KARDIOLOGIA

• Cykl wykładów dla fizjoterapii WSPiA 

Poznań;

CYKL SERCA

• faza skurczu i faza rozkurczu

(4-5 sekund, skurcz przedsionków 10%, komór 40%)

• układ przewodzący

węzeł zatokowo-przedsionkowy
węzeł przedsionkowo-komorowy
pęczek Hissa
włókna Purkiniego

• izolowane przedsionki 140 

sygnałów/minutę
mięsień komór 30-40sygnałów/minutę

PRAWO STARLINGA

siła skurczu mięśnia serowego jest 

proporcjonalna do objętości napełniania 

i wielkości oporu, jaki pokonuje

w trakcie wysiłku zapotrzebowanie na tlen wzrasta
serce zwiększa „rzut minutowy” HR*objętość wyrzutowa
wzrasta „powrót żylny” 
rozciągnięty mięsień serca kurczy się z większa siłą
obciążone dużym wysiłkiem serce zwiększa swoją masę 

mięśniową 

(przerost mięśnia sercowego, ale nie naczyń 

wieńcowych)

PRAWIDŁOWY ZAPIS EKG

PRAWIDŁOWY ZAPIS EKG

R

Q

T

U

P

S

mV

+

-

P

Wave

PQ

Space

QRS

ST

T

WPŁYW WYSIŁKU NA UKŁAD 

WPŁYW WYSIŁKU NA UKŁAD 

KRĄŻENIA

KRĄŻENIA

rodzaj wysiłku

dynamiczny
statyczny

intensywność

maksymalna
submaksymalna: 

lekka
średniociężka

ciężka

bardzo ciężka

jednostki 

%vo2 max
%MET

ilość watów 

[W]

Skala Borg’a 

(0-10 pkt)

czas trwania wysiłku

krótkotrwały 

(poniżej 15 minut)

o średnim czasie trwania 

(15-30 minut)

długotrwały 

(powyżej 30 minut)

ilości zaangażowanej podczas 

wysiłku masy mięśniowej

wysiłek ogólny 

lokalny 

(mniej niż 30% masy mięśniowej)

ODPOWIEDZ ZALEŻY OD:

 stanu zdrowia
 wydolności i sprawności fizycznej 

organizmu

 płci i wieku
 stażu treningowego
 motywacji do podjęcia wysiłku fizycznego
 stanu emocjonalnego
 czasu spożycia posiłku
 warunków środowiskowych

ODPOWIEDZ

ODPOWIEDZ

•

zwiększenie częstotliwości 
skurczów serca 

20-25 lat → 200 uderzeń/min

•

wzrasta objętość wyrzutowa 

70→100-160 ml

•

wzrasta pojemność minutowa 

20→40 l/min

•

wzrasta ciśnienie tętnicze krwi 

220-230 mmHg

•

zmiana dystrybucji krwi

PACJENCI KWALIFIKOWANI 
DO REHABILITACJI 
KARDIOLOGICZNEJ



po zawale serca



z ChNS bez zawału



Z ChNS kwalifikowani do zabiegów 

operacyjnych



po zabiegach kardiochirurgicznych



z nadciśnieniem tętniczym



z niewydolnością serca



z kardiomiopatią rozstrzeniową



po implantacji układów stymulujących



z miażdżycą tętnic kończyn dolnych

DOSTĘPNOŚĆ 

REHABILITACJI

W UNII EUROPEJSKIEJ 25-
50%
W POLSCE 7%

W 2002 ROKU 

REHABILITACJI PODDANO 

18 TYSIĘCY PACJENTÓW



PLANOWANYCH ZABIEGÓW 

ANGIOPLASTYKI WIEŃCOWEJ  

36 tysięcy



ZABIEGÓW KARDIOCHIRURGICZNYCH 

18 tysięcy



OSTRYCH ZESPOŁÓW WIEŃCOWYCH 

100 tysięcy

38% PACJENTÓW PODDANYCH 

REHABILITACJI TO OSOBY PO 

65 ROKU ŻYCIA

 



GRUPA KOBIET TO 27%



GRUPA MĘŻCZYZN TO 73%

ETAPY REHABILITACJI

•

SZPITALNY

kontrola i usprawnianie wentylacji
bierne utrzymanie zakresu ruchu
uruchamianie pacjenta
analiza czynników ryzyka

•

POSZPITALNY WCZESNY

•

do dwóch tygodni po wypisaniu ze szpitala

•

AMBULATORYJNY PÓŹNY

•

UTRZYMANIE OSIĄGNIĘTYCH 
WYNIKÓW

CELE REHABILITACJI

•

dotyczące aktywności fizycznej

poprawa jakości życia
poprawa tolerancji wysiłku fizycznego

•

dotyczące funkcji 

i stanu organizmu

zmiany w budowie ciała
poprawa procesów metabolicznych
zmniejszenie ryzyka ponownych ostrych epizodów
prawidłowe ciśnienie tętnicze



dotyczące stanu psychicznego

przeciwdziałanie lękowi

obniżeniu nastroju

zmniejszenie lęku przed podejmowaniem wysiłku

zmniejszenie depresji

poprawa samooceny

poprawa samopoczucia



dotyczące zachowań

wyrobienie nawyku regularnej aktywności fizycznej
zmiana stylu życia



dotyczące sfery społecznej

powrót do normalnej aktywności życiowej
powrót do pracy zawodowej
zmniejszenie poczucia izolacji
powrót do ról społecznych 

NIEINWAZYJNE BADANIA 

SERCA

KONTROLA  I  PLANOWANIE 

rodzaje

• EKG
• echo serca
• monitorowanie metodą Holtera 

(24 godziny)

zapis EKG oraz pomiar ciśnienia

• Event Monitor 

(3 miesiące/2 tygodnie)

• przenośny aparat do pomiaru 

saturacji

• SPECT obrazowanie radioizotopowe

• Czy pacjent ma zaburzenia rytmu serca?
• Czy pacjent ma wysokie ciśnienie 

tętnicze krwi?

• Czy pacjent ma spadki saturacji podczas 

wysiłku?

• Czy pacjent ma chorobę wieńcową?
• Czy u pacjenta można uzyskać poprawę 

rokowania, gdyby zastosowano 

przezskórną angioplastykę wieńcową lub 

pomostowanie tętnic wieńcowych?

• Czy u pacjenta występują zaburzenia 

czynności lewej komory?

• Czy pacjent ma istotną wadę 

zastawkową?

ELEKTROKARDIOGRAFICZNA 

PRÓBA WYSIŁKOWA

• najdostępniejsza, najtańsza
• ocenia wydolność fizyczną pacjenta
• intensywność wysiłku podczas 

którego pojawia się niedokrwienie

• występowanie objawów klinicznych w 

trakcie niedokrwienia (ból w klatce 
piersiowej)

PRZECIWWSKAZANIA        

bezwzględne

 

 świeży zawał serca 

(2 dni)

 niestabilna dławica piersiowa 
 niekontrolowane zaburzenia rytmu serca 

wywołujące objawy kliniczne lub zaburzenia 

hemodynamiczne

 objawowe ciężkie zwężenie zastawki aortalnej
 niekontrolowana objawowa niewydolność 

serca

 ostra zatorowość płucna lub zawał płuca
 ostre zapalenie mięśnia sercowego lub 

osierdzia

 ostre rozwarstwienie aorty

względne

• zwężenie pnia lewej tętnicy wieńcowej
• umiarkowane zwężenie zastawkowe
• zaburzenia elektrolitowe

• ciężkie nadciśnienie tętnicze 

(200mmHg i/lub 

100mHg)

• tachyarytmie lub bradyarytmie
• kardiomiopatia przerostowa
• niesprawność umysłowa lub fizyczna
• blok przedsionkowo-komorowy 

wyższego stopnia

PROTOKÓŁ  BRUCE’A

• wzrost obciążenia co 3 minuty
• prędkość 2,7 km/h, nachylenie bieżni 10% 

(etap I)

• limitowane objawami: zmęczenie, 

duszność, zawroty głowy, ból w klatce 

piersiowej, zmiany w EKG, zaburzenia 

rytmu, limit tętna

• zmodyfikowany protokół 

(bezpieczeństwo)

• mniej dokładne u kobiet
 

CYKLOERGOMETR 

ROWEROWY 

• współpraca z pacjentem
• kontrola obciążenia poprzez 

określenie obciążenia w Watach

• dostosowanie do klinicznej 

charakterystyki pacjenta

• zapis EKG
• częstości skurczów serca 

(220-wiek)

• planowanie treningów
• wysiłek mniejszy o 5-10% od 

wartości uzyskanych na bieżni

INTERPRETACJA

• czas ukończenia próby
• maksymalna częstość rytmu serca
• maksymalne ciśnienie tętnicze krwi
• objawy kliniczne i zmiany w EKG

• obniżenie odcinka ST 

(min 0,08s, ST poziomo lub skośnie „+”)

• czy obecne są czynniki mogące 

wpływać na zmiany w EKG

• czy wystąpiła nieprawidłowa reakcja 

na wysiłek 

(spadek HR, RR)

OBRAZOWANIE 

RADIOIZOTOPOWE

•SPECT 

single-photon 

emission computed tomography

•prowokowanie 
niedokrwienia 
wysiłek/leki
• znakowanie 
Thalem-201 
Technetem-99m 

(po 3-4 godz. odzwierciedlają 
żywotność serca)

•mniej dokładne 
u kobiet

ECHOKARDIOGRAFIA

• fale o wysokiej częstotliwości 

(2-10MHz, 2-D)

• metoda dopplera, kolorowego 

dopplera

• budowa anatomiczna i funkcja  serca
• brak zagrożenia dla pacjenta
• dostępna

ZASTOSOWANIE

• ocena struktur serca
• ocena wymiarów i funkcji serca
• ocena przerostu i grubości mięśnia lewej 

komory

• ocena prawej komory oraz ciśnień w 

łożysku płucnym

• ocena  zastawek serca
• ocena osierdzia
• ocena funkcji rozkurczowej lewej komory

WARUNKI TECHNICZNE

• doświadczenie osoby badającej
• budowa ciała pacjenta
• choroby płuc pacjenta
• anatomia ściany klatki piersiowej

ECHOKARDIOGRAFIA 

PRZEZPRZEŁYKOWA

wskazania

• podejrzenie wegetacji
• podejrzenie skrzepliny
• obecność nieprawidłowych mas w sercu 

(guzy)

• podejrzenie infekcyjnego zapalenia 

wsierdzia obejmującego sztuczna 
zastawkę serca

• ocena skrzeplin w lewym przedsionku

ECHOKARDIOGRAFIA 

OBCIĄŻENIOWA

• polega na porównaniu obrazów 

uzyskanych przed i w trakcie obciążenia 

(max 1-2 minuty po)

• wysiłek na bieżni lub ergometrze 

rowerowym

• ocena wysoce subiektywna
• nieprawidłowy zapis EKG 

INNE METODY

• tomografia 

komputerowa 

(angioKT)

• rezonans 

magnetyczny 

(budowa serca)

WADY SERCA 

WRODZONE

1% żywo urodzonych dzieci

UBYTEK PRZEGRODY 

MIĘDZYPRZEDSIONKOWEJ



ubytek lub przetrwały 
otwór owalny 



bezobjawowo lub 
szmer nad sercem



przeciek lewo-prawy



zwiększa ryzyko 
zatorów mózgowych, 
choroby 
dekompresyjnej lub 
wysokościowej

UBYTEK PRZEGRODY 

MIĘDZYKOMOROWEJ

•

samoistnie zamykany

•

niewydolność serca, 

nadciśnienie płucne

•

szmery nad sercem, 

duszność wysiłkowa,

•

przeciek lewo-prawo

•

zamykany 

operacyjnie

•

profilaktyka IZW

PRZETRWAŁY PRZEWÓD 

TĘTNICZY

•

szmer ciągły, 
maszynowy

•

przeciek lewo-prawy

•

nadciśnienie płucne, 
niewydolność serca 

(przeciążenie objętościowe lewego 
serca, powiększenie lewego 
przedsionka, komory, aorty, łuku)

•

zamykany 
przezskórnie

•

profilaktyka IZW

RODZAJ WADY

CHARAKTERYSTYKA

Kanał przedsionkowo-

komorowy

brak przegrody przedsionkowo-komorowej 

i oddzielnych pierścieni przedsionkowo-

komorowych, nieprawidłowa budowa zastawki 

mitralnej 

i trójdzielnej; 

współistnieje z trisomią 21; 

wymaga profilaktyki IZW; 

postępująca niedomykalność zastawki mitralnej;

Tetralogia Fallota

współistnienie ubytku przegrody 

międzykomorowej ze zwężeniem ujścia pnia 

płucnego, przesunięciem aorty w prawo, 

kompensacyjnym przerostem prawej komory; 

przeciek prawo-lewy;

„różowa” lub „niesinicza”  

(lewo-prawy);

Przełożenie wielkich 

pni tętniczych

brak zgodności między komorami a wielkimi 

naczyniami; 

wada śmiertelna;

Anomalia Ebsteina

przemieszczenie pierścienia zastawki 

trójdzielnej do jamy prawej komory, 

nieprawidłowa budowa płatka przegrodowego i 

zastawki trójdzielnej; 

„niesinicza/sinicza” 

(prawo-lewy);

WADY SERCA

NABYTE

nieprawidłowa czynność zastawki serca 

przedsionkowo-komorowej 
lub komorowo-tętniczej

zmiany strukturalne w obrębie płatków 

zastawki i aparatu podzastawkowego 
i pierścieni

etiologia: reumatyczne zapalenie 

wsiedzia

RODZAJ WADY

CHARAKTERYSTYKA

Zwężenie zastawki mitralnej

gorączka reumatyczna;  

duszność wysiłkowa, obrzęk płuc, krwioplucie;

Niedomykalność zastawki 

mitralnej

zespół wypadania płatka zastawki, dysfunkcja 

mięśnia brodawkowatego, niewydolność lewej 

komory, kardiomiopatia przerostowa; 

duszność wysiłkowa, rzadziej obrzęki płuc;

Zwężenie zastawki aorty

wada poreumatyczna;

pozapalne sklejenie, zwłókninie płatków ogranicza 

ich ruchomość i uniemożliwia pełne otwarcie 

zastawki;

zawroty głowy, omdlenia, mroczki przed oczami, 

bóle wieńcowe;

Niedomykalność zastawki aorty

poreumatyczna, infekcyjne zapalenie wsierdzia, 

uraz;

kołatanie serca, tętnienie naczyń szyjnych, bóle i 

zawroty głowy, duszność wysiłkowa;

Zwężenie zastawki trójdzielnej

współistnieje z wadą mitralną, sporadycznie w 

przebiegu rakowiaka, tocznia układowego;

obraz kliniczny zastoju żylnego;

powiększenie wątroby, obrzęki, nietolerancja 

wysiłku;

Niedomykalność zastawki 

trójdzielnej

nadciśnienie płucne pierwotne lub nabyte, 

niewydolność lewej komory;

wada czynnościowa w rozstrzeni prawej komory;

nadmierne wypełnienie tętniących w skurczu żył 

szyjnych, powiększenie wątroby, obrzęki, 

wodobrzusze;

JEDNOSTKI CHOROBOWE

Choroba Niedokrwienna 

Serca

ZESPÓŁ OBJAWÓW KLINICZNYCH 

WYWOŁANY ZABURZENIEM 

RÓWNOWAGI POMIĘDZY WIELKOŚCIĄ 

PRZEPŁYWU WIEŃCOWEGO 

A ZAPOTRZEBOWANIEM MIĘŚNIA 

SERCOWEGO NA TLEN 

I ZWIĄZKI ENERGETYCZNE 

KLINICZNY PODZIAŁ ChNS

•

dławica piersiowa 

(wysiłkowa)

•

dławica piersiowa spontaniczna

•

dławica piersiowa niestabilna

•

kardiologiczny zespół X

•

nieme niedokrwienie

•

zawał serca

świeży
przebyty

PRZYCZYNY

•

miażdżycowe zwężenie tętnicy 
wieńcowej

•

niemiażdżycowe zmiany w tętnicach 
wieńcowych

skurcz tętnic wieńcowych
wrodzone anomalie
zatory tętnic wieńcowych
rozwarstwienie tętnic wieńcowych (podczas angioplastyki)
ucisk zewnątrzpochodny 

•

czynnościowe

zespół X
kardiomiopatia przerostowa, rozstrzeniowa
mostek mięśniowy
nadciśnienie tętnicze
nadciśnienie płucne
wady zastawkowe

CZYNNIKI RYZYKA

wiek

płeć męska 

(5x)

menopauza

nieprawidłowy profil lipidowy

nadciśnienie tętnicze

palenie papierosów

zaburzenia przemiany 

węglowodanowej

(3-4x)

otyłość 

(wisceralna, androidalna)

brak aktywności fizycznej

typ osobowości A 

(w ciągłym ruchu, profesjonalista)

obciążenia genetyczne

podwyższone stężenie 

fibrynogenu, VII czynnika 

krzepnięcia 

LECZENIE

STABILNA DŁAWICA PIERSIOWA

•

leki przeciwpłytkowe, statyny, 
leki β-adrenolityczne, antagoniści 
wapnia, azotany, inhibitory 
konwertazy angiotensyny, leki 
metaboliczne, kardioprotekcyjne;

•

leczenie inwazyjne 

(PTCA rewaskularyzacja)

DŁAWICA 

NACZYNIOSKURCZOWA

dławica Prinzmetala

•

bóle w spoczynku ze zmianami w 
zapisie EKG

•

może spowodować zaburzenia rytmu 
serca 

(blok II i III stopnia, migotanie komór)

KARDIOLOGICZNY ZESPÓŁ X

10-20% poddanych zabiegom

•

typowe bóle dławicowe

•

zmiany niedokrwienne w trakcie 
testu wysiłkowego

•

prawidłowy obraz naczyń 
wieńcowych 
w koronarografii

•

niejasna patogeneza

•

brak dobrej odpowiedzi na leczenie

NIEME NIEDOKRWIENIE

•

epizody niedokrwienia w zapisie EKG, 
którym nie towarzyszy dyskomfort 
lub ból w klatce piersiowej

•

często u osób chorych na cukrzycę 

(neuropatia autonomiczna)

ZAWAŁ 

SERCA

martwica komórek 

mięśnia 

sercowego na 

określonym 

obszarze 

wywołana ostrym 

niedokrwieniem

(pełnościenny niepełnościenny)

BÓL WIEŃCOWY

EKG

Bez  uniesienia 

ST

Z uniesieniem 

ST

Niestabilna dławica 

piersiowa

Zawał serca 

bez załamka 

Q

Zawał serca z 

załamkiem Q

WIELKOŚĆ USZKODZENIA

•

obszar niedokrwienia 15-20% 

lewej komory

czynność zachowana, wzmożona czynność części 

nieobjętej martwicą

•

obszar niedokrwienia 20-25% 

lewej komory

globalna funkcja komory upośledzona, 

ostra zastoinowa niewydolność serca 

•

obszar niedokrwienia powyżej 

35% lewej komory 

obrzęk płuc i/lub wstrząs kardiogenny, 

śmiertelność 65-80%

ZACHOROWALNOŚĆ

STANY ZJEDNOCZONE 

9 tysięcy zawałów mięśnia sercowego
38% umieralność w ciągu roku (25% mężczyzn)
35% umieralność w ciągu 6 lat (18% mężczyzn)

EUROPA

choroby sercowo-naczyniowe powodem 
55% zgonów (43% mężczyzn)

POLSKA

choroby sercowo-naczyniowe powodem 
54% zgonów 

(43% mężczyzn)

OBJAWY KLINICZNE

WYWIAD

•

stres emocjonalny
wysiłek fizyczny
poważna choroba

•

okresy przejściowych bólów 
spoczynkowych, nasilenie dławicy

•

we wczesnych godzinach rannych, 
krótko po przebudzeniu

•

ból w klatce piersiowej

> 30 minut 

gniotący, miażdżący, duszący, dławiący, dławiący, 

jak w imadle

•

zlokalizowany za mostkiem

•

promieniujący do przedniej ściany 

klatki, lewej strony, do ręki 

(okolicy 

łokciowej), 

do ramion, żuchwy, szyi, 

okolicy międzyłopatkowej, nadbrzusza

•

mdłości, wymioty, bóle brzucha 

palenie w dołku, ostra niestrawność

•

tępy ból, odrętwienie

NIESWOISTE

•

u osób starszych, chorych na 
cukrzycę 

BEZBÓLOWO

•

epizody duszności, zawroty głowy, 
dolegliwości gastryczne, lekki ból w 
klatce piersiowej

•

omdlenie, lęk, zdenerwowanie, 
uczucie zbliżającej się śmierci 

•

pacjenci są niespokojni

•

występuje bladość, nasilone pocenie 

skóry

•

obrzęk płuc z odksztuszaniem różawej 

plwociny

•

może dojść do wstrząsu kardiogennego 

– lepka, zimna skóra, bladość twarzy, 

sinica ust 

i paznokci

•

tachykardia zatokowa 100-110 uderzeń 

na minutę

•

spadek ciśnienia o 10-20 mmHg

•

w ciągu 24 godzin może wystąpić 

gorączka do 38°C

MARKERY ZAWAŁU SERCA

•

troponiny T 

(w tkankach sercowych)

•

kinaza kreatyny CK MB

POWIKŁANIA OZW

•

zaburzenia rytmu serca

tachykardia zatokowa 

(30%)

nadkomorowe zaburzenia rytmu 

(20-

40%)

komorowe zaburzenia rytmu 

(>95%)

 

przyśpieszony rytm 

bloki przedsionkowo-komorowe 

(12-20%)

•

niewydolność serca, wstrząs 
kardiogenny 

(30%) 

•

zakrzepica żył głębokich 

(10%)

•

śmiertelność 

(okres przedszpitalny 25-30%, szpitalna 5-20%)

LECZENIE



przedszpitalne

nitrogliceryna (dwukrotnie co 5-minut)
morfina 5mg (trzykrotnie co 5 minut)
lidokaina (75-100 mg/bolus wlew 1-2 mg/min)
tromboliza  (redukcja śmiertelności o 15-20%)



szpitalne



leczenie fibrynolityczne

streptokinaza-trawi włóknik zawarty w zakrzepie, 

doprowadza tym samym do trombolizy i udrożnienia 

tętnicy wieńcowej odpowiedzialnej za zawał;



przezskórna angioplastyka wieńcowa PTCA

FARMAKOTERAPIA



leki β-adrenolityczne

( ↓ HR, ↓ RR, ↓ kurczliwości)



inhibitory konwertazy angiotensyny

( redukcja obciążenia następczego, ↓ 
zastoinowej niewydolności, powiększenia lewej 
komory)



nitrogliceryna



inhibitory kanałów wapniowych

PTCA

percutaneous transluminal coronary angioplasty



leczenie zasadnicze Primary PTCA 



leczenie skojarzone z trombolizą  

 (bez względu na efekt trombolizy)



gdy nie uzyskano reperfuzji trombolizą 

Rescue PTCA



opóźnione PTCA 1-7 dni od OZW celem 

zapobiegania nawrotom niedokrwienia 

Delayed PTCA



planowana PTCA w przypadku bólu lub 

dodatniego testu wysiłkowego 

Planned PTCA

BADANIA INWAZYJNE

1977 rok Grüntzing rewaskularyzacja bez 

konieczności krążenia pozaustrojowego 

i otwierania klatki piersiowej

aterektomia, rotablacja, balon tnący, 

implantacja stentu 

PCI 

percutaneous coronary interventions

KORONAROGRAFIA



umożliwia wizualizację naczyń 

wieńcowych



pozwala na określenie budowy tętnic



stwierdzenie anomalii rozwojowych



umiejscowienie i stopień 

zaawansowania zmian miażdżycowych



wykazanie skurczu tętnic wieńcowych



wykazanie mostków mięśniowych 



ocena krążenia obocznego 

KORONAROPLASTYKA

PTCA

poszerzenie światła naczynia

zwężonego przez blaszkę 

miażdżycową 

za pomocą cewnika z balonem

>50% zwężenie światła z 

towarzyszącymi objawami

POWIKŁANIA 



zaburzenia rytmu 

migotanie komór



zgon 

ryzyko 1,5-2%



zatorowość



powikłania miejscowe 

krwiaki, przetoki, tętniak rzekomy, zakrzepica tętnicy



zawał serca

ETAP II i III

rehabilitacja po OZW

KWALIFIKACJA

próba wysiłkowa
próby marszowe 

marsz 6-minutowy,  marsz wahadłowy

testy funkcjonalne

test Fullerton

TEST FULLERTON



PRÓBA SIŁY KOŃCZYNY GÓRNEJ 

lower body strength [liczba powtórzeń]



PRÓBA ELASTYCZNOŚCI OBRĘCZY 

BARKOWEJ  

upper body shoulder flexibility „+” lub „-” [cm]



PRÓBA SIŁY KOŃCZYN DOLNYCH

lower body strength 

[liczba powtórzeń]



PRÓBA ELASTYCZNOŚCI 

DOLNEJ CZĘŚCI CIAŁA 

lower body flexibility 

„+” lub „-” [cm]



PRÓBA KOORDYNACJI ZŁOŻONEJ

 

agility/dynamic balance 

[s]



PRÓBA 6-MINUTOWEGO MARSZU 

aerobic endurance 

[m]

„próba zginania 

przedramienia”  

 siad na krawędzi krzesła 

o wysokości 44 cm 

plecy proste, stopy oparte 

płasko o podłoże;

 w zamkniętej, sprawniejszej 

dłoni,  ciężarek o masie 

2 kg (5 funtów) dla kobiet, 

3,5 kg (8 funtów) dla 

mężczyzn

ramię skierowane w dół obok 

krzesła prostopadle do 

podłogi;

 zginanie kończy w stawie 

łokciowym z jednoczesnym 

odwróceniem dłoni, następnie 

powrót do pozycji wyjściowej;

 czas trwania 30s;

„drapanie po plecach” 



w pozycji stojącej;



ręka dominująca założona za 

to samo ramię i skierowana 

wyprostowanymi palcami 

w dół tak daleko, jak to 

możliwe;



druga ręka założona za plecy, 

wewnętrzną stroną dłoni na 

zewnątrz z wyciągniętymi 

palcami w górę;



próba polega na jak 

najdalszym zazębianiu palców 

dłoni;



odległość pomiędzy 

środkowymi palcami;

„wstawanie z krzesła” 

 pozycja siedząca, stopy 

oparte o podłogę, ręce 
skrzyżowane nadgarstkami 
na klatce piersiowej;

 wstawanie i siadanie na 

krześle o wysokości 44 cm;

 możliwie najwięcej 

powtórzeń pełnego 
stawania 
w przeciągu 30 sekund;

 „siad - i – dosięgnięcie” 

 pozycja siedząca na krześle;
 jedna noga oparta całą stopą 

o podłoże;

 druga, dominująca, wyprostowana, 

oparta piętą, ze stopą zgiętą pod 
kątem prostym;

 opad w przód, podczas gdy 

kręgosłup pozostaje możliwie prosty, 
a głowa 
w jego linii;

 ruch: wysunięcie ramion w przód 

z dłońmi ułożonymi jedna na drugiej 
i palcami środkowymi na tej samej 
wysokości;

 zasięg zgięcia powinien być 

utrzymany przez  2 sekundy;

„test 8 stóp”



z pozycji siedzącej na krześle,
dłonie ułożone na kolanach, 
stopy płasko oparte na podłożu;



możliwie najszybsze wstanie 
z krzesła, (dozwolone jest 
odepchnięcie się) 
i pokonanie odległość od krzesła 
do pachołka, powrót do pozycji 
siedzącej;



czas z dokładnością do 0,1 
sekundy; 

„6-minutowa próba 

marszowa”



pokonanie możliwie najdłuższego dystansu, 

możliwie najszybciej w ciągu 6 minut;



tor marszu określony za pomocą pachołków 

(może być nakreślony na podłożu)

może zostać wstrzymany i wznowiony;



należy przerwać, gdy pacjent sygnalizuje 

zawroty głowy, mdłości, zbytnie zmęczenie;



podczas trwania próby prowadzący 

informuje o mijającym czasie w 3., 4. oraz 

w ostatniej minucie co 10 sekund, 

zachęcając jednocześnie do kontynuowania 

marszu;

po ukończeniu właściwej fazy pacjent przez 

około minutę czynnie wypoczywa;

„marsz w miejscu”



unoszeniu nóg w górę do 

połowy odległości 

pomiędzy rzepką a 

talerzem kości biodrowej;



badany może podpierać 

się o ścianę lub inne 

stabilne podpory;



informacja o upływającym 

czasie w chwili 

ukończenia 1.minuty i 30s 

przed końcem;



czas trwania: 2 minuty;



liczba prawidłowo 

wykonanych uniesień 

kolan;

CEL

POPRAWA JAKOŚCI ŻYCIA

1.

ZMIANY PARAMETRÓW KURCZLIWOŚCI 

SERCA

2.

ZMIANY METABOLICZNE W CAŁYM 

ORGANIZMIE

3.

ZMNIEJSZENIE POWYSIŁKOWEJ DUSZNOŚCI

4.

OBNIŻENIE WARTOŚCI CIŚNIENIA 

TĘTNICZEGO KRWI

5.

ZWIĘKSZENIE OGÓLNEJ SPRAWNOŚCI 

I GIBKOŚCI

6.

ZMNIEJSZENIE BÓLÓW PRZY ZMIANACH 

ZWYRODNIENIOWYCH

7.

POPRAWA  ZDOLNOŚCI UTRZYMANIA 

RÓWNOWAGI

WARUNKI SKUTECZNOŚCI 

TRENINGU

1.

indywidualne podejście do pacjenta

2.

właściwe obciążenia

3.

odpowiedni okres wypoczynku

4.

stopniowy wzrost obciążeń

5.

specyficzność obciążeń

6.

odpowiednia intensywność ćwiczeń

7.

właściwa częstotliwość treningowa

8.

wydatek energetyczny na poziomie 

700-2000 kcal/tydzień

130 kcal/ogólne ćwiczenia, 75kcal/cykloergometr

KWALIFIKACJA DO 

ĆWICZEŃ



ocena lekarska



ocena fizjoterapeutyczna przed, 

w trakcie i po ćwiczeniach

PODZIAŁ ZE WZGLĘDU 

NA WYNIK UZYSKANY W 

PRÓBIE WYSIŁKOWEJ



GRUPA  A

powyżej 

125 Wat / > 7 MET



GRUPA  B

100-125 Wat / > 5 MET



GRUPA  C

75-100 Wat / 3-4 MET



GRUPA  D

poniżej 75 Wat / 2-3 MET

GRUPA D

 ćwiczenia indywidualne
 ćwiczenia oddechowe
 ćwiczenia ogólnousprawniające 

w pozycji siedzącej

 około 15 minut
 2-4 sesji dziennie, 3-5 razy/tydzień
 do 10-20% przyrostu spoczynkowej 

HR 

 trening autogenny

GRUPA C



ćwiczenia w zespołach



ćwiczenia ogólnousprawniające 

w pozycji siedzącej ze 

szczególnym uwzględnieniem 

ćwiczeń oddechowych

30-45 minut



trening na cykloergometrze 

rowerowym 

interwałowy



do 40-50% HRr 



trening autogenny



ćwiczenia z obciążeniem (?)

GRUPA B



ćwiczenia ogólnousprawniające 
w zespołach w marszu z elementami 
gier zespołowych, NordikWalking 

40 minut



trening na cykloergometrze 
rowerowym 

interwałowy/ciągły, 30 minut



do 50-60% HRr



trening autogenny



ćwiczenia z obciążeniem

GRUPA A



ćwiczenia ogólnousprawniające w 
zespołach
w marszu z elementami gier 
zespołowych, NordikWalking

45-60 minut



trening na cykloergometrze 
rowerowym 

interwałowy/ciągły 



ćwiczenia z obciążeniem



trening autogenny

FORMY TRENINGÓW



marszowy  na bieżni



marszowy w terenie



cykloergometryczny



kombinowany kończyn górnych i dolnych



na steperach, maszynach wioślarskich, 
naśladujących jazdę na nartach 
biegowych



bieg w terenie



poprzez zajęcia sportowe 



pływanie

ĆWICZENIA ODDECHOWE



spowalnianie oddechu



pogłębianie wdechu



oddech przeponowy



oporowany wdech

ĆWICZENIA ZWIĘKSZAJĄCE 

GIBKOŚĆ I SPRAWNOŚĆ 

OGÓLNĄ



nie stanowią istotnego obciążenia 
dla układu krążenia



mogą stanowić składnik 
rozgrzewki oraz wyciszenie w sesji 
treningowej



ćwiczenia koordynacji ruchowej 
i równoważne



ćwiczenia Tai Chi

REKREACYJNE GRY 

ZESPOŁOWE



ograniczenie współzawodnictwa



elementy koszykówki, siatkówki

ĆWICZENIA ZWIĘKSZAJĄCE 

WYTRZMAŁOŚĆ AEROBOWĄ

•

wartości pomiędzy 30 a 50% VO

2max

•

ćwiczenia dynamiczne dużych grup 
mięśniowych

•

forma: marsz, cykloergometr, bieg

•

wydatek energetyczny około 4,2 
kcal/min

126 kcal na sesję

TRENING 

CYKLOERGOMETRYCZNY

wartość obciążenia 

50-80% wielkości obciążenia uzyskanego 

podczas wstępnej próby wysiłkowej
40-70% HRr rezerwy skurczów serca

11-13 pkt w skali Borga - na podstawie 

odczuwalnego zmęczenia

11 pkt →  50-60% szczytowej częstotliwości skurczów serca

13 pkt →  60-75% HRpeak

15 pkt →  75-80% HRpeak

na podstawie pomiaru szczytowego 

pochłaniania tlenu VO2peak, progu 

wentylacyjnego VT, progu mleczanowego LT

wydatek energetyczny około 4,8 kcal/minutę

72 kcal/sesję

INTERWAŁOWY



15-20 minutowe sesje;



1 minuta fazy 
obciążenia 
przeplatana 1 minutą 
czynnego 
wypoczynku;



2 minuty fazy 
obciążenia 
przeplatane 1 minutą 
czynnego 
wypoczynku;

CIĄGŁY

pacjenci o dobrej tolerancji wysiłku

ZE STAŁYM 
OBCIĄŻENIEM

początkowo 30% 
wartości  uzyskanej 
w próbie wysiłkowej

5 minut rozgrzewki z małym 
obciążeniem;
25-35 minut właściwego 
treningu;
5 minut odpoczynku czynnego;

STEROWANY TĘTNEM

od 40-60% HRr 
do 60-80% HRr

automatycznie dozowany 
czas rozgrzewki;
czas treningu 25-35 minut;
5 minut fazy wypoczynku 
czynnego; 

ĆWICZENIA 

ZWIĘKSZAJĄCE 

WYTRZMAŁOŚĆ SIŁOWĄ

 opór proporcjonalnie większy 

do pracującej grupy mięśniowej

 mniejsza liczba powtórzeń
 większy udział pracy izometrycznej, 

duża stabilizacja ciała

 3-4 tygodnie/3 miesiące od incydentu 

ĆWICZENIA OPOROWE

 

NA STANOWISKU WIELOFUNKCYJNYM PRZY 

WYKORZYSTANIU HANTLI, SZTANGIELEK 

NA GRUPĘ MIĘŚNI OBRĘCZY BARKOWEJ, 

KOŃCZYN GÓRNYCH I DOLNYCH, 

KLATKI PIERSIOWEJ, 

MIĘŚNI POSTURALNYCH

2,0 kg dla kończyn górnych

4,0 dla kończyn dolnych

U osób niewytrenowanych 

całkowicie bezskuteczne 

są dopiero bodźce, 

gdy następuje spadek 

wielkości rozwijanej siły do 

poniżej 20% siły 

maksymalnej.

Hettinger T., 1972.

 

Efektywność kształcenia 

siły prawie nie zależy 

od wielkości obciążenia, 

choć minimum określa się 

na poziomie 30%

               

Hettinger T., Muller E.A., 

1953

CHARAKTERYSTYKA



obwód stacyjny



zaangażowane duże grupy mięśniowe

mięśnie klatki piersiowej, ramion, dwugłowy i trójgłowy ramienia, stabilizujące 

dolny odcinek kręgosłupa, brzucha, czworogłowy uda, odpowiedzialne za 

unoszenie łydki



rytmicznie prowadzone 



2-3 razy w tygodniu



10-15 ćwiczeń

20-30 minut



dwuminutowe przerwy pomiędzy seriami



1-3 serie po 8-15 powtórzeń



zwiększanie oporu na zasadzie 

normalizacji oddechu i subiektywnych 

odczuć pacjenta



ODPOWIEDNIE OBCIĄŻENIA

ĆWICZENIA OPOROWE

PRZYKŁADOWY ZESTAW



wyciskanie poziome w siadzie na maszynie



wyprosty podudzia z oporem w siadzie na maszynie



ściąganie drążka wyciągu bloczkowego górnego z przodu 
w pozycji siedzącej na maszynie



zginanie podudzi z oporem w leżeniu przodem na 
maszynie



podciąganie sztangielki jednorącz w klęku podpartym 
jednonóż na ławeczce



naprzemianstronne unoszenie bokiem kończyny górnej 
ze sztangielką w pozycji siedzącej



rozpiętki w skurczu poziomym ramion na maszynie, 
tzw. „Buterflay”



naprzemianstronne odwodzenie i przywodzenie nóg 
z obciążeniem w leżeniu przodem

EFEKTY REHABILITACJI



poprawa tolerancji wysiłku oceniana 

w próbie wysiłkowej



poprawa zdolności do wykonania 

czynności dnia codziennego



redukcja masy ciała



poprawa wskaźników 

biochemicznych 

we krwi

cholesterol, glukoza w surowicy



poprawa samopoczucia, obniżenie 

poziomu lęku, depresji

OŚRODEK REHABILITACJI 

KARDIOLOGICZNEJ

POPULACJA 

ZDROWYCH KOBIET 

Przed 

Po 

Norma

Próba siły kończyny 

górnej

[l/powtórzeń]

16±1

21±1

16±1

Próba siły kończyn 

dolnych

[l/powtórzeń]

12±1

16±1

15±2

Próba elastyczności 

obręczy barkowej [cm]

-2,5±7,0

0,5±7,0

-1,6±6,0

Próba elastyczności 

dolnej

cz. ciała [cm]

2,0±5,0

5,5±6,5

5,6±7,0

Próba „8stóp”

[s]

5,2±0,9

4,6±0,8

5,2±0,8

Próba marszowa

[m]

430±11

532±49

551±53

WYNIK BADANIA 

WYSIŁKOWEGO

Grupa I

Grupa II

Grupa III

wstępna

końcowa

wstępna

końcowa

wstępna

końcowa

Obciążenie max

[Wat]

60,64

±7,46

72,73

±7,81*

68,23

±5,13

81,23

±5,73*

67,28

±6,12

73,81

±6,59*

Tętno max 

wysiłek

[min

-1

]

107

±4,98

111,45

±4,6

101,38

±2,15

108,46

±4,46

104

±3,16

109

±3,14

PACJENCI PO 60 R.Ż

.

Próba marszowa 

[m]

ZDROWE KOBIETY 

550 

ZDROWI MĘŻCZYŹNI

620

KOBIETY PO PRZEBYTYM ZAWALE 
MIĘŚNIA SERCOWEGO

430
530

KOBIETY (NYHA Class ≥ II )

250

MĘŻCZYŹNI (NYHA Class ≥ II )

300

PACJENCI Z CRT

250

380

NIEWYDOLNOŚĆ SERCA



serce wskutek zaburzonej 
czynności 
nie jest w stanie zapewnić 
odpowiedniego przepływu 
obwodowego



zagrożeni pacjenci

po przebytym zawale serca
z wadą zastawkową
nadciśnieniem tętniczym
ograniczona tolerancja wysiłku

OBJAWY KLINICZNE



napadowa duszność nocna



kaszel nocny



dyskomfort w czasie codziennych 
wysiłków



tachykardia



hipotonia



wodobrzusze



symetryczny obrzęk kończyn dolnych



dotyczy 1% populacji



ocena zaawansowania w skali NYHA

ODWRACALNE PRZYCZYNY



niestosowanie się do zaleceń lekarskich



nawracające infekcje



niedokrwienie



wady zastawkowe



nadciśnienie tętnicze



nadużywanie alkoholu i innych używek



nad- i niedoczynność tarczycy



otyłość



ciąża 



zatorowość płucna

Klasa NYHA 

OBJAWY KLINICZNE

I 

choroba nie powoduje ograniczenia aktywności 

fizycznej, zwykłe codzienne czynności nie powodują 
nadmiernego zmęczenia, kołatania serca, duszności, 
bólu dławicowego

II

 niewielkie upośledzenie codziennej aktywności, 

dolegliwości nie występują w spoczynku 

III

 znacznie ograniczona aktywność, wskutek pojawiania 

się dolegliwości przy małych wysiłkach, takich jak mycie 

lub ubieranie się, dolegliwości w spoczynku nie 
występują 

IV

 najmniejszy wysiłek powoduje pojawienie zmęczenia, 

duszności, kołatania serca lub bólu dławicowego, 
a dolegliwości pojawiają się także w spoczynku

PROBLEMY

zmniejszona tolerancja wysiłku
hipotensja wysiłkowa i ortostatyczna

zwiększone ryzyko groźnych powikłań

zatorowość płucna

arytmie

nagła śmierć sercowa

migotanie przedsionków

↓ tolerancji wysiłku

↑ ryzyko zatorowo-zakrzepowe

osłabienie siły mięśniowej, zaniki 

mięśniowe

zaburzenia wentylacji

zaburzenia snu 30% 

spadki saturacji, bezdech, oddech Cheyne’a-Stokesa

lęk i depresja

LECZENIE



leki

inhibitory ACE enalapril, kaptopril 

(kaszel, hipotonia)

antagoniści receptora angiotensyny II

β-adrenolityki metoprolol 

(zawroty głowy, hipotonia)

leki moczopędne furosemid
naparstnica



edukacja



trening i aktywność fizyczna



dieta 

(sód 2g, płyny 2 l, alkohol)



aktywność fizyczna



wszczepianie układów stymulujących

REHABILITACJA



ćwiczenia oddechowe



rozluźniające



rozciągające



koordynacyjne



oporowe z niewielkim 
obciążeniem

KLASA 

NYHA

WYDOLNOŚĆ 

FIZYCZNA

OBJAWY KLINICZNE

MONITOROWANIE 

EKG

bez jawnych cech choroby

> 6 MET

< 40 r.ż. bez objawów 
klinicznych i głównych 
czynników ryzyka, 
prawidłowy wynik próby 
wysiłkowej

nie wymaga 
nadzoru ani 
monitorowania

rozpoznana stabilna choroba 
wieńcowa, ryzyko związane 
ze znacznym wysiłkiem 
fizycznym niewielkie

1 lub 2

5-6 MET

bez stenokardii i cech 
niedokrwienia w 
spoczynku 
i w czasie wysiłku; 
EF 40-60%

monitorowanie 
podczas 1-12 sesji 
treningowych; 
ćw. oporowe

stabilna choroba, ryzyko 
związane z wysiłkiem 
niewielkie, nieumiejętność 
samodzielnej regulacji 
intensywności wysiłku

1 lub 2

5-6 MET

bez umiejętności 
autonadzoru

fachowy nadzór 
i monitorowanie 
EKG

umiarkowane lub wysokie 
ryzyko powikłań w czasie 
wysiłku

3

< 6 MET

niedokrwienie (4 mm 
obniżenia ST) lub 
stenokardia podczas 
ćwiczeń ;
>2 przebyte zawały serca; 

EF <30%

ciągłe 
monitorowanie EKG 

niestabilna choroba 
z ograniczeniem aktywności 
ruchowej

3

< 6 MET

niestabilna choroba; 
zaostrzenie 
niewydolności, 
niekontrolowane 
zaburzenia rytmu

niewskazane ćw. 
fizyczne

ZALECENIA



mała intensywność



40-50% rezerwy tętna HRr



wzrost ciśnienia o 10-20 mmHg



ćwiczenia 2-3 razy dziennie po 3-10 
minut



marsze



cykloergometr rowerowy interwał 10 Wat



masaż przed i po ćwiczeniach

ROKOWANIE



I i II NYHA 

śmiertelność roczna 5-10%



III NYHA, frakcja <30-35% 

śmiertelność roczna 20%



IV NYHA, frakcja <20%

śmiertelność roczna >50%

ZABURZENIA  RYTMU

MIGOTANIE 

PRZEDSIONKÓW



niemiarowość zupełna rytmu komór



niewidoczne załamki P



zespół QRS zwykle wąski



utrwalone występuje u 4% populacji 
powyżej 60 r.ż. 

(w 7 dekadzie gwałtownie wzrasta)



przyczyna 15-20% incydentów 
mózgowo-naczyniowych 

CZYNNIKI RYZYKA



kardiomiopatia nadciśnieniowa



niewydolność serca



choroba wieńcowa



wada zastawkowa 

mitralna, trójdzielna



wady wrodzone 

ubytek przegrody międzyprzedsionkowej



przerzuty do przedsionka lub osierdzia



inne arytmie 

trzepotanie przedsionków, napadowy częstoskurcz komorowy

INNE CZYNNIKI 

SPRZYJAJĄCE



leki lub toksyny 

alkohol, tlenek węgla, kokaina



okres pooperacyjny 

serca, płuc



ostre lub przewlekłe choroby płuc



zaburzenia metaboliczne 

hipokaliemia, nadczynność tarczycy



wysiłek fizyczny



idiopatyczne

LECZENIE



kontrola rytmu



kardiowersja elektryczna



kardiowersja farmakologiczna



przewlekłe leczenie 
przeciwarytmiczne



leczenie przeciwkrzepliwe



kontrola hormonów tarczycy



ablacja 

TRZEPOTANIE 

PRZEDSIONKÓW



występuje w połączeniu z wadą 
zastawki mitralnej, trójdzielnej lub 
po korekcie 
wad serca



leki blokujące węzeł 
przedsionkowo-komorowy



kardiowersja elektryczna z wyboru

WSZCZEPIENIE ISD



NAPADOWY CZĘSTOSKURCZ 
KOMOROWY



LICZNE PRZEDWCZESNE 
SKURCZE KOMOROWE



UTRWALONY CZĘSTOSKURCZ 
KOMOROWY

KRYTERIUM WSZCZEPIENIA 

KARDIOWERTERA-

DEFIBRYLATORA 

ISD

 umieszczane przezżylnie urządzenia 

wykrywające VT lub VF i 

rozpoczynające stymulację 

przeciwarytmiczną 

lub wysyłające odpowiedni sygnał 

elektryczny

 przy niskiej frakcji wyrzutowej po 

zawale serca

NAGŁE ZATRZYMANIE 

KRĄŻENIA

 stenoza aortalna
 kardiomiopatia przerostowa
 masywna zatorowość płucna
 wskazane wszczepienie 

stymulatora

BRADYARYTMIE

 częstość rytmu serca poniżej 

60 uderzeń na minutę

 spoczynkowy rytm serca 

46-93 u mężczyzn, 51-95 u 

kobiet; podczas snu 35-40

 wolny rytm serca towarzyszący 

określonym objawom: 

hipotonia tkankowa

zawroty głowy

osłabienie

zmęczenie

omdlenia

PRZYCZYNY BARADYARYTMII

 wzrost ciśnienia śródczaszkowego 

zapalenie opon mózgowych, guzy śródczaszkowe

 hipoksja

 hipotermia

 niedoczynność tarczycy

 choroby infekcyjne

 procesy naciekowe

 leki

 niedotlenienie serca, zawał serca

 zaburzenia elektrolitowe

LECZENIE

 farmakoterapia
 elektrostymulacja czasowa
 elektrostymulacja stała

CRT 

Cardiac Resynchronization 

Therapy

rodzaj rozrusznika, który za pomocą 

impulsów elektrycznych wyrównuje 

bicie serca,

dzięki temu do krwiobiegu kierowane 

jest 

od 10 do 20 proc. więcej krwi

TERAPIA RUCHEM

 zwiększone ryzyk powikłań

 ograniczona fizykoterapia

 lokalizacja sprzętu

 uruchomienie już w drugiej dobie

 zależne od stanu klinicznego 

pacjenta

 pełna sprawność kończyny do 

kilkunastu dni

 przeciwwskazane wysokie 

unoszenie ramion 

tenis, rąbanie drewna, wieszanie firan

NADCIŚNIENIE TĘTNICZE

 pierwotne 

u 95% 
chorych

 wtórne

kategoria

skurczowe

rozkurczow

e

prawidłowe

<130

<85

Wysokie 

prawidłowe

130-139 

i(lub)

85-89

Nadciśnienie 

tętnicze
I stopień 

(łagodne)

140-159 

i(lub)

90-99

II stopień 

(umiarkowane)

160-179 

i(lub)

100-109

III stopień 

(ciężkie)

> 180  i(lub)

>110

Izolowane 

nadciśnienie

>14  i 

>90

OBJAWY I NASTĘPSTWA

 bezobjawowo
 podwyższone 

ciśnienie 
tętnicze krwi

 przerost lewej komory
 niewydolność serca
 objawy ze  strony o.u.n TIA

niedowidzenie
osłabienie siły mięśniowej
parestezje kończyn

  encefalopatia
  udar mózgu

 niewydolność nerek
 chromanie przestankowe
 tętniak rozwarstwiający 

aorty 

DIAGNOSTYKA



24 godzinny Holter 

ciśnieniowy



EKG



echo serca



RTG klatki 

piersiowej



USG naczyń



pomiar masy ciała



morfologia, OB, 

kreatynina, sód, 

potas, glukoza na 

czczo



stężenie 

cholesterolu LDL 

i HDL



badanie moczu



poziom 

hormonów 

tarczycy TSH

LECZENIE

FARMAKOLOGICZ

NE

leki moczopędne, blokujące 
receptory β-adrenergiczne

monoterapia 

małe dawki jednego leku

dodanie leków 

skojarzonych 

z innych grup

NIEFARMAKOLOGICZNE

czasem zamiast leków
redukcja masy ciała
ograniczenie spożycia soli 

i alkoholu
zwiększenie aktywności 

ruchowej
odpowiednia podaż potasu 

i wapnia
ograniczenie tłuszczów w 

diecie
zaprzestanie palenia 

papierosów
psychoterapia

REHABILITACJA



wysiłek dynamiczny: 

szybki spacer

bieg

jazda na rowerze

bieg narciarski

pływanie



3 razy w tygodniu po 30-60 

minut



HR 120-130 uderzeń na minutę



skuteczny u 75% pacjentów

ROKOWANIE



zależy od stopnia zaawansowania 
i powikłań narządowych



pogarsza je obecność innych 
czynników ryzyka miażdżycy i 
chorób współistniejących



zgon z powodu powikłań sercowo-
naczyniowych

KARDIOMIOPATIE



CHIROBY CHARAKTERYZUJĄCE SIĘ 
PIERWOTNYM USZKODZENIEM 
MIĘŚNIA SERCOWEGO



KWALIFIKACJA NA PODSTAWIE 
KRYTERIÓW ANATOMICZNYCH 
I PATOFIZJOLOGICZNYCH 

POSTACIE



rozstrzeniowa



przerostowa



restrykcyjna

ROZSTRZENIO

WA

POSZERZENIE 

WSZYSTKICH JAM SERCA;

ZABURZONA FUNKCJA 

SKURCZOWA;

PRZEROSTOWA, 

NIEPRAWIDŁOWA 

GRUBOŚĆ ŚCIAN;

WZMOŻONA 

KURCZLIWOŚĆ 

MIOKARDIUM;

ZABURZONA FUNKCJA 

ROZKURCZOWA;

1. Kardiomiopatia POZAPALNA
2. Kardiomiopatia TOKSYCZNA
3. Kardiomiopatia POŁOGOWA
4. Kardiomiopatia RODZINNA
5. Kardiomiopatia IDIOPATYCZNA
6. Kardiomiopatia NIEDOKRWIENNA
7. Kardiomiopatia W PRZEBIEGU 

INFEKCJI HIV

8. Kardiomiopatia ALKOHOLOWA

OBJAWY

PODMIOTOWE

nagły początek 
niewydolności serca, 
kołatań serca, bólu 
w klatce piersiowej, 
wstrząs kardiogenny
ograniczenie 
tolerancji wysiłku, 
duszność

PRZEDMIOTOWE

przedwczesne 
pobudzenia 
komorowe
powiększenie 
serca 
na zdjęciu RTG

POSTĘPOWANIE



jak w niewydolności serca



leczenie przeciwzakrzepowe



leki przeciwarytmiczne



metody chirurgiczne

PRZEROSTO

WA

NIEPRAWIDŁOWY 
PRZEROST MIOKARDIUM 
OBEJMUJĄCY 
PRZEGRODĘ 
MIĘDZYKOMOROWĄ; 
HIPERDYNAMICZNA 
CZYNNŚĆ LEWEJ 
KOMORY;
PODŁOŻE GENETYCZNE

OBJAWY

 



PODMIOTOWE



najczęściej 
bezobjawowo



duszność



wysiłkowe bóle 
dławicowe



omdlenia, 
zasłabnięcia



I. objaw nagły zgon



PRZEDMIOTOWE



głośny IV ton serca



przerost lewej 
komory



zmiany w EKG



zmiany w badaniu 
echokardiograficzny
m

LECZENIE



farmakologiczne



wszczepienie kardiowertera-
defibrylatora, resynchronizatora ISD 
CRT



ablacja alkoholowa przegrody 
międzykomorowej



leczenie chirurgiczne 



zakazany duży wysiłek fizyczny

RESTRYKCYJN

A

WYSTĘPUJE 
NAJRZADZIEJ; 
ZABURZENIA 
FUNKCJI 
ROZKURCZOWEJ;
DUŻA 
SZTYWNOŚĆ 
ŚCIAN KOMÓR;

OBJAWY



odpowiadają zastoinowej 

niewydolności serca, pogorszona 

tolerancja wysiłku



wzrost wypełnienia żył szyjnych



niedomykalność zastawki mitralnej 

i trójdzielnej



powiększenie wątroby, 

wodobrzusze, obrzęki

LECZENIE



mniej niż 10% pacjentów 
przeżywa 
10 lat od pojawienia się 
objawów



leki moczopędne



glikokortykosteroidy i cytotatyki

ZALECENIA 

REHABILTACYJNE

AKTYWNOŚĆ RUCHOWA 

OGRANICZONA  DO  WYSIŁKÓW O 

NIEWIELKIM NATĘŻENIU, ZALEŻNA 

OD INDYWIDUALNYCH OBJAWÓW

NIE WSKAZANE 

WSPÓŁZAWODNICTWO

KARDIOCHIRURGIA

dziedzina medycyny zajmująca 
się leczeniem operacyjnym 
serca 
i naczyń krwionośnych; 

KARDIOCHIRURGIA DZIECIĘCA 

zajmuje się leczeniem wad 
wrodzonych w życiu płodowym 
i w okresie dziecięcym 

KARDIOCHIRURGIA 
DOROSŁYCH

 leczenie wad 

wrodzonych i nabytych układu 
sercowo-naczyniowego 
w okresie dorosłości;
łączy się z nimi 

TRANSPLANTOLOGIA

CABG



tryb pilny

zabieg wykonany 

w ciągu 24 godzin 

od decyzji



tryb przyśpieszony

7-10 dni od decyzji



planowany zabieg



rozcięcie mostka, 

krążenie 

pozaustrojowe



ryzyko powikłań 

około- 

i pooperacyjnych 

neurologicznych 

i płucnych



zabieg na bijącym 

sercu, 

z dostępu poprzez 

boczna torakotomię 

MATERIAŁ DO WSZCEPIENIA



tętnice własne pacjenta, 

najczęściej tętnice piersiowe i 

promieniowe 

oraz żyły odpiszczelowe



pobranie na kończynach dolnych – 

specyficzne pielęgnowanie



po rozcięciu mostka problemy 

z oddychaniem, kaszlem, zmianą 

pozycji, wtórnym napięciem mięśni 

obręczy barkowej

NASTĘPSTWA



uzależnione od stanu przed zabiegiem 

przygotowania przedoperacyjnego, rodzaju i czasu trwania zabiegu



typowe dolegliwości bólowe



powikłania ze strony CUN



uszkodzenia nerwów obwodowych 

splot barkowy, nerw strzałkowy, niedowład lub porażenie jednej z kopuł 
przepony



obecność płynu w jamach opłucnowych i w 
osierdziu 



niedokrwistość



późnienie w gojeniu się ran, ich zakażenia



rozległe krwiaki



powikłania zatorowo-zakrzepowe

PRZYGOTOWANIE DO 

ZABIEGU

 uświadomienie następstw zabiegu
 przećwiczenie 

zasad oddychania 

TOR BRZUSZNY, DOLNO- GÓRNOŻEBROWY

odksztuszania wydzieliny 

NAUKA EFEKTYWNEGO KASZLU

siadania na łóżku z ochroną mostka

 utrzymanie możliwie najlepszej sprawności 

ruchowej 

ROZCIĄGAJĄCE I WZMACNIAJĄCE MM OBRĘCZY BARKOWEJ, ZWIĘKSZAJĄCE 
RUCHOMOŚĆ 
W STAWACH

 poprawa wydolności
 redukcja masy ciała
 psychiczne przygotowanie do zabiegu

WCZESNY OKRES 

POOPERACYJNY

 u nieprzytomnych ćwiczenia bierne
 u pozostałych
 ćwiczenia oddechowe
 drenaż ułożeniowy, oklepywanie, 

oddech 

z oporem wydechowym

 pobudzanie efektywnego kaszlu
 ułożenie kończyny po pobraniu naczynia
 ćwiczenia czynne górnej części ciała, 

bez rozciągających klatkę piersiową

II DOBA

 

siadanie na łóżku
z opuszczonymi nogami
pionizowanie

III DOBA

chodzenie wokół łóżka
samodzielne mycie się na siedząco
jedzenie posiłków płynne o stałej 
konsystencji
samodzielnie za pomocą uchwytu 
siadać 
w łóżku

PÓŹNY OKRES 

POOPERACYJNY

 pacjenta można włączyć do 

standardowych grup 
treningowych

 wskazane ćwiczenia oddechowe

 do 3 miesięcy od zabiegu 

nie wolno stosować ćwiczeń 
rozciągających klatkę piersiową

TRANSPLANTACJA SERCA

 odpowiedz serca na wysiłek trudna 

do przewidzenia

 chory przed zabiegiem skrajnie niewydolny
 objawy odrzucenia przeszczepu 

gorączka, względne niedociśnienie, nasilone objawy 
męczliwości, duszność

 we wczesnym okresie 

ćwiczenia 2-3 razy dziennie o uciążliwości 
11-12 stopni w skali Borga

 kwalifikacja w II etapie 

na podstawie próby spiroergometrycznej

 intensywność 11-12 w skali Borga

PACJENCI W WIEKU 

PODESZŁYM

 zwolnienie dystrybucji leków w krążeniu
 zmniejszenie puli białek wiążących



zwolniony klirens wątrobowy i nerkowy 
leków

 wzrost powikłań krwotocznych u 

leczonych przeciwkrzepliwie

 warunki socjalne i ekonomiczne 
 stan zdrowia współmałżonka

CHOROBA WIEŃCOWA



nietypowe bóle



reakcja w zapisie EKG wydłużona 

w czasie



duża śmiertelność



większe ryzyko

niewydolności krążenia

pęknięcia komory serca

udarów

innych powikłań

ZABURZENIA RYTMU 

SERCA

 wzrasta liczba bradyarytmii 

zmiany degeneracyjne w układzie 
bodźcoprzewodzącym

 utrwalone miotanie przedsionków 

60-69 lat 2%
80-89 lat 9%
70% chorych ma 65-85 lat

STAN TERMINALNY

OPIEKA PALIATYWNA

•

informacja o stanie zdrowia 

•

wsparcie chorego i rodziny

•

choroba serca i kacheksja

śmiertelność 50% w stosunku do 27% bez 
kacheksji

•

50% chorych umiera nagle

•

łagodzenie objawów choroby

zwalczanie bólu 78% 
duszność 60%
nudności , wymioty 32%
depresja, obniżony nastrój 59%
zaparcia 37% 

•

problem wycofania się z leczenia 
i leczenie podtrzymujące

•

odżywianie i nawadnianie 

•

„podwójny efekt” 
przyśpieszenie śmierci

SMUTEK

 

o

ZAPRZECZENIE

o

GNIEW

o

TARGOWANIE SIĘ

o

DEPRESJA

o

AKCEPTACJA

ROZWIĄZANIE 

STOSUNKÓW 

MIĘDZYLUDZKICH

pięć kroków

Wybacz mi
Wybaczam Ci
Dziękuję Ci
Kocham Cię
Żegnaj

CHOROBY NACZYŃ 

OBWODOWYCH

CZYNNIKI RYZYKA

• cukrzyca 

RR=4,05

• palenie papierosów 

RR=2,55

 

• wiek 

RR=1,54

• nadciśnienie 

RR=1,51

• podwyższony poziom homocysteiny 

RR=1,44

• podwyższone stężenie holesterolu 

RR=1,10 na każde 10mg/dl

MIAŻDŻYCA TĘTNIC 

KOŃCZYN GÓRNYCH

ZWĘŻENIE TĘTNICY 

PODOBOJCZYKOWEJ

ZESPÓŁ PODKRADANIA

ruch na kończynie prowadzi do 
spadku ciśnienia w odchodzącej za 
zwężeniem tętnicy kręgowej i 
prowadzi do objawów niedokrwienia 
O.U.N.
rzadko chromanie, zatory palców 

LECZENIE

wykonanie zespolenia chirurgicznego 
omijającego zwężenie 
lub wykonanie plastyki tętnicy z 
użyciem stentu

OSTRE NIEDOKRWIENIE 

KOŃCZYNY

stanowi zagrożenie dla kończyny i 

życia pacjenta

PRZYCZYNA: 

zator z serca lub aorty, zakrzep tętnicy

LECZENIE:

100mg heparyny

skuteczność zabiegu po 8 godzinach 

jest mniejsza niż 50%

OBJAWY

• nagłe
• kończyna bolesna
• początkowo blada, następnie sina
• zaburzenia czucia, niedowład
• brak tętna na tętnicach poniżej 

zwężenia

ZAKRZEPICA ŻYŁ KOŃCZYN 

DOLNYCH

najczęściej żyły głębokie
CZYNNIKI RYZYKA:

– zastój krwi
– uszkodzenia ściany naczyniowej
– nadkrzepliwość trombofilia
– wiek
– nowotwór złośliwy
– zabiegi chirurgiczne
– urazy
– unieruchomienie

LOKALIZACJA:
zatoki żylne mięśnia płaszczkowatego 
łydki

POWIKŁANIE 

• ZATOROWOŚĆ PŁUCNA
• 40% przy zakrzepach żył 

proksymalnych powyżej kolana

• 10% przy zakrzepach żył dystalnych
• nieleczona zakrzepica prowadzi do 

uszkodzenia zastawek żył głębokich, 
przewlekłej niewydolności żylnej – 
ZESPOŁU POZAKRZEPOWEGO 

OBJAWY KLINICZNE

• zależne od lokalizacji zakrzepu
• zakrzepica żył biodrowych i udowych: 

obrzęk na całej kończynie, bolesność, 
zaczerwienienie, sinica

• zakrzepica obwodowa:

obrzęk, wzmożone ocieplenie i 
bolesność goleni

DIAGNOSTYKA

• Usg uciskowe – żyła nie poddaje się 

uciskowi głowicy

• czułość dla lokalizacji proksymalnej 

95-100%, dystalnej 70-80%

• zwiększone stężenie we krwi D-

dimeru

PROFILAKTYKA

• przeciwzakrzepowa
• przerywany pneumatyczny ucisk 

kończyn dolnych

• elastyczne pończochy o 

stopniowanym ucisku

LECZENIE

• przeciwzakrzepowe

heparyna niefrakcjonowana w bolusie 
80j/kg mc
następnie we wlewie ciągłym pod 
kontrolą APTT

• podskórnie heparyna 

drobnocząsteczkowa

• leki fibrynolityczne

WPROWADZANIE DO ŻYŁY 

GŁÓWNEJ DOLNEJ FILTRA

• zapobiega zatorowości płucnej 
• postępowanie z wyboru
• zwiększa częstość nawrotów 

zakrzepicy na kończynie

PRZEWLEKŁA NIEWYDOLNOŚĆ 

ŻYLNA

następstwo zakrzepicy żył głębokich
u około 90% nieleczonych
u około 50% leczonych w stanie ostrym heparyną
w ciągu 2 lat od powstania zakrzepu

• OBJAWY

 

obrzęk
zmiany skórne
martwica 

• PROFILAKTYKA

pończochy

ŻYLAKI KOŃCZYN DLNYCH

• poszerzenie ścian naczyń żylnych 

wywołane osłabieniem ich ścian

• mogą być wynikiem zniszczenia 

przez zakrzepicę żył łączących żyły 
powierzchowne z głębokimi

• DOLEGLIWOŚCI 

uczucie ciężkości nóg
ból 
swędzenie
skargi natury estetycznej
niewielki obrzęk goleni

• LECZENIE

pończochy elastyczne
nastrzykiwania lekami

ZAKRZEPICA ŻYŁ KOŃCZYN 

GÓRNYCH

utrzymywanie przez dłuższy czas wkłuć 
żylnych

• OBJAWY

zaczerwienienie
obrzęk

• POSTĘPOWANIE

analogicznie jak wyżej

ZAKRZEPOWO-ZAROSTOWE 

ZAPALENIE NACZYŃ

• u młodych mężczyzn palących papierowy
• choroba dotyczy małych naczyń 

tętniczych

• objawy jak w Raynauda 

44%

 

lub wędrujące zapalenie żył 
powierzchownych 

38%

• rozpoznanie na podstawie angiografii

CHOROBA I ZESPÓŁ 

RAYNAUDA

OBJAWY
zblednięcie – zasinienie – 
zaczerwienienie palców
dolegliwości wywołane oziębieniem, 
emocjami, samoistnie

CHOROBA RAYNAUDA

idiopatyczne objawy

ZESPÓŁ RAYNAUDA

• choroby tkanki łącznej

twardzina układowa, toczeń układowy, reumatoidalne zapalenie stawów, zapalenie 
skórno-mięśniowe

• choroby tętnic

miażdżyca zarostowa, zarostowo-zakrzepowe zapalenie naczyń

• choroby neurologiczne

ucisk splotu barkowego, zespół cieśni nadgarstka

• uszkodzenia zawodowe

operatorzy pił, pianiści

• urazy
• choroby krwi
• leki
• pierwotne nadciśnienie płucne

MIAŻDZYCA TĘTNIC 

KOŃCZYN DOLNYCH

• ZMIANY MIAŻDŻYCOWE OBEJMUJĄ 

TĘTNICE ZAOPATRUJĄCE KOŃCZYNY 
DOLNE

• UKRWIENIE KOŃCZYNY ZALEŻNE JEST 

OD WYTWORZENIA KRĄŻENIA 
OBOCZNEGO PONIŻEJ ZWĘŻENIA

• OPIEKA WYMAGA WSPÓŁDZIAŁANIA 

INTERNISTY, CHIRURGA 
NACZYNIOWEGO, RADIOLOGA 
INTERWENCYJNEGO 
I FIZJOTERAPEUTY

OBJAWY

• ból w trakcie chodzenia

• ból spoczynkowy

• zaburzenia czucia

• osłabienie siły mięśniowej

• bolesne kurcze mięśni

• blado-sinawe zabarwienie skóry

• obniżenie temperatury skóry

• bark tętna 

• zmiany troficzne skóry i zanik przydatków 

(skóra, paznokcie)

• martwica

Zmiany powodują

• zaburzenia ekonomiki chodzenia
• zmniejszenie tolerancji wysiłku
• choroby współistniejące
• zwiększone ryzyko urazów stopy

AMPUTACJIA NACZYNIOWA

• około 4% pacjentów
• poziom zależny od zmian, 

możliwości wygojenia, 
spodziewanych efektów rehabilitacji

PROBLEMY

• ograniczenia zakresu ruchów w 

pozostawionej części kończyny

• trudności w zaprotezowaniu
• nauczeniu posługiwania się protezą
• pogorszenie jakości chodu
• występowanie bólów fantomowych
• problemy psychologiczne i społeczne
• współistnienie innych chorób

OCZEKIWANIA

• poprawa jakości życia
• wydłużenie czasu marszu i jego dystansu

poprawa mikrokrążenia
poprawa metabolizmu tlenowego mięśni
poprawa właściwości reologicznych krwi

• zmniejszenie odczynu zapalnego
• poprawa biomechaniki marszu

DIAGNOSTYKA

• palpacyjna ocena tętna na tętnicy 

udowej, podkolanowej, piszczelowej 
tylnej oraz grzbietowej stopy

• ukrwienie skóry
• wypełnienie żył szmery naczyniowe
• badani Usg
• wskaźnik ABI

WSKAŹNIK ABI

ankel brachial index

WARTOŚĆ CIŚNIENIA SKURCZOWEGO 

ZMIERZONEGO NA TĘTNICY 

PISZCZELOWEJ TYLNEJ LIB 

GRZBIETOWEJ STOPY W STOSUNKU 

DO CIŚNIENIA SKURCZOWEGO 

ZMIERZONEGO NA TĘTNICY 

RAMIENNEJ PO TEJ SAMEJ STRONIE

WARTOŚĆ 

ABI

INTERPRETACJA-KOLERACJE

1

Prawidłowa

<0,9

Prawdopodobne zwężenie 

tętnic

<0,8

Często chromanie 

przestankowe

<0,5

Częste zmiany troficzne, 

zwężenie wielonaczyniowe

<0,4

Często niedokrwienny ból 

spoczynkowy

OCENA PODCZAS WYSIŁKU

• pomiar przed i po wysiłku
• obniżenie ABI na szczycie i powolny 

powrót 
są proporcjonalne do zaawansowania 
choroby

KLASYFIKACJA FONTAINE’A

określa nasilenie 

niedokrwienia 
w zależności 
od nasilenie bólu 
wysiłkowego, 
spoczynkowego 
i zmian 
morfologicznych

STOPIEŃ

STWIERDZANE 

ZABURZENIE

I

Brak objawów 
subiektywnych

IIA

Chromanie na 
dystansie powyżej 
200 m

IIB

Chromanie na 

dystansie poniżej 200 
m

III

Zmiany troficzne, ból 
spoczynkowy

IV

martwica

POZIOM ZWĘŻENIA A OBJAWY

POZIOM

OBJAWY

końcowy odcinek 
aorty i/lub tętnic 

biodrowych zespół 
Lericha

biodro, pośladek, proksymalny odcinek 
uda

brak tętna na tętnicach udowych 
i położonych poniżej

tętnica 
udowa/podkolanowa

1/3 obwodowa uda i łydka

tętnice obwodowe

dystalny odcinek łydki i stopa
brak tętna na tętnicy piszczelowej 
tylnej 
i grzbietowej stopy

zmiany 

wielopoziomowe

łączne występowanie ww

LECZENIE

• z

aprzestanie palenia 

• k

ontrola ciśnienia tętniczego krwi

• o

bniżenie stężenia cholesterolu LDL 

poniżej 100 mg/dl

• l

eki zmniejszające agregację płytek 

INR 2,0-3,0

• kwas acetylosalicylowy, klopidogrel

• r

egularny wysiłek fizyczny

• angioplastyka naczyń

• l

eczenie chirurgiczne

KWALIFIKACJA DO ĆWICZEŃ

• test marszowy:

na bieżni z pomiarem ciśnienia przed 

i po wysiłku
2 minutowy test marszowy

• czas trwania: 

do wystąpienia chromania 
lub maksymalnego chromania

PRZECIWWSKAZANIA 

DO ĆWICZEŃ FIZYCZNYCH

• niestabilna choroba wieńcowa
• zaburzenia neurologiczne
• krytyczne niedokrwienie kończyn 

dolnych

od „proszę więcej spacerować” 
przez doraźnie kontrolowany proces 
rehabilitacji poza ośrodkiem 
do nadzorowanego programu 
treningowego

FORMY ĆWCZEŃ

• marsz
• ćwiczenia poprawiające 

siłę kończyn dolnych

• jazda na rowerze
• ćwiczenia kończyn górnych

TRENING MARSZOWY

• kilka razy w tygodniu
• minimum 30-60 minut
• minimum 3-6 miesięcy
• charakter interwałowy

• OBCIĄŻENIA

indywidualne obciążenia do 2/3 
dystansu chromania

SCHEMAT TRENINGU

• pojedynczy odcinek treningowy 

2/3 dystansu chromania - 1 minuta 
przerwy - dystans – przerwa – dystans

• 2-3 sesje z 3-4 minutowymi przerwami
• 3 razy dziennie
• modyfikacja

trening na schodach

ĆWICZENIA SIŁY I 

WYTRZYMALOŚCI

• zginacze i prostowniki stawu 

skokowego, kolanowego, biodrowego

• zmęczenie po wykonaniu kilku 

powtórzeń

• 30-50% RM
• sesja 60 minutowa
• co dwa tygodnie weryfikacja obciążenia

TRENING BUERGERA

• 3-4 powtórzeń, 3-5 cykli, 3 razy 

dziennie, naprzemianstronne ćwiczenia 

w pozycji NIEDOKRWIENIA, 

PRZEKRWIENIA, 

RELAKSACJI MIĘŚNI KOŃCZYN 

DOLNYCH

• leżenie na plecach, kończyna pod 

kątem 45° zginanie i prostowanie w 

stawach skokowych 1,5 minuty

• przyjęcie pozycji siedzącej z 

podudziami opuszczonymi, ruch j.w.

• leżenie 1,5 minuty

TRENING NA ERGOMETRZE 

ROWEROWYM

• ograniczone znaczenie
• 40 minut treningu: 2 minuty 

obciążenia
 i 2 minuty odpoczynku 

ZATOROWOŚĆ PŁUCNA

• zamknięcie lub zwężenie jednej lub 

wielu gałęzi tętnic płucnych 
niesionym przez krew materiałem 
zatorowym

• źródło w żyłach naczyń kończyn 

dolnych

CZYNNIKI RYZYKA

• zabiegi operacyjne
• nowotwory złośliwe
• unieruchomienie
• ciąża, poród
• wiek

OBJAWY

• nagła duszność
• ból w klatce piersiowej
• zasłabnięcie

DIAGNOSTYKA

• Ekg tylko w poważnych zaburzeniach
• scyntygrafia perfuzyjna płuc
• spiralna tomografia komputerowa
• angiografia płucna
• echokardiografia
• Usg
• laboratoryjnie D-dimery

LECZENIE I ROKOWANIE

• heparyna
• śmiertelność w nieleczonej 

zatorowości 30%

ZATOROWOŚĆ PŁUCNA 

U KOBIET W CIĄŻY

NAJCZĘSTSZA PRZYCZYNA ZGONÓW 

OKOŁOPORODOWYCH

URAZY SERCA I AORTY 

PIERSIOWEJ

• URAZY MIAŻDŻĄCE

uszkodzenie serca u 75% śmiertelnych wypadków 

komunikacyjnych

zaburzenia rytmu
ból w klatce piersiowej
krwawienia do worka osierdziowego-tamponada serca

• URAZY DRĄŻĄCE

uszkodzeniu ulega najczęściej lewa komora i przedsionek
tamponada serca

• URAZY AORTY

śmiertelność 80-90%
czasem tworzą się tętniaki

KOBIETA W CIĄŻY 

A KARDIOLOGIA

• rzut minutowy serca wzrasta o 30-

60% osiągając wartość maksymalną 

pod koniec II trymestru

• wzrasta częstość rytmu
• wzrasta objętość wyrzutowa
• w pozycji na placach macica uciska 

żyłę główną dolną zmniejszając 

rzut minutowy nawet o 25%

• zapotrzebowanie na tlen wzrasta

PROBLEMY

• NIEDOKRWISTOŚĆ

pojemność łożyska wzrasta o 50%

• ZMIANY HEMODYNAMICZNE 

PODCZAS PORODU I POŁOGU
utrata 500-1000ml krwi
ból powoduje wzrost częstości rytmu 
serca 
i ciśnienia tętniczego

CHOROBY

• NADCIŚNIENIE TĘTNICZE
• ŚWIEŻY ZAWAŁ SERCA
• KARDIOMIOPATIA POŁOGOWA
• WRODZONE WADY SERCA I NADCIŚNIENIE 

PŁUCNE
w stanach ciężkich śmiertelność 30%
zwężenie zastawki ewentualna - plastyka 
balonowa
wymiana zastawki  

sztuczna czy biologiczna

CUKRZYCA

POJAWIA SIĘ WSKUTEK BRAKU 

INSULUNY 

LUB Z POWODU WYSTĘPOWANIA 

CZYNNIKÓW DZIAŁAJĄCYCH 

PRZECIWWSTAWNIE DO INSULINY

EFEKTEM JEST WZROST STĘŻENIA 

GLUKOZY WE KRWI

CHOROBOWOŚĆ

•

1995 rok 135 milionów chorych

•

2025 rok 300 milionów chorych

ROZPOZNANIE

DOUSTNY TEST TOLERANCJI GLUKOZY

rano, po całonocnym poście, 

przez 3 dni przed testem pacjent 

powinien odżywiać się normalnie
pomiar glikemii na czczo, 

godzinę oraz dwie po wypiciu 75g 

glukozy rozpuszczonej w 250-350 ml 

wody
badanie moczu przed wypiciem glukozy 

i dwie godziny później 

KRYTERIA

 

ROZPOZNANIA

objawy cukrzycy oraz przygodna 

glikemia we krwi żylnej >11,1 mmol/l 

(200mg%)
glikemia na czczo >7,0 mmol/l (126 mg

%) w surowicy 

lub >6,1 mmol/l (110mh%) w pełnej krwi 

żylnej
glikemia w 2. godzinie doustnego testu 

>11,1 mmol/l (200mg%)

OBJAWY

•

wzmożone pragnienie polidypsja

•

częste oddawanie moczu pliuria

•

zmniejszenie masy ciała

•

pogorszenie wzroku krótkowzroczność 

i/lub retinopatia

•

zapalenie nerwów

•

owrzodzenia stóp

•

cukromocz – przerost drożdżaków, świąd

•

KWASICA KETONOWA

TYPY CUKRZYCY

cukrzyca typu 1 

insulinozależna

zniszczenie komórek typy β 
bezwzględny niedobór insuliny

cukrzyca typu 2 

insulinoniezależna

zaburzenia wydzielania insuliny 
z towarzysząca insulinoopornością

CUKRZYCA TYPU 2

OTYŁOŚĆ

INSULINOOPORNOŚĆ

HIPERINSULINEMIA 

(prawidłowa tolerancja glukozy)

ZMNIEJSZONE WYDZIELANIE INSULINY

CZYNNIKI RYZYKA CUKRZYCY 

TYPU 2

osoby powyżej 40roku życia
osoby rasy żółtej i czarnej
osoby z nadwagą
osoby z obciążonym wywiadem 

rodzinnym

pacjentki, u których rozpoznano cukrzycę 

ciążową

kobiety, które urodziły duże dzieci

CEL LECZENIA

ZDROWY STYL ŻYCIA

zmniejszenie hiperglikemii
doustne leki hipoglikemizujące lub insuliny
uratowanie życia
złagodzenie objawów
zapobieganie odległym powikłaniom
zredukowanie czynników ryzyka

palenie tytoniu
nadciśnienie tętnicze krwi
otyłość

dieta
edukacja chorych, nauka samokontroli

Wyrównanie cukrzycy

Bardzo dobre

średnie

złe

Wskaźnik masy 

ciała [kg/m²]

< 25

< 27

> 27

HbA

1c [%] 

(norma 4,0-
6,0)

< 6,5

6,5-7,5

> 7,5

Glikemia 

na czczo

Po posiłku

< 5,5

< 9,0

< 8,0

< 10,0

>10,0

> 10,0

LECZENIE FARMAKOLOGICZNE

pochodne sulfonylomocznika
analogi meglitydyny
inhibitory α glukozydazy
metformina
insulina

INSULINA W ROZTWORZE 

zaczyna działać 15-30 minut po podaniu
trwa 6-8 godzin
można podawać dożylnie lub 
domięśniowo

REKOMBINOWANE ANALOGI

działają szybko po podaniu i bardzo krótko
podawane bezpośrednio 
przed lub po posiłku
najlepsze do pomp insulinowych

INSULINA GLARGINE

analog w roztworze o przedłużonym 

działaniu
rozpoczyna działanie po 90 minutach 

od wstrzyknięcia, bez szczytu 

i do 24 godzin
zbliżona do fizjologicznego działania

MIESZANKI INSULINOWE

krótkodziałająca w roztworze 

z średniodługodziałającą
liczba oznacza procentową zawartość 

insuliny krótkodziałającej

PODAWANIE INSULINY

•

wstrzykiwacze
łatwe dozowanie z wkładu, 
różne długości igieł 

•

pompy insulinowe
połączone przez podskórny 
cewnik, stałe podawanie
+przedposiłkowe bolusy

•

podawane w inhalacji
mało skuteczne, wymaga 
dopracowania

•

przeszczep trzustki
wyspy trzustki, bez 
insuliny do 3 lat

MIEJSCA PODAWANIA

podskórnie w kilku 
wstrzyknięciach 
lub we wlewie 
ciągłym
miejsce z dużą ilością 
tkanki podskórnej:
uda
podbrzusze
pośladki
ramiona
zmiana miejsca 
wkłucia

TECHNIKA PODAWANIA

•

skóra w miejscu wkłucia musi być czysta

•

przed wkłuciem skórę należy naciągnąć

•

igłę należy wkłuć szybko, na całą długość 
pod kątem 90º do skóry

•

nacisnąć tłok

•

po podaniu igłę należy energicznie 
wysunąć, miejsce wstrzyknięcia ucisnąć 
gazikiem

PROBLEMY 

• zaburzenia widzenia, 

związane ze zmianami refrakcji soczewki

• przejściowy obrzęk stóp
• hipertrofia poinsulinowa w miejscach 

wstrzyknięć

• swędzący rumień w okolicy wstrzyknięcia
• pokrzywka występuje rzadko, niezbędne 

jest wówczas odczulanie

OPTYMALIZACJA GLIKEMII

CEL

wykrycie zbyt niskiej glikemii
zagrażającej hipoglikemii
ocena glikemii w trakcie współistniejących 

chorób
wyrównanie i ocena poziomów glikemii w 

ciągu doby

przed posiłkiem 80-140 mg% 

(4,5-7,7 mmol/l)

po posiłkach 110-160 mg% 

(6,0-9,0 mmol/l) 

przed snem 126-160mg% 

(7,0-9,0 mmol/l)

CZĘSTOŚĆ POMIARÓW

stabilna glikemia 1-2 razy dziennie, 

o różnych porach dnia
12-godzinny profil w ciągu jednego dnia

•

przed posiłkiem

•

1-2 godziny po posiłku 

(3 razy dziennie)

•

przed pójściem spać

•

około 3 rano

HIPOGLIKEMIA

występuje gdy u chorego przyjmującego 

insulinę stężenie glukozy we krwi obniży 

się do 

54 mg% (3,0 mmol/l)

PRZYCZYNA

opóźnienie posiłku
zbyt mała dawka węglowodanów
dodatkowy wysiłek fizyczny
zbyt duża dawka insuliny

OBJAWY

WCZESNE

drżenie
potliwość
uczucie mrowienia wokół ust 
i na języku
głód
kołatanie serca
ból głowy

NEUROGLIKOPENIA

ŁAGODNA

•

podwójne widzenie

•

trudności z koncentracją

•

niewyraźna mowa

BARDZIEJ ZAAWANSOWANA

•

dezorientacja

•

zmiana zachowania

•

przejawy agresji

•

złe zachowanie u dzieci

UTRATA PRZYTOMNOŚCI

•

niepokój i potliwość

•

ataki padaczkowe, zwłaszcza u dzieci

•

porażenie połowicze, zwłaszcza u starszych

LECZENIE 

I ZAPOBIEGANIE

•

przy pierwszych objawach 
niedocukrzenia 10-20g glukozy + 
przekąska z węglowodanami

•

więcej węglowodanów w porze 
II śniadania i przed snem,
przed i w trakcie zwiększonego 
wysiłku

GLUKAGON

•

hormon komórki α wysp 
trzustkowych

•

podnosi glikemię, mobilizując 
zapasy glikogenu z wątroby

•

iniekcja domięśniowa 1 mg

•

działa po 5-10 minutach

•

dla osób nieprzytomnych (dzieci)

KWASICA KETONOWA

•

zmniejszenie lub pominięcie dawki 
insuliny

•

nierozpoznana cukrzyca

•

infekcja 

•

inne

•

brak przyczyny

OBJAWY

•

odwodnienie

•

ospałość, rzadko tracą 
przytomność

•

hiperwentylacja, bez duszności

•

w oddechu czuć aceton

•

obniżenie T ciała

•

niskie ciśnienie tętnicze krwi

LECZENIE

•

sonda do żołądka, 
płynów nie należy podawać doustnie

•

dożylne podawanie płynów infuzyjnych 
0,9 NaCl

•

zmienić na 10% glukozę 
gdy glikemia spadnie do 180 mg% 

(10 

mol/l)

•

natychmiast podawać insulinę 
krótkodziałającą

CZYNNIKI RYZYKA

•

utrzymująca się hiperglikemia

•

nadciśnienie tętnicze

•

palenie tytoniu

•

dyslipidemia

•

masa ciała

POWIKŁANIA

•

cheiroatropatia

•

ślepota

•

neuropatie obwodowe 
i autonomiczna

•

tłuszczowe obumieranie 
skóry

SYMETRYCZNA NEUROPATIA 

CZUCIOWA

•

dotyczy nerwów obwodowych zwłaszcza 
stóp oraz nóg

•

może obejmować neurony ruchowe 
i powodować osłabienie siły mięśniowej 
i zaniki mięśni

•

może dawać uczucie drętwienia, 
mrowienia aż do osłabienia/zaniku 
czucia i wibracji do wysokości kolana

•

na rękach: 
drętwienie i osłabienie palców

•

na stopie: 
brak czucia powoduje brak reakcji 
na ciasne obuwie, wrastające 
paznokcie…

NEUROPATIA 

AUTONOMICZNA

UKŁAD POKARMOWY

•

biegunka

•

gastropareza

UKŁAD SERCOWO-NACZYNIOWY

•

ortostatyczny spadek ciśnienia

•

potliwość podczas jedzenia

•

zatrzymanie oddechu

•

pęcherz neurogenny

•

zaburzenia erekcji

STOPA CUKRZYCOWA

PRZYCZYNY

•

otarcia

•

modzele, ich samodzielne usuwanie

•

urazy stóp

•

oparzenia

•

plastry na odciski

•

infekcje paznokci

•

odleżyny pięt

NIEBEZPIECZNE OBJAWY

• zaczerwienienie i obrzęk stopy, 

który powoduje dyskomfort i ból; 
wskazuje to na ropień

• stan zapalny skóry i tkanek 

podskórnych, zmiana zabarwienia, 
trzeszczenia (pęcherzyki gazu w 
tkankach)

• różowa, bolesna stopa, 

z niewyczuwalnym tętnem, 
nie musi być zgorzeli

PREWENCJA

– systematyczne badanie stóp
– regularne zabiegi podiatryczne
– stosowanie zalecanego obuwia, wkładek
– edukacja
– diagnostyka niedokrwienna kończyn 

AMPUTACJA

WYSOKIE RYZYKO

•

neurpoatia z utratą czucia bólu, dotyku, 
temperatury

•

zmieniona biomechanika stopy

•

objawy zwiększonego nacisku na stopę 

(modzele, krwiaki)

•

zniekształcenia kości stóp

•

choroba naczyń obwodowych

•

owrzodzenia, amputacje w wywiadzie

WSKAZANIA DO AMPUTACJI

•

utrata funkcji podporowych stopy

•

długotrwałe, niegojące się 
owrzodzenie, upośledzające sprawność 
kończyny

•

zagrożenie życia spowodowane stanem 
zapalnym

•

wyniszczający chorego, oporny na 
leczenie ból, szczególnie w 
następstwie niedokrwienia

ZALECA SIĘ MOŻLIWIE OSZCZĘDNĄ 

AMPUTACJĘ

ZALECENIA DIETETYCZNE

•

6 posiłków dziennie

•

ograniczenie liczby kalorii

•

wyeliminowanie cukrów 
(glukozy/sacharozy)

CUKRY PROSTE SĄ WCHŁANIANE 

SZYBCIEJ I POWODUJĄ SZYBSZY 

WROST STĘŻENIA GLUKOZY WE KRWI 

PO POSIŁKU

OBECNIE WIADOMO, ŻE 

SKROBIA

 

POWODUJE SZYBSZY WZROST 

POZIOMU GLIKEMII NIŻ CUKRY 

PROSTE 

WSKAŹNIK GLIKEMICZNY 

pozwala na różnicowanie produktów 

w zależności od wielkości 

zwiększania stężenia glukozy we krwi 

po spożyciu pokarmu w porównaniu 

z 50g referencyjnym produktem

POKARMY ZAWIERAJĄCE MNIEJSZĄ 
ILOŚĆ SKROBI SZYBCIEJ ULEGAJĄ 
ŻELIFIKACJI
ZAWIERAJĄCE JĄ W BARDZIEJ ZBITEJ 
POSTACI 

(makarony, owsianka, owies, ryż)

 

MAJĄ WOLNIEJSZE TEMPO TRAWIENIA I 
NIŻSZY GI
FORMA PRZYGOTOWYWANIA POSIŁKU:
mielenie i miażdżenie powoduje 
szybsze wchłanianie z przewodu 
pokarmowego

OBCIĄŻENIE GLIKEMICZNE

GL

iloczyn GI i zawartości w produkcie 

węglowodanów

ALKOHOL

UNIKAĆ

 cukrów prostych: likiery, 

słodkie wina

PIWO

 ma dużo cukru, 

jest wysokokaloryczne 
można pić wina wytrawne

PALENIE TYTONIU

przyśpiesza rozwój nefropatii i 
retinopatii

AKTYWNOŚĆ RUCHOWA

•

poprawia kontrolę cukrzycy

•

ułatwia prawidłową kontrolą masy ciała

•

pomaga zmniejszyć poziom 
cholesterolu

•

obniża ciśnienie tętnicze krwi

•

ułatwia radzenie sobie ze stresem

•

usprawnia pracę układu krążenia

•

poprawia ogólne samopoczucie

WYSIŁEK WPŁYWA ODMIENNIE 

NA ORGANIZMY, DLATEGO NALEŻY 

DOKONAC POMIARU GLIKEMII 

PRZED I PO WYSIŁKU

PO BARDZO INTENSYWNYM WYSIŁKU 

NALEŻY SPRAWDZIĆ GLIKEMIĘ 

O 3 W NOCY

NIE WLNO ĆWICZYĆ JEŻELI STĘŻENIE 

GLUKOZY PRZEKRACZA 250 mg%

NIE NALEŻY PODAWAĆ INSULINY 

W MIEJSCA, KTÓRE BĘDĄ ĆWICZYĆ 

(rower-udo)

NALEŻY ZAWSZE MIEĆ ZE SOBĄ 

SŁODKĄ PRZEKĄSKĘ

INTENSYWNOŚ

Ć

TYP WYSIŁKU

CZAS 

TRWANIA

STĘŻENIE 

GLUKOZY  

WE KRWI 

PRZED 

WYSIŁKIEM

DODATKOWY POSIŁEK

MAŁA  
LUB 
UMIARKOWANA

jazda na rowerze
spacer
robienie zakupów
wykonywanie 
czynności 
domowych

1 godzina

< 100 mg/dl
> 100 mg/dl

zwykle niepotrzebny
1 owoc lub 1 porcja posiłku

UMIRKOWANA

energiczny marsz
pływanie
aerobik
taniec
siatkówka

1 godzina

< 100 mg/dl

100-190 mg/dl
190-250 mg/dl
> 250 mg/dl

przekąska+owoc/godzinę 
wysiłku
owoc lub porcja
posiłek może być 
niepotrzebny
NIE ĆWICZYĆ

DUŻA

bieg
piłka nożna
koszykówka
narciarstwo
wspinaczka

powyżej 
godziny

< 100 mg/dl

100-190 mg/dl
190-250 mg/dl
> 250 mg/dl

przekąska+2 porcje

przekąska+porcja
porcja
NIE ĆWICZYĆ

ZALECENIA TRENINGOWE

•

systematyczność ćwiczeń

•

codziennie lub minimum 4 razy w 
tygodniu

•

20-60 minut

•

umiarkowana intensywność

50-70% maksymalnej zdolności pobierania tlenu
HR=0,5x(maxHR-spoczynkoweHR)+spoczynkoweHR
12-16 punktów w skali Borga

•

wysiłki tlenowe:

marsz 
trucht na miękkim podłożu
jazda na rowerze
narty
gry zespołowe
pływanie

ZAPOBIEGANIE

 

CUKRZYCY 

TYPU 2

•

zmniejszenie masy ciała

•

zmiana diety

•

zwiększenie aktywności ruchowej

CIĄŻA

 

A

 

CUKRZYCA

•

STĘŻENIE HbA

1C

 PRZEKRACZAJĄCE 

O PONAD 50% GRANICĘ NORMY 
ZWIĘKSZA RYZYKO  2-4KROTNIE

•

WADY W PRZYPADKU 1-1,5% CIĄŻ 
U CHORYCH 4-6% CIĄŻ

•

MASA URODZENIOWA DUŻA 

•

DZIECI MOGĄ BYĆ KARMIONE PIERSIĄ

CUKRZYCA

 

CIĄŻOWA

•

dotyczy 3-5% ciężarnych

•

czynniki ryzyka:

wielorództwo
ciąża po 35 rż.
porody dużych dzieci >4000g
zgony wewnątrzmaciczne
nadciśnienie tętnicze lub nadwaga przed ciążą
obciążony wywiad

•

test między 26. a 28. tygodniem ciąży

•

początkowo leczenie dietą, 
przy niewyrównaniu insuliną

•

test należy powtórzyć 6 tygodni 
po rozwiązaniu

•

50% kobiet jest narażonych 
na zachorowanie w latach późniejszych

NAJCZĘŚCIEJ SPOTYKANE 

WADY

•

wady serca

•

makrosomia 

•

kardiomiopatia

•

wewnątrzmaciczna 
śmierć płodu

•

uraz okołoporodowy

•

powikłania 
poporodowe:

niedojrzałość płuc
hipoglikemia
hipokalcemia
hiperbilirubinemia
infekcje
niewydolność serca

•

wielowodzie

•

nadciśnienie tętnicze

•

zakażenie dróg 
moczowo-płciowych

•

uraz porodowy, 
poród 
instrumentalny lub 
cesarskie cięcie

•

rozwój cukrzycy 
w przyszłości

KARDIOLOGIA SPORTOWA

SPORTOWIEC WYCZYNOWY

osoba, która stosownie do wybranej 

dziedziny, uczestniczy w regularnych 

treningach fizycznych i w zawodach 

na poziomie minimum szczebla 

regionalnego 

i/lub krajowego

UKŁAD KRĄŻENIA A WYSIŁEK 

FIZYCZNY

• zapewnia transport tlenu i substratów 

energetycznych

• usuwa dwutlenek węgla i produkty 

podwyższonej przemiany materii

• transportuje ciepło 

• charakter zmian zależy od rodzaju wysiłku

– wysiłki dynamiczne

– wysiłki statyczne

– wysiłki lokalne

– wysiłki ogólne

– intensywności

– czasu trwania

SKŁADOWA 

STATYCZNA

SKŁADOWA DYNAMICZNA

A

MAŁA 

B

UMIARKOWANA

C

DUŻA

I

MAŁA

golf

krykiet

kręgle

strzelectwo

bilard

baseball

tenis stołowy

tenis ziemny

siatkówka

szermierka

badmington

chód

maraton

narciarstwo 

biegowe

piłka nożna

tenis

II

UMIARKOWAN

A

łucznictwo

wyścigi 

samochodowe

nurkowanie

gimnastyka

karate, judo

jeździectwo

łyżwiarstwo 

figurowe

rugby

sprint

koszykówka

hokej 

pływanie

piłka ręczna

narciarstwo 

biegowe

tenis ziemny

piłka nożna

III

DUŻA

rzuty – lekka atletyka

alpinizm

narty wodne

podnoszenie ciężarów

kulturystyka

zapasy

zjazd narciarski

snowboard

boks

wioślarstwo

kajakarstwo

kolarstwo

dziesięciobój

łyżwiarstwo 

szybkie

ZMIANY CZYNNOŚCI

• HR

220-wiek

• objętość wyrzutowa serca

spoczynkowa 80 ml wzrasta podczas wysiłku 

o 30-40%
zależy od działania pompy mięśniowej
prawidłowego działania zastawek kkd

• pojemność minutowa serca

spoczynkowa 4,8-5,0 l/min do 20-35 l/min

• tętniczo-żylna różnica wysycenia krwi tlenem

5mlO2x100mlkrwi-1 do 15mlO2x100mlkrwi-1

• dystrybucja przepływu

• ciśnienie tętnicze

do 200mmHg

STAN

CZYNNIK POBUDZAJĄCY

REAKCJA

Reakcja 

poprzedzaj

ąca wysiłek

pobudzenie części ruchowej kory 

mózgowej oraz wyższych 

ośrodków mózgu powoduje wzrost 

aktywności współczulnej i 

jednoczesne zahamowanie 

aktywności współczulnej

przyśpieszenie HR; zwiększona 

kurczliwość mięśnia sercowego; 

rozszerzenia naczyń mięśni 

szkieletowych i serca; zwężenie 

naczyń w innych obszarach, 

głównie skóry, żołądka, 

śledziony, wątroby, nerek; 

wzrost ciśnienia tętniczego

Wysiłek

kontynuacja wzrostu aktywności 

współczulnej; zmiany miejscowych 

warunków metabolicznych w 

wyniku: hipoksji, ↓pH, ↑ pCo2, ↑ 

ADP, ↑ jonów Mg i Ca, ↑ 

temperatury

dalsze rozszerzenie naczyń 

pracujących mięśni 

szkieletowych

kontynuacja wzrostu aktywności 

współczulnej w połączeniu z 

wydzielaniem katecholamin z 

rdzenia nadnerczy

równoczesne zwężenie naczyń 

krwionośnych w tkankach 

nieaktywnych podczas wysiłku 

dla utrzymania odpowiedniego 

ciśnienia perfuzyjnego w 

układzie tętniczym; zwężenie 

naczyń żylnych ułatwiające 

powrót żylny krwi do serca i 

utrzymujące się objętość krwi 

krążącej

WYSIŁEK STATYCZNY

• wzrost HR
• wzrost RR 480/350 mmHg
• praca statyczna może prowadzić 

do całkowitego zamknięcia światła 
naczyń już przy 70%MCV

• podrażnienie receptorów 

metabolicznych

SERCE SPORTOWCA

• fizjologiczna adaptacja serca w 

odpowiedzi 

na regularny, przewlekły wysiłek 

fizyczny

• 1899 rok, Henschen: 

powiększenie serca u narciarzy 

biegowych

• określenia:

– przerost fizjologiczny, łagodny
– sportowa przebudowa serca
– fizjologiczna przebudowa serca
– zespół serca sportowego

SERCE SPORTOWCA

OBJAWY

• szmery nad sercem
• bradykardia zatokowa, zaburzenia 

przewodnictwa przedsionkowo-
komorowego i śródkomorowego

• powiększenie sylwetki serca

ZABURZENIA RYTMU

A SPORT WYCZYNOWY

• MIGOTANIE PRZEDSIONKÓW

napadowe -konieczne badanie diagnostyczne, przy 

braku zmian strukturalnych można trenować

• TRZEPOTANIE PRZEDSIONKÓW

asymptomatyczni sportowcy mogą dalej ćwiczyć

• KOMOROWE ZABURZENIA RYTMU

przy nasileniu  podczas wysiłku ograniczona 

aktywność 

• CZĘSTOSKURCZ KOMOROWY

wymaga diagnostyki i leczenia zawsze; 

przy braku zmian i po ablacji można wrócić do 

treningów;

przy ISD tylko sporty rekreacyjne

• CHNS i ANGINA PRINZMETALA

dyskwalifikuje z zawodowstwa

NAGŁY ZGON SERCOWY

• dzieci 1 zgon na 250 000 osób
• młodzież 1 zgon na 200 000 osób
• dorośli 1 zgon na 50 000 osób
• 90% w czasie zawodów, treningu 

lub bezpośrednio po nim

• między godziną 15 a 21
• od sierpnia do stycznia

MŁODZI

jest następstwem zaburzeń rytmy serca 

w przebiegu niewykrytych wrodzonych 

lub dziedzicznie uwarunkowanych 

nieprawidłowości w sercu, 

które stanowią substraty dla groźnych 

arytmii

NAJCZĘSTSZE PRZYCZYNY

Zespół Marfana
zapalenie mięśnia sercowego
Zespół Brugadów
przedwczesna choroba wieńcowa
wrodzone anomalie naczyń wieńcowych
kardiomiopatia przerostowa
arytmie

ZAPALENIE MIĘŚNIA 

SERCOWEGO

• infekcja wirusowa

enterowirusy, wirusy grypy, adenowirusy, 

cytomegalowirusy, wirus różyczki, wirus HIV

• infekcja bakteryjna lub pierwotniakowa

legionella, Mycoplasma pneumoniae, 

salmonella

• mniej typowe

zakażenia grzybicze, choroby układowe, 

nadwrażliwość na leki

• toksyczne

efedryna, kokaina

OBRAZ KLINICZNY, 

DIAGNOSTYKA

• bezobjawowo
• infekcja w wywiadzie

gorączka
osłabienie
bóle mięśni i w klatce piersiowej
niewydolność krążenia
zasłabnięcie, utrata przytomności
kołatania serca
nagła śmierć sercowa

OBRAZ KLINICZNY

• dokładny wywiad
• badanie przedmiotowe
• ocena zapisu EKG
• ocena echokardiograficzna

płyn w worku osierdziowym
uogólnione zaburzenia kurczliwości

• analiza badań laboratoryjnych CPK, 

troponiny

ROKOWANIE

• 10-30% dochodzi do kardiomiopatii 

rozstrzeniowa

• 10% umiera z powodu niewydolności 

krążenia i/lub arytmii komorowej

• pozostała grupa ma dobre rokowanie
• powrót do sprawności trwa do kilku 

miesięcy

ZALECENIA

• aktywna choroba jest 

przeciwwskazaniem do aktywności 
ruchowej

• powrót poprzez lekkie wysiłki
• sportowcy odsunięci od treningów 

do 6 miesięcy 

PREWENCJA

• unikanie infekcji wirusowych i 

bakteryjnych

• rozwinięta infekcja jest wskazaniem 

do czasowego ograniczenia 
aktywności fizycznej

WSTRZĄŚNIENIE SERCA

• pojawia się przy nagłym, tępym, 

niepenetrującym urazie klatki piersiowej, 

powodując migotanie komór i nagły zgon 

sercowy

• uderzenie nad lewą komorą

• wzrost ciśnienia do 250-400 mmHg

• najczęściej pomiędzy 4. a 16. rokiem 

życia (13.) 

• duża śmiertelność, ponieważ:

kurcz naczyń wieńcowych
uszkodzenie miokardium
okres do podjęcia resuscytacji długi

• oprócz otarć na skórze brak uszkodzeń

• DROŻNY OTWÓR OWALNY

2-3 dniowa hospitalzacja
terapia przeciwpłytkowa 6 miesięcy
profilaktyka IZW 6-12 miesięcy
3 miesięczna przerwa w uprawianiu sportów

• ANOMALIE TĘTNIC WIEŃCOWYCH

do czasu korekty nie wolno uprawiać sportów 

wyczynowych
po korekcie powrót do aktywności zawodowej, 

jeżeli nie ma zaburzeń rytmu, niedokrwienia 

• MOSTEK MIĘŚNIOWY

przy braku objawów nie ma przeciwwskazań do 

sportu wyczynowego
po korekcie chirurgicznej lub stentowaniu 

do 6 miesięcy od zabiegu ograniczona aktywność

WADY SERCA A SPORT

• UBYTKI MIĘDZYPRZSIONKOWE, 

MIĘDZYKOMOROWE, PRZETRWAŁY 
PRZEWÓD TĘTNICZY
6 miesięcy po skutecznej korekcie 
mogą uprawiać sporty wyczynowe

WADY NABYTE SERCA

• DWUPŁATKOWA ZASTAWKA AORTALNA 

6 miesięcy po korekcie sporty do klasy IA-B i 

IIA 

•  ZWĘŻENIE ZASTAWKI MITRALNEJ

IA-B-C i II A-B-C

• ZASTAWKOWE ZWĘŻENIE AORTALNE

IA-B (IIA-B)

• NIEDOMYKALNOŚĆ ZASTAWKI AORTALNEJ

IA-C, IIA-C

• WADA WIELOZASTAWKOWA

IA-B, IIA

KLASYFIKACJA RYZYKA ZWIĄZANEGO 

Z TRENINGIEM KLASA A

OSOBY UZNAWANE ZA ZDROWE

Osoby (mężczyźni <45rż. kobiety <55rż.), u których 
w badaniach podmiotowych i przedmiotowych nie 

stwierdzono choroby i/lub wady serca lub czynników 
ryzyka choroby niedokrwiennej serca
Osoby (mężczyźni >45rż. kobiety >55rż), u których 
w badaniach podmiotowych i przedmiotowych nie 

stwierdzono choroby serca i/lub objawów, ale są 
obciążone jednym czynnikiem ryzyka CHNS
Osoby (mężczyźni >45rż. kobiety >55rż.), u których 
w badaniach podmiotowych i przedmiotowych nie 

swtierdzono choroby serca, ale są obciążone więcej 
niż jednym czynnikiem ryzyka CHNS

KLASYFIKACJA RYZYKA ZWIĄZANEGO 

Z TRENINGIEM KLASA B

OSOBY ZE STABILNA CHOROBĄ UKŁADU KRĄŻENIA, OBCIĄŻONE 

NISKIM RYZYKIEM KOMPLIKACJI PODCZAS WYSIŁKU

CHNS włącznie z pacjentami po zawale serca, CABG, PTCA
Choroby zastawek serca, z wyłączeniem ciężkiej stenozy, 

niedomykalności zastawki
Wrodzone wady serca
Kardiomiopatia: frakcja >30%
Niegroźne nieprawidłowości w badaniu wysiłkowym
BADANI MUSZĄ SPEŁNIAĆ KRYTERIA
Klasa NYHA I lub II

Wydolność >6 MET’s

Brak zaburzeń rytmu podczas wysiłku

Zdolność do samodzielnej kontroli intensywności wysiłku

KLASYFIKACJA RYZYKA ZWIĄZANEGO 

Z TRENINGIEM KLASA C

OSOBY Z GRUPY ŚREDNIEGO I WYSOKIEGO RYZYKA

CHNS
Choroby zastawek, z wyłączeniem ciężkiej stenozy 
lub niedomykalności zastawkowej
Kardiomiopatie: frakcja <30%, stabilna 
niewydolność serca
Źle kontrolowane, złożone zaburzenia komorowe 
rytmu
BADANI MUSZĄ SPEŁNIAĆ KRYTERIA
III lub IV klasa NYHA
Test wysiłkowy: <6MET’s
Epizod pierwotnego zatrzymania krążenia
Inny problem medyczny istotny wg lekarza

KLASYFIKACJA RYZYKA ZWIĄZANEGO 

Z TRENINGIEM KLASA D

OSOBY Z NIESTABILNA CHOROBĄ I ISTOTNYM OGRANICZENIEM 

WYSIŁKU

Niestabilna choroba niedokrwienna serca
Ciężkie stenozy i niedomykalności 
zastawek
Choroby niestabilne
Niekontrolowane zaburzenia rytmu serca
Inne problemy medyczne, które wysiłek 

może nasilić

DZIECI

• szybsze spoczynkowe HR
• niższe wartości RR
• gorsza adaptacja do zmian temperatury 

otoczenia

• ryzyko udaru cieplnego
• mniejsza absorbcja wdychanego tlenu, 

ale szybszy oddech

• mniejsze serce i objętość wyrzutowa

NURKOWANIE

• osłabiony wpływ przyciągania ziemskiego 

powoduje przemieszczenie krwi  

• niska temperatura otoczenia powoduje 

obkurczanie naczyń obwodowych

• wychłodzenie/przegrzanie organizmu

• zmiana ciśnienia parcjalnego gazów

• poszerzenie prawego przedsionka

• zwiększony powrót żylny i opór 

obwodowy nasilają pracę serca

• rosnące ciśnienie parcjalne gazów 

prowadzi do bardykardii

• wzrost aktywności układu renina-

angiotensyna-aldosteron

CHOROBA DEKOMPRESYJNA

przesycenie tkanek gazem w stanie 

rozpuszczonym, przy gwałtownym 

wynurzeniu prowadzi do uwolnienia gazu 

w postaci pęcherzyków w płynach 

i tkankach organizmu;

prowadzi to do powstania materiału 

zatorowego ze wszystkimi następstwami;

JEDNOSTKI CHOROBOWE

• NADCIŚNIENIE TĘTNICZE

łagodne, kontrolowane, bez powikłań 
narządowych mogą nurkować 
rekreacyjnie

• CHOROBA NIEDOKRWIENNA SERCA

wykazanie istotnych zmian i/lub dodatni 
wynik testu wysiłkowego stanowią 
przeciwwskazanie do nurkowania

• STAN PO INTERWENCJACH NA NACZYNIACH 

WIEŃCOWYCH
PTCA, CABG? teoretycznie skuteczne 
pozwalają na powrót do normalnego 
funkcjonowania
w próbie wysiłkowej muszą osiągnąć 
minimum 13 METs
po zabiegach na otwartej klatce wskazana 
kontrola tkanki płucnej
okres karencji to minimum 6 miesięcy

• ZABURZENIA RYTMU SERCA

zależnie od podłoża zmian i możliwości 
leczenia

• STAN PO WSZCZEPIENIU UKŁADU 

STYMULUJĄCEGO
brak przeciwwskazań
ciśnienie na głębokości 40metrów – 

5 atmosfer nie powinno uszkodzić 

stymulatora
noszenie osprzętu

• KARDIOWERTER-DEFIBRYLATOR

RESYNCHRONIZATOR
przeciwwskazane do jakiegokolwiek 

wysiłku fizycznego

WADY ZASTAWKOWE, INNE WRODZONE

przeciwwskazanie do nurkowania

PRZECIEKI PRAWO-LEWO

przeciwwskazane nurkowanie

DROŻNY OTWÓR OWALNY

może wywołać objawy kliniczne podczas 

nurkowania
wystąpienie objawów podczas nurkowania 

będzie sygnałem do zaprzestania

STAN PO LECZENIU WAD SERCA

podejście indywidualne

WADY SERCA

ZARZĄDZANIE PROGRAMEM 

REHABILITACJI

• WARUNKI SZPITALNE

sale chorych, korytarze, klatki schodowe, 

nie wymaga specjalistycznego sprzętu
aparaty do pomiaru tętna, ciśnienia, 

pulsoksymetry

• AMBULATORYJNE

poczekalnia, sala ćwiczeń, sala 

edukacyjna, przebieralnia, sanitariaty
bieżnie, ergometry, schody, taśmy, hantle, 

maszyny do ćwiczeń siłowych
monitory EKG, ciśnieniomierze, 

pulsoksymetry, waga

CZYNNIKI WRAUNKUJACE 

PLANOWANIE ĆWICZEŃ

• Przebieg choroby
• Stopień wydolności lewej komory
• Próg wystąpienia niedokrwieniai/lub bólu 

wieńcowego

• Stopień ryzyka powikłań
• Leczenie farmakologiczne
• Ograniczenia ze strony układu ruchu
• Współwystępowanie innych chorób
• Wymagania zawodowe
• Wcześniejsza aktywność ruchowa
• Indywidualne oczekiwania pacjenta
• Przewidywane zagrożenia wynikajace z braku 

zdyscyplinowania pacjenta

KRYTERIA OCENY

• OGOLNEGO STANU ZDROWIA

śmiertelność

zachorowalność

jakość życia

• KLINICZNE

masa ciała

ciśnienie krwi

stężenie lipidów

tolerancja wysiłku

relacje interpersonalne

stan emocjonalny

stosowanie leków, hospitalizacje

• BEHAWIORALNE

przestrzeganie diety

wykonywanie ćwiczeń fizycznych

zaprzestanie palenia

stosowanie się do zaleceń lekarskich

umiejętność relaksowania się

rozpoznawanie zagrożeń dla zdrowia

uczestnictwo w życiu społecznym

DOKUMENTACJA MEDYCZNA

• skierowanie lekarskie
• wstępna ocena pacjenta
• potwierdzenie poinformowania 

pacjenta 

o przebiegu i zasadach rehabilitacji

• potwierdzenie udostępnienia 

informacji medycznej

• pisemny plan działania
• pisemna zgoda na uczestnictwo 

w programie rehabilitacji