2006/2007
Marlena Kossakowska
1
Marlena Kossakowska
Wykład 9. Relacja pacjent – klinicysta
(lekarz, psycholog, pielęgniarka)
2006/2007
Marlena Kossakowska
1
Marlena Kossakowska
Wykład 9. Relacja pacjent – klinicysta
(lekarz, psycholog, pielęgniarka)
2006/2007
Marlena Kossakowska
2
Dlaczego ważna jest efektywna
komunikacja między pacjentem a
lekarzem?
Jest istotną drogą do diagnozy (np.
wywiad)
Efektywna komunikacja czyni efektywną
terapię
Efektywne leczenie = efektywna
komunikacja + technologia +
2006/2007
Marlena Kossakowska
3
Perspektywy relacji P-L
Pacjent jako dewiant – lata 50, 60:
pacjent w centrum uwagi, to on czyni
komunikację zaburzoną, celem lekarza
było zbadać, co nie tak jest w pacjencie,
pacjent jest odpowiedzialny za swój stan
(kwestionariusze, analiza interakcji)
2006/2007
Marlena Kossakowska
4
Perspektywy relacji P-L cd
Lekarz autorytarny – lata 60, 70: za relację P-L
odpowiedzialny jest lekarz, style komunikacyjne u
lekarzy (Byrne, Long, 1976):
1/ skoncentrowany na pacjencie - lekarz korzysta z
wypowiedzi pacjenta słuchając go, nie
komunikując się z nim z własnej inicjatywy;
2/ skoncentrowany na lekarzu – lekarz przede
wszystkim zadaje pytania, bada pacjenta, korzysta
ze swojej wiedzy i umiejętności, aby postawić
diagnozę
2006/2007
Marlena Kossakowska
5
Perspektywy relacji P-L cd
Diada interaktywna – lata 80, 90, obecna
dekada: pacjent i lekarz uczestniczą w
konwersacji na równych prawach, są
wrażliwi nie tylko na komunikację
werbalną, ale także na niewerbalną, pod
uwagę bierze się aspekty różnic
kulturowych między rozmówcami, wspólnie
dochodzi się do tego samego celu.
2006/2007
Marlena Kossakowska
6
Błędy komunikacyjne ze strony
lekarzy i innych specjalistów
służby zdrowia (SZ)
Nie słuchanie
Rys. Marek Polański
23% przypadków
pacjent jest
wysłuchiwany
przez lekarza, w
69% przypadków
lekarz przerywa
pacjentowi po ok.
śr. 18 sek.
(Beckman,
Frankel, 1984)
2006/2007
Marlena Kossakowska
7
Błędy komunikacyjne ze strony
lekarzy i innych specjalistów SZ
cd.
Nadużywanie żargonu medycznego przez
lekarzy, powody:
1/ żeby pacjenci nie zadawali zbyt wielu pytań
2/ żeby ukryć, że lekarz czegoś nie rozumie
3/ brakuje nie medycznych sposobów
wyjaśnień (edukacja medyczna)
4/ niepewność z tego jak i co mówić
pacjentowi
2006/2007
Marlena Kossakowska
8
Błędy komunikacyjne ze strony
lekarzy i innych specjalistów SZ
cd.
Używanie zbytnich uogólnień lub
infantylizowanie, lekarze przeceniają
możliwości rozumienia przez pacjenta
języka, jakim komunikowana jest diagnoza,
czy sposoby leczenia (m.in. Waitzkin, 1985)
Depersonalizacja pacjenta – zanotowano
sporą liczbę komplikacji sercowych po
obchodzie (Jarvinen, 1955)
2006/2007
Marlena Kossakowska
9
Błędy komunikacyjne ze strony
lekarzy i innych specjalistów SZ
cd.
Komunikowanie się w określonym stanie
emocjonalnym (depresja, złość): kobiety,
które uzyskiwały informacje nt. swojego
wyniku badania mammograficznego od
lekarza smutnego: 1/ mniej zapamiętywały
informacji z tej rozmowy, 2/ spostrzegały
swoją sytuację bardziej poważną niż była w
rzeczywistości, 3/ miały wyższy poziom lęku,
4/ miały przyspieszony puls (Shapiro i in.,
1992).
2006/2007
Marlena Kossakowska
1
0
Błędy komunikacyjne ze strony
lekarzy i innych specjalistów SZ
cd.
Uprzedzanie się do pacjentów (ze
względu na płeć, rasę, status społeczny,
wiek itp.): lekarze wolą pacjentów –
mężczyzn, wolą tych bardziej zdrowych,
wolą chorych acute
2006/2007
Marlena Kossakowska
1
1
Błędy komunikacyjne ze
strony pacjentów
•Lęk
Rys. Marek Polański
2006/2007
Marlena Kossakowska
1
2
Błędy komunikacyjne ze strony
pacjentów cd
Niższa inteligencja
Uprzednie doświadczenie z chorobą (mniej
zniekształceń)
Inny punkt widzenia pacjenta (skupiony na
doznaniach)
Błędne wskazówki z powodu błędnych przekonań
np. nawet 2/3 wizyt u lekarza pacjenci umawiają
sądząc, że są chorzy na bardzo poważną
chorobę (Reader i in., 1957).
2006/2007
Marlena Kossakowska
1
3
Błędy komunikacyjne wynikające
z interakcji P-L
Brak informacji zwrotnych od pacjenta,
lekarz nie może nic poprawić, bo pacjent
się już nie pojawił w gabinecie.
Informacja zwrotna negatywna nie
sprzyja np. zmianie zachowań.
2006/2007
Marlena Kossakowska
1
4
Skutki złej komunikacji L-P
Nie respektowanie zaleceń lekarskich:
15-93% pacjentów nie podporządkowuje
się zaleceniom medycznym !! (m.in.
Kaplan, Simon, 1990), Matter i in. (1975)
wskazują, że tylko 5% rodziców poddaje
planowanemu leczeniu infekcje uszu
swoich u dzieci
2006/2007
Marlena Kossakowska
1
5
Korzyści z efektywnej
komunikacji pacjent -
klinicysta
Wzrasta zadowolenie pacjenta z opieki medycznej
Chętne respektowanie zaleceń lekarskich, co
czyni leczenie skutecznym
Zmniejszenie lęku i stresu związanego z
chorowaniem i leczeniem
Lepsze zdrowie psychiczne wśród lekarzy
Prewencja chorób
Szybszy powrót do zdrowia po zabiegach
chirurgicznych
Krótszy pobyt w szpitalu
2006/2007
Marlena Kossakowska
1
6
Bariery w promowaniu zdrowych
relacji P-L
Przekonanie, że umiejętności komunikacyjne są wrodzone, a
nie nabyte w procesie treningu
Przekonanie, że efektywna komunikacja (zwłaszcza aktywne
słuchanie) może osłabiać zasoby lekarza do radzenia sobie z
trudnymi sytuacjami (tragedią ludzką), bo skupia się
Przekonanie, że kompetencje społeczne nie są skorelowane
z kompetencjami technicznymi lekarza
Cynizm lekarzy nabyty w trakcie studiowania
Konieczność ciągłego medycznego doskonalenia się lekarzy
nie pozwala im skupić się nad rozwijaniem się kompetencji
komunikacyjnych (brak siły, czasu, pieniędzy).
2006/2007
Marlena Kossakowska
1
7
Poprawianie komunikacji P-L
Szkolenie lekarzy w kompetencjach
komunikacyjnych powinno być: łatwe, szybkie,
automatycznie wdrażane, koniecznie w miejscu
pracy (coaching), ze sprzężeniami zwrotnymi
(przy użyciu video), pokazy właściwej i
niewłaściwej komunikacji, ćwiczyć aspekty
komunikacji niewerbalnej, trenować przykłady
konkretnych przypadków (praca z pacjentem,
milczącym, nieśmiałym, z poczuciem winy itd.).
2006/2007
Marlena Kossakowska
1
8
Co powoduje, że pacjent
będzie współpracował z
lekarzem?
Podejmie decyzję o podjęciu zaleconego leczenia: OK, zażyję
to lekarstwo.
Zrozumie działanie leku, konieczność zabiegu: Na co to jest?
Jak to działa?
Będzie zadowolony z kontaktu z lekarzem: On/ona jest w
porządku, mogę mu/jej zaufać.
Zauważa pozytywny rezultat leczenia: To mi pomaga!
Zaangażuje się w leczenie (także ekonomicznie): Zapłaciłem
mu, muszę zażyć to lekarstwo, szkoda byłoby to zmarnować.
Jestem kobietą, jestem biała, jestem już stara (czynniki
demograficzne)
Nie unika informacji o zagrożeniu: Widzę, że jestem chory,
muszę coś z tym zrobić.
2006/2007
Marlena Kossakowska
1
9
Jak wpłynąć na pacjenta, aby respektował
zalecenia lekarza (pacjent współpracujący) ?
Wskazówki dla lekarza (za: Taylor, 1995)
Efektywna komunikacja werbalna (prostota,
klarowność, unikanie żargonu…)
Dostrojona komunikacja niewerbalna (postawa ciała,
uśmiech, modulacja głosu…)
Pomoc w zapamiętywaniu form leczenia
(zapisywanie, ulotki, pojemniczki, budziki,
powtarzanie…)
Wzmacniaj pozytywnie wysiłki pacjenta
Zaangażuj rodzinę w kontrolę zaleceń lekarskich
przez pacjenta
2006/2007
Marlena Kossakowska
2
0
Jak wpłynąć na pacjenta, aby
respektował zalecenia lekarza
(pacjent współpracujący) ?
Wskazówki dla lekarza.
Rys. Marek Polański
2006/2007
Marlena Kossakowska
2
1
Miejsce psychologa wśród
innych specjalistów
Model laboranta
Model technika
Model konsultanta
Model członka teamu
(Obuchowski, 1973)
2006/2007
Marlena Kossakowska
2
2
Obecne trendy w badaniach nad
relacją L-P
1. Badania nad różnicami płciowymi w
zakresie komunikowania:
Lekarki chętniej koncentrują się na
pacjentach, ich koledzy natomiast są
bardziej dyrektywni i kontrolujący (van der
Brink-Muinen i in., 2002)
Pacjenci (obojga płci) chętniej komunikują się
z lekarzami – kobietami (Hall, Roter, 2002)
2006/2007
Marlena Kossakowska
2
3
Obecne trendy w badaniach
nad relacją L-P cd
2. Różnice kulturowe w komunikacji P-L
Lekarzom trudniej się komunikuje z
osobami, które pochodzą z innej kultury,
zazwyczaj uzyskują mniej informacji od
takich pacjentów, trudniej im podjąć
decyzje, prezentują gorsze umiejętności
społeczne (Ashton i in., 2003).
2006/2007
Marlena Kossakowska
2
4
Obecne trendy w badaniach
nad relacją L-P cd
3. Komunikacja między lekarzem i osobą
niepełnosprawną.
4. Badania nad zgodnością zachowań
pacjenta z zaleceniami lekarza
(concordance) zamiast badań nad
uległością (compliance).
5. Rola komunikacji niewerbalnej.
6. Rola komunikacji L-P w radzeniu sobie z
chorobą przewlekłą.
2006/2007
Marlena Kossakowska
2
5
Obecne trendy w badaniach
nad relacją L-P cd
7. Wpływ technologii komputerowej na
komunikację L-P
Rys. Julian Bogdanowicz