Terpeny część druga

 Saponiny triterpenowe:

• escyna-

 główna saponina nasion Aesculus hippocastanum z rodziny 

Hippocastanaceae

• gipsozyd A- 

saponina korzeni Gypsophila paniculata z rodziny 

Caryophyllaceae

• saponazyd A- 

główna saponina korzeni Saponaria officinalis z rodziny 

Caryophyllaceae- Radix Saponariae

• glicyryzyna-

 kwaśna saponina korzeni Glycyrrhiza glabra z rodziny 

Fabaceae- Radix Glycyrrhizae

• senegina A-

 kwaśna saponina korzeni Polygala senega z rodziny 

Polygalaceae- Radix Senegae

• hederasaponina C- 

kwaśna saponina liści Hedera helix z rodziny 

Araliaceae

• prymulasaponina A- 

kwas prymulowy, kwaśna saponina korzeni Primula 

officinalis i Primula elatior z rodziny Primulaceae

kasztanowiec 
zwyczajny

lukrecja gładka

pierwiosnek lekarski

pierwiosnek wyniosły

• Radix Glycyrrhizae:

-

Glycyrrhiza glabra z rodziny Fabaceae

-

korzeń zawiera saponiny triterpenowe (kwas glicyryzynowy- glicyryzyna)

-

działanie: expectorans, spazmolityczne (flawonoidy), przeciwzapalne w 
chorobie wrzodowej (saponiny trieterpenowe), antyhepatotoksyczne, 
moczopędne, estrogenne

-

preparaty: Carbenoxolon, Gastro (przeciwzapalne w chorobie wrzodowej 
żołądka), Uldenol, Ulventrol

• Radix Primulae:

-

Primula officinalis i Primula elatior z rodziny Primulaceae; Primula elatior 
ma siarkowożółtą koronę kwiatową, a Primula officinalis złocistą, oba 
gatunki są objęte ochroną

-

korzeń zawiera saponiny triterpenowe (prymulasaponina A)

-

działanie: wykrztuśne (saponiny)

-

preparaty: Tussipect

• Radix Saponariae:

-

Saponaria officinalis z rodziny Caryophyllaceae

-

korzeń jest surowcem saponinowym (saponazyd A), zawiera także zespół 
glikozydów triterpenowych zwany 

saporubiną

-

działanie: expectorans (saponiny), środek pianotwórczy (gaśnice, 
szampony, środki piorące)

-

preparaty: wykrztuśny (Pectosol)

• Herba Herniariae:

-

Herniaria glabra z rodziny Caryophyllaceae

-

ziele jest surowcem saponinowym

-

działanie: spazmolityczne, dezynfekujące drogi moczowe

-

preparaty: Fitolizyna

• Radix Senegae:

-     Polygala senega z rodziny Polygalaceae

-     korzeń jest surowcem saponinowym (senegina A)

-     działanie: wykrztuśne

• Semen Hippocastani:

-

Aesculus hippocastanum z rodziny Hippocastanaceae

-

nasienie jest surowcem saponinowym (escyna)

-

działanie: escyna b. silnie uszczelnia naczynia włosowate; pozostałe 
surowce kasztanowca służą do otrzymywania preparatów stosowanych w 
żylakach, obrzękach i zastoinach żylnych (Venescin)

• Radix Ginseng:

-

surowiec ten pochodzi z cieniolubnej byliny Panax ginseng  z rodziny 
Araliaceae

-

surowiec zawiera saponiny triterpenowe (panaksozydy lub ginsenozydy 
należące do grupy protopanaksydioli i protopanksytrioli))

-     działanie: psychopobudzające i pobudzające seksualnie (panaksozydy lub 

ginsenozydy), hipoglikemiczne (panaksany), przeciwstresowe, hamujące 
agregację płytek krwi (panaksynol)

-     preparaty: Geriavit- Pharmaton, Ginsana
 

• Folium Hederae:

-

Hedera helix z rodziny Araliaceae jest pod ochroną

-

liść jest surowcem saponinowym (hederasaponina C)

-

działanie: wykrztuśne, spazmolityczne, przeciwgrzybicze

Tetraterpeny

• związki o charakterze barwników roślinnych o ogólnym wzorze 

podstawowym C

40

H

64  

odpowiadającym 8 jednostkom aktywnego izoprenu 

zwane karotenoidami- barwniki żółte, pomarańczowe, fioletowe 
występujące w chromoplastach, jak również towarzyszą chlorofilowi w 
chloroplastach. Są lipochromami (ze względu na właściwości lipofilne)

• rozpuszczalne w tłuszczach i rozpuszczalnikach tłuszczowych, łatwo ulegają 

rozkładowi

• charakterystyczną cechą budowy cząsteczek karotenoidowych jest układ 

skoniugowanych 9- 11 wiązań podwójnych

• związki:

                    

• β- karoten- 

pomarańczowy karotenoidowy barwnik występujący w 

warzywach: pomidorach, marchwi, papryce, sałacie, brokułach oraz 
żółtkach jaj i maśle

• krocetyna-

 ceglastoczerwony barwnik karotenoidowy występujący u 

Crocus sativus z rodziny Iridaceae, we Flores Verbasci

• zeaksantyna-

 karotenoidowy barwnik Zea mays z rodziny Poaceae, 

owoców Rosa canina z rodziny Rosaceae, Hippophaë rhamnoides z rodziny 
Elaeagnaceae

krokus uprawny

kukurydza 
zwyczajna

róża dzika

rokitnik zwyczajny

Politerpeny

• związki polimeryczne wielkocząsteczkowe zbudowane z licznych 

pięciowęglowych jednostek aktywnego izoprenu (ponad 1000 jednostek)

• są składnikami soków mlecznych (lateksów) dostarczających naturalnego 

kauczuku u rodzin: Euphorbiaceae, Moraceae, Sapotaceae, Apocynaceae,  
Asteraceae 

• wchodzą w skład egzyny zarodników widłaków tworząc związki 

poliprenoidowe zwane sporopoleninami (bardzo odporne na działanie 
czynników fizykochemicznych)

• związki: 

kauczuk

, 

gutaperka