Metodologia nauk
społecznych
Metodologia nauk
społecznych
WYBRANE METODY
BADAWCZE W SOCJOLOGII
Struktura wykładu:
Metody, techniki i narzędzia badawcze – aspekt
definicyjny
Podział na metody ilościowe i jakościowe
Wybrane metody badawcze w naukach społecznych
Obserwacja
Eksperyment
Metoda badań terenowych
Analiza dokumentów osobistych
Wywiad
Focus-group
Socjometria
Analiza treści
Metody, techniki i narzędzia
badawcze
Podział na metody, techniki i narzędzia
badawcze
METODA BADAWCZA – to ustalony i
powtarzalny sposób postępowania
badawczego oraz pewien zbiór założeń o
charakterze filozoficznym (ontologicznym,
epistemologicznym, oraz metodologicznym)
Metody ilościowe i
jakościowe
Metody ilościowe - za ich pomocą mierzymy
pewne zjawiska społeczne, zadając pytania
„ILE czegoś jest”
Metody jakościowe - polegają na próbie
poznania istoty rzeczy - za ich pomocą nie
staramy się czegoś zmierzyć, lecz
odpowiedzieć na pytanie „CO TO JEST”
Na podstawie badań jakościowych nie
możemy nic powiedzieć na temat natężenia
zjawiska, ale możemy dowiedzieć się, na
czym to zjawisko polega, jaka jest jego istota.
OBSERWACJA
1) obserwacja zewnętrzna - gdy badacz z zewnątrz
obserwuje interesujące go zjawiska, grupy, zbiorowości
2) obserwacja uczestnicząca - badacz nie tylko obserwuje
jak zachowują się inni, ale sam wchodzi w środowisko, w jakim
obserwowani żyją. Badacz włącza się w badany system
społeczno-kulturowy, biorąc na siebie jedną lub kilka ról
społecznych. Celem takiego postępowania jest nawiązanie
bezpośredniego kontaktu i dzięki niemu uzyskanie wglądu w
konkretne (naturalne) zachowania ludzi w różnych sytuacjach.
Chodzi też o zrozumienie subiektywnego sensu tych ludzkich
zachowań;
Obserwacja uczestnicząca może być
a) jawna - gdy badacz występuje jako badacz (nie kryje się z
faktem przeprowadzania obserwacji)
b) ukryta - gdy badacz wtapia się w badaną grupę, staje się
„jednym z członków” na podstawie „kamuflażu”; tutaj problem
etyki;
EKSPERYMENT
Eksperyment polega na obserwowaniu danego zjawiska
czy procesu w warunkach, które są zazwyczaj
kontrolowane przez badacza:
1) Eksperyment w warunkach naturalnych - gdy
obserwujemy zjawiska przebiegające w warunkach
nietypowych dla danej zbiorowości (np. zachowania w
sytuacji kataklizmu). Badacza interesować będzie, jak
zachowują się ludzie, jak wyłaniają się przywódcy, jakie
procedury działania zostaną ustalone;
2) Eksperyment laboratoryjny - przeprowadzany
najczęściej w małych grupach;
METODA BADAŃ
TERENOWYCH
METODA BADAŃ TERENOWYCH - tzw.
studium przypadku, badania monograficzne
(case study)
Są to badania, w których badacz wchodzi w kontakt z
określoną rzeczywistością, np. społecznością lokalną (są
to najczęściej małe zbiorowości, często przedpiśmienne
kultury, pierwotne). Metoda ta rozwinięta została przez
antropologów społecznych (np. Bronisław Malinowski);
zalety takiej metody - możemy bardzo gruntownie
poznać daną zbiorowość z wielu punktów widzenia;
wady - trudno jest generalizować zdobyte spostrzeżenia
na inne, nawet podobne zbiorowości;
METODA DOKUMENTÓW
OSOBISTYCH
METODA DOKUMENTÓW OSOBISTYCH - zwana jest
METODĄ POLSKĄ. Stworzona została przez Floriana
Znanieckiego oraz W.Thomasa w University of
Chicago, latach 20-tych XX wieku. Oparta jest o tzw.
zasadę współczynnika humanistycznego (jest to główne
założenie filozoficzne tej metody).
Współczynnik humanistyczny - widzenie
rzeczywistości oczyma ludzi, poprzez ich doświadczenie i
emocje; wejście w ich świat;
Słynne dzieło Znanieckiego i Thomasa wykorzystujące
ową metodę - „Chłop polski w Europie i Ameryce”, albo
praca Znanieckiego „Miasto Poznań i jego mieszkańcy”; Z
kolei Chałasiński wykorzystał ową metodę do zbadania
młodego pokolenia na wsi.
Badacz analizuje często dokumenty osobiste (listy,
pamiętniki, dokumenty urzędowe)
WYWIAD SOCJOLOGICZNY
Metodą wywiadu zbiera się dane
jednostkowe, aby następnie uzyskać z
nich dane zagregowane. Znaczy to, że
pytania zadaje się wprawdzie
pojedynczym osobom, ale badacza
interesują cechy zbiorcze klas, grup bądź
typów ludzkich. Celem tej metody jest
nie tylko opis, ale też ujawnienie lub
sprawdzenie występowania określonych
relacji.
WYWIAD SOCJOLOGICZNY
Rodzaje wywiadów wg stopnia ich standaryzacji
(ustrukturyzowania):
- wywiad swobodny - jest to swobodna rozmowa z
respondentem, przy czym rola osoby prowadzącej polega
jedynie na wtrącaniu od czasu do czasu pytania albo prośby o
bliższe sprecyzowanie wypowiedzi, itp. Taki rodzaj wywiadu ma
charakter rozpoznawczy - pomaga w sprecyzowaniu problemu,
uporządkowaniu głównych wątków badania;
- wywiad pogłębiony - składa się z szeregu pytań, ale nie są
one standaryzowane. O kolejności i sposobie zadawania pytań
decyduje osoba prowadząca wywiad.
-wywiad standaryzowany - prowadzony jest na podstawie
kwestionariusza, który przesądza o sposobie sformułowania
oraz kolejności pytań. To znacznie ogranicza swobodę
respondenta, zmusza go do wypowiadania się tylko na ściśle
określone tematy, ale za to gwarantuje dokładność i
porównywalność odpowiedzi oraz policzalność wyników.
WYWIAD SOCJOLOGICZNY
Inne typologie
- wywiad ustny
- wywiad pisemny
- wywiad grupowy - (ustny lub pisemny) -
„efekt audytorium”
- wywiad prowadzony z pojedynczymi
osobami (ustny lub pisemny)
- wywiad jednorazowy - ukazuje obraz
badanych zjawisk w danym momencie (np.
rolnicy Polscy w 2000 roku)
- wywiad panelowy - ukazujący zmiany
dokonujące się w ciągu pewnego czasu.
(ANALIZA TRENDU)
FOCUS GROUP
FOCUS - GROUP (czyli tzw. zogniskowany wywiad
grupowy)
Jest to metoda jakościowa, łącząca wywiad grupowy z
metodą obserwacji. W grupie fokusowej zbiera się na
ogół 12-15 osób, w celu nawiązania moderowanej
dyskusji na jakiś temat. Rolą moderatora jest tutaj takie
ukierunkowanie dyskusji, by rezultaty były jak najbardziej
przydatne z punktu widzenia badań (udziela głosu,
zadaje pytania, ale też pozwala naturalnie rozwijać się
dyskusji).
Uczestnicy badania nie są dobrani najczęściej w sposób
losowy, lecz celowy, dlatego też nie są oni statystyczną
reprezentacją żadnej populacji.
FOCUS GROUP
Zalety metody:
elastyczność
niskie koszty
szybkie wyniki
Zaletą takich badań jest to, że często w grupowych
dyskusjach ujawniają się takie problemy, które nie
mogłyby wystąpić w wywiadach z jednostkami.
Wady metody:
moderator nie ma takiej mocy sprawowania kontroli nad
dyskusją jak w przypadku wywiadów z jednostkami
analiza danych jest dość złożona i pracochłonna
trudne jest zebranie grupy
często pojawiają się różnice pomiędzy grupami (które
trudno zestawić, porównać)
SOCJOMETRIA
Metoda socjometryczna służy do badania
określonych aspektów struktury stosunków
społecznych w grupie. Zapoczątkował ją w
1934 roku Jacob L. Moreno.
Socjometria zajmuje się głównie pewnymi
spontanicznymi, nieformalnymi relacjami w
grupach (np. w klasie albo w grupie
pracowników).
Badaczy interesuje, w jaki sposób wyłaniają się
np. liderzy w grupach, czy wskazywany jest
tzw. kozioł ofiarny, kto jest bardziej lub mniej
lubiany i popularny.
SOCJOMETRIA
Test socjometryczny służy do rozpoznawania
następujących typów relacji:
1. sympatii i antypatii (kto kogo najbardziej lubi w grupie)
2. subiektywnych preferencji w sferze interakcji - chodzi o
to, kto z kim najchętniej (lub mniej chętnie) wchodzi w
określonego rodzaju kontakty (w klasie - pytanie, z kim
chciałbyś siedzieć w ławce, w pracy - kogo najchętniej
gościłbyś w domu)
3. rzeczywistych interakcji - chodzi o ustalenie
rzeczywistych relacji między badanymi jednostkami (kto z
kim chodzi do bufetu, kto od kogo zasięga rady, itp.)
Wyniki przeprowadzonych badań przedstawia się w
postaci socjogramu
ANALIZA TREŚCI
Metoda wywodzi się z USA, z lat 30-tych XX
wieku. Starano się wówczas za pośrednictwem
tej metody zbadać, czy hitlerowskie Niemcy nie
przekazują za pośrednictwem prasy pewnych
ukrytych treści.
Metoda ta polega na systematycznej analizie
tekstu (prasowego, dokumentów, itp.) by dotrzeć
do jawnych i niejawnych sposobów przekazu
informacji. Szczególnie ważna jest umiejętność
wnioskowania o niejawnych właściwościach
tekstu na podstawie treści jawnych.
ANALIZA TREŚCI
Dzięki analizie treści można dokonywać systematycznych
badań programów wyborczych, wypowiedzi w
kampaniach wyborczych. Tu szczególnie dobrze rozwinęła
się dziedzina badań nad propagandą polityczną -
jawną i ukrytą (pytanie, czy tekst rzeczywiście mówi to,
co nam się wydaje, czy też istnieją jakieś treści ukryte, za
pomocą których pewne fakty są sugerowane,
zniekształcane, oddziałują na podświadomość);
Analiza treści może mieć zarówno charakter ilościowy jak
i jakościowy. To znaczy - można zarówno policzyć, ile razy
występuje dane słowo i ukazać go procentowo na tle
innych słów. Można też dokonać opisu jakościowego - w
jaki sposób mówi się o danym problemie