Wybrane składniki 
receptury kosmetycznej

•Promotory przejścia przezskórnego

•Środki konserwujące

•Emulgatory

•Ekstrakty roślinne

 

 

Promotory (akceleratory) – związki 
zmieniające strukturę skóry, a tym 
samym zwiększające jej 
przepuszczalność.
Mechanizm ich działania zależy od ich 
polarności.
Związki o charakterze lipidowym 
(np.Kwasy tłuszczowe) wpływają 
wyłącznie na struktury 
międzykomórkowe. Cząsteczki tych 
związków umiejscawiają się między 
hydrofobowymi łańcuchami lipidów, 
rozluźniając  w ten sposób układ 
warstw lipidowych.

 

 

Małe polarne cząsteczki 
(dimetylosulfotlenek, 
dimetyloformamid) 
w małych stężeniach wchodzą w 
interakcje z białkami 
wewnątrzkomórkowymi, użyte w 
większych stężeniach gromadzą 
się w przestrzeni 
międzykomórkowej.

 

 

Najistotniejsze cechy 
promotorów

Pozbawienie własnego działania 

farmakologicznego, nie drażniące, nie 

toksyczne, nie wywołujące uczuleń

Działające szybko i długotrwale, a 

efekt powinien być możliwy do 

przewidzenia

Działające w sposób odwracalny, to 

znaczy, że po usunięciu promotora 

skóra musi całkowicie odzyskać swą 

funkcje bariery

 

 

Nie ułatwiają przenikania przez skórę 
substancji z organizmu na zewnątrz
Zgodne chemicznie i fizycznie z 
substancją leczniczą i innymi 
składnikami kosmetyku
Promotory są najczęściej dobrymi 
rozpuszczalnikami substancji 
kosmetycznych
Ich obecność zwiększa współczynnik 
podziału substancji kosmetycznej 
między skórę i podłoże, co dodatkowo 
wpływa na zdolność przenikania

 

 

Promotory przejścia

1. Związki fluoroorganiczne – 

jedną z najważniejszych klas są 
pefluoropolietery (PEPEs). 

• Związki są niepalne, wykazują 

małą interakcję z organizmem, 
są stabilne termicznie, 
rozpuszczalne w gazach przy 
braku rozpuszczalności w 
rozpuszczalnikach organicznych.

 

 

Tworzą na skórze rodzaj filmu (co 

zostało wykorzystane do ochrony 

skóry przed wpływem 

rozpuszczalników organicznych, 

olejów, związków powierzchniowo 

czynnych)
W kremach dozwolone użycie 

PEPE 5-10%

F-(CF

2

-CF

2

-CF

2

-O)

X

- CF

2

-CF

3

  gdzie 

x=25-35

W szamponach i odżywkach do 

włosów użycie PEPE jest 

ograniczone (akumulowanie się 

we włosach)

 

 

2. Związki krzemoorganiczne

Silikony są syntetycznymi 
polimerami, w których atomy krzemu 
są połączone poprzez atom tlenu 
tworząc makrocząsteczki
Zróżnicowany stopień polimeryzacji 
umożliwia otrzymanie lotnych cieczy 
o niskiej masie cząsteczkowej 
(cyklometikony, cyklometylosilikony) 
lub żywice silikonowe o bardzo 
wysokiej masie cząsteczkowej

 

 

Lotne silikony maja niskie napięcie 

powierzchniowe, dzięki temu mają 

zdolność do wspomagania płynów i 

kremów w dyspergowaniu do 

cienkiego filmu 
Lotne silikony stosowane są w 

kosmetykach do pielęgnacji skóry w 

związku z ich dobrym rozkładem w 

masie kosmetyku, natychmiastowego 

wrażenia delikatności na skórze bez 

uczucia „tłustości” lub „oleistości”. 
Wpływają na estetykę kosmetyku i 

odczucia na skórze
Wykazują one w/w właściwości bez 

oddziaływania na inne składniki w 

recepturze 

 

 

Lotne silikony stosowane są w:

• preparatach do opalania (olejki), 
• tuszach do rzęs (poprawa 

własności użytkowych),

•  podkładach (poprawiają rozkład 

pigmentu),

• Lakierach do paznokci (poprawa 

zdolności płynięcia),

• Środki do demakijażu (emulsje 

nie pozostawiaja tłustego filmu)

 

 

3. Poliwinylopirolidony

Poliwinylopirolidon (PVP) – składnik 
maści ochronnych, maści 
hydrożelowych (o stężeniu 10-15%)
Octan poliwinylowy (VA)
Kombinacja polimerów 
poliquaternium-11 (1,0 meg/g), 
poliquaternium-4 (0,8 meg/g)i 
kopolimeru PVP/VA
poliquaternium-16 (2,3 – 6,0 meg/g), 
poliquaternium-46 (0,6 meg/g) –

działa 

efektywnie w znacznie mniejszym stężeniu niż w/w, jest to 
ważny aspekt ekologiczny 

 

 

poliquaternium-46 (0,6 meg/g) – 
zastosowanie w formach 
aplikacyjnych jako szampony, 
odżywki, do włosów, żele, 
spraye, pianki (firma BASF)

 

 

Interakcje promotorów z 
białkami warstwy rogowej

Rozszczepienie wiązań 
siarczkowych
Zmiany konformacji α-keratyny
Wypieranie wody z wiązań z 
białkami
Tworzenie konkurencyjnych 
kompleksów zapobiegających 
wiązaniu substancji penetrującej w 
warstwie naskórka

 

 

Substancje pomocnicze - 
tenzydy

Tenzydy:

• Zawierają w swej cząsteczce zarówno 

grupy polarne, jak również grupy o 
charakterze polarnym hydrofilowym

• Wykazują zdolność zmniejszania 

napięcia powierzchniowego –

działanie 

zmniejszające

  

napięcie powierzchniowe wzrasta wraz ze 

stężeniem tenzydu do momentu kiedy cała powierzchnia 
graniczna zostaje pokryta warstwą jednocząsteczkową. 
Dalszy wzrost stężenia nie wpływa na zmniejszenie 
napięcia, a cząsteczki tenzydu wykazują tendencję do 
łączenia się w agregaty (micele)

• Są aktywne na granicy faz,

 

 

Tenzydy mogą pełnić rolę:

Substancji przeciwpiennych,
Substancji zwilżających 

(w zawiesinach i 

stałych postaciach preparatu),

Emulgatorów dla emulsji typu o/w 

lub w/o,
Środków czyszczących 

(mydła, 

detergenty),

Solubilizatorów 

(pośredników 

rozpuszczalności),

Promotorów przejścia 

przezskórnego.

 

 

HLB – Hydrophylic Lipophylic 
Balance

Zakres działania tenzydów zależy 

od stosunku ilościowego grup 

hydrofilowych i lipofilowych  w 

cząsteczce. Stosunek ten określa 

się za pomocą liczby HLB
1-9 mają charakter lipofilowy

11-20 mają charakter hydrofilowy
10 – stosunek zrównoważony grup 

hydro-i lipofilowych

 

 

Środki konserwujące

Substancje chemiczne działające 

bakteriobójczo lub 

bakteriostatycznie. Często ta 

sama substancja w mniejszym 

stężeniu działa bakteriostatycznie, 

w większym bakteriobójczo.

Stężenia substancji powinny być 

tak dobrane, by nie przekraczały 

dawek wystarczających do 

uzyskania efektu bójczego

 

 

Według mechanizmów działania 

rozróżniamy:

1.

Związki reagujące z błoną 

komórkową – alkohole, 

czwartorzędowe związki 

amonowe, fenole, kwasy, 

guanidyny. 

Działanie tych substancji polega na 

adsorpcji przez błonę komórkową, 

zaburzeniu funkcji protein, 

zniesieniu półprzepuszczalności 

błony komórkowej, zahamowaniu 

transportu substratów i syntezy 

ATP.

 

 

1. Związki elektrofilowe – 

aldehydy, aktywowane związki 
chlorowcowe, izotiazolony. 

Jako silnie elektrofilowe cząsteczki 

wchodzą w reakcję z 
nukleofilowymi składnikami 
komórki i dezaktywują substraty 
i enzymy niezbędne do 
procesów życiowych w komórce. 

 

 

Aktywność środków 
konserwujących uzależniona 
jest od:

Rodzaju substancji czynnej
Zastosowanego stężenia
Czynników fizykochemicznych jak:

- Czas kontaktu
- Wartość pH
- Potencjału utleniająco-redukującego
- Wartości osmotycznej
- Temperatury 

 

 

Środek konserwujący

 

nie powinien

:

Ulegać hydrolizie
być lotny
Reagować z innymi składnikami 
receptury i opakowania
Być toksyczny
Wywoływać uczuleń

 

 

W Polsce najczęściej stosowany 
jest – Gropol, polski odpowiednik 
Bronopolu (2-bromo-2-
nitropropan-1,3-diol) 

- Germall 115 (11-metylenodi(3-

hydroksymetylo) 2,4-diksy-5-
imidazolino mocznik)

- Parabeny
- Kwas benzoesowy
- Kathon CG

 

 

Emulgatory

Emulsja nazywamy niejednorodny układ 

dyspersyjny złożony z co najmniej dwóch 

nie rozpuszczających się cieczy, z których 

jedna jest rozproszona w drugiej w 

postaci kuleczek o średnicy 0,1 - 100μm.
Ciecze tworzące emulsję nie mieszają się 

ze sobą, a uzyskanie dyspersji wymaga 

wkładu energii (mieszanie, wstrząsanie)
Układ dąży do zmniejszenia energii 

wewnętrznej, jest termodynamicznie 

niestabilny, zawsze dochodzi do 

maksymalnego zmniejszenia powierzchni 

kontaktu, co może uwidaczniać się 

rozdziałem faz.

 

 

Warunkiem uzyskania trwałego 
układu emulsyjnego jest 
obecność emulgatora, składnika 
stabilizującego układ. 
Emulsje są płynną postacią 
preparatu przeznaczoną do 
stosowania wewnętrznego 
(doustnie), zewnętrznego ( na 
skórę, błony śluzowe), 
pozajelitowego

 

 

Typy emulsji

Emulsje kosmetyczne są zawsze 

emulsjami wodno-olejowymi, w 

ich skład wchodzi:

1. Faza wodna – woda, roztwór 

wodny, mieszanina wody z 

innymi hydrofilowymi cieczami 

etanolem lub glicerolem

2. Faza olejowa – olej roślinny lub 

mineralny lub inna ciecz o 

charakterze lipofilowym

 

 

Emulsje typu olej w wodzie (o/w) 
– faza olejowa jest rozproszona w 
fazie wodnej
Emulsje typu woda w oleju (w/o) 
– faza wodna jest rozproszona w 
fazie olejowej
Emulsje wielokrotne o/w/o lub 
w/o/w – fazę rozproszoną tworzy 
emulsja typu o/w lub w/o, a fazę 
rozpraszającą jest odpowiednio 
faza olejowa lub wodna.

 

 

Zawartość fazy rozproszonej może 
dochodzić do 75%, lecz optymalną 
stabilność uzyskuje się przy 40-
60% fazy wewnętrznej. 
Substancja lecznicza może być 
rozpuszczona w fazie wodnej lub 
olejowej w zależności od tego, czy 
ma charakter hydrofilowy czy 
lipofilowy.