CZYNNIKI WYSTĘPUJĄCE
W ŚRODOWISKU PRACY
CZYNNIKI WYSTĘPUJĄCE
W ŚRODOWISKU PRACY
Czynniki występujące w środowisku
pracy
• A. Czynniki niebezpieczne (urazowe),
które
działając na człowieka mogą spowodować uraz (wypadek przy
pracy).
Rozróżnia się kilka podstawowych grup zagrożeń spowodowanych
tymi czynnikami:
• zagrożenie elementami ostrymi lub wystającymi,
• zagrożenie elementami ruchomymi i luźnymi,
• zagrożenie porażeniem prądem elektrycznym,
• zagrożenie poparzeniem,
• zagrożenie związane z przemieszczaniem się ludzi,
• zagrożenie pożarem lub/i wybuchem.
Zagrożenia te należą do czynników fizycznych działających na
człowieka w sposób nagły.
• B. Czynniki uciążliwe -
mogą spowodować obniżenie
sprawności fizycznej i psychicznej pracownika.
Czynniki występujące w środowisku
pracy
• C. Czynniki szkodliwe -
mogą spowodować zatrucia a
nawet śmierć.
Czynniki niebezpieczne, uciążliwe i szkodliwe dzielimy na:
• Czynniki fizyczne, do których zaliczamy: hałas, drgania
mechaniczne (wibracje), promieniowanie optyczne,
elektromagnetyczne, laserowe, jonizujące, prąd elektryczny,
mikroklimat.
• Czynniki chemiczne: substancje toksyczne, drażniące, uczulające,
rakotwórcze, mutagenne, substancje upośledzające funkcje
rozrodcze.
• Czynniki biologiczne: mikroorganizmy roślinne i zwierzęce
(bakterie, wirusy, riketsje, grzyby, pierwotniaki),
• Czynniki psychofizyczne: obciążenie fizyczne (statyczne i
dynamiczne), obciążenie psychonerwowe (obciążenie umysłu,
niedociążenie, przeciążenie percepcyjne, obciążenie emocjonalne).
• Czynniki niebezpieczne (urazowe). Ponad 80% wypadków w
przemyśle przetwórczym wynika z bezpośredniego kontaktu
człowieka z ruchomymi elementami maszyn, oprzyrządowania,
wyposażenia technologicznego, ostrymi krawędziami, wystającymi
elementami, przemieszczeniem się materiału czy naruszeniem
konstrukcji.
Czynniki występujące w środowisku
pracy
Źródła czynników niebezpiecznych (urazowych) to głównie:
• obracające się wały, sprzęgła, wrzeciona, głowice,
• miejsca zbiegania się dwóch obracających się elementów,
• koła zębate, koła cierne, walce zgniatające, wałki pociągowe,
• części wchodzące w skład napędów i przekładni (koła, pasy, kliny, ślimaki),
• miejsca zbiegania się koła i zębatki,
• miejsca zetknięcia się korbowodu lub drążka z kołem, wykorbieniem lub
tarczą,
• miejsca stykania się części wykonujących ruch (stoły przesuwne, podajniki);
• miejsca między stałymi częściami maszyn a poruszającymi się dźwigniami,
• miejsce zetknięcia się walca i stołu (kruszenie, zgniatanie),
• obracające się narzędzia tnące,
• narzędzia poruszające się ruchem liniowym (posuwisto-zwrotnym),
• wystające niebezpieczne ostre elementy.
Przy obsłudze maszyn urazy są głównie wynikiem: uderzenia,
wciągnięcia między ruchome elementy, zgniecenia, odprysków
obrabianego materiału czy zużytych lub obluzowanych części maszyn.
Dlatego przepisy wprowadzają wymogi osłaniania ruchomych części
maszyn, napędów, pasów, taśm, łańcuchów lub zabezpieczenia ich w inny
sposób.
Czynniki występujące w środowisku
pracy
• Osłony to wszelkiego rodzaju urządzenia stanowiące materialną
przegrodę między człowiekiem a niebezpiecznym czynnikiem
mechanicznym, przeznaczone specjalnie do zapewnienia ochrony
człowieka. Funkcje osłony mogą zatem spełniać również pokrywy,
drzwi, ogrodzenia itp.
Rozróżniamy dwa rodzaje osłon:
• osłony stałe nie zmieniające swego położenia w stosunku do
maszyny, urządzenia, narzędzia na skutek przyspawania lub
mocowania na śruby, nakrętki tak, że usunięcie lub otwarcie jej bez
użycia narzędzi jest niemożliwe,
• osłony ruchome zwykle połączone z elementami mechanicznymi
maszyny (np. zawiasy, prowadnice), które mogą być otwierane bez
użycia narzędzi.
• Osłony powinny spełniać następujące wymagania:
• mieć trwałą konstrukcję,
• być trudne w usuwaniu,
• być usytuowane w odpowiedniej odległości od strefy niebezpiecznej,
• nie przesłaniać pola widzenia podczas pracy,
• same nie stwarzać dodatkowego zagrożenia,
• muszą umożliwiać wykonywanie pracy na maszynie oraz jej
konserwację.
Czynniki występujące w środowisku
pracy
• Likwidacja lub ograniczenie oddziaływania czynników
niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych na pracownika powinny
być podstawowym obowiązkiem pracodawcy. Każdy z tych
czynników występujący w procesie pracy powinien być analizowany
pod kątem oddziaływania na człowieka i możliwości jego eliminacji
lub ograniczenia.
• Podstawowe zasady likwidacji lub ograniczenia
wpływu tych czynników na pracownika to:
• 1. Eliminacja źródeł czynników niebezpiecznych i szkodliwych
przez:
• dobór nieszkodliwych surowców (lub zastępowanie bardziej
szkodliwych mniej szkodliwymi surowcami), półfabrykatów,
• dobór procesów technologicznych oraz maszyn i urządzeń nie
stwarzających zagrożeń czynnikami fizycznymi, chemicznymi i
biologicznymi,
• unieszkodliwianie odpadów.
Czynniki występujące w środowisku
pracy
• Podstawowe zasady likwidacji lub ograniczenia wpływu na
pracownika niebezpiecznych lub szkodliwych czynników c.d.:
• 2. Ograniczenie oddziaływania tych czynników poprzez odsunięcie
człowieka z obszaru ich oddziaływania poprzez:
• zastąpienie człowieka przez roboty,
• mechanizację, automatyzację (zdalne sterowanie i obserwowanie procesu),
• optymalne rozmieszczenie lub wydzielenie uciążliwych urządzeń,
• zapewnienie właściwego transportu surowców, półfabrykatów, wyrobów
oraz odpadów,
• stosowanie sygnalizatorów stanów niebezpiecznych lub uniemożliwienie
wejścia człowieka w strefę zagrożenia.
• 3. Ograniczenie oddziaływania na człowieka czynników
niebezpiecznych i szkodliwych poprzez osłonięcie strefy narażenia:
• stosowanie odpowiednich kubatur budynków, materiałów
dźwiękoizolacyjnych,
• hermetyzację procesów produkcyjnych przed wydostawaniem się do
otoczenia gazów, par, cieczy i ciał stałych (pyłów),
• stosowanie zbiorowych środków ochronnych w pomieszczeniach oraz na
stanowiskach pracy (osłony, ekrany, wentylacja, klimatyzacja).
Czynniki występujące w środowisku
pracy
• Podstawowe zasady likwidacji lub ograniczenia wpływu na
pracownika niebezpiecznych lub szkodliwych czynników c.d.:
• 4. Ograniczenie wpływu tych czynników przez zastosowanie ochron
osobistych:
• dobór i właściwe stosowanie ochron osobistych, w zależności od istniejących
zagrożeń,
• odpowiednie przechowywanie i konserwację ochron osobistych,
• zasady przydziału ochron osobistych,
• stosowanie znaków nakazu stosowania ochron osobistych.
• 5. Ograniczenie zagrożenia człowieka czynnikami niebezpiecznymi i
szkodliwymi przez właściwy dobór pracowników i organizację pracy oraz
oddziaływanie na bezpieczne zachowania pracowników:
• przestrzeganie przeciwwskazań zdrowotnych do zatrudnienia na danym stanowisku
pracy,
• przestrzeganie obowiązku zatrudniania pracowników o właściwych kwalifikacjach
zawodowych,
• dobór psychologiczny,
• działania organizacyjne (przerwy w pracy, rotacja, skrócony czas pracy),
• szkolenia, system kar i nagród, wpływ kierownictwa na bezpieczne zachowanie
pracowników,
• ostrzeganie o zagrożeniach i zakresie wykonywania pewnych czynności (sygnały
bezpieczeństwa, znaki i barwy bezpieczeństwa).
Hałas i wibracje w środowisku pracy
• Drgania mechaniczne to jeden z czynników fizycznych występujących w
środowisku pracy. Są to niskoczęstotliwościowe drgania rozprzestrzeniające się
w ośrodkach stałych i przekazywane przez bezpośredni kontakt z drgającym
ośrodkiem do organizmu człowieka; mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia a
nawet życia ludzkiego.
W zależności od intensywności drgań i czasu ich oddziaływania na
człowieka mogą być one:
• czynnikiem uciążliwym (utrudniającym pracę lub obniżającym zdolność do
jej wykonywania),
• czynnikiem szkodliwym (powodującym stopniowe pogarszanie stanu
zdrowia prowadzące do wystąpienia choroby zawodowej),
lub też, w skrajnych przypadkach:
• czynnikiem niebezpiecznym (powodującym natychmiastowe pogorszenie
stanu zdrowia, czyli uraz).
Hałas i wibracje w środowisku pracy
Podział drgań
Uwzględniając różny sposób oddziaływania drgań na organizm
ludzki, zależny od miejsca przenikania drgań do organizmu,
drgania można podzielić na 2 grupy:
1. Drgania ogólne przenikające do organizmu człowieka przez jego
nogi, miednicę, plecy lub boki, charakterystyczne dla zakresu
częstotliwości od 0,9 Hz do 90 Hz, (największa wrażliwość
organizmu człowieka występuje dla 0,9 Hz - 9 Hz). Oddziałują na
człowieka najczęściej poprzez podłoże, na którym pracują ludzie
lub poprzez siedziska pojazdów.
2. Drgania miejscowe przenikające do organizmu człowieka przez
kończyny górne (ręce) i są charakterystyczne dla zakresu
częstotliwości od 5,6 Hz do 1400 Hz (największa wrażliwość
organizmu występuje w zakresie 5,6 Hz -20 Hz). Oddziałują
głównie na człowieka przez używane narzędzia ręczne lub
maszyny wytwarzające drgania (wiertarki, pilarki ręczne, szlifierki,
młoty pneumatyczne).
Hałas i wibracje w środowisku pracy
Źródła drgań
Źródłem drgań o działaniu ogólnym są:
• podłogi hal fabrycznych i innych budynków oraz podesty, pomosty itp., wprawione w
drgania przez eksploatowane w nich (lub poza nimi) maszyny i urządzenia stacjonarne
i przenośne lub też przez ruch uliczny czy kolejowy,
• różnego rodzaju platformy drgające,
• siedziska i podłogi różnego rodzaju środków transportu (samochodów, ciągników,
autobusów, tramwajów itp.),
• siedziska i podłogi wszelkiego rodzaju maszyn budowlanych.
Źródłem drgań miejscowych, oddziałujących na organizm człowieka przez kończyny górne
są głównie:
• ręczne narzędzia uderzeniowe o napędzie pneumatycznym, hydraulicznym lub
elektrycznym, np. młoty, ubijaki, klucze udarowe,
• ręczne narzędzia obrotowe o napędzie elektrycznym lub spalinowym, np. wiertarki,
szlifierki, piły łańcuchowe,
• dźwignie sterujące maszyn i pojazdów obsługiwane rękami,
• źródła technologiczne, np. obrabiane elementy trzymane w dłoniach lub prowadzone
ręką przy szlifowaniu, gładzeniu, polerowaniu itp.
Należy zaznaczyć, że niektóre narzędzia ręczne zaliczane do typowych źródeł drgań
miejscowych (np. pilarki, młoty), ze względu na generację drgań o bardzo dużej
intensywności, mogą powodować przenoszenie tych drgań przez barki na tułów i głowę
i w takim przypadku są one również źródłem drgań ogólnych.
Hałas i wibracje w środowisku pracy
• Czynniki wpływające na szkodliwość
drgań
• Częstotliwość drgań
Szczególnie niebezpieczne są dla człowieka drgania o niskich częstotliwościach. Każda część
ciała i każdy narząd charakteryzują się swoją częstotliwością drgań własnych. Jeżeli
częstotliwość drgań własnych narządów człowieka pokryje się z częstotliwością drgań
urządzenia, może dojść do rezonansu („rozhuśtania”), co znacznie zwiększa amplitudę drgań
narządu i może być przyczyną zerwania ścięgien na których jest on zawieszony, krwawych
wybroczyn oraz rozległych krwotoków.
• Amplituda drgań
Im większa amplituda drgań przy danej częstotliwości, tym bardziej szkodliwe są drgania.
Ocenia się ją
•
miarą przyspieszenia drgań w m/s2.
• Reakcja organizmu na działanie drgań zależy od:
•
miejsca wnikania drgań do organizmu,
•
parametrów drgań: ich intensywności i częstotliwości,
•
kierunku propagacji (rozchodzenia się) drgań w organizmie,
•
czasu narażenia na drgania,
•
sposobu obsługi maszyn czy narzędzi (utrzymywana postawa podczas pracy, siła nacisku i
zacisku wywierana na narzędzie),
•
warunków klimatycznych otoczenia (wilgotność, temperatura),
•
właściwości osobniczych danego człowieka (cech dziedzicznych, stanu zdrowia,
przyjmowanych leków, palenia tytoniu itp.).
Hałas i wibracje w środowisku pracy
• Skutki oddziaływania drgań na
organizm człowieka
• W wyniku wibracji mogą powstać następujące zmiany
chorobowe w organizmie człowieka:
• zaburzenia w układzie krążenia (np. zespół „białych
palców” z uwagi na uszkodzenie drobnych naczyń
krwionośnych),
• zaburzenia w układzie nerwowym człowieka (złe
samopoczucie, bezsenność, zaburzenia czucia,
ograniczenie zdolności manualnych, bóle rąk i nóg),
• zaburzenia w układzie kostno-stawowym (zmiany
zwyrodnieniowe stawów nadgarstkowych, łokciowych
i kręgosłupa, torbiele kostne),
• zaburzenia pracy układu pokarmowego,
• zaburzenia ogólne, w tym wzroku, mowy, osłabienie,
zawroty głowy.
Hałas i wibracje w środowisku pracy
Metody ograniczania zagrożeń drganiami
mechanicznymi
A. Metody techniczne:
• minimalizowanie drgań u źródła ich powstawania (eliminacja luzów,
właściwy montaż maszyny i mocowanie jej do podłoża),
• minimalizowanie drgań na drodze ich propagacji (oddylatowanie
fundamentów maszyn od otoczenia, stosowanie mat, podkładek,
wibroizolatorów), automatyzacja procesów technologicznych i
zdalne sterowanie źródłami drgań.
B. Metody organizacyjno-administracyjne:
• skracanie czasu narażenia na drgania w ciągu zmiany roboczej,
• stosowanie przerw i odpoczynek w wydzielonych pomieszczeniach,
• przesuwanie do pracy na innych stanowiskach osób szczególnie
wrażliwych na działanie drgań,
• szkolenie pracowników w celu uświadomienia ich o występujących
zagrożeniach oraz w zakresie bezpiecznej obsługi maszyn i
narzędzi.
Hałas i wibracje w środowisku pracy
• HAŁAS
• Hałasem określa się wszelkie niepożądane, nieprzyjemne,
żądane, dokuczliwe, uciążliwe lub szkodliwe drgania ośrodka
sprężystego, oddziałujące za pośrednictwem powietrza na
narząd słuchu i inne zmysły oraz inne narządy.
• Drgania akustyczne polegają na ruchu drgającym
cząsteczek ośrodka sprężystego względem położenia
równowagi.
• Rozprzestrzenianie się drgań akustycznych nazywa się falą
akustyczną.
• W zależności od częstotliwości drgań akustycznych
rozróżniamy hałas:
Hałas i wibracje w środowisku pracy
Hałas i wibracje w środowisku pracy
Hałas i wibracje w środowisku pracy
Źródła hałasu:
• mechaniczne, np. hałas wywołany przez maszyny i urządzenia o napędzie
mechanicznym, elektrycznym, pneuma tycznym,
• aerodynamiczne i hydrodynamiczne, np. ruch gazów i cieczy w rurociągach,
wentylatorach,
• technologiczne, np. hałas wynikający z kruszenia, łamania materiałów.
Działanie hałasu na organizm ludzki
Skutkiem działania hałasu na organizm ludzki jest:
• uszkodzenie struktur anatomicznych narządu słuchu powodujące spadek
sprawności słuchu, aż do głuchoty włącznie,
• nerwice,
• zwiększona pobudliwość,
• bezsenność i bóle głowy,
• przedłużenie czasu reakcji na bodziec (zmniejszony refleks),
• nadciśnienie tętnicze krwi,
• choroby wrzodowe żołądka i dwunastnicy,
• osłabienie czynności narządów trawiennych,
• wzmożone napięcie mięśni,
• obniżenie odporności na choroby,
• zaburzenie wzroku, równowagi, dotyku.
Hałas i wibracje w środowisku pracy
Hałas o stosunkowo niewielkiej intensywności (75-85 dB), ale
działający nieprzerwanie przez dłuższy okres (kilka lub kilkanaście
lat), może być przyczyną powstania i rozwinięcia się w organizmie
chorób o podłożu nerwicowym.
Dopuszczalne wartości, ze względu na ochronę słuchu,
wynoszą:
• poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dnia pracy
lub tygodnia pracy nie powinien przekraczać 85 dB (zalecany próg
działania 80 dB),
• maksymalna wartość skuteczna dźwięku (maksymalny poziom
dźwięku) występująca w czasie obserwacji nie jest większa niż 115
dB,
• maksymalna wartość chwilowa poziomu dźwięku (szczytowy
poziom dźwięku) nie przekracza 135 dB.
Hałas i wibracje w środowisku pracy
Fizjologiczne ubytki słuchu
Hałas i wibracje w środowisku pracy
Metody ograniczania zagrożeń hałasem
A. Rozwiązania techniczne
Ograniczanie emisji hałasu ze źródła polega na:
• zmianie technologii,
• wymianie maszyny na cichszą,
• wyciszeniu maszyny u źródła np. w przestrzeni roboczej maszyny,
• zastosowaniu tłumików na wylotach mediów,
• zastosowaniu w konstrukcji maszyny materiałów tłumiących drgania i hałas.
Ograniczanie hałasu na drodze propagacji polega na:
• odizolowaniu maszyny od podłoża,
• zastosowaniu obudowy dźwiękoizolacyjnej maszyny,
• zastosowaniu ekranu akustycznego osłaniającego maszynę lub stanowisko pracy,
• umieszczeniu na powierzchniach ścian, stropu, podłogi materiałów
dźwiękochłonnych,
• zastosowaniu kabin dźwiękoizolacyjnych dla obsługi,
• stosowaniu ochronników słuchu.
B. Rozwiązania organizacyjno-administracyjne to:
• właściwe rozplanowanie zakładu, w tym rozmieszczenie pomieszczeń ze źródłami
hałasu,
• odsunięcie stanowisk pracy od źródeł hałasu, w tym automatyzacja i mechanizacja
procesów technologicznych,
• wydzielenie i grupowanie maszyn, które są źródłem hałasu,
• stosowanie przerw w pracy i ograniczanie czasu pracy na hałaśliwych stanowiskach.