposaża się w układ
sterowania

przeznaczony

całkowitego

bezpiecznego

ich

zatrzymywania

•

Każde stanowisko pracy wyposaża się
w  element  sterowniczy  przeznaczony
do  zatrzymywania  całej  maszyny  lub
niektórych jej części, w zależności od
rodzaju  zagrożenia  tak,  aby  maszyna
była bezpieczna

•

Układ

sterowania

przeznaczony

zatrzymywania maszyny powinien mieć

pierwszeństwo przed układem sterowania

przeznaczonym do jej uruchamiania

•

Zasilanie energią odpowiednich napędów

maszyny odłącza się w przypadku

zatrzymania

maszyny

lub

jej

niebezpiecznych części

•

względu

zagrożenia,

jakie

stwarzają maszyny, w zależności od

czasu ich zatrzymywania, wyposaża się je

w urządzenie zatrzymania awaryjnego

4. Inne

•

Maszyny wyposaża się w środki
ochrony

przed

zagrożeniami

spowodowanymi

emisją

lub

wyrzucaniem

substancji,

materiałów lub przedmiotów

•

Maszyny

stwarzające

ryzyko

upadku  przedmiotów  lub  ich
wyrzucenia  wyposaża  się  w
środki  ochrony  odpowiednie  do
występującego ryzyka

•

Maszyny

stwarzające

zagrożenie

emisją gazu, oparów, płynu lub pyłu
wyposaża się w odpowiednie obudowy
lub urządzenia wyciągowe znajdujące
się w pobliżu źródła zagrożenia

•

Maszyny oraz ich części, o ile jest to
konieczne

dla

zapewnienia

bezpieczeństwa

zdrowia

pracowników, mocuje się za pomocą
odpowiednich zaczepów lub innych
podobnych

urządzeń

celu

zapewnienia ich stateczności

•

Jeżeli występuje ryzyko
oderwania lub rozpadnięcia
się części maszyn
powodujące zagrożenie dla
bezpieczeństwa i zdrowia
pracowników, pracodawca
powinien zastosować
odpowiednie środki ochronne

5. Osłony

•

W przypadku wystąpienia ryzyka
bezpośredniego kontaktu z ruchomymi
częściami maszyn, mogącego powodować
wypadki, stosuje się osłony lub inne
urządzenia ochronne, które zapobiegałyby
dostępowi do strefy zagrożenia lub
zatrzymywałyby ruch części
niebezpiecznych

•

powinny mieć mocną (trwałą) konstrukcję

•

nie mogą stwarzać zagrożenia

•

nie mogą być łatwo usuwane lub
wyłączane ze stosowania

•

powinny być usytuowane w
odpowiedniej odległości od strefy
zagrożenia

•

nie powinny ograniczać pola
widzenia cyklu pracy urządzenia

6. Inne

•

Miejsca i stanowiska pracy lub

konserwacji maszyn odpowiednio

oświetla się, stosownie do

wykonywanych czynności

•

Części maszyn o wysokiej lub bardzo

niskiej temperaturze zabezpiecza się w

celu uniknięcia ryzyka ich dotknięcia

lub zbliżenia się do nich

•

Urządzenia ostrzegawcze maszyn

powinny być jednoznaczne, łatwo

dostrzegalne i zrozumiałe

•

Maszyny użytkuje się tylko w

procesach i warunkach, dla których

są przeznaczone

•

Wykonywanie

prac

konserwacyjnych

powinno

być

możliwe podczas postoju maszyny.

Jeżeli jest to niemożliwe, w celu

wykonania tych prac stosuje się

odpowiednie środki ochronne albo

prace te wykonuje się poza strefami

niebezpiecznymi

•

W przypadku, gdy dla danej maszyny

jest

przewidziane

prowadzenie

dziennika

konserwacji

maszyn,

prowadzi się go na bieżąco

•

Maszyny wyposaża się w: 1) łatwo

rozpoznawalne urządzenia służące do

odłączania od źródeł energii; ponowne

przyłączenie maszyny do źródeł energii

nie może stanowić zagrożenia dla

pracowników; 2) znaki ostrzegawcze i

oznakowania

konieczne

zapewnienia

bezpieczeństwa

pracowników.

6. Inne cd.

•

Powinny być zastosowane
rozwiązania zapewniające
bezpieczny dostęp i przebywanie
pracowników w obszarach
produkcyjnych oraz strefach
ustawiania i konserwowania
maszyn.

Maszyny odpowiednio zabezpiecza się w celu

ochrony pracowników przed:

1) ryzykiem pożaru, przegrzania lub

uwolnienia się gazu, pyłu, płynu oraz innych
substancji wytwarzanych, używanych lub
zmagazynowanych w maszynach;

2) ryzykiem wybuchu urządzenia lub

substancji wytwarzanych, używanych albo
zmagazynowanych w maszynach;

3) zagrożeniami wynikającymi z

bezpośredniego lub pośredniego kontaktu z
energią elektryczną.

•

Maszyny przewożące pracowników
tak się wyposaża, aby
zminimalizować związane z tym
ryzyko dla pracowników podczas
jazdy; wyposażenie to powinno
również uwzględnić ryzyko kontaktu
lub dostania się pracownika pod koła
albo gąsienice maszyn

•

W przypadku, gdy niezamierzone
zablokowanie układu napędowego
między ruchomą maszyną a jej
wyposażeniem lub urządzeniem
holowanym mogłoby spowodować
powstanie ryzyka, maszynę
dostosowuje się lub wyposaża w
taki sposób, aby zapobiec
blokowaniu układów napędowych

•

Jeżeli nie jest możliwe uniknięcie
blokowania układów
napędowych, stosuje się wszelkie
możliwe środki zapobiegające
zagrożeniu bezpieczeństwa i
zdrowia pracowników

Minimalne wymagania

techniczne do maszyn i

innych urządzeń

technicznych

•

Mobilnych z napędem lub bez –
ochrona przed wciągnięciem pod
koła lub gąsienice pojazdu,
zabezpieczenie przed przewróceniem
lub jego skutkami, specyficzne
wymagania dotyczące sterowania