Hans Selye

Koncepcja Selyego –

punkt wyjścia

•

poszukiwanie istoty choroby (czegoś
wspólnego dla wszystkich)

•

obserwacje takiego samego zespołu
reakcji organizmu na wstrzykiwanie
hormonów egzogennych oraz innych
„obcych” substancji

•

obserwacje tego zespołu jako reakcji na
szok termiczny, uraz, wysiłek fizyczny

Triada Selyego

•

powiększenie kory nadnerczy

•

zmniejszenie grasicy, śledziony,

węzłów chłonnych

•

owrzodzenie żołądkowo – jelitowe

•

(późniejsze odkrycia)

•

spadek wagi ciała

•

zmiany w składzie chemicznym krwi,

płynów ustrojowych i tkanek

General Adaptation

Syndrome

•

obserwowana triada to:

•

„ogólny zespół choroby”

•

zespół reakcji
przystosowawczych organizmu

•

czyli GAS

•

dalsze obserwacje GAS – zespół
przebiega w trzech fazach

Przebieg GAS

•

FAZA ALARMOWA

•

powiększenie kory nadnerczy

•

zmniejszenie grasicy i węzłów chłonnych

•

owrzodzenie żołądkowo – jelitowe

•

FAZA ODPORNOŚCI

•

odwrotne zmiany w triadzie

•

FAZA WYCZERPANIA

•

powiększenie kory nadnerczy

•

zmniejszenie grasicy i węzłów chłonnych

•

owrzodzenie żołądkowo – jelitowe

Zróżnicowanie przebiegu

GAS

•

faza alarmowa – faza wyczerpania

•

(w przypadku zadziałania bardzo silnego
czynnika szkodliwego)

•

faza alarmowa – faza odporności

•

(w przypadku, kiedy „przywykniemy” do
czynnika szkodliwego, albo kiedy po
pewnym czasie on ustępuje)

Local Adaptation

Syndrome

•

miejscowy zespół adaptacyjny, który przebiega w

tych samych fazach, ale jest zespołem zmian

specyficznych dla czynnika szkodliwego i „lokalnych”,

nie ma triady (innym przykładem LAS jest zapalenie)

•

GAS i LAS wzajemnie na siebie oddziałują, bardzo

silny LAS może wywołać GAS a występowanie GAS

może modyfikować przebieg LAS

•

faza wyczerpania może doprowadzić do śmierci, jeżeli

czynnik szkodliwy dotyka całego organizmu, czyli faza

wyczerpania obejmuje cały organizm (GAS), ale jeżeli

dotyczy tylko części organizmu (LAS), np. układu

mięśniowego i krążeniowego po wysiłku fizycznym, to

taki stan jest odwracalny i po wypoczynku układ

powraca do normy

Energia przystosowania

•

jest nieodnawialna

•

zużywa się w stresie

•

stres przyspiesza starzenie się organizmu

•

obserwacja zmian u szczurów trzymanych w

obniżonej temperaturze

– do 48 godzin – faza alarmowa
– do kilku miesięcy – faza odporności (utrzymywanie

zdolności do życia w niskiej temperaturze)

– po wielu miesiącach – faza wyczerpania (pogorszenie

zdolności do życia w niskiej temperaturze, zgon)

Konkluzja Selyego – wyczerpała się energia przystosowania

Selye - definicja stresu

•

STRES JEST STANEM, który przejawia się

swoistym zespołem, składającym się ze

wszystkich nieswoistych zmian

wywołanych w układzie biologicznym

•

stres jest stanem przejawiającym się

jako zespół

•

kryterium rozpoznania stresu jest

obserwowanie GAS

•

natężenie objawów GAS jest miarą

stresu

•

STRESOR – to czynnik wywołujący stres

Akcent psychologiczny

w badaniach Selyego

•

obserwowanie objawów reakcji
alarmowej (triada) u szczura
poddanego przymusowemu
unieruchomieniu

•

GAS pojawia się również w
odpowiedzi na zagrożenie (fizyczne
lub symboliczne), niepewność,
nadmiar lub niedostatek informacji

Alternatywne wyjaśnienie

odkrycia Selyego (Sapolsky)

•

Zaobserwowany zespół zmian zwany
stresem to nie tyle efekt obcej
substancji w organiźmie, ale efekt
urazu psychicznego spowodowanego
niezdarnością badacza w
wykonywaniu zastrzyków – igła nie
trafiała, szczury spadały, były
gonione, łapane, wyciągane zza
zlewu, robiono im ponownie zastrzyk

Choroby z przystosowania

(1/2)

•

w stresie wydzielane są hormony
przeciwzapalne (np. kortyzol) i sprzyjające
zapaleniu (np. aldosteron)

•

choroby z przystosowania to takie, w których
istotną rolę odgrywa nieprawidłowy przebieg
GAS – nadmierne lub niedostateczne
wytwarzanie hormonów stresu

Choroby z przystosowania

(2/2)

•

nadciśnienie, choroby serca i naczyń
krwionośnych, choroby nerek,
rzucawka, ostre i przewlekłe
gośćcowe zapalenie stawów, choroby
zapalne skóry i oczu, alergie, choroby
psychiczne, zaburzenia seksualne,
choroby przewodu pokarmowego,
choroby przemiany materii,
nowotwory, zaburzenia odporności

„

leczenie” stresem -

przeciwzapalne działanie

glukokortykoidów

•

wytworzenie u szczurów miejscowego ogniska
zapalnego (wstrzyknięcie obcego ciała)

•

stres - unieruchomienie

•

efekty stresu różne:

•

słaby czynnik drażniący (słabe zapalenie) -
wyleczenie

•

silny czynnik drażniący (silne zapalenie) -
pogorszenie stanu

Selye (1974)

Stress without

distress

•

stres jest nieswoistą reakcją organizmu
na wszelkie stawiane mu „żądanie”

•

...nieistotne jest, czy czynnik lub
sytuacja, jakiej stawiamy czoło, jest
przyjemna, czy nieprzyjemna. Liczy się
jedynie intensywność żądania
przystosowania się do sytuacji nowej lub
ponownego dostosowania do sytuacji...

Selye (1974)

Stress without distress

(cd.)

•

dobry i zły stres:

•

eustres i dystres

•

...nieswoiste żądanie aktywności jako
takiej jest istotą stresu...

•

...stres nie jest czymś, czego należy
unikać...

Neurobiologiczny mechanizm stresu

* oddz. zwrotne:

wzgórze

hipokamp

ciało migdałowate

podwzgórze

przysadka

** oddz. zwrotne:

ciało migdałowate

hipokamp

kora sensoryczna

WZGÓRZE

KORA

SENSORYCZNA

HIPOKAMP

CIAŁO

MIGDAŁOWATE

PODWZGÓRZE

PRZYSADKA

CZĘŚĆ

SYMPATYCZNA

AUN (**)

KORA

NADNERCZY

RDZEŃ

NADNERCZY

KORTYZOL(*)

ADRENALINA

oś HPA (

hypothalamic-pituitary-adrenal

)

* oddz. zwrotne:

wzgórze

hipokamp

ciało migdałowate

podwzgórze

przysadka

** oddz. zwrotne:

ciało migdałowate

hipokamp

kora sensoryczna

WZGÓRZE

KORA

SENSORYCZNA

HIPOKAMP

CIAŁO

MIGDAŁOWATE

PODWZGÓRZE

PRZYSADKA

CZĘŚĆ

SYMPATYCZNA

AUN (**)

KORA

NADNERCZY

RDZEŃ

NADNERCZY

KORTYZOL(*)

ADRENALINA

oś

SAM (

sympathetic-adrenal-medullary)

* oddz. zwrotne:

wzgórze

hipokamp

ciało migdałowate

podwzgórze

przysadka

** oddz. zwrotne:

ciało migdałowate

hipokamp

kora sensoryczna

WZGÓRZE

KORA

SENSORYCZNA

HIPOKAMP

CIAŁO

MIGDAŁOWATE

PODWZGÓRZE

PRZYSADKA

CZĘŚĆ

SYMPATYCZNA

AUN (**)

KORA

NADNERCZY

RDZEŃ

NADNERCZY

KORTYZOL(*)

ADRENALINA

Zróżnicowanie funkcji

osi HPA i SAM

•

Wyniki eksperymentu Lovallo (1990):

•

Warunki mobilizujące negatywnie -

•

HPA + SAM

•

Warunki mobilizujące pozytywnie -

•

SAM

Zróżnicowanie funkcji

osi HPA i SNS – model Hintona

STRES

BRAK STRESU

POBUDZENIE

BRAK POBUDZENIA

CAŁKOWITE
RADZENIE SOBIE

NIEWYDOLNOŚĆ
RADZENIA SOBIE

MOBILIZACJA

BRAK MOBILIZACJI

SAM

HPA
SAM

HPA

Przyjemny relaks

Przyjemne podniecenie

Stan neurotyczny

Depresja

Ważniejsze zmiany wywołane przez kortyzol

(aktywność systemu HPA) oraz aktywność

systemu SAM

•

HPA – kortyzol

•

zwiększona synteza

katecholamin

•

wzmożenie funkcji pamięciowej

hipokampa*

•

zwiększenie wrażliwości

wzgórza na bodźce

•

zmiana równowagi obu

systemów immunologicznych

•

osłabienie odczynów zapalnych

•

zwiększona produkcja glukozy

•

zwiększone uwalnianie kwasów

tłuszczowych

•

uwalnianie wody i

zatrzymywanie sodu w nerkach

•

podwyższona wrażliwość

receptorów alfa i beta w

adrenoreceptorach

•

SAM

•

rozszerzenie źrenic

•

rozszerzenie oskrzeli

•

przyspieszenie

częstości uderzeń serca

i zwiększenie ich siły

•

zwężenie naczyń

krwionośnych

•

zgęstnienie śliny

•

zmniejszenie

wydzielania i

perystaltyki jelit

•

rozluźnienie pęcherza

•

wydzielanie adrenaliny

Stres a odporność

immunologiczna

•

Stres, szczególnie przewlekły ma wpływ na

procesy immunologiczne organizmu

•

Wpływ stresu polega na zakłóceniu,

rozchwianiu równowagi procesów

odpornościowych

•

Dwa rodzaje odporności:

•

Th1 – komórkowa

•

Th 2 – humoralna

•

Stres osłabia komórkową, co powoduje

nadmierną aktywność humoralnej

•

Dlatego zwiększa się ryzyko nowotworów, ale

także zaburzeń atopowych, np. astmy

Document Outline