Prezentacja programu PowerPoint

Zmiany w edukacji na przełomie XVI/XVII w. : kryzys

ideałów humanistycznych



W dobie renesansu, pod wpływem

humanizmu

oraz przeobrażeń w organizacji szkoły, wywołanych

reformacją i kontrreformacją,

szkoła stawała się

instytucją publiczną, niezbędną z punktu widzenia

potrzeb

społecznych i politycznych

/udział w

strukturach władzy, urzędach/



W ciągu XVI stulecia ukształtowały się dwa

szczeble/tory edukacji

elementarny

dalszym ciągu

szkoła parafialna

) oraz

średni

(

gimnazja protestanckie, kolegia jezuickie

). Rozwój

tych szkół postępował niezależnie od siebie, tak

było aż do końca XIX w. i pocz. XX wieku.

W II połowie XVI w. pojawiają się pierwsi krytycy

wychowania humanistycznego, kwestionujący

renesansową praktykę wieloletnich studiów łacińskich,

zdobywania wiedzy erudycyjnej

{ Michał Montaigne, Franciszek Rabelais}

Postulują potrzebę powiązania treści nauczania

szkolnego z otaczającą rzeczywistością, krytycznie

odnoszą się do renesansowego modelu edukacji

klasycznej (erudycyjnej).

Wiek XVII

: czas ścierania się

dwóch

koncepcji edukacyjnych:

projekt reformy

dotychczasowego kształcenia-

poglądowość w nauczaniu

Jan Amos Komeński

model edukacji prywatnej

(domowej)

przewidzianej dla elit

wychowanie

gentlemana

John Locke

Akademie rycerskie

: rodziły się z potrzeb

szlachty, arystokracji, bogatego

mieszczaństwa europejskiego -

niezadowolonego z

gimnazjum

humanistycznego.

Pierwsza akademia rycerska

powstaje w

Tybindze (1589),

rozwój akademii przypada

na kolejne stulecia (

XVII i XVIII)

Akademia Rycerska króla

Stanisława

Leszczyńskiego

w Lun

ville (1737)

Szkoła Rycerska/Korpus Kadetów króla

Stanisława Poniatowskiego

w Warszawie

(1765)/

Program szkół rycerskich

Był zgodny z

kanonem wychowania

dworskiego

{wiedza ogólna, znajomość sztuki

wojennej, języki nowożytne /francuski,

hiszpański, angielski- nauczane języków

oparte na konwersacji/ oraz

matematyka, fizyka, geografia, przyroda,

historia, prawo, sztuki rycerskie:

szermierka, woltyżerka, taniec, gry

towarzyskie, zasady

savoir-vivre

heraldyka i inne}

Inne czynniki/ kryzys ideałów

renesansowych

napięcia polityczne i konflikty religijne

XVI

wieku:

(

prześladowania heretyków

za pontyfikatu

papieża Piusa V w latach 60.i 70. XVI w.,

rzeź hugenotów

we Francji w 1572 r.,

podział religijny Rzeszy niemieckiej wg

zasady „

czyj kraj tego religia” (cuius regio

eius religio),

antysemityzm

w Europie

zachodniej)

zmiany w dziedzinie sztuki:

Łącznikiem

sztuki renesansowej i barokowej był XVI

wieczny

manieryzm. W XVII w.

rozwija się

sztuka barokowa

a następnie- u schyłku

epoki-

rokoko.

wynalazki

z XVII wieku:

Teleskop, luneta, mikroskop, termometr,

barometr

znajdują zastosowanie w

przemyśle, handlu, żegludze

W XVII w. badano

tkanki roślinne i

zwierzęce

, rozpoznano

czerwone ciałka

krwi i bakterie

zasady krwiobiegu (budowę serca, tętnic

i żył) opisał William Harvey (1587-1657)

Odkrycia naukowe wykazały

że

nie

wszystko można ogarnąć za pomocą

zmysłów ludzkich

(wzroku, słuchu)

Badania naukowe:

Włoch

Galileusz

(1564-1642), matematyk,

przyrodoznawca, astronom, konstruktor (m.in.

teleskopu) - podtrzymał słuszność teorii Kopernika.

Uważał, że: „jeśli nie rozumie się ruchu, nie rozumie się

przyrody” ; „Księga natury jest spisana w

matematycznym języku”

Prowadził liczne eksperymenty (równia pochyła, ruch

spadających ciał, rola oporu powietrza, formułuje proste

prawa ruchu, rozwinięte u schyłku XVII w. po odkryciu

rachunku różniczkowego)

Niemiec

Johannes Kepler

(1571-1630) ustalił, iż orbity

planetarne mają postać eliptyczną (nie kolistą jak

utrzymywał Kopernik) i opracował tablice ruchu planet.

Przygotował grunt pod przyszłe odkrycia naukowe

Izaaka Newtona (1642-1727). Dzięki Keplerowi

astronomia stała się nauką ścisłą

Izaak Newton

(1642-1727)

angielski fizyk, astronom i matematyk.

Inaczej niż Kartezjusz (znaczenie rozumu)

prowadził liczne eksperymenty i badania

naukowe oparte na obserwacji. Opisał prawo

powszechnego ciążenia oraz prawa ruchu i

mechaniki, współtwórca rachunku

różniczkowego i całkowego, zdefiniował

paradygmat myślenia naukowego. Autor

dzieła: „

Philosphiae naturalis principia

methematica

” (1687) /”Matematyczne

zasady filozofii przyrody”/

życie dworskie

Rozwój teatru, sztuk pięknych, dworskiej

etykiety. Uznaniem cieszy się świecki, dobrze

wychowany, elegancki kawaler (

galanthome

) i

dżentelmen (

gentleman

Modna staje się znajomość języka francuskiego

i innych języków nowożytnych, literatury

ojczystej, genealogii, heraldyki, osiągnięć nauki

(matematyki, fizyki).

Uzupełnienie nauczania stanowi jazda konna,

taniec, szermierka.

kryzys XVII wieku

Wywołany

wojnami religijnymi

(wojna trzydziestoletnia),

zmianami w koniunkturze

gospodarczej

(załamanie handlu

zbożem).

Pierwszy raz zastosowano

płodozmian, powstała teoria

bilansu handlowego

(pojmowana jako różnica między

eksportem i importem)

nowe systemy polityczne:

w XVII w. w miejsce państw

narodowych powstają scentralizowane

monarchie

absolutne /Francja, Szwecja, Hiszpania, Rosja /

a także

republiki

(Anglia)

, monarchie konstytucyjne.

- Nowe potęgi kolonialne

: Holandia, Francja,

Anglia (rozwój kompanii handlowych)

Teoretycy absolutyzmu

Jean Bodin

(1529-1596

)

oraz

Thomas Hobbes

(1588-1697)

Bodin ,

mieszczanin, prawnik

autor dzieła

„

Six livres de la

Republique”

(1576).

Ideolog władzy absolutnej

/idea ciągłości władzy,

nieograniczoności, niezależności, niepozbywalności/

T. Hobbes

(1588-1679)

autor dzieła „

Lewiatan

, czyli materia,

forma i władza państwa kościelnego i

świeckiego”

(1651), pisząc o państwie

nawiązuje do biblijnego monstrum z

Księgi Hioba, obdarzonego nadludzką siłą,

przekazaną mu na mocy

umowy

społecznej

, ale

wola państwa jest prawem,

niezależnie od woli boskiej /twierdzi, że

jest to dobre rozwiązanie bo człowiek jest

dla człowieka wilkiem: „

homo homini

lupus est

”

…………………………………..

Inaczej niż inni teoretycy absolutyzmu

istnienie państwa absolutnego opiera nie na

woli boskiej lecz na zasadach umowy

społecznej

Tomasz Campanella

(1586-1639)

dominikanin, autor

utopijnego

dzieła:

Miast

słońca”

/„Civitas

solis”/

Przedstawia w nim model

idealnego społeczeństwa

Solarian

, zorganizowanego w

państwie wyspiarskim

Pisze W nim o ministerstwie:

„Mądrości”, „Potęgi”, „Miłości”,

edukacj

„

Wszyscy pobierają wszelkie nauki razem. Między pierwszym a

trzecim rokiem życia dzieci opanowują mowę i uczą się abecadła,

spacerując dookoła murów (miejskich- JK). Dzielą się na cztery

oddziały, którymi kierują czterej starcy, najbardziej doświadczeni

spośród wszystkich nauczycieli. Oni właśnie nieco później

zaprawiają dziatwę do gimnastyki i biegu, do rzucania dyskiem

oraz do innych ćwiczeń i gier rozwijających wszystkie członki

równomiernie, przy czym aż do siódmego roku życia

wychowankowie chodzą zawsze boso i z odkryta głową. W tym

samym czasie zwiedzają pracownie szewców, piekarzy, kowali,

stolarzy, malarzy itd.., co pozwala poznać skłonności i uzdolnienia

każdego ucznia. W ósmym roku życia dzieci zapoznaje się

najpierw z elementarnymi zasadami matematyki, według

rysunków na murze, a potem kieruje się je na wykłady różnych

nauk przyrodniczych. Każdej z nich naucza po czterech

wykładowców i w ciągu czterech godzin obsługują oni wszystkie

cztery oddziały uczniów: i tak gdy jedni uprawiają ćwiczenia

cielesne, wykonują prace pożyteczne dla ogółu lub spełniają

obowiązki społeczne, drudzy pilnie słuchają lekcji. Później zajmują

się wszyscy trudniejszymi naukami: matematyką, medycyną i

innymi, wśród nieustannych dysput i zaciekłych sporów”

/cyt. za „

Świat Cz

owieka

”, PWN, 2000, s. 242-243./

Nowy światopogląd :

Miejsce

humanizmu

zajmuje

w XVII i XVIII

wieku

angielski

empiryzm (

grec.

empeiria

- doświadczenie

)

/ John Locke- w XVII wieku oraz George Berkley w

XVIII w. i David Hume w XVIII w./

oraz

racjonalizm

(łac.

ratio

-rozum

)

/Kartezjusz,

G. Leibniz:

„

Nowości nie podobają się ludziom ustabilizowanym, podobają się żyjącym

nadzieją-

/cyt. za Utopiści…, s.XLIX/

ozwój badań naukowych:

nauki przyrodnicze, chemia, astronomia, mechanika,

fizyka

Pascal, Newton, Galileusz, Leibniz, Spinoza

Franciszek Bacon

(1561-1626), autor dzieła

„

Novum Organum

” (1620), pisze, iż

„

wiedza to

potęga

”- krytyk szkolnictwa średniowiecznego i

humanistycznego (nadmierny kult nauk

starożytnych i myślenia dogmatycznego).

Jako

empirysta

domaga się rozwijania

umiejętności myślenia samodzielnego,

krytycznego (metody indukcyjne oparte na

obserwacji, doświadczeniu, interpretacji).

Klasyfikuje nauki /opowiada się za nauczaniem

przedmiotów użytecznych/

………………………………………………………………………..

Rozum i doświadczenie stawia wyżej od ideałów

renesansowych.

Napisze: „

tyle mamy władzy, ile wiedzy

”

(cyt za. Utopiści …, s. XXXIX)

Ren

Descartes (Kartezjusz

) /

1596-1650/:

autor powiedzenia

„Myślę więc jestem” (cogito ergo

sum),

autor słynnej, napisanej w j. francuskim

„Rozprawy o metodzie”

(1637), w której sformułuje

zasady badań naukowych

istota obserwacji,

zachowanie naturalnego porządku,

przechodzenie od rzeczy łatwych do trudnych,

weryfikowanie wyników badań

Kartezjusz: choć nie zajmował się sprawami

samego wychowania to jego

koncepcje logicznego i

samodzielnego myślenia

wywarły ogromny wpływ

na proces edukacji szkolnej /

dobór treści,

uporządkowanie i usystematyzowanie materiału

nauczania, dobór metod nauczania/

Twierdził, że wszyscy ludzie mają jakieś zdolności

poznawcze

Hugon Grotius (1583-1645)

prawnik holenderski, teoretyk „religii

naturalnej”, stawia rozum ponad waśniami

wyznaniowymi.

Wg niego niezależnie od woli Boga istnieją

określone normy społeczne.

/nienaruszanie własności prywatnej,

dotrzymywanie umów, zadośćuczynienie za

wyrządzone szkody, odebranie kary za

przestępstwo/

Jego teoria sankcjonuje

rządy absolutne

Erhard Weigel (1653-1699)

pietysta, założyciel „Szkoły cnoty” /Tugendschule/

-postuluje nauczanie praktyczne (do zawodu)

- etyka chrześcijańska

- uczeń powinien nauczyć się samodzielnego myślenia

w 1688 r. wydaje;

Drogowskaz sztuki kształcenia nie tylko rozumu, ale i

woli

Jego uczniem był Gottfried Wilhelm Leibnitz (1646-

1716), który powie:

„nie można sobie wyobrazić doskonałego państwa bez

doskonałej oświaty”

………………..

cyt za Utopiści…, s. XXXVIII.

Barok (port.

barroco

- perła o nieregularnych

kształtach)



Geneza słowa

barok

nie została wyjaśniona

definitywnie



Barok

: termin na

określenie kierunku i tendencji w

kulturze europejskiej od końca XVI w. do połowy XVIII

W XIX w. pod nazwą

barok

definiowano

styl w

sztuce i okres

pomiędzy renesansem i oświeceniem

(Jacob Burckhardt)



Cechy baroku

: wielkość, bogactwo form, dynamizm,

zadziwienie odbiorcy, operowanie kontrastami, efekty

malarskie, realizm, wstrząśnięcie widzem



Manieryzm (

od włoskiego słowa

maniera

- sposób

okres przejściowy między renesansem i barokiem



Barok,

tak jak renesans,

wywodzi się z Italii

baroku

można wyróżnić

dwa nurty

dworsko-katolicki

mieszczańsko-protestancki

Barok dworski: stanowił apoteozę władzy monarszej i

papieskiej. Ojczyzną baroku dworskiego był Rzym

(powstają tam kościoły, pałace z otwartym

dziedzińcem, liczne place miejskie, fontanny).

Włoscy artyści: Giovanni Bernini, Francesco Borromini

We Francji symbolem dworskiej sztuki barokowej stał

się Wersal- rezydencja Ludwika XIV z II poł. XVII w.

Mecenasami sztuki byli Habsburgowie, panujący w

Hiszpanii (malarstwo Diego Velazgueza) i Niderlandach

(malarstwo Piotra Rubensa)

Barok mieszczańsko-protestancki

Rozwinął się w Niderlandach (od połowie

XVII w. Holandia). Tu mecenat w

dziedzinie sztuki był dziełem mieszczan,

zwłaszcza bogatego patrycjatu.

Holendrzy wprowadzili do malarstwa

europejskiego

martwą naturę i pejzaż

malarstwo

: Rembrandt von Rijn /

..................................................................

Sztuka barokowa:

rozwinęła się najpełniej

teatrze /

za przykładem Włoch w Europie

przyjął się teatr, zlokalizowany w osobnym

budynku, ze stałą sceną oddzieloną

kurtyną od widowni /

sztuki

Hiszpan:

Calderon de la Barca ; Francuzi: Pierre

Corneille, Molier, Racine)

Janseniści



Termin wywodzący się od

Corneliusa Jansena

biskupa

Ypres (1585-1638), działacza religijnego i reformatora. W

tej grupie znalazł się także

Blaise Pascal

(1623-1662),

filozof, matematyk.



wyrażali niezadowolenie ze szkoły humanistycznej.

Dążyli do rozbudzenia ducha religijnego. Rozwijali

działalność w XVII i XVIII w. Potępieni przez papieży:

Innocentego X, Klemensa XI.



Zorganizowali nauczanie z zastosowaniem własnych

podręczników



Twórcy metody poglądowej, zwolennicy krytycznego

myślenia



Zakazywali kar cielesnych



Odrzucają jezuicką emulację (współzawodnictwo

uczniów)



Opracowali metodę czytania sylabicznego, zwaną od

miejsca jej rozpowszechnienia metodą

„Port Royal”.

Poglądy pedagogiczne

Wolfganga Ratkego

1571-1635/



W pocz. XII w. ,w Niderlandach, poznał

ideały pedagogiczne Erazma z Rotterdamu i

Jana Ludwika Vivesa.



Po powrocie do kraju (1610) przedstawił

gotowy plan reformy całego systemu

wychowania. W formie memoriału ogłosił go

w 1612 r. {

cel:

utworzenie

modelu

edukacji państwowej

, zgodnej z

duchem

natury

: wprowadzenie wiedzy przyrodniczej

do szkół,

ograniczenie wiedzy klasycznej

Mawiał by zerwać z tym co przestarzałe-

górą rozum

Podręczniki:

postulował przygotowanie nowych

podręczników (zgodnych z rozwojem

psychicznym uczniów) do języka

niemieckiego, łaciny, greki, matematyki,

geometrii, fizyki, historii naturalnej,

geografii, historii

Szkoły elementarne: powinny być wg

niego niezależne od Kościoła, narodowe,

powszechne (dla chłopców i dziewcząt)

Plan reformy szkolnictwa postulowany przez Ratke

nie został urzeczywistniony (uznano, że jest zbyt

liberalny)

Ratke: próbę reformy szkolnictwa wg własnych

wskazań realizował w Koethen od 1618 r. Zdołał -

zaledwie w ciągu roku- wydać 18 książek ! do nauki:

łaciny, greki, matematyki, fizyki, przyrody (z

przewodnikami metodycznymi).

Upowszechniano je następnie na terenie całych

Niemiec. Pod wpływem sprzeciwu gmin

luterańskich reforma Ratkego została przerwana-

oskarżono go o herezję, pychę, kłótliwość,

lekceważenie lokalnej władzy (9 miesięcy przebywał

w areszcie). Po odzyskaniu wolności podjął kolejna

próbę reformy szkolnictwa w Magdeburgu, ale bez

powodzenia.

Pod koniec życia osiadł w Turyngii /zgłębiał zasady

nauczania poglądowego, pracował na encyklopedią

szkolną, łączącą wiedzę z wybranych dziedzin

niemieckiej nauki/

Dydaktyka Ratkego

- dostosowanie programu i metod nauczania do

naturalnych okresów rozwoju umysłowego

dziecka:

nauka ze zrozumieniem

nauczanie poglądowe /rola pokazu,

samodzielnej obserwacji /

praktyczna nauka języka (konwersacja,

nauczanie gramatyki z odpowiednio dobranych

utworów

)

wykluczenie w nauczaniu przymusu i kar

cielesnych

„

Przymus i bicie nie tylko zrażają uczniów do nauki, ale

nawet budzą nienawiść do szkoły i wszelkich studiów

”

/cyt. za Ł. Kurdybacha,

Historia wychowania

, t. 1,

1968, s. 491./

Wiele wskazań pedagogicznych Ratkego rozwinie

w połowie XVII w. czeski pedagog

Jan Amos

Komeński

W. Ratke mawiał:

„Bojaźń Boża jest początkiem prawdziwej mądrości”

„Wszystko ma się prowadzić zgodnie z porządkiem

natury”

„Wszelkie nauczanie najpierw musi się odbywać w

języku ojczystym”

„Wszystko winno się dziać bez przymusu i niechęci,

dlatego żaden uczeń nie powinien być bity i karany z

powodu nauki przez swego nauczyciela”

„Jak chłopcy przez mężczyzn, tak dziewczęta przez

przyzwoite niewiasty mają być uczone i trzymane w

karności”

„Nie można wymagać od chłopca żadnej rzeczy,

dopóki o niej dostatecznie się nie osłuchał”

cytaty za S. Możdżeń,

Teksty źródłowe do dziejów wychowania,

cz. IV,

wiek XVII, Kielce 1993, s. 5-7./

Michel de Montaigne

(1532-1592)



Humanista francuski, filozof, moralista, prawnik,

burmistrz Bordeaux. Odbył szereg podróży

zagranicznych (szczególną estymą otaczał kulturę

starożytnego Rzymu, stąd najbardziej cenił wyjazdy do

Rzymu).



Za życia zwany Talesem francuskim.



Autor dzieła;

Próby

(Essais),

pisane w latach 70 i 80.

XVI w. {3 tomy). Pisanie tego dzieła przerwała śmierć.

Pisał je w odosobnieniu (wieża), pomieszczenie zapisane

było 57 sentencjami antycznymi



Znawca literatury antycznej (greckiej i rzymskiej).

Cytuje Horacego, Juvenalisa, Liwiusza, Tacyta, Plutarcha,

Cycerona, Senekę.



Przeciwnik „pedantyzmu” (przeładowani pamięci

cytatami, kult retoryki, itd.):

„

Wobec sposobu, w jaki odbywa się nasza nauka, nie

dziw, że nasi uczniowie, ani mistrze nie porastają w

rozum, mimo, że porastają w wiadomości. W istocie

cała troska i wydatki naszych ojców mierzą jeno ku

temu, aby nam naładować głowę wiedzą: o

kształtowaniu pojęcia i charakteru ani słuchu (…)

umiemy mówić: Cycero powiada tak a tak; oto

mniemanie Platona; to własne słowa Arystotelesa; ale

my, cóż mówimy my sami? Co myślimy? Co robimy?

Toż samo potrafiłaby i papuga”

…………….

„ Piękne słowa płyną z ich ust, byle kto inny umiał je

zastosować; znają dobrze Galena, ale wcale nie

chorego… Znają teorie wszelakich rzeczy pod słońcem;

szukajcież teraz kogoś, kto by je przekształcił w

praktykę”

…………………….

Cytaty za: Utopiści…. ,s. XVI.

eklektyk (z przyczyn czysto formalnych

pozostaje przy katolicyzmie)

racjonalista i sceptyk

(słynne pytanie: Que sais-je?),

zwolennik

samodzielnego zdobywania wiedzy

przez uczniów (

głównie z rodzin szlacheckich)

„

Wolałbym aby młodzież mogła zwracać się do

mnie: co to znaczy ?, nie rozumiem, być może, czy

to prawda?”

…………………………

cyt. za A. Gąsiorowski (red.),

Historia wychowania. Słownik

biograficzny

, Olsztyn 2002, s. 115./

Postulował

zastąpienie przymusu

wychowaniu

„surową łagodnością” (douceur s

re)

Przeciwnik kształcenia kobiet:

„kobieta dosyć jest kształcona, kiedy umie

odróżnić koszulę od kaftana swego męża”

Podróże

/uważa iż mają one walory

kształcące, sposobność poznania obcych

kultur, języków, obyczajów/- tak aby:

„ocierać swój umysł o umysły innych ludzi”

Wychowanie fizyczne:

gry, zabawy, taniec, jazda konna, szermierka

zwolennik

nauczania poglądowego i publicznego

- kształcenie

winno być powiązane

z cnotą

mądrość, umiarkowanie, męstwo, kodeks

zachowań typowych dla

gentlemana

nauczanie praktyczne

powinno odbywać się o ile to możliwe na bazie

obserwacji, praktyki, aktywności własnej, a w

drugiej kolejności na podstawie podręczników.

Krytykuje ówczesne szkoły za to, że nie uczą

krytycznego, samodzielnego myślenia, że

nastawione są na kształcenie erudycyjne

przedmiot wychowania:

powinien ogarniać nie tylko intelekt człowieka.

Ważna jest sfera fizyczna i duchowa

samodzielność myślenia

„

Chcąc wyzwolić naszego ucznia z takiej upokarzającej niewoli

ducha, musimy wdrożyć do samodzielnego myślenia niech

wszystko sam bada, niech mu nauczyciel niczego nie narzuca,

niech mu w nic wierzyć nie każe dla swojej powagi i na swoją

odpowiedzialność (...) niechaj sam, jeśli może, zrobi wybór

pomiędzy nimi (...) wątpienie równie jest uprawnione jak i

wiedza, bo jeżeli nasz uczeń po głębszej samodzielnej rozwadze

podzielać zacznie zapatrywanie Ksenofonta, Platona, będą już to

zapatrywania jego własne; Kto zaś cudze zdania ślepo przyjmuje,

ten nic nie osiągnie, bo niczego nie szuka (...) Pszczoły wykradają

ptakom słodycz, ale miód, na który ją przerabiają, to już nie

tymian i nie majeranek, to wyrób ich własny. Tak samo i w

wychowaniu: uczeń przekształca i łączy zapożyczone od drugich

myśli, ażeby wytworzyć z nich w końcu dzieło własne: sąd

samodzielny. Jest to ostateczny cel wychowania i nauki”

/cyt. za H. Markiewiczowa,

Wybrane zagadnienia z historii

wychowania

, APS, Warszawa 2001, s. 62./

Montaigne

na temat

obserwacji

„

Ten wielki świat, który wielu mędrców mnoży

jeszcze, uważając go jakoby za odmianę w

rodzaju, oto zwierciadło, w które nam trzeba

patrzeć, aby mieć dobre poznanie samych

siebie. Tyle charakterów, sekt, sądów,

mniemań, praw i obyczajów, wszystko uczy

nas sądzić (...) Dla naszego ucznia wszystko,

czy to gabinet, ogród, stół i łóżko, samotność,

kompania, ranek i wieczór, wszystkie godziny

niech będą równe, każde miejsce będzie mu

miejscem nauki: filozofia, bowiem, jako

kształcicielką sądu i obyczajów będzie jego

wiedzą”

………………………..

/cyt. za H. Markiewiczowa,

Wybrane zagadnienia

...., s.

61-62/

Nauczanie podporządkowuje

wychowaniu

„

Dla dziecka ze znakomitej rodziny, która

szuka wiedzy nie dla zysku, cel tak niski nie

jest godny względów i przychylności Muz, a

przy tym stawia nas w zależności, nie dla

blichtru zewnętrznego, ale dla rzeczy samej,

dla wzbogacenia i uszlachetnienia wewnętrznej

istoty, należy wybrać na kierownika człowieka z

głową raczej zdolną ni pełną; byłoby bardzo

pożądane, żeby obydwie te zalety w jednym

osobniku łączyły, ale jeżeli by to było możliwe,

oddałbym bez wahania zdrowemu rozsądkowi i

dobrym obyczajom pierwszeństwo przed

uczonością

”

/ibidem, s. 62/

M. Montaigne na temat cywilizacji i potencjału ludzkiego

„

Chcecie człowieka zdrowego, chcecie

zrównoważonego i stałego w swym postępowaniu-

zanurzcie go w ciemnocie, w bezczynności i w tępocie.

Trzeba nas ogłupić, by nas zrobić mądrymi i trzeba nas

oślepić, by nas móc prowadzić”

…………………………

Patrz: Michel de Montaigne,

Próby

(przekład Tadeusza Żeleńskiego (Boya), PIW,

1985, s. 50.

…………………………………………

Uważa, że ludzie zatracili swą naturę, że ulegli

złowrogiej cywilizacji – przytacza stwierdzenie Cicero:

„Nic już nie mamy własnego, wszystko co nam zostało, jest

tylko sztuką”.

W swych rozważaniach idzie bardzo daleko,

twierdzi, że Bóg to natura (posługuje się

stwierdzeniem: „

Nasza matka natura”).

Jego

poglądy na naturę Boga bliskie są stanowisku

F. Rabelais i Lukrecjusza (traktat:

„O naturze

wszechrzeczy”).

Kategorycznie odrzuca wróżbiarstwo, wszelki

zabobon, ascetyczny tryb życia nie wierzy w

życie pozagrobowe (odrzuca platoński

idealizm). W czasach wojen religijnych stara się

nie faworyzować żadnego z wyznań. Mimo to

opowiada się za życiem moralnym- formacja

moralna jest dla niego istotniejsza niż sama

wiedza

Uwagi na temat wychowania dzieci

przedstawił w rozdziale XXVI „

Prób” :

- „umieć na pamięć to znaczy wcale nie

umieć”

- „pośród sztuk wyzwolonych zacznijmy od

sztuki, która wyzwala nas samych”

odrzuca werbalizm w nauczaniu, retorykę.

Pisze:

„świat jest samym gadulstwem”

odrzuca kary cielesne

- zwolennik nauczania indywidualnego (pisał

na temat wychowania syna hrabiny Diany de

Foix)

……………………………..

Patrz: Michel de Montaigne,

Próby

(przeklad Tadeusz Żełeński (Boy), PIW, 1985,

s. 114.

ks.

Franciszek F

nelon

(1651-1715)



Kaznodzieja, arcybiskup, pisarz francuski. Autor książki podróżniczej:

„

Ciąg dalszy czwartej księgi Odysei, czyli Przygody Telemacha, syna

Ulissesa” (

1699r.),

w której kreśli przygody młodego człowieka poszukującego swego ojca

- książka zdobyła ogromna popularność na wielu dworach europejskich,

dzięki fabule, stylowi, postępowym poglądom autora dotyczącym

ustroju państwa, wychowania, obyczajów, itd.

- zwolennik kształcenia publicznego, wychowania sportowego i

zdrowotnego, przeciwnik wojen („niszcząc nieprzyjaciół samych

siebie niszczymy”…)

Pisze o instytucji rodziny:

„

Aby ich rodzice bez najmniejszego na interes względu pozwalali

im sobie wybierać powabne co do ciała i umysłu kobiety, do

których by przywiązać się mogli”

………

Cyt za: Utopiści …., s. 378.

-Fenelon postuluje uregulowanie spraw ludzkich

podług stanu i wykonywanych zajęć. Chwali ziemię-

żywicielkę

- określa ideał idealnego władcy przez co wpada w

niełaski króla Ludwika XVI

„Ludzie, znajdujący smak w cnocie, nie mogą być na

moment obok siebie, aby ich zaraz nie jednała cnota,

której są miłośnikami”

………………

cyt. za Utopiści …., s. 377.

„Co do dzieci (…) te więcej Rzeczypospolitej niż do

rodziców należą. Są one dziećmi narodu, są jego

nadzieją i potęgą, już nie czas pracować nad ich

poprawą, kiedy się zepsuli (…). Lepiej nierównie

wcześnie zabiegać złemu, niż w smutnej kazania go

zostawić konieczności”

(ibidem)

Fenelon wskazuje, że

„W kwiecie więc owoc zawiązać się powinien”

(ibidem)

- idea wychowania:

„ ..aby wychowywano dzieci w pogardzie bólów i

śmierci, aby szukano zaszczytu w unikaniu rozkoszy i

bogactw, aby niesprawiedliwość, kłamstwo,

niewdzięczność i miękkość miane były za ohydne

występki (…) aby się więcej lękali najmniejszego

wyrzutu sumienia niż męczarni i śmierci. Jeżeli

zawczasu natchniemy dzieci tymi wielkimi

maksymami i oswoim z nimi ich serca za pomocą

słodyczy i powabów (…) mało się znajdzie między

nimi, w których by się nie zajęła miłość sławy i cnoty”

…………….

Ibidem, s. 377 i 378

Autor rozprawy „

O wychowaniu dziewcząt

” (1687)

- manifest na rzecz wychowania kobiet - książka

powstała na zamówienie księżnej, matki ośmiu córek.

Głosił postulat edukacji dziewcząt z elity społecznej.

Program edukacji obejmował: poprawne czytanie,

pisanie, nieco gramatyki, rachunki, historia starożytna,

lektura autorów świeckich, trochę poezji, wiedzy

prawniczej, malarstwa. Potępia walory wychowawcze

muzyki, jako „źródło zatrutych obyczajów”

Poddaje jednocześnie krytyce wychowanie

zakonne/klasztorne dziewcząt. Opowiada się za

nauczaniem prywatnym (guwernantka)

Metody nauczania

rozbudzenie zainteresowania,

ciekawość,

rezygnuje z przymusu

{„

przyjemność wszystko zdziałała”}

kar fizycznych

Odrzuca nauczanie pamięciowe

zbytni werbalizm, wiedzę opartą

na przesądach i mitach.

wybrane cytaty z rozprawy „

O wychowaniu dziewcząt

”-

nelona



„

Mózg dziecka jest jako zapalona świeca w

miejscu na wiatr wystawionym. Jej światło

ciągle chwiejne”



„

Odpowiadaj dziecku szybko na jego pytania i

pozwól mu stawiać dalsze do woli.

Podtrzymuj tylko ciekawość i pilnuj, by

pamięć jego stała się składem dobrego

materiału”



„

Pozwól więc bawić się dziecku i mieszaj

naukę z zabawą (...) nie pozwól, aby

kiedykolwiek wkradły się w sympatię dziecka

umysły niskie albo ludzie bez zasad”

„

Aby ludzi zacnych uczynić miłymi dziecku,

zwróć uwagę na to, co w nich jest miłego i

pociągającego: szczerość, skromność,

bezinteresowność, wierność, dyskrecję, a

przede wszystkim pobożność”

„Niebezpieczny wpływ wywiera na jego

usposobienie stałe wrażenie przykrości i

smutku, który wywołujesz, mówiąc mu

bezustannie rzeczy, których nie rozumie:

żadnej wolności, żadnego uprzyjemniania,

zawsze tylko lekcja, milczenie, narzucona

postawa, upominanie, groźby”

„

Uczyńmy naukę przyjemną: ukryjmy

ją pod pozorami swobody i

przyjemności: zgódźmy się, aby dzieci

przerywały naukę małymi odskokami ku

rozrywkom; one bowiem potrzebują

takiego odciążenia umysłu. Pozwólmy

ich wzrokowi pobujać chwilami, od czasu

do czasu nie brońmy im jakiej dygresji,

aby ich umysł sobie wytchnął; później

naprowadźmy je łagodnie z powrotem

do celu. Zbyt ścisłe wymaganie nauki

bez przerwy jest mocno szkodliwe dla

dzieci”

„

Nie obiecuj nigdy dzieciom w nagrodę jakiejś ozdoby

albo łakoci: to krok podwójnie zły: po pierwsze,

wzbudza pragnienie rzeczy, którymi powinny

wzgardzać; po drugie, wyzbywasz się możliwości

ustanowienia innej nagrody dla ułatwienia pracy

wychowawczej. Wystrzegaj się pilnie groźby, że je

przymusisz do nauki, albo że je poddasz pod pewne

przepisy ile możności, jak najmniej przepisów; jeżeli

się nie da jakiegoś uniknąć, należy go wprowadzić

nieznacznie, bez dawania tej nazwy i zawsze

wytłumaczyć to jakąś wygodą, że robi się pewną rzecz

w tym, a nie innym czasie i miejscu. Naraziłoby się na

zniechęcenie dzieci, gdyby się ich nigdy nie chwaliło,

kiedy się dobrze sprawują. Chociaż pochwały są

niebezpieczne, bo wywołują próżność, to jednak

trzeba się nimi posługiwać, aby dzieci pobudzić, byle

ich jednak nimi nie upajać....”

„

Należy powściągać w dziewczętach przyjaźnie zbyt

czułe, drobne zazdrostki, przesadne zachwyty,

pochlebstwa, zapały: wszystko to je psuje i

przyzwyczaja do uważania wszystkiego, co poważne,

za zbyt suche i sztywne (...) inteligencja polega na

umiejętności wyzbycia się wszelkiej niepotrzebnej

gadaniny i wyrażenia wiele w kilku słowach:

tymczasem większość kobiet wyraża mało w mnóstwie

słów, biorą one łatwość mówienia i żywość wyobraźni

za bystrość; mnie wybierają wcale spośród swoich

myśli, nie porządkują ich zależnie od sprawy”

................................................

„Nie ma lepszego sposobu do wprowadzenia dziewcząt

w zarząd domem, jak przyzwyczajenie do tego od

najmłodszych lat: dawaj im jakieś zadanie do

załatwienia pod warunkiem jednak, że ma zdać z tego

sprawę. Ten dowód zaufania oczaruje je”

„

Wiele korzyści wypływa z tego, że pni wychowujesz

córkę przy sobie. Jeżeli klasztor nie zachowuje ścisłej

reguły, napatrzy się w nim próżności, która jest

najzjadliwszą ze wszystkich trucizn dla młodej panny.

Będzie tam słyszała rozmowy o świecie, jakby o czymś

zaczarowanym (...) świat nie olśniewa nigdy tak

mocno, jak kiedy się nań patrzy z daleka, a ni widziało

nigdy z bliska i nie było się uprzedzonym o jego

zwodniczości (...) Jeżeli zaś przeciwnie- klasztor jest

gorliwy i trzyma się reguł swego zakonu, młoda

dziewczyna z wyższego stanu rośnie w nim w zupełnej

nieznajomości świata. Jest to niewątpliwie szczęśliwa

niewiedza, gdyby mogła trwać na zawsze (...) Wysoko

cenię dobre wychowanie w klasztorze, ale jeszcze

wyżej stawiam wychowanie dobrej matki”

/ cytaty za: S. Możdżeń,

Teksty źródłowe do dziejów wychowania, cz. IV,

wiek XVII

, Kielce, 1993, s. 73-81./

ks. Klaudiusz Fleury



Przyjaciel Fenelona, autor „

Rozprawy o wyborze i

metodzie studiów”

(1686) Wyodrębnia nauki

przydatne wszystkim ludziom, z podziałem na stany.

Sprzeciwia się rygoryzmowi w wychowaniu,

postuluje nauczanie w j. ojczystym



Program:

wiedza obejmująca moralność

chrześcijańską, zasady życia towarzyskiego,

elementy logiki, znajomość higieny. Za

konieczne

uznaje

znajomość

: gramatyki, arytmetyk, ekonomiki,

polityki, prawodawstwa



ciekawe

uznaje: poetykę , muzykę, rysunki,

znajomość greki, fizyki, języków nowożytnych, chemii



pożyteczne

: historia, retoryka, nauki

przyrodnicze, geometria, języki obce

Ksiądz Klaudiusz Fleury

znajomość

łaciny i

greki

przesuwa na drugi plan, pisząc:

„Nie chciałbym naśladować Niemców i

Polaków, którzy bez skrupułów posługują się

najgorszą łaciną, byle nią płynnie mówić”

Nauczyciel to

człowiek łagodnej

postawy, czysty, o pięknym głosie,

pogodnej twarzy...

John Locke (1632-1704)



Pochodził z rodziny mieszczańskiej,

purytańskiej. Absolwent elitarnej,

królewskiej szkoły w Westminster, następnie

stypendysta Christ Church, był wykładowcą

greki oraz retoryki i j. hebrajskiego. W 1674

r. uzyskał tytuł

doktora medycyny

Ukończył studia przyrodniczo-medyczne w

Oxfordzie. Współpracował z lordem

Antonim Ashley Cooperem {

był

wychowawcą jego syna i wnuka



zaangażowany w działalność polityczną

został zmuszony do emigracji politycznej –

Francja, Niderlandy /powrócił do Anglii w

1689r./

Po powrocie do Anglii wydaje: „

Listy o

tolerancji

” (1689), „

Rozważania

dotyczące rozumu ludzkiego

” (1690),

„Rozprawy o rządzie

” (1690), „

Myśli o

wychowaniu

” (1693).

- Zwolennik

edukacji domowej

odbywającej

się pod nadzorem

guwernera.

opisał model organizacji państwa i

społeczeństwa-

liberalnej monarchii

konstytucyjnej:

wyłonionej na bazie

umowy

społecznej.

Odrzucając idee wrodzone

(natywistyczne), twierdzi iż umysł dziecka

jest niczym

czysta karta („tabula rasa”).

„

Przyglądając się dziecku od chwil jego urodzenia i

obserwując zmiany, jakie sprowadza czas, przekonacie

się, że w miarę jak zmysły dostarczają duszy coraz

więcej idei, coraz bardziej budzi się w nim

świadomość, że tym więcej myśli, im więcej ma

materiału do myślenia. Po pewnym czasie dziecko

zaczyna poznawać te przedmioty, które jako

najczęściej spotykane pozostawiły najtrwalsze

impresje. Tak stopniowo dochodzi do tego, że poznając

osoby, z którymi codziennie się styka, nie miesza ich z

obcymi: są to przykłady i skutki tego, iż zachowuje i

rozróżnia idee dostarczone mu przez zmysły”

/ cyt. za Cz. Kupisiewicz (red.)

Myśliciele o wychowaniu

, Warszawa

2000, t. II, s. 209./

Myślach o wychowaniu

przedstawił

program edukacji domowej i

wychowania

dżentelmena

(

gentlemana

)

Program wychowania

rozgranicza

na:

wychowanie fizyczne

moralne ;

umysłowe-

........................................................

..........

Należy do grupy czołowych

empirystów /

F.Bacon, I. Newton

/. Locke

mawiał, że „

Nie ma niczego w umyśle,

czego wcześniej nie było w zmysłach”

„

Myśli o wychowaniu”

z 1693 r.



Uwagi nt. edukacji wychowania

gentlemana,

pisane są

przez Locke w formie listów i adresowane do przyjaciela

Edwarda Clarka. Jest to dzieło oryginalne, oparte na

osobistych doświadczeniach piszącego, ale znajdziemy

w nim też pewne analogie do „

Prób”

Montaigne’a,

filozofii Bacona, Kartezjusza, pedagogiki Komeńskiego.

W XVIII w. samej Anglii „

Myśli

” miały 20 wydań, ukazały

się w Holandii, Niemczech, Włoszech, Szwecji.



Uważa, że główne zadanie wychowawcy polega na

dostarczeniu wielu „obrazów i doznań świata

zewnętrznego”



Cechuje go głęboka wiara w siłę wychowania:

„

Mogę zapewnić, że na sto osób 90 staje się czym jest,

dobrymi lub złymi, pożytecznymi społeczeństwu lub

nieużytecznymi, przez wychowanie jakie otrzymali”

/S.Kot,

Historia wychowania

, 1934, t. I, s. 337./

a) Wychowanie fizyczne



Zgodnie z zasadą: „

w zdrowym ciele zdrowy duch” –

stanowi dla autora, jak to ujął „

zwięzły i pełny opis

szczęśliwości na tym świecie

. Kto nie ma zdrowia niczym

nie wyrówna jego braku/utraty. W poszukiwaniu

przykładów odwołuje się do Horacego, Seneki. Wychowanie

fizyczne musi podążać za

rozwojem naturalnym

chłopca.



Jak utrzymać zdrowie ?

Poprzez odpowiednie

postępowanie polegające na

hartowaniu

organizmu

{mycie stóp w zimnej wodzie, lekkie obuwie, pobyt na

świeżym powietrzu, właściwy jadłospis:

„

Jego dieta

powinna być bardzo skromna i prosta, a gdybym mógł,

radziłbym, aby mięso było zakazane, jak długo chłopiec

nosi sukienkę lub co najmniej do drugiego lub trzeciego

roku życia”

ostrożne dozowanie przypraw (soli), dieta

bogata w warzywa i owoce, dużo snu dla odpoczynku ale na

twardym łóżku, ubranie swobodne, nie za ciasne i niezbyt

ciepłe.

Czego nie wolno:

leżeć na ziemi i pić zimnych

napojów po wysiłku fizycznym

}

b) Wychowanie moralne/ charakter



Oparte na

honorze

, powinno górować nad

wychowaniem fizycznym rozmiarami i gruntownością.



Gentleman

miał być przyzwoitym, uczciwym

człowiekiem. Cechuje go odwaga, odporność na

przeciwności losu, łagodność, grzeczność, elegancja.

Złe

cechy to

: płaczliwość, chciwość i wymuszanie- traktuje

jako najgorsze nawyki chłopca.

Niepożądane

: skłonność

do kłótni, przebiegłość, chytrość, wstydliwa nieśmiałość,

szorstkość, pogarda dla innych.



W wychowaniu moralnym (rola rodziców, guwernera)

nie należy tępić śmiałości, żywiołowości dziecka

Nie wolno ich do niczego przymuszać, ale również

zbytnio się z nim spoufalać. Zamiast kary fizycznej

należy wyrobić w synu nawyk odpowiedzialności /wstydu

i obawy przed ośmieszeniem:

„ze wszystkich

pobudek zdolnych wzruszyć duszę rozumną,

nie ma potężniejszych nad honor i niesławę”

Bicie dzieci:

„

Należy stosować bardzo rzadko i w ważnych tylko

skrajnych przypadkach” (...) „

„Należy się wystrzegać pozyskiwania sobie dzieci

przez nagradzanie ich rzeczami, które sprawiają im

przyjemność. Ten, kto daje swemu synowi jabłka czy

słodycze, lub coś, co z tych rzeczy najbardziej lubi (...)

daje jedynie sankcje jego zamiłowaniu do

przyjemności, hoduje w nim tę niebezpieczną

skłonność, którą powinien by wszelkimi środkami w

nim ujarzmić”

„Jeżeli się wolę dzieci zbyt silnie trzyma w karbach i

jeżeli się ją nadmiernie upokarza, jeżeli się bardzo

poniża i łamie charakter zbyt surową ręką, ciążącą

nad nimi, tracą one całą swą siłę i dzielność i wpadają

w stan jeszcze gorszy od poprzedniego (...) zwykła i

krótka droga kary i rózgi podyktowana przez lenistwo,

jest jedynym sposobem wychowania, jaki jest znany

opiekunom (...) jest ona

najbardziej nieodpowiednia

ze wszystkich stosowanych w wychowaniu...

dziecko ma być „traktowane serio”-

jako osobna

istota, posiadająca swą godność

od najmłodszych lat

należy formować

wychowanka. Kształtować w nim

cnoty

umiarkowania, męstwa, rozumu,

sprawiedliwości. Ważny jest

dobór zabawek

(twarde, proste, praktyczne), towarzystwa,

opiekunów

{osoba o gruntownej wiedzy,

doświadczona, moralna}

ojciec

powinien wdrażać syna w życie dorosłe,

udzielać mu rad a nie nakazów- wówczas

otoczony zostanie szacunkiem syna

„

Jeżeli uległość i podatność woli rodziców

zaszczepione zostaną ich rozważną ręką, zanim

pamięć dziecka może zachować szczątki tego

procesu, będą się one wydawały im czymś

naturalnym, i będą w nich później działały tak, jakby

takimi były rzeczywiście, nie dopuszczając w żadnym

przypadku sprzeciwu i narzekania...”

c) Wychowanie umysłowe



Jak pisze: „

rzecz ostatniego rzędu

”:

„

do wykształcenia należy dążyć, ale na drugim

miejscu, jako do rzeczy służącej do osiągnięcia

większych zalet”



Odrzuca model edukacji publicznej, szkolnej.

Znosi przymus w nauczaniu. Opowiada się za

stopniowością

nauczania, dostrzega znaczenie

odpowiedniej atmosfery /dwa razy więcej uczy się

dziecko w dobrym nastroju bo „

dzieci z natury

lubią swobodę”/



Wiedza sama w sobie

nie ma wartości

wychowawczych. Gentleman miał mieć praktyczną

ogólną wiedzę

na temat otaczających go zjawisk

życia codziennego.

Program

najpierw język angielski, potem

francuski i dopiero łacina:

najlepszy sposób nauczania języków

- przez konwersację.

Dalej:

arytmetyka i geometria,

geografia, astronomia i fizyka,

historia {„

nic lepiej nie kształci i nie

daje większej przyjemności niż

historia

”}, moralność, prawo.

Logika i retoryka

- jako, że mają małą

korzyść dla gentlemana - winny być

podawane uczniom w formie

najkrótszych systemów.

Odradza uczenie

muzyki i sztuk

plastycznych /

mała użyteczność,

czasochłonność, ważne są zdolności/

- dla

gentlemana

uzupełnienie edukacji

stanowi:

taniec, jazda konna i szermierka,

bo jak pisał

„Szermierka i jazda konna stanowią tak ważną

część wychowania, że zaniedbanie ich

uchodziłoby za wielką lukę”

„

Taniec daje ruchom wdzięk, a przede

wszystkim męskość oraz przystojną pewność

siebie młodym ludziom”

rzemiosło:

znajomość rzemiosł /

stolarstwo, tokarstwo,

uznaje raczej jako czynnik mający za zadanie

wykluczenie lenistwa /uznaje je za najgorsza

z chorób/.

Pożądane są też dla szlachcica zajęcia, jak:

polerowanie, obróbka żelaza, brązu, srebra,

sporządzanie perfum, znajomość

rachunków

kupieckich

- zwieńczeniem edukacji domowej miała być

podróż po krajach europejskich

(uzupełnienie wychowania szlachcica)

Jan

Amos Komeński

(1592-1670)



Syn młynarza z Komny, czeski pedagog, należący do
odłamu religijnego Braci czeskich.



Ukończył studia teologiczne w Herbornie i Heidelbergu,
wiele podróżował po Europie. W skutek prześladowań
religijnych (wojna trzydziestoletnia) uciekł z Czech na
ziemie polskie (1628) do Wielkopolski, gdzie pod
patronatem Rafała Leszczyńskiego założył gimnazjum
w Lesznie. Podjął tam pracę pedagogiczną i pisarską.



Jean Piaget powie, że zajmował się : „procesem, który
dotyczył całego życia ludzkiego”. Z uznaniem mówił o
nim m.in. Leibnitz.



Komeński wierzy w potęgę ludzkiego rozumu. Dąży do
naprawy życia ludzkiego /cel/ przez reformę edukacji
/środek/. Z czasem środek stał się dla niego celem
samym w sobie

W 1641 r.

Komeński

wyjeżdża do

Anglii i Szwecji, czasowo przebywa

w Elblągu, a w 1648 r. wraca do

Leszna, ale już w 1650 r. udaje się

na Węgry. W 1654 r. wrócił do

Polski. Po roku musi emigrować z

Polski, gdyż arianie zostają

wypędzeni - decyzją Sejmu

Rzeczypospolitej - za współpracę ze

Szwedami

podczas potopu

szwedzkiego

(1655-1660)- wygłosił

mowę pochwalną na cześć Gustawa

Adolfa w 1655 r.

książki Komeńskiego



Podczas pobytu w Lesznie, w 1631 r. wydaje

książkę pomocniczą do nauki łaciny pt.:

Janua

linguarum reserata (Drzwi języków

otworzone),

przetłumaczoną na wszystkie

języki europejskie. Była to obszerna czytanka

łacińska. Składała się ze 100 rozdziałów i

1000 zdań łacińskich, mówiących o:

stworzeniu świata, astronomii, żywiołach,

faunie i florze, zajęciach ludzkich,

sprawach obyczajowych, stosunkach

społecznych, o religii, cnotach moralnych,

wojnie i pokoju, nauce, szkole, rekreacji,

zabawach, starości, śmierci, pogrzebie,

aniołach, opatrzności bożej

W każdej czytance, słowom łacińskim

odpowiadają ich

odpowiedniki w języku

ojczystym

W 1658 r. Komeński udoskonalił

Januę

dodając do każdego rozdziału

ryciny

(obrazki) -

w ten sposób powstało kolejne

dzieło Komeńskiego:

Orbis sensualium pictus (Świat zmysłowy w

obrazach)

……………..

Stary system edukacyjny nazywał

„prawdziwą męczarnią młodzieży”

Orbis sensualium pictus (świat zmysłowy w

obrazach)

- zawiera 150 rycin (obrazków)

stanowiących rodzaj

pierwszej ilustrowanej

encyklopedii szkolnej

Orbis pictus

wydana była w wielu krajach,

w różnych wersjach językowych (polskie

tłum. 1667r.)

- dołączone do tekstu czytanki

ryciny

oddawały istotę wyznawanego przez

Komeńskiego nauczania poglądowego

Podczas

potopu szwedzkiego

, w pożarze Leszna

płonie biblioteka i rękopisy Komeńskiego. On

sam- wygnany z Polski – udaje się do

Amsterdamu, gdzie wydaje wiele swoich dzieł, w

tym najbardziej znane, pisane przez wiele lat (na

ziemiach polskich) :

Wielką dydaktykę (

Magna

didactica

)

w tytule

Wielkiej dydaktyki

Komeński pisał

„

Wielka dydaktyka, obejmująca sztukę uczenia

wszystkich wszystkiego, czyli pewny przewodnik do

zakładania we wszystkich gminach, miastach i wsiach

każdego chrześcijańskiego państwa takich szkół, iżby

w nich cała młodzież obojej płci, bez wyjątku, mogła

pobierać nauki, kształcić obyczaje, wprawiać się do

pobożności i tak w latach dojrzewania przysposabiać

się do wszystkiego, co przydatne dla teraźniejszości i

przyszłego żywota, a to w sposób szybki, przyjemny i

gruntowny”

cyt. za K. Poznański,

Wybrane zagadnienia z historii wychowania

, cz. 2,

APS 2006, s.14./

„

Wielka dydaktyka”:

składa się ze

wstępu i 33 rozdziałów,

podzielonych na 4 główne części.

Wstępie

Komeński omawia niedostatki

oświaty i wychowania w XVII w.

cz. I

zajmuje się sprawami pedagogiki

ogólnej

cz. II

dotyczy spraw dydaktycznych

cz. III

dotyczy zasad wychowania

religijnego, moralnego, społecznego i

karności szkolnej,

cz. IV

obejmuje zagadnienia szczegółowej

organizacji szkół

Komeński był zwolennikiem

Arystotelesowskiej teorii poznania.

Przywiązywał przez to wagę

do poznania

zmysłowego /

w nauczaniu dużą rolę przypisywał

znaczeniu: przykładu, obserwacji, doświadczenia/

wyznawał idee

szkoły powszechnej

(pampaedia) dla wszystkich dzieci

(także

dziewcząt)

oraz

kształcenia ogólnego,

obejmującego

wykład ze wszystkich dziedzin

nauki i życia (uniwersalny system

wychowania)

(pansofia)

formułuje także pojęcie

„panegersji”-

powszechnego przebudzenia

- Dzieła Komeńskiego miały wpływ na

wyłonienie się w następnych stuleciach

historii i teorii wychowania

Pierwszy etap: wychowanie przedszkolne/ „szkoła

macierzyńska”



„

Szkołą macierzyńską”

nazywa Komeński

pierwsze 6 lat życia dziecka. Dzieci- jako Dar

Boży – stanowią klejnot rodziców i należy

poświęcać im wiele troski (wspomina, wzorem

Platona, o okresie prenatalnym)



Istotę działań opiekuńczych

w pierwszych

miesiącach i latach stanowi dbałość o właściwe

pożywienie, zdrowie i higienę dzieci, w zgodzie

z ich rozwojem naturalnym



Ważną rolę wychowawczą

wypełniać miały:

bajki, wiersze, odpowiednio dobrane

opowiastki, zabawy i zabawki dziecięce,

rysowanie, taniec, słuchanie muzyki

Od 4 roku

życia

: dziecko miało oddawać się

robótkom ręcznym, budowaniu z klocków,

lepieniu z gliny

Wychowanie moralne

: należało

oprzeć na przykładzie i skłonności dzieci do

naśladownictwa / rola pouczeń, kar- jeśli

zachodziła potrzeba bo jeżeli rodzice

pozwalają dzieciom na wszystko: „

w sercu

dziecka rosną chwasty i trzeba je w porę

wcześnie wyplenić

”/.

Od pierwszych lat rozwijać trzeba w dziecku

cnoty

: czystości, umiarkowania,

prawdomówności, posłuszeństwa, daru

zachowania tajemnicy, bojaźni bożej.

Od 4 roku życia należy rozpoczynać

naukę

katechizmu

na pamięć

Do 6 r. życia

dziecko poznaje (na miarę

możliwości):

nazwy przedmiotów, zapoznaje się z

elementami optyki, astronomii, geografii,

historii, chronologii, geometrii

Drugi etap: „szkoła elementarna” (6 –12 lat)



Ten etap wychowania oraz edukacji dziecka nazywa

zamiennie „

szkołą języka ojczystego

”, którego

znajomość uważa za niezbędne dla każdego dziecka



Miała być to wg zamierzenia Komeńskiego szkoła

dla wszystkich dzieci,

zlokalizowana w każdej

gminie (analog. J.L. Vives - XVI w.)



Program szkoły:

obejmował znajomość j.

ojczystego (pisowni, gramatyki), rachunków,

początki geometrii, śpiew pieśni pospolitych i

pieśni religijnych, wiadomości o stosunkach

społecznych, gospodarczych i państwowych, zarys

historii powszechnej, wiadomości o budowie

wszechświata, o rzemiosłach.



Komeński, świadom tego, że na tym etapie

większość dzieci zakończy edukację,

nadał szkole

elementarnej profil ogólnokształcący

Trzeci etap: gimnazjum /„szkoła łacińska” (12-18

lat)



Postulował zmianę treści i metod nauczania.

Podstawą nauczania gimnazjum (tak jak u Sturma w

XVI w.) miała być nadal

łacina

, ale oprócz niej

widział potrzebę nauczania

języków ojczystych i

„całej encyklopedii sztuk”.



Gimnazja

miały być zakładane we wszystkich

większych miastach, jako szkoły dla chłopców



W toku 6-letniej

nauki w

gimnazjum

wykładano:

historię biblijną i gramatykę, historię naturalną i

fizykę, historię sztuk i wynalazków, matematykę,

historię cnót i obyczajów oraz etykę, historię

zwyczajów różnych narodów, historię powszechną (z

uwzględnieniem dziejów ojczystych), geografię,

astronomię, muzykę.

Czwarty etap: Akademia (18-24 lat)



Z założenia miał być to ostatni etap kształcenia



Czas studiów cechować miała

„

wszechstronność”



Absolwenci akademii mieli stanowić „

kwiat

inteligencji”-

ich edukacja winna być zatem b.

staranna.



Opisuje metody pracy na wyższych uczelniach

/ akcentuje znaczenie doboru pomocy

naukowych, organizowania dysput, ćwiczeń,

prac laboratoryjnych itp./



Dostrzega potrzebę wizytacji szkół,

doskonalenia kadry pedagogicznej

/wykluczenie osób próżnych, mało

kreatywnych/

Metody nauczania (poglądowość)

Chciał, by naukę zaczynano od rzeczy, nie zaś od

słów.

Uczniowie mieli czerpać wiedzę:

„

ile możności nie z

książek, ale z nieba i z ziemi, z dębów, z buków: aby

poznawali i badali same rzeczy, a nie tylko cudze

spostrzeżenia i sądy o rzeczach

”.

Do nauki szkolnej wprowadzał porządek

„widziany w

świecie natury”

{

nauczanie dostosowane do wieku

dziecka, rola poznania zmysłowego,wykorzystywanie

dziecięcej wrażliwości, ruchliwości}

W wychowaniu winny być jednakowo spożytkowane:

rozum, mowa i ręka

„

Rozum

- boskie światło w człowieku, dzięki poznaje

siebie i drugich,

mowa

-przez którą człowiek co

myśli, może wyrazić,

wreszcie czynność

(ruch, gest,

ręka)- czyli cudowna zdolność wykonania tego, co

myśli i mówi

”

cytaty za K. Poznański,

Wybrane zagadnienia

..., s.12-17./

Uczeń w klasie nie powinien siedzieć „

jak

niemy

” i ograniczać się do słuchania.

materiał nauczania

winien być

odpowiednio dobrany

- Nauczanie w szkole winno odbywać się

gruntownie

(nie należy przeskakiwać

materiału)

czas nauczania

w szkole

: godziny poranne,

najlepiej kilka godzin dziennie

podręczniki

winny być dostępne

wszystkim uczniom

- w nauczaniu należy wykorzystywać

różnorodne

środki dydaktyczne

- sukces pedagogiczny

zależy w dużej

mierze od postawy samego nauczyciela

/powinien być skromny, przystępny,

kompetentny, opanowany/

uczniowie powinni mieć sposobność przebywania na

świeżym powietrzu

/rola gier, zabaw, sportu/

wychowanie moralne

bardzo ważne bo jak pisał: „złotym naszyjnikiem na ryju

wieprza jest wykształcenie u człowieka, który zaniedbuje

cnotę”

cyt. za A. Smołalski,

Tezy i hipotezy pedagogiki

, Wrocław

2001/

Skuteczność nauczania

wynika z odpowiedniego doboru

metod nauczania, łączenia treści uprzednio zdobytych z

nowymi, konsekwencji (rola kontroli wyników

nauczania), dyscypliny (dotyczy raczej niewłaściwego

zachowania, złych obyczajów a nie osiągnięć szkolnych

uczniów), gruntowności a zarazem ciekawości i jasności

prezentowanych treści, postawy a nawet wyglądu,

zachowania nauczyciela. Wierzył w możliwości

poznawcze człowieka (nie wyklucza z edukacji osób

niepełnosprawnych)

dydaktyka Komeńskiego /

niektóre zasady



nauka „w szkole powinna być wszechstronna”



„

aby kształcenie to odbywało się bez bicia i

surowości, i bez żadnego przymusu, jak

najłatwiej, jak najłagodniej i niejako

dobrowolnie”



„

aby dawano uczniom wykształcenie nie

pozorne, lecz prawdziwe, nie powierzchowne,

lecz rzetelne”



„

nauczyciel powinien brać pod uwagę wszelkie

drogi zmierzające do rozwinięcia umysłu i

używać ich odpowiednio do okoliczności”



„

natura nie czyni skoków, lecz stopniowo

naprzód postępuje”

„

natura postępuje od rzeczy

łatwiejszych do trudniejszych”

- „natura nie rwie pędem naprzód, lecz

powoli robi postępy”

- „natura nie tworzy niczego, co nie jest

potrzebne”

- „natura

nie tworzy niczego bez

podstaw czy też bez korzenia”

/ cytaty za S. Możdżeń,

Źródła do dziejów wychowania,

Cz. IV,

Wiek XVII, s.21-65./

„

Niech zatem i w szkole

uczniowie uczą się pisać- pisząc,

mówić- mówiąc, śpiewać-

śpiewając, myśleć- myśląc itd.,

tak aby szkoła była po prostu

warsztatem, w którym pracuje

się pilnie”

/cyt. za Cz. Kupisewicz, I. Wojnar (red.),

Myśliciele o

wychowaniu

, t.1, Warszawa 1996, s. 443./

Komeński

wobec

niepełnosprawności:

„Bo im ktoś jest z natury bardziej

ociężały i zły, tym bardziej

potrzebuje pomocy, aby – o ile

możności- oswobodzić się ze

zwierzęcej ociężałości i tępoty. A nie

znajdziesz takiego ubóstwa umysłu,

by wychowanie nie przyniosło mu

żadnej w ogóle poprawy”

/J.A.Komeński,

Wielka dydaktyka

(przekład i wstęp B.

Suchodolski), Wrocław 1956, s. 73./

Komeński o karze cielesnej:

„

Nie powinno się jednak surowych norm

karności stosować z powodu postępów w

nauce, lecz tylko z powodu obyczajów (…).

Razy i plagi nie mają siły, która by wpoiła

w dzieci umiłowanie nauk, ale całkiem

dosyć wpływu mają, by wszczepić w duszę

dzieci odrazę i niechęć”

……………………………….

cyt. Za J.A. Komeński, Wielka dydaktyka, Ossolineum, 1956, s.

271.

Ziemie polskie w XVII wieku



Liczne wojny Rzeczypospolitej z sąsiadami

skutkowały

kryzysem demograficznym

agraryzacją miast

nietolerancją religijną

(

wygnanie arian

)

upadkiem autorytetu władzy

(

konfederacje, abdykacja Jana Kazimierza

osłabieniem autorytetu Sejmu

(liberum veto

-1652r.) i pozycji Polski na arenie

międzynarodowej (szczególnie po 1648 r.)



Magnateria

wysyłała dzieci na studia zagraniczne



Szlachta

zadowalała się szkołami krajowymi/

jezuickimi i parafialnymi (kościelnymi)



Akademia Krakowska

: w skutek rywalizacji z

jezuitami władze Uczelni tworzyły własne szkoły

średnie (tzw.

kolonie

Akademii Krakowskiej

Kaliszu, Lwowie, Płocku, Białej, Piotrkowie,

Radomiu, Przemyślu, Sieradzu, Tarnowie,

Warszawie, Włocławku)

Od 1642 r. działalność pedagogiczną

prowadzą w Polsce

pijarzy: Bracia Szkół

Pobożnych

/ zakon sprowadzony za króla

Władysława IV)

Zajmowali się bezpłatnym nauczaniem

dzieci, często z ubogich rodzin (

nauka

praktyczna, własne podręczniki, drukarnie,

dobra kadra

)

Pod wpływem jezuitów rozszerzyli

nauczanie na szkoły średnie /realizowali

niemal ten sam program nauki/

Założyli

kolegia w

Łukowie, Łowiczu, Białej, Piotrkowie, Chełmie,

Międzyrzecu, Szczuczynie, Wieluniu, Radomiu

oraz kilka na Litwie

Document Outline