Szkolenie dla Sędziów

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

PODSTAWY

PRAWNE

POWOŁYWANIA

BIEGŁYCH Kodeks Postępowania
Karnego.

Art. 193. § 1. Jeżeli  stwierdzenie  okoliczności
mających  istotne  znaczenie  dla  rozstrzygnięcia
sprawy  wymaga  wiadomości  specjalnych,
zasięga się opinii biegłego albo biegłych.
§ 2. W  celu  wydania  opinii  można  też  zwrócić
się do instytucji naukowej lub specjalistycznej.
§ 3. W  wypadku  powołania  biegłych  z  zakresu
różnych  specjalności,  o  tym,  czy  mają  oni
przeprowadzić badania wspólnie i wydać jedną
wspólną  opinię, czy  opinie odrębne, rozstrzyga
organ procesowy powołujący biegłych.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

PODSTAWY

PRAWNE

POWOŁYWANIA

BIEGŁYCH Kodeks Postępowania
Karnego.

Art. 194. O dopuszczeniu dowodu z opinii
biegłego wydaje się postanowienie, w którym
należy wskazać:

1) imię, nazwisko i specjalność biegłego
lub biegłych, a w wypadku opinii
instytucji, w razie potrzeby, specjalność i
kwalifikacje osób, które powinny wziąć
udział w przeprowadzeniu ekspertyzy,
2) przedmiot i zakres ekspertyzy ze
sformułowaniem, w miarę potrzeby, pytań
szczegółowych,
3) termin dostarczenia opinii.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

PODSTAWY

PRAWNE

POWOŁYWANIA

BIEGŁYCH Kodeks Postępowania
Karnego.

Art. 195. Do pełnienia czynności biegłego jest
obowiązany nie tylko biegły sądowy, lecz także
każda osoba, o której wiadomo, że ma
odpowiednią wiedzę w danej dziedzinie.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

PODSTAWY

PRAWNE

POWOŁYWANIA

BIEGŁYCH Kodeks Postępowania
Karnego.

Art. 199. Złożone wobec biegłego albo wobec
lekarza udzielającego pomocy medycznej
oświadczenia

oskarżonego,

dotyczące

zarzucanego mu czynu, nie mogą stanowić
dowodu.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

SĄDOWO-LEKARSKIE OGLĘDZINY CIAŁA
PODSTAWY PRAWNE
Kodeks Postępowania Karnego.

Art. 207. § 1. W  razie  potrzeby  dokonuje  się
oględzin miejsca, osoby lub rzeczy.
§ 2. Jeżeli  przedmiot  może  ulec  przy  badaniu
zniszczeniu  lub  zniekształceniu,  część  tego
przedmiotu

należy

miarę

możności

zachować w stanie nie zmienionym, a gdy to
nie jest możliwe - stan ten utrwalić w inny
sposób.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

SĄDOWO-LEKARSKIE OGLĘDZINY CIAŁA
PODSTAWY PRAWNE
Kodeks Postępowania Karnego.

Art. 208. Oględzin lub badań ciała, które
mogą wywołać uczucie wstydu, powinna
dokonać osoba tej samej płci, chyba że łączą
się z tym szczególne trudności; inne osoby
odmiennej płci mogą być obecne tylko w razie
konieczności.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

WSKAZANIA DO PRZEPRWADZENIA OGLĘDZIN
CIAŁA



dochodzenie

przestępstw

przeciwko

zdrowiu i życiu (usiłowanie zabójstwa,
pobicia),


dochodzenie

przestępstw

przeciwko

wolności seksualnej i obyczajowej,
  podejrzenie  niezgodnego  z  prawem
przerwania  cięży  (aborcji)  lub  odbycia
potajemnego porodu,
  wypadki  drogowe  (  skutki  dla  uczestników,
odtworzenie  okoliczności,  ustalenie  osoby
kierującego pojazdem),

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

WSKAZANIA DO PRZEPRWADZENIA OGLĘDZIN
CIAŁA



konieczność ustalenia zdolności do pracy

zarobkowej  (przy uchylaniu się od obowiązku
alimentacyjnego),
  konieczność    ustalania  zdolności  do
stawania przed Sądem,
  konieczność  ustalania  zdolności  do
odbywania  kary  pozbawienia  wolności  i
tymczasowego aresztowania,
 identyfikacja człowieka (porzucenie dziecka,
amnezja, poszukiwanie członków rodzin),

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

KWALIFIKACJA KARNA OBRAŻEŃ NOWY KODEKS

KARNY

Art. 156. § 1. Kto powoduje ciężki uszczerbek na

zdrowiu w postaci:

1) pozbawienia człowieka wzroku, słuchu, mowy,

zdolności płodzenia,
2) innego ciężkiego kalectwa, ciężkiej choroby

nieuleczalnej lub długotrwałej

choroby realnie

zagrażającej życiu, trwałej choroby psychicznej,

całkowitej lub znacznej trwałej niezdolności do

pracy w zawodzie lub trwałego, istotnego

zeszpecenia lub zniekształcenia ciała, podlega

karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

§ 2. Jeżeli sprawca działa nieumyślnie,podlega karze

pozbawienia wolności do lat 3.
§ 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 jest

śmierć człowieka, sprawca podlega karze pozbawienia

wolności od lat 2 do 12.

zmieniony przez ustawę z dn.03.01.2003 (Dz. U. 199, poz. 1935)

obowiązuje od 08.12.2003

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

KWALIFIKACJA KARNA OBRAŻEŃ STARY KODEKS

KARNY

Art. 155. § 1. Kto:

1)  pozbawia  człowieka  wzroku,  słuchu,  mowy,
zdolności płodzenia albo,
2)  powoduje  inne  ciężkie  kalectwo,  ciężką
chorobę nieuleczalną lub długotrwałą, chorobę
zazwyczaj  zagrażającą  życiu,  trwałą  chorobę
psychiczną,  trwałą  całkowitą  lub  znaczną
niezdolność  do  pracy  w  zawodzie  albo  trwałe,
poważne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała,
podlega  karze  pozbawienia  wolności  od  roku
do lat 10.

§ 2. Jeżeli  sprawca  nieumyślnie  powoduje  ciężkie
uszkodzenie  ciała  lub  ciężki  rozstrój  zdrowia
,podlega  karze  pozbawienia  wolności  od  6  miesięcy
do lat 5.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

STARY KODEKS KARNY

art. 155

NOWY KODEKS KARNY
art. 156

-kto powoduje

-kto powoduje ciężki

uszczerbek na zdrowiu
w postaci...

-ciężką chorobę

nieuleczalną lub
długotrwałą...

-ciężką chorobę

nieuleczalną lub
długotrwałą chorobą

realnie zagrażającą
życiu... (do dnia

08.12.03

-chorobę zazwyczaj

zagrażającą życiu...

-chorobę realnie

zagrażającą życiu (od
dn. 08.12.03)

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

STARY KODEKS KARNY

art. 155

NOWY KODEKS KARNY
art. 156

trwałą całkowitą lub

znaczną niezdolność do
pracy w zawodzie...

całkowitej lub znacznej

trwałej niezdolności do
pracy w zawodzie

...

-trwałe, poważne
zeszpecenie lub

zniekształcenie ciała...

- trwałego, istotnego
zeszpecenia lub

zniekształcenia ciała...

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

KWALIFIKACJA KARNA OBRAŻEŃ NOWY

KODEKS KARNY

Art. 157. § 1. Kto powoduje naruszenie czynności

narządu ciała lub rozstrój zdrowia, inny niż określony w

art. 156 § 1, podlega karze pozbawienia wolności od 3

miesięcy do lat 5.
§ 2. Kto powoduje naruszenie czynności narządu ciała lub

rozstrój zdrowia trwający nie dłużej niż 7 dni, podlega

grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia

wolności do lat 2.
§ 3. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 lub 2 działa

nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia

wolności albo pozbawienia wolności do roku.
§ 4. Ściganie przestępstwa określonego w § 2 lub 3, jeżeli

naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia

nie trwał dłużej niż 7 dni, odbywa się z oskarżenia

prywatnego.
§ 5. Jeżeli naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój

zdrowia trwał dłużej niż 7 dni, a pokrzywdzonym jest

osoba najbliższa, ściganie przestępstwa określonego w §

3 następuje na jej wniosek.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

KWALIFIKACJA KARNA OBRAŻEŃ STARY
KODEKS KARNY

Art. 156. § 1. Kto powoduje inne niż określone w art.
155 uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia człowieka,
podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do
lat 5.
§ 2. Jeżeli czyn określony w § 1 nie spowodował
naruszenia czynności narządu ciała na czas powyżej dni
7 sprawca podlega karze pozbawienia wolności do lat
3.
§ 3. Jeżeli sprawca czynu nieumyślnie powoduje
uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia,podlega karze
pozbawienia wolności do lat 2, ograniczenia wolności
albo grzywny.
§ 4. Ściganie czynu określonego w § 2 oraz czynu
określonego w § 3, jeżeli naruszenie czynności narządu
ciała nie trwało dłużej niż 7 dni, odbywa się z
oskarżenia prywatnego.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

STARY KODEKS KARNY

art. 156

NOWY KODEKS KARNY
art. 157

Kto powoduje inne niż

określone w art. 155
uszkodzenie ciała...

Kto powoduje

naruszenie czynności
narządu ciała lub

rozstrój zdrowia

...

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

KWALIFIKACJA KARNA OBRAŻEŃ NOWY KODEKS
KARNY

Art. 217. § 1. Kto uderza człowieka lub w
inny sposób narusza jego nietykalność
cielesną,

podlega

grzywnie,

karze

ograniczenia wolności albo pozbawienia
wolności do roku.

§ 2. Jeżeli naruszenie nietykalności wywołało
wyzywające zachowanie się pokrzywdzonego
albo

jeżeli

pokrzywdzony

odpowiedział

naruszeniem nietykalności, sąd może odstąpić
od wymierzenia kary.

§ 3. Ściganie odbywa się z oskarżenia
prywatnego.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

KWALIFIKACJA KARNA OBRAŻEŃ STRAY KODEKS
KARNY

Art. 182. § 1. Kto  uderza  człowieka  lub  w
inny  sposób  narusza  jego  nietykalność
cielesną,  nie  pozostawiają  lub  pozostawiając
tylko nieznaczne ślady na ciele podlega karze
pozbawienia  wolności  do  roku,  ograniczenia
wolności albo grzywny,

§ 2. Jeżeli

czyn

wywołało

wyzywające

zachowanie się pokrzywdzonego albo jeżeli
pokrzywdzony

odpowiedział

naruszeniem

nietykalności,

sąd

może

odstąpić

wymierzenia kary.

§ 3. Ściganie odbywa się z oskarżenia
prywatnego.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

STARY KODEKS KARNY

art. 182

NOWY KODEKS KARNY
art. 217

Kto uderza

człowieka lub w inny

sposób narusza jego

nietykalność

cielesną, nie

pozostawiają lub

pozostawiając tylko
nieznaczne ślady na

ciele...

- Kto uderza

człowieka lub w inny

sposób narusza jego

nietykalność

cielesną...

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

CEL OGLĘDZIN – USTALENIE:

 rodzaju obrażeń (obrzęk, zaczerwienienie,
siniec, otarcia naskórka, rany, uszkodzenia
kośćca i narządów),
 kwalifikacja stopnia ciężkości obrażeń (art. kk
156, 157, 217),
 rodzaju narzędzia który spowodował
obrażenia (identyfikacja grupowa i
indywidualna),
 czasu powstania obrażeń (jednoczasowość,
wieloczasowość),
 okoliczności powstania obrażeń (zgodność
obiektywnych ustaleń z wywiadem i ustaleniami
dochodzeniowymi),

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

PRZYCZYNY NIEPOWODZEŃ OPINIODAWCZYCH:

 upływ czasu od zdarzenia (gojenie się obrażeń
niweczy ich pierwotny charakter),
 opracowanie chirurgiczne ran, przy braku ich
dokładnego opisu w dokumentacji lekarskiej,
  niedokładne  zapisy  w  historii  choroby  w
przypadku  dokonywania  oględzin  po  pewnym
czasie,
 nakładanie się zmian urazowych na istniejące
już  wcześniej  chorobowe  lub  pourazowe
(niemożność oceny stopnia naruszenia czynności
narządu  ciała  związanej  wyłącznie  z  ocenianym
urazem),

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

PRZYCZYNY

NIEPOWODZEŃ

OPINIODAWCZYCH:

 niemożność wykluczenia doznania urazów
nie pozostawiających śladów (urazy, zadane
narzędziem tępym w osłonięte odzieżą części
ciała, urazy głowy nie powodujące zmian w
zewnętrznych warstwach skóry),

 uchybienia w postępowaniu
przygotowawczym (nie dokonanie oględzin
miejsca zdarzenia, nie zabezpieczenie śladów
biologicznych, brak dokumentacji lekarskiej).

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

DOCHODZENIE

PRZESTĘPSTW

PRZECIWKO

WOLNOŚCI SEKSUALNEJ I OBYCZAJOWOŚCI
KODEKS KARNY

Art. 197. § 1. Kto  przemocą,  groźbą  bezprawną
lub  podstępem  doprowadza  inną  osobę  do
obcowania  płciowego,podlega  karze  pozbawienia
wolności od roku do lat 10.
§ 2. Jeżeli  sprawca,  w  sposób  określony  w  §  1,
doprowadza  inną  osobę  do  poddania  się  innej
czynności  seksualnej  albo  wykonania  takiej
czynności,podlega karze pozbawienia wolności od
3 miesięcy do lat 5.
§ 3. Jeżeli  sprawca  dopuszcza  się  zgwałcenia
określonego w § 1 lub 2, działając ze szczególnym
okrucieństwem lub wspólnie z inną osobą,podlega
karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

DOCHODZENIE

PRZESTĘPSTW

PRZECIWKO

WOLNOŚCI SEKSUALNEJ I OBYCZAJOWOŚCI
KODEKS KARNY

Art. 198. Kto,

wykorzystując

bezradność

innej  osoby  lub  wynikający  z  upośledzenia
umysłowego  lub  choroby  psychicznej  brak
zdolności  tej  osoby  do  rozpoznania  znaczenia
czynu

lub

pokierowania

swoim

postępowaniem, doprowadza ją do obcowania
płciowego lub do poddania się innej czynności
seksualnej

albo

wykonania

takiej

czynności,

podlega

karze

pozbawienia

wolności od 6 miesięcy do lat 8.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

DOCHODZENIE

PRZESTĘPSTW

PRZECIWKO

WOLNOŚCI SEKSUALNEJ I OBYCZAJOWOŚCI
KODEKS KARNY

Art. 199. Kto, przez nadużycie stosunku
zależności

lub

wykorzystanie

krytycznego położenia, doprowadza inną
osobę  do  obcowania  płciowego  lub  do
poddania  się  innej  czynności  seksualnej
albo  do  wykonania  takiej  czynności,
podlega  karze  pozbawienia  wolności  do
lat 3.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

DOCHODZENIE

PRZESTĘPSTW

PRZECIWKO

WOLNOŚCI SEKSUALNEJ I OBYCZAJOWOŚCI
KODEKS KARNY

Art. 200. § 1. Kto

doprowadza

małoletniego

poniżej

lat

obcowania  płciowego  lub  do  poddania
się  innej  czynności  seksualnej  albo  do
wykonania  takiej  czynności,  podlega
karze  pozbawienia  wolności  od  roku  do
lat 10.
§ 2. Tej  samej  karze  podlega,  kto
utrwala

treści

pornograficzne

udziałem takiej osoby.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

DOCHODZENIE

PRZESTĘPSTW

PRZECIWKO

WOLNOŚCI SEKSUALNEJ I OBYCZAJOWOŚCI
KODEKS KARNY

Art. 201. Kto dopuszcza się obcowania
płciowego w stosunku do wstępnego,
zstępnego,

przysposobionego,

przysposabiającego, brata lub siostry,
podlega karze pozbawienia wolności od
3 miesięcy do lat 5.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

DOCHODZENIE

PRZESTĘPSTW

PRZECIWKO

WOLNOŚCI SEKSUALNEJ I OBYCZAJOWOŚCI

CEL OGLĘDZIN – USTALENIE:

 rodzaju i charakteru obrażeń ciała (czy

charakterystyczne dla stosowania przemocy

fizycznej, np.: sińce na przyśrodkowej

powierzchni ud, spowodowane ich rozsuwaniem

przy użyciu siły),
 kwalifikacji karnej stopnia ciężkości obrażeń,
 stanu narządów płciowych (uszkodzenia błony

dziewiczej, inne obrażenia, rodzaj wydzieliny z

dróg rodnych),
 przy stosunku płciowym analnym stan odbytu

(obrażenia, wydzielina),

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

DOCHODZENIE

PRZESTĘPSTW

PRZECIWKO

WOLNOŚCI SEKSUALNEJ I OBYCZAJOWOŚCI

CEL OGLĘDZIN – USTALENIE:

 obecność śladów nasienia w pochwie lub w
odbycie (pobranie wymazów, doraźne zbadanie
przy pomocy testu na obecność kwaśnej fosfatazy
i zabezpieczenie do badania na obecność
plemników),
 ewentualnej obecności śladów podejrzanych na
nasienie na innych częściach ciała i
zabezpieczenie ich (np. na owłosieniu
sromowym),
 stopnia rozwoju osoby pokrzywdzonej, (czy
wygląda na wiek powyżej lat 15 – art.. 200 kk),

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

DOCHODZENIE

PRZESTĘPSTW

PRZECIWKO

WOLNOŚCI SEKSUALNEJ I OBYCZAJOWOŚCI

PRZYCZYNY NIEPOWODZEŃ OPINODAWCZYCH:

 upływ czasu od zdarzenia,
  kobieta  nie  była  dziewicą  i  współżyła  płciowo
na krótko przed zdarzeniem (1-2 doby),
  charakter  błony  dziewiczej  uniemożliwia
stwierdzenie  odbycia  pierwszego  w  życiu
stosunku

płciowego

(duża

rozciągliwość

powodująca możność odbycia pełnego stosunku
płciowego bez jej przerwania),
 dokładne obmycie się osoby pokrzywdzonej,

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

DOCHODZENIE

PRZESTĘPSTW

PRZECIWKO

WOLNOŚCI SEKSUALNEJ I OBYCZAJOWOŚCI

PRZYCZYNY NIEPOWODZEŃ OPINODAWCZYCH:

 brak śladów obrony i użycia przemocy
fizycznej,


oddanie

nasienia

poza

ciało

osoby

pokrzywdzonej,
  dokonania  innego  niż  stosunek  płciowy
obcowania  płciowego,  względnie  innej  czynności
seksualnej,
 uchybienia w postępowaniu przygotowawczym
(nie zabezpieczenie odzieży osoby pokrzywdzonej
i  podejrzanego,  nie  przeprowadzenie  oględzin
ciała  podejrzanego).

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

NOWY KODEKS KARNY

Art. 161. §

1. Kto, wiedząc, że jest zarażony

wirusem HIV, naraża bezpośrednio inną osobę na
takie zarażenie,

podlega karze pozbawienia wolności do lat
3.

§ 2. Kto, wiedząc, że jest dotknięty chorobą
weneryczną

lub

zakaźną,

ciężką

chorobą

nieuleczalną lub realnie zagrażającą życiu, naraża
bezpośrednio inną osobę na zarażenie taką
chorobą,

podlega

grzywnie,

karze

ograniczenia

wolności albo pozbawienia wolności do
roku.

§ 3. Ściganie przestępstwa określonego w § 1 lub
2 następuje na wniosek pokrzywdzonego

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

STARY KODEKS KARNY

Art. 162. §

1. Kto,

będąc

dotknięty

chorobą

weneryczną naraża inną osobę na zarażenie tą
chorobą,

podlega karze pozbawienia wolności do lat
3.

§ 2. Jeżeli sprawca jest osobą pozostającą z
pokrzywdzonym we wspólnym pożyciu ściganie
następuje na wniosek pokrzywdzonego

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

WYPADKI DROGOWE

KODEKS KARNY

Art. 177. § 1. Kto, naruszając, chociażby

nieumyślnie, zasady bezpieczeństwa w ruchu
lądowym,

wodnym

lub

powietrznym,

powoduje  nieumyślnie  wypadek,  w  którym
inna osoba odniosła obrażenia ciała określone
w  art.  157  §  1,  podlega  karze  pozbawienia
wolności do lat 3.
§ 2. Jeżeli  następstwem  wypadku  jest  śmierć
innej  osoby  albo  ciężki  uszczerbek  na  jej
zdrowiu, sprawca, podlega karze pozbawienia
wolności od 6 miesięcy do lat 8.
§3.  Jeżeli  pokrzywdzonym  jest  wyłącznie
osoba

najbliższa,

ściganie

przestępstwa

określonego w § 1 następuje na jej wniosek.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

WYPADKI DROGOWE
PRZY OGLĘDZINACH CIAŁA NALEŻY:

  bardzo  dokładnie  opisać  obrażenia  ciała  osób
biorących  udział  w  wypadku  (rozmieszczenie,
odległość od stałych punktów),
 ustalić kwalifikację karną obrażeń (art.. 177 § 1
lub 2  kk.),


poszukiwać

obecności

wszelkich

zanieczyszczeń lub ciał obcych (odłamki szkła,
lakieru, smar) upływ czasu od zdarzenia,

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

WYPADKI DROGOWE
OPINIOWANIE CO DO PRZEBIEGU WYPADKU I
USTALENIA OSOBY KIEROWCY POWINNO SIĘ
OPIERAĆ NA:

 wyniku oględzin ciała uczestników,
 wyniku oględzin ich odzieży,
  wyniku  oględzin  pojazdu  z  uwzględnieniem
wszelkich biologicznych śladów w jego obrębie,
    wyniku  badań  śladów  biologicznych,
zabezpieczonych  w  obrębie  pojazdu  i  w  miejscu
zdarzenia,
 wyniku oględzin miejsca,

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

SĄDOWO LEKARSKA SEKCJA ZWŁOK

PODSTAWY PRAWNE
KODEKS POSTĘPOWANIA KARNEGO

art. 209. § 1. Jeżeli

zachodzi

podejrzenie

przestępnego

spowodowania

śmierci,

przeprowadza się oględziny i otwarcie zwłok.
§ 2. Oględzin  zwłok  dokonuje  prokurator,  a  w
postępowaniu  sądowym  sąd,  z  udziałem
biegłego  lekarza,  w  miarę  możności  z  zakresu
medycyny

sądowej.

wypadkach

nie

cierpiących zwłoki oględzin dokonuje Policja z
obowiązkiem

niezwłocznego

powiadomienia

prokuratora.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

SĄDOWO LEKARSKA SEKCJA ZWŁOK

PODSTAWY PRAWNE
KODEKS POSTĘPOWANIA KARNEGO

art. 209. c.d. § 3. Oględzin zwłok dokonuje się na

miejscu ich znalezienia. Do czasu przybycia

biegłego oraz prokuratora lub sądu przemieszczać

lub poruszać zwłoki można tylko w razie

konieczności.
§ 4. Otwarcia zwłok dokonuje biegły w obecności

prokuratora albo sądu. W postępowaniu przed

sądem przepisy art. 396 § 1 i 4 stosuje się

odpowiednio.
§ 5. Do obecności przy oględzinach i otwarciu

zwłok można, w razie potrzeby, oprócz biegłego,

wezwać lekarza, który ostatnio udzielił pomocy

zmarłemu. Z oględzin i otwarcia zwłok biegły

sporządza opinię z zachowaniem wymagań art. 200

§ 2.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

SĄDOWO LEKARSKA SEKCJA ZWŁOK
PODSTAWY PRAWNE:
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości i

Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 15 lipca
1929 r. o wykonywaniu oględzin sądowo -
lekarskich zwłok ludzkich.

§ 1. Oględziny sądowo lekarskie zwłok ludzkich

mają na celu wyjaśnić według zasad wiedzy
rodzaj i przyczynę zgonu w wypadkach, gdy
istnieje

pewność

lub

gdy

zachodzi

podejrzenie, że przyczyną zgony było
przestępstwo w szczególności zaś:

a. jeżeli przyczyną zgonu był uraz zewnętrzny,

otrucie przez działanie wewnętrzne lub
zewnętrzne

jakiejś

substancji

trującej,

wstrząs wszelkiego rodzaju itp.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

SĄDOWO LEKARSKA SEKCJA ZWŁOK

PODSTAWY PRAWNE:

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości i

Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 15 lipca 1929
r. jw.:

§ 1. c.d. b. w razie śmierci człowieka z powodu

błędu lekarskiego lub śmierci człowieka
leczonego

przez

osobę

niepowołana,

wypadkach śmierci w związku z poronieniem,

c. w razie śmierci nagłej wśród podejrzanych

okoliczności,

d. gdy znaleziono zwłoki osoby nieznanej wśród

podejrzanych okoliczności, w szczególności
zwłoki noworodka,

e. we wszystkich innych przypadkach gdy władza

wymiaru sprawiedliwości tego zażąda.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

SĄDOWO LEKARSKA SEKCJA ZWŁOK
CEL SEKCJI – USTALENIE:

 czasu śmierci,
 przyczyny śmierci,
 rodzaju obrażeń z określeniem narzędzi

od których powstały,

 charakteru obrażeń i okoliczności w

jakich mogły powstać,

 udzielnie odpowiedzi na konkretne

pytania prokuratury.

Rodzaje śmierci w zależności od
wyniku sekcji zwłok:

- przyczyny śmierci powodujące
zmiany

anatomiczne

(uraz

mechaniczny, działanie czynników
fizyko - chemicznych),
-

śmierć

czynnościowa,

nie

powodująca zmian anatomicznych
(uduszenia, zatrucia lekami i innymi
substancjami, SIDS).

SĄDOWO LEKARSKA SEKCJA ZWŁOK

PODSTAWY PRAWNE
KODEKS POSTĘPOWANIA KARNEGO

art. 209. § 1. Jeżeli

zachodzi

podejrzenie

przestępnego

spowodowania

śmierci,

sądowej.

wypadkach

nie

cierpiących zwłoki oględzin dokonuje Policja z
obowiązkiem

niezwłocznego

powiadomienia

prokuratora.

SĄDOWO LEKARSKA SEKCJA ZWŁOK

PODSTAWY PRAWNE
KODEKS POSTĘPOWANIA KARNEGO

art. 209. c.d. § 3. Oględzin zwłok dokonuje się na

miejscu ich znalezienia. Do czasu przybycia

biegłego oraz prokuratora lub sądu przemieszczać

lub poruszać zwłoki można tylko w razie

konieczności.
§ 4. Otwarcia zwłok dokonuje biegły w obecności

prokuratora albo sądu. W postępowaniu przed

sądem przepisy art. 396 § 1 i 4 stosuje się

odpowiednio.
§ 5. Do obecności przy oględzinach i otwarciu

zwłok można, w razie potrzeby, oprócz biegłego,

wezwać lekarza, który ostatnio udzielił pomocy

zmarłemu. Z oględzin i otwarcia zwłok biegły

sporządza opinię z zachowaniem wymagań art. 200

§ 2.

SĄDOWO LEKARSKA SEKCJA ZWŁOK

PODSTAWY PRAWNE
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości i

Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 15 lipca
1929 r. o wykonywaniu oględzin sądowo -
lekarskich zwłok ludzkich.

§ 1. Oględziny sądowo lekarskie zwłok ludzkich

mają na celu wyjaśnić według zasad wiedzy
rodzaj i przyczynę zgonu w wypadkach, gdy
istnieje pewność lub gdy zachodzi
podejrzenie, że przyczyną zgony było
przestępstwo w szczególności zaś:

a. jeżeli przyczyną zgonu był uraz zewnętrzny,

otrucie przez działanie wewnętrzne lub
zewnętrzne jakiejś substancji trującej, wstrząs
wszelkiego rodzaju itp.,

SĄDOWO LEKARSKA SEKCJA ZWŁOK

PODSTAWY PRAWNE

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości i

Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 15 lipca 1929
r. jw.

§ 1. c.d. b. w razie śmierci człowieka z powodu

błędu lekarskiego lub śmierci człowieka
leczonego przez osobę niepowołana, w
wypadkach śmierci w związku z poronieniem,

c. w razie śmierci nagłej wśród podejrzanych

okoliczności,

d. gdy znaleziono zwłoki osoby nieznanej wśród

podejrzanych okoliczności, w szczególności
zwłoki noworodka,

e. we wszystkich innych przypadkach gdy władza

wymiaru sprawiedliwości tego zażąda.

EKSHUMACJA

PODSTAWY PRAWNE
Ustawa z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu
zmarłych. (Dz. U. 113, poz. 985, 2002 r.)

Art. 15. 1. Ekshumacja zwłok i szczątków może
być dokonana:

1) na umotywowaną prośbę osób
uprawnionych do pochowania zwłok za
zezwoleniem właściwego inspektora
sanitarnego,
2) na zarządzenie prokuratora lub sądu,
3) na podstawie decyzji właściwego
inspektora sanitarnego w razie zajęcia
terenu cmentarza na inny cel.

EKSHUMACJA

PODSTAWY PRAWNE
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 7.12.2001 r w
sprawie postępowania ze zwłokami i szczątkami ludzkimi.
(Dz. U. 153, poz. 1782, 2001 r.):

§ 12. 1. Ekshumacja zwłok i szczątków jest
dopuszczalna w okresie od 16 października do 15
kwietnia, z zastrzeżeniem ust. 2 pkt 2;
przeprowadza się ją we wczesnych godzinach
rannych.
2. O zamierzonej ekshumacji należy zawiadomić
właściwego powiatowego lub portowego
inspektora sanitarnego, który:

1) wykonuje nadzór nad ekshumacją oraz
2) może dopuścić wykonanie ekshumacji w

innym czasie niż określony w ust. 1, przy
zachowaniu ustalonych przez niego środków
ostrożności.

Zabezpieczenie

materiałów

biologicznych

badań

dodatkowych:

 pobieranie narządów do badań
toksykologicznych,
 pobieranie materiałów do badań
bakteriologicznych,
 pobieranie materiału do badań na
zawartość alkoholu,
 pobieranie materiału do badań
histopatologicznych,
 zabezpieczenie materiału do badań
identyfikacyjnych.

Sekcja zwłok płodu i noworodka
– specyficzna technika sekcyjna
– ustalenie:



Czy są to zwłoki płodu czy noworodka ?

Czy noworodek urodził się żywy ?
Jak długo żył ?
Czy był dojrzały ?
Co było przyczyną śmierci ?
Czy

porodzie

udzielono

prawidłowej pomocy ?

Opinia sądowo-lekarskiej sekcji
zwłok zawiera:

I. Stwierdzone zmiany:

1. urazowe
2. chorobowe
3.  charakterystyczne  dla  doznanego
rodzaju    śmierci
4.  stan  zwłok  przy  znamionach
rozkładu
5. cechy śmierci nagłej lub powolnej
6.

cechy

ostrej

niewydolności

krążeniowo - oddechowej

Opinia sądowo-lekarskiej sekcji
zwłok zawiera:

II. Wyniki badań dodatkowych.
III.

Przyczyna

zgonu

wyjściowa,

zasadnicza i ostateczna.

IV. Interpretacja zmian urazowych –

rodzaj

narzędzia,

które

spowodowało

domniemanie

okoliczności.

SEKCJA ZWŁOK ADMINISTRACYJNA

PODSTAWY PRAWNE
Ustawa o zawodzie lekarza (Dz. U. 21, poz.201, 2002 r.)

Art. 43. 1. Lekarz  może  stwierdzić  zgon  na
podstawie  osobiście  wykonanych  badań  i
ustaleń, z zastrzeżeniem sytuacji określonych w
odrębnych przepisach.
2. W  uzasadnionych  przypadkach  lekarz  może
uzależnić

wystawienie

karty

zgonu

przeprowadzenia sekcji zwłok.
3. Lekarz może wystawić kartę zgonu na
podstawie dokumentacji badania pośmiertnego,
przeprowadzonego osobiście przez innego
lekarza lub inną uprawnioną osobę.

Narzędzia tępe i tępokrawędziste

Obrażenia zewnętrzne:

•

zaczerwienienie,

•

obrzęk (obie te zmiany są krótkotrwałe,
przemijające),

•

podbiegnięcie krwawe (siniec),

•

krwiak,

•

rany,

•

otarcia naskórka.

Obrażenia wewnętrzne:

•

zwichnięcia stawów,

•

złamania kośćca,

•

pęknięcia, krwiaki i zmiażdżenia narządów
wewnętrznych,

•

uszkodzenia naczyń krwionośnych.

Narzędzia tępe i tępokrawędziste

Rodzaje ran:

•

tłuczone,

•

miażdżone,

•

darte,

•

kąsane.

Narzędzia tępe i tępokrawędziste

Cechy rany tłuczonej:

• kształt osełkowaty z odgałęzieniami,

nieregularny, niekiedy podobny do litery
L lub V,

• brzegi nierówne, z otarciami naskórka

na obwodzie,

• w dnie mostki tkanek odpornych na uraz

(włókna sprężyste, nerwy, naczynia,
ścięgna),

• obrzęk i podbiegnięcie krwawe w rzucie

rany

Narzędzia tępe i tępokrawędziste

Rana o wyglądzie nietypowym: linijna,

przypominająca  ciętą  –  w  miejscach  w
których  skóra  napięta  jest  na  twardym
podłożu  np.  na  czaszce.  Dokładne
oględziny  wykazują  jednak  cechy  rany
tłuczonej  –  obrzęk  w  rzucie  i  mostki
łącznotkankowe w dnie.

Najczęstszy błąd diagnostyczny !!!

Narzędzia tępe i tępokrawędziste:

Rana darta: powstaje wskutek silnego

urazu narzędziem tępym, godzącym
stycznie lub pod pewnym kątem do
powierzchni skóry, co powoduje
oderwanie płata skórnego (jest nią np.
oskalpowanie).

Rana kąsana: układające się w łuki

drobne, o kształcie prostokątnym rany
tłuczone, otoczone sińcem, z obrzękiem,
stanowiące odbicie zębów.

Narzędzia tępe i tępokrawędziste

Uszkodzenia czaszki:
• włamania (narzędzia o ograniczonej

powierzchni),

• złamania o różnym przebiegu, bez

przemieszczenia (narzędzia o płaskiej
powierzchni),

• okrężne

złamanie

wokół

otworu

potylicznego

(przy

upadku

mechanizmem wbicia kręgosłupa do
jamy czaszkowej).

Narzędzia tępe i tępokrawędziste

Obrażenia kręgosłupa:
• złamania trzonów kręgowych,
• złamania trzonów kręgowych

kompresyjne,

• zwichnięcia,
• skręcenia,
• złamania z uszkodzeniem lub bez

uszkodzenia rdzenia kręgowego,

• ostra wypuklina jądra miażdżystego.

Narzędzia o charakterze rąbiącym:

Rany rąbane stanowią pomost pomiędzy

ranami tłuczonymi a ciętymi.

W porównaniu z ranami tłuczonymi:
 są głębsze,
 często połączone z uszkodzeniami

kośćca,

 urozmaicony charakter w zależności od

rodzaju narzędzia.

Narzędzia ostre – rany cięte:

Cechy rany ciętej:

przy prostopadłym działaniu narzędzia:

 kształt linijny lub wrzecionowaty,
 brak otarcia naskórka na brzegach,
 brzegi równe,
 brak podbiegnięć krwawych na brzegach i

w dnie,
 różna głębokość

Narzędzia ostre – rany cięte:

Cechy rany ciętej:
- przy stycznym (skośnym) działaniu narzędzia:

- rana płatowata,
- obecne otarcie naskórka na brzegu
stabilnym,

- różna wielkość płata.

- rany nietypowe przy nieostrych lub

uszkodzonych brzegach tnących narzędzi
lub urazach godzących w okolice ciała o
wiotkiej, pofałdowanej skórze

Różnicowanie ran kłutych i ciętych

samobójczych i

zdanych przez osobę drugą

Cechy różnicowe:
- nacięcia i rany próbne wokół rany

śmiertelnej,

- obnażenie ciała w okolicy zadania rany

samobójczej,

- dostępność dla własnej ręki miejsca

zranienia.

Przyczyny ran tłuczonych, ciętych i

kłutych:

Aspekt kryminalistyczny:
• samobójstwo,
• zabójstwo,
• nieszczęśliwy wypadek.

Rany rąbane: działanie osoby drugiej,

wyjątkowo samobójstwo.

Przy ranach ciętych – charakterystyczne

rany obronne.

Rany postrzałowe:

Rodzaje broni palnej:

• broń krótka,
• broń długa,
• broń sportowa,
• broń myśliwska,
• urządzenia broniopodobne,
• broń ręczna strzelająca pociskami

rakietowymi, pistolety automatyczne,
karabiny samopowtarzalne.

Rany postrzałowe:

Przy ranie z przyłożenia i bezpośredniego

pobliża obecne wszystkie, powyżej podane
cechy. Przy ranach z oddali obecne: rąbek
otarcia naskórka, rąbek zabrudzenia i
rozrzut prochu.

Z reguły otwór wlotowy odpowiada wielkością

kalibrowi pocisku i jest mniejszy od otwory
wylotowego. Wyjątkiem jest rana wlotowa
przy postrzale z przyłożenia w okolicę ciała
której skóra napięta jest na twardym
podłożu np. czaszce – rana jest duża,
gwiaździsta, w związku z cofnięciem się
gazów po odbiciu od kości.

Cechy przyżyciowości obrażeń:

Miejscowe:
• podbiegnięcia krwawe,
• zmiany zapalne,
• cechy gojenia się.

Ogólnoustrojowe:

• krwotoki wewnętrzne i zewnętrzne,
• zachłyśnięcia,
• zator powietrzny,
• zatory tłuszczowe.

DEFINICJE:

UDUSZENIE –

śmierć wskutek porażenia

oddychania.

UDUSZENIE GWAŁTOWNE

–

mechaniczne uniemożliwienie wymiany
gazowej związane z działaniem czynnika
zewnętrznego (wg. Popielskiego „przez
gwałtowne działanie od zewnątrz”)

Powieszenie,

zachodzące

mechanizmy:

- ucisk pętli na naczynia krwionośne
(tętnice szyjne i kręgowe) z
zamknięciem dopływu krwi do mózgu;
równoczesne zamknięcie naczyń
żylnych,
- odruch z zatoki szyjnej z nagłym
zatrzymaniem krążenia,
- uszkodzenie kręgosłupa szyjnego i
rdzenia kręgowego (szubienice z
zapadnią).

Zadzierzgnięcie:

Jest to z reguły

zabójstwo.
Samobójstwo w taki

sposób zdarza się

wyjątkowo, np.

poprzez:
- skręcenie pętli przy

pomocy np. krępulca,
- okręcenie szyi dużą

ilością splotów

sznurka,
- użycie rękawa z

aparatu do mierzenia

ciśnienia krwi.

Zadzierzgnięcie:

Patomechanizm jest nieco odmienny niż w
powieszeniu,

związany

innym

przebiegiem bruzdy.
Nie  dochodzi  na  ogół  do  pełnego
zamknięcia dróg oddechowych (choć może,
przy wysokim przebiegu pętli)
Zaciskane  są  naczynia  żylne,  natomiast
tętnice kręgowe nie są zamknięte.
Ewentualnie  wpływ  ma  również  odruch  z
zatoki szyjnej.

powieszenie

zadzierzgnięci

bruzda

ułożona skośnie do osi

długiej ciała, często

otwarta

ułożona poziomo,
zamknięta

skóra

powyżej

bruzdy blada

sina, obecne
wybroczyny
podspojówkowe, na
skórze twarzy i
podśluzówkowe

inne obrażenia

ciała

z reguły brak

często obecne ślady

walki i obrony

dominujący

mechanizm śmierci

niedokrwienie mózgu

przez ucisk na tętnice

szyjne, odcięcie

dopływu powietrza do

płuc w następstwie

przesunięcia korzenia

języka do tyłu

niedotlenienie

mózgu w
następstwie zastoju
żylnego, odcięcie
dopływu powietrza

do płuc

okoliczności śmierci

praktycznie zawsze

samobójstwo, rzadko

zbrodnicze powieszenie

lub upozorowanie

powieszenia

przeważenie

zabójstwo, rzadko
samobójstwo

Zadławienie - wyniki sekcji:

- ślady ucisku ręki (rąk) na szyję,
plackowate podbiegnięcia krwawe,
półksiężycowate otarcia naskórka,
wypukłością skierowane ku bokowi szyi,
- podbiegnięcia krwawe w tkankach
miękkich szyi, złamania rożków kości
gnykowej i wyjątkowo uszkodzenia
chrząstek krtani,
- ślady obrony u osób nie będących pod
wpływem alkoholu lub środków
odurzających,
- sinica twarzy z obrzękiem z licznymi
wybroczynami krwawymi w skórze,
spojówkach i śluzówkach.

Utonięcie – zamknięcie dróg
oddechowych

płynem

topielczym.

Okresy w patomechanizmie utonięcia:

Okres I – niespodziewanych oddechów
trwających kilka, kilkanaście sekund.
Wskutek działania zimnej wody na
zakończenia czuciowe nerwów skórnych
dochodzi do pojedynczych wdechów,
podczas których woda dostaje się do dróg
oddechowych. Fazy tej może nie być gdy
woda jest ciepła, a człowiek nieprzytomny
lub nietrzeźwy.

Utonięcie – zamknięcie dróg
oddechowych

płynem

topielczym.

Okresy w patomechanizmie utonięcia:

Okres II – faza świadomego oporu, trwająca
30 - 60 sek. (u nurków do 2 - 3 min). Tonący
świadomie wstrzymuje oddech, wskutek
czego dochodzi do gromadzenia się we krwi
dwutlenku węgla. Gdy jego stężenie
przekroczy próg pobudliwości ośrodka
oddechowego, tonący jest zmuszony podjąć
oddychanie pod wodą a także połyka wodę.
Może nie występować u ludzi
nieprzytomnych.

Utonięcie – zamknięcie dróg
oddechowych

płynem

topielczym.

Okresy w patomechanizmie utonięcia:

Okres III – faza wydatnych ruchów
oddechowych, trwający 60 sek. do 2,5 min
– charakteryzuje się silnymi wdechami i
wydechami – woda z powietrzem dostaje
się do dróg oddechowych oraz przewodu
pokarmowego i jelit. Występują drgawki i
utrata przytomności. Tworzy się grzybek
piany.

Utonięcie – zamknięcie dróg
oddechowych

płynem

topielczym.

Okresy w patomechanizmie utonięcia:

Okres IV – ustania czynności oddechowej i
całkowita utrata przytomności. Faza
zamartwicy, trwająca 60 - 90 sek.
Okres V – oddechy końcowe o rozmaitym
natężeniu, trwający 30 - 50 sek. Występują
skurczowe rozwierania ust, prężenie ciała z
krótkimi wydechami gdy klatka piersiowa
ustawiona jest w zasadzie wdechowo.

Unieruchomienie

klatki

piersiowej - obraz sekcyjny:

- cechy ostrej rozdemy płuc z
rozerwaniem pęcherzyków płucnych,
- wybroczyny krwawe na skórze powyżej
uciśnięcia, podspojówkowe i w
śluzówkach jamy ustnej,
- złamania żeber przy przyciśnięciu ciała i
kolankowaniu,
- obecność treści obcej w drogach
oddechowych przy zasypaniu jako dowód
przyżyciowości przysypania.

Działanie energii elektrycznej

1. Porażenie prądem:

Aby doszło do rażenia prądem, ciało ludzkie musi stać

się niejako ogniwem obwodu elektrycznego – np.
dotknięcie bosymi stopami przewodu
elektrycznego przez człowieka stojącego na ziemi
w przemoczonym ubraniu lub zetknięcie się z
dwoma przewodami, wykazującymi różnicę
potencjałów.

Rażenie krokowe (zdarza się na budowach): gdy

człowiek zbliża się do leżącego, zerwanego
przewodu wysokiego napięcia, różnica
potencjałów między przesuniętymi w stosunku do
siebie stopami może wynieść wiele tysięcy woltow,
co wystarcza do pokonania oporu izolacyjnego
obuwia i powoduje śmiertelne porażenie prądem.

Działanie energii elektrycznej

1. Porażenie prądem:
Działanie prądu na organizm ludzki:
- miejscowe,
- ogólne tj. efekt cieplny i efekt

biologiczny,

Działanie miejscowe polega na wytworzeniu się

dużej ilości ciepła w miejscu zetknięcia
przewodnika ze skórą – ilość ciepła jest wprost
proporcjonalna do natężenia prądu, czasu jego
działania i oporu skóry. Jest to ciepło Joule’a,
temperatura przekraczać może nawet 1000 st.
C. Jest tym większa, im mniejsza jest
powierzchnia zetknięcia przewodnika z ciałem.

Działanie energii elektrycznej

1. Porażenie prądem:

Ślad działania miejscowego prądu to znamię

prądu. Może mieć różny wygląd. Typowy - to
ograniczone zgrubienie naskórka o
wzmożonej, skórzastej konsystencji i
zabarwieniu biało-szarawym lub żółtawym.
Kształt jest owalny lub okrągły, czasem z
odbicie kształtu przewodnika. Naskórek w
obrębie znamienia może lekko odstawać od
skóry właściwej, a centrum znamienia jest
zapadnięte w postaci „pępka”. Brak jest
odczynu zapalnego. Przestrzeń między
naskórkiem a skórą właściwą nie jest
wypełniona płynem wysiękowym (w
odróżnieniu od pęcherza oparzeniowego).

Działanie energii elektrycznej

1. Porażenie

prądem:

W obrębie znamienia

prądu stwierdza się
niekiedy na skórze
inkrustację
metalem, związaną
z przenikaniem
jonów metalu z
przewodnika w głąb
skóry. Znamię może
np. przybrać
zabarwienie zielono-
niebieskawe pod
wpływem jonów
miedzi.

Działanie energii elektrycznej

1. Porażenie prądem:
Obraz mikroskopowy znamienia prądu:

spłaszczenie i ścieńczenie naskórka,
czasem jego odwarstwienie lub
wytworzenie szczelinowatych
przestrzeni, głównie w warstwie
kolczystej skóry. Komórki warstwy
rozrodczej i ich jądra są wydłużone
prostopadle do powierzchni skóry i
ułożone miotełkowato. Tkanka
podskórna podścieliskowa bywa
zhomogenizowana.

Uwaga – obraz mikroskopowy jest

charakterystyczny, jednoznaczny.

Działanie energii elektrycznej

1. Porażenie prądem:
Przy działaniu prądu wysokiego napięcia

powstają obrażenia przypominające
rany rąbane, ze zwęgleniem okolicznych
tkanek miękkich, amputacje kończyn,
zwęglenie całego ciała.

Działając na kość prąd taki może

doprowadzić do stopienia się jej
składników nieorganicznych i
wytworzenia się tzw. „pereł kostnych” w
postaci różnej wielkości kolistych i
owalnych, zbitych tworów, leżących
wśród oparzonych i zwęglonych tkanek.

Działanie energii elektrycznej

1. Porażenie prądem:

Działanie ogólne energii elektrycznej:
- zmiany w mikrostrukturze komórek narządów

wewnętrznych z zaburzeniem zdolności
przewodzenia bodźców oraz zdolności
polaryzowania się cząstek organicznych.
Działanie prądu na płyny tkankowe
doprowadza do swoistego szoku
elektrolitowego, wskutek nie fizjologicznego
przesunięcia jonów z następowym
zaburzeniem równowagi bioelektrycznej.
Zjawisko to jest biologicznym efektem
działania prądu.

Działanie energii elektrycznej

1. Porażenie prądem:

Działanie ogólne energii elektrycznej:
- śmierć zależy od efektu biologicznego, jest to

zatem śmierć czynnościowa.

Przepływ prądu poraża bowiem aparat

bodźcotwórczy serca, co prowadzi do
migotania komór lub nagłego zatrzymania
akcji serca. Porażenie ośrodków
wegetatywnych w mózgu może spowodować
ustanie akcji oddechowej.

Są to: sercowy i mózgowy mechanizm śmierci.

Działanie energii elektrycznej

1. Porażenie prądem:
Obraz sekcyjny:
oględziny zewnętrzne: wyjątkowe

zróżnicowanie, od braku jakichkolwiek
zmian, poprzez mniej lub bardziej
typowe znamiona prądu i rozległe
uszkodzenia ciała, do całkowitego
zwęglenia zwłok,

oględziny wewnętrzne: obraz

niecharakterystyczny, cechy śmierci
nagłej tj. płynna krew, obfitość plam
opadowych.

Działanie energii elektrycznej

Przyczyny rażenia

prądem:

- najczęściej

nieszczęśliwy
wypadek,

- rzadko

samobójstwa,

- masturbacje przy

użyciu prądu.

Działanie energii elektrycznej

Ślady działania pioruna:
Wysoka temperatura może pozostawić na

odzieży i ciele mniej lub bardziej
widoczne ślady – osmalenie, stopienie
przedmiotów metalowych, oparzenia
ciała aż do zwęglenia.

Na ciele spotkać można tzw. „figury

piorunowe” w postaci drzewkowato
ułożonych pasm koloru brunatnego,
sinawo-czerwonawego lub czerwonego,
ustępujących po uciśnięciu.

Może być brak jakichkolwiek śladów, gdyż

rażenie piorunem jest śmiercią
czynnościową.

Działanie wysokiej temperatury

Działanie miejscowe – oparzenie wskutek

działania płomienia i rozgrzanego
obiektu

Stopnie oparzenia:
1. Krótkotrwała ekspozycja na działanie

miernie rozgrzanego obiektu:
zaczerwienienie skóry z niewielkim
obrzękiem. Zmiana ta goi się bez
pozostawienia śladu, względnie
pozostawia brunatnawe przebarwienie
skóry.

Działanie wysokiej temperatury

Działanie miejscowe – oparzenie wskutek

działania płomienia i rozgrzanego obiektu

Stopnie oparzenia:
2. Działanie wyższej temperatury lub

przedłużony okres ekspozycji: zniszczenie
naskórka i powierzchownych warstw skóry, z
wytworzeniem się pęcherzy wypełnionych
płynem surowiczym o wysokiej zawartości
białka. Pęcherze łatwo ulegają ropnym
zapaleniom, ustrój oparzonego traci znaczne
ilości płynów i białka z powodu sączenia
surowicy z obnażonych powierzchni. Gojenie
następuje przez ziarninowanie, z
pozostawieniem blizn.

Działanie wysokiej temperatury

Działanie miejscowe – oparzenie wskutek

działania płomienia i rozgrzanego obiektu

Stopnie oparzenia:
3. Działanie temperatury przekraczającej 100 st.

C. - powstaje głęboka martwica skóry i
zakrzepy w naczyniach żylnych, także poza
obszarem oparzenia. Zmiany goją się
przewlekle, z pozostawieniem blizn, nieraz
blizn keloidowych.

4. Bezpośrednie działanie płomienia na ciało:

dochodzi do zwęglenia ciała.

Działanie wysokiej temperatury

Stopień zagrożenia życia zależy od rozległości i

stopnia oparzenia. Wrażliwe są szczególnie
dzieci.

- oparzenie 2 stopnia 10% powierzchni ciała u

dzieci stwarza realne zagrożenie dla ich życia,

- oparzenie 50 % powierzchni ciała u dorosłych

powoduje wysoką śmiertelność, przy 75 %
szanse uratowania życia są nikłe.

Działanie wysokiej temperatury

Do oparzenia dochodzi wskutek działania

płomienia, rozgrzanego obiektu, stężonych
kwasów i zasad (oparzenie chemiczne), energii
elektrycznej i promienistej, gorących płynów i
pary.

W rozległych oparzeniach dochodzi do zgonów

wczesnych i późnych.

- wczesne spowodowane są wstrząsem

hypowolemicznym,
- późne spowodowane są wtórnymi
powikłaniami, prowadzącymi do niewydolności
wielonarządowej (zwłaszcza nerek i wątroby).

Działanie wysokiej temperatury

Zwęglenie ciała – zwłoki znalezione w pogorzelisku.
Ustalenie przyżyciowości działania płomienia, a zatem

działania płomienia jako przyczyny zgonu opiera się na:

wykazaniu obecności hemoglobiny tlenkowęglowej we
krwi w ilości co najmniej kilkunastu %, co dowodzi, że
ofiara oddychała w atmosferze zawierającej tlenek
węgla. Badaniu poddaje się krew z żył głębokich,
tlenek węgla dyfunduje bowiem przez skórę także w
zwłokach.

obecności w drogach oddechowych drobin sadzy i
nadpalonych materiałów, unoszących się podczas
pożaru w powietrzu,

obecności wokół oczu jasnych smug niezwęglonej skóry
- spowodowane jest to odruchowym zaciśnięciem oczu
przez człowieka żywego.

oparzeniu śluzówek jamy ustnej i górnych dróg
oddechowych.

Działanie wysokiej temperatury

Pośmiertne zmiany urazowe:
-

linijne pęknięcia skóry, przypominające rany cięte lub
rąbane. Powstają wskutek tego, ze działanie wysokiej
temperatury powoduje kurczenie się (później
zwęglenie) skóry, która wskutek tego pęka, często w
okolicy stawów,

linijne pęknięcia kości: wskutek płomienia kości szybko
wysychają, kurczą się i kruszą na drobne fragmenty,
przy czym może dojść do powstania licznych pęknięć,
zwłaszcza w obrębie kości płaskich,

rzekomy krwiak nadtwardówkowy: wskutek działania
płomienia na głowę dochodzi do kurczenia się tkanek
miękkich i przemieszczania się płynów, głównie krwi.
To może powodować gromadzenie się krwi w
przestrzeni pomiędzy kością a opona twardą. Krwiak
taki zawiera domieszki tłuszczu i ma wygląd tłustej,
malinowo-czerwonej galarety.

Działanie wysokiej temperatury

Uwagi dodatkowe:

Badanie płuc na obecność zatorów tłuszczowych

może być pomocne w ustalenie przyżyciowości
uszkodzeń kości.

W następstwie działania wysokiej temperatury i

płomienia następuje silne, pośmiertne
skurczenie się mięśni szkieletowych. W
większym stopniu dotyczy to zginaczy (mają
większą masę od prostowników), co prowadzi
do typowego ułożenia spalonych zwłok w
pozycji kolankowo-łokciowej (tzw. „pozycja
bokserska”).

Działanie wysokiej temperatury

Ogólne działanie wysokiej temperatury:

przegrzanie.

Dochodzi do niego wskutek:
-

przebywania w podwyższonej temperaturze
otoczenia,

słabego przewietrzania pomieszczenia,

nadmiernej ilości ciepłej odzieży,

niedoboru podaży płynów z deficytem
składników mineralnych.

Działanie wysokiej temperatury

Przegrzaniu ulegają:
-

nadmiernie ubrane i okryte niemowlęta,
trzymane w ciepłych i źle przewietrzanych
pomieszczeniach,

robotnicy pracujący w wysokich
temperaturach, przy niedostatecznej podaży
płynów (huty, kopalnie),

żołnierze podczas ćwiczeń w pełnym
rynsztunku,

wysoka temperatura otoczenia (upał) i
obniżone ciśnienie atmosferyczne (okluzja).

Działanie wysokiej temperatury

Wyniki sekcji:
Oględziny zwłok w krótki czas po śmierci mogą

wykazać:

podwyższoną ciepłotę ciała, zawilgocenie
skóry i odzieży,

przy nadmiernym nasłonecznieniu zmiany
skórne na odsłoniętych częściach ciała,

cechy śmierci nagłej (płynną krew,
przekrwienie narządów wewnętrznych, obfite
plamy opadowe, wybroczyny krwawe
posurowicówkowe),

Uwaga: Jest to śmierć czynnościowa, wyjątkowo

można stwierdzić w badaniu
histopatologicznym martwicę kłębuszków
nerkowych, jako objaw ostrej niewydolności
nerek, np. u w/w żołnierzy.

Działanie

niskiej

temperatury

otoczenia

Dolna granica temperatury ciała człowieka waha

się od 22 do 24 st. C.

Ekspozycja człowieka na niska temperaturę ciała

(około 0 st. C. lub poniżej, ale także kilka
stopni powyżej), doprowadza do zmian:



miejscowych - czyli odmrożeń,



ogólnych - czyli zamarznięcia lub śmierci z
wychłodzenia.

Działanie

niskiej

temperatury

otoczenia

Zmiany miejscowe – trzy stopnie odmrożenia:
-

zaczerwienienie skóry z obrzękiem; goją się
bez trwałych skutków lub z pozostawieniem
sinawych przebarwień, silnie swędzących w
cieple,

obrzęki i pęcherze naskórkowe - goją się jak
wyżej,

martwica tkanek aż do autoamputacji
obwodowych części palców, koniuszka nosa,
uszu itp.

Działanie

niskiej

temperatury

otoczenia

Działanie ogólne niskiej temperatury –

zamarznięcie:

Mechanizmy obronne:
-

skurcz naczyń krwionośnych skóry,

przesunięcie wody z łożyska naczyniowego do
komórek,

wzrost procesów metabolicznych, w postaci
wzmożenia napięcia mięśniowego oraz drżeń
włókienkowych (dreszcze).

Przekroczenie granicy wydolności powyższych

mechanizmów obronnych prowadzi do śmierci.

Działanie

niskiej

temperatury

otoczenia

Ofiary zamarznięcia:
-

osoby w starszym wieku, wyniszczone
chorobą,

małe dzieci, zwłaszcza noworodki - z
niedostatecznie wykształconym ośrodkiem
termoregulacji w mózgu,

osoby znajdujące się w zimnej wodzie,

osobnicy nietrzeźwi, u których rozszerzenie
naczyń krwionośnych skórnych, wywołane
działaniem alkoholu, prowadzi do szybkiej
utraty ciepła,

osoby zatrute lekami obniżającymi
temperaturę ciała (jak np. barbiturany,
Dolargan).

Działanie

niskiej

temperatury

otoczenia

Wyniki sekcji zwłok w zasadzie ujemne – śmierć

czynnościowa.

Można stwierdzić:
-

histochemicznie - znaczne obniżenie
zawartości glikogenu w komórkach miąższu
wątroby,

obecność tzw. plamek Wiszniewskiego w
błonie śluzowej żołądka i dwunastnicy. Są to
drobne ogniska martwicy (owrzodzenia),
wtórnie nacieczone krwią, powstałe wskutek
długotrwałego skurczu naczyń włosowatych
błony śluzowej.

Zawsze należy wykluczyć inną przyczynę śmierci.

Rozkawałkowanie człowieka

Rozkawałkowanie może mieć charakter:
-

przyżyciowy (ofensywny),

pośmiertny (defensywny).

Rozkawałkowanie przyżyciowe:
-

zbrodnicze (najczęściej dekapitacja),

wynik nieszczęśliwego wypadku (pojazdy
szynowe, maszyny w ruchu, śruby okrętów i
barek) .

Ustalanie

tożsamości

zwłok

nieznanych i kośćca

Rozpoznanie zwłok opiera się na:
-

dowodach pozamedycznych
(daktyloskopia, odzież, przedmioty),

dowodach medycznych: identyfikacją
zajmują się medycy sądowi i
antropolodzy.

Ustalanie

tożsamości

zwłok

nieznanych i kośćca

Dowody medyczne:
-

oględziny zewnętrzne,

oględziny wewnętrzne,

czynności identyfikacyjne,

badania laboratoryjne.

Ustalanie

tożsamości

zwłok

nieznanych i kośćca

Oględziny zewnętrzne zwłok, w zależności od

stanu zwłok (stopnia rozkładu gnilnego)
pozwalają na ustalenie:

płci, wzrostu, wagi ciała,

owłosienie głowy,

rozmiaru obuwia,

koloru tęczówek,

cech twarzy, rąk, stóp, budowy ciała, co
powinno być zarejestrowane na zdjęciach lub
filmie,

znaki szczególne (znamiona, blizny,
zniekształcenia),

uzębienie (w Polsce bardzo rzadko ludzie leczą
się u jednego stomatologa i posiadają kartę
stomatologiczną).

Ustalanie

tożsamości

zwłok

nieznanych i kośćca

Oględziny wewnętrzne czyli sekcja zwłok

pozwala na ustalenie stanu zdrowia tj.
schorzeń narządów wewnętrznych,
przebytych operacji, zmian
pourazowych, np. wygojonych złamań
kości.

Ustalanie

tożsamości

zwłok

nieznanych i kośćca

Czynności identyfikacyjne:

ustalenie wieku na podstawie wyglądu, stanu
uzębienia, zachowania się szwów kostnych
czaszki, wielkości jamy szpikowej w nasadzie
bliższej kości ramieninej, obecności miażdżycy
naczyń,

ustalanie płci w przypadkach: zwłok rozłożonych
gnilnie lub kośćca, na podstawie kształtu
czaszki, budowy miednicy, cech kości długich,
badania cytologicznego – ciałka Barra,

wzrostu, w przypadkach jak wyżej, na podstawie
pomiarów kości długich i zastosowania
odpowiednich współczynników
przeliczeniowych,

superprojekcja i metoda Gerasimowa - do
odtworzenia wyglądu twarzy.

Ustalanie

tożsamości

zwłok

nieznanych i kośćca

Badania laboratoryjne – obecnie badanie

DNA w cebulkach włosów, gonadach,
krwi lub innej, nawet twardej tkance.
Materiałem porównawczym może być
domniemana rodzina lub materiał
biologiczny zabezpieczony w mieszkaniu
zaginionej, a typowanej do identyfikacji
osoby.

Rozpoznanie płci w oparciu o badanie DNA.

Ustalanie

tożsamości

zwłok

nieznanych i kośćca

Identyfikacja zwłok rozkawałkowanych:
Należy odpowiedzieć na pytania:
-

jak długo od śmierci i w jakich warunkach
pozostawały poszczególne fragmenty ciała,

czy poszczególne fragmenty należą do tego
samego osobnika (dopasowanie anatomiczne,
zgodność serologiczna - teraz DNA),

czy poszczególne części ciała należą do
osobnika tej samej płci,

jaki wzrost i wagę ciała miała ofiara,

poza tym wszelkie inne, powyżej opisane
badania identyfikacyjne.

Wstrząs

Rozpoznanie wstrząsu jest rozpoznaniem

klinicznym, tylko wyjątkowo rzadko takie
rozpoznanie można postawić jako rozpoznanie
sekcyjne.

Rodzaje wstrząsów:
-

hipowolemiczny,

septyczny,

urazowy,

uczuleniowy.

Wstrząs

Obraz sekcyjny przy klinicznym rozpoznaniu

wstrząsu:

wstrząs hypowolemiczny: źródło krwawienia,
objawy wykrwawienia lub rozległe oparzenie ciała,

wstrząs septyczny: ogniska zapalenia w narządach
wewnętrznych, przy wstrząsie toksycznym sekcja
ujemna,

wstrząs urazowy: liczne uszkodzenia ciała, które
nie tłumaczą przyczyny śmierci, połączone z
obrazem histopatologicznym tzw. nerki i wątroby
wstrząsowej. W takim przypadku możemy przyjąć
jako przyczynę zgonu wstrząs urazowy,

wstrząs uczuleniowy.

Uwaga: o ile objawy wstrząsu trwają dostatecznie

długo, sekcyjnie w badaniu histopatologicznym
można rozpoznać objawy DIC (zespołu
wykrzepiania wewnątrznaczyniowego).

DZIECIOBÓJSTWO

1. Występek dzieciobójstwa to realizacja art. 149

k.k.

Art. 149 k.k.: Matka, która zabija dziecko w okresie

porodu pod wpływem jego przebiegu podlega
karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat
5.

Dzieciobójstwo jest zatem uprzywilejowaną formą

pozbawienia życia, ze ścisłym określeniem ofiary
i sprawcy. Uprzywilejowanie polega na
zagrożeniu sprawcy znacznie niższą karą, niż dla
sprawcy zwykłej zbrodni zabójstwa.

DZIECIOBÓJSTWO

Wyżej zacytowane brzmienie artykułu kodeksu

karnego, dotyczące dzieciobójstwa,
wprowadzone zostało do kodeksu karnego
obowiązującego od 1932 r. i powtórzone
przy nowelizacji kodeksu w l969 r.

W l994 roku Komisja ds. Reformy Prawa

Karnego przedstawiła projekt nowego
kodeksu karnego. Kodyfikatorzy
przedstawili w nim propozycję zmiany,
wręcz rewolucyjnej, w brzmieniu tego
artykułu.

DZIECIOBÓJSTWO

Treść propozycji: „Matka, która zabija noworodka

pod wpływem silnego przeżycia związanego z
przebiegiem porodu, znacznym zniekształceniem
dziecka lub ze szczególnie trudną sytuacją
osobistą, podlega karze pozbawienia wolności od
3 miesięcy do lat 5.”

W uzasadnieniu tej wersji artykułu kodyfikatorzy

podali między innymi: „Dzieciobójstwo było w
k.k. z 1932 r. typem zabójstwa, którego
uprzywilejowanie zależało od dwóch
okoliczności, tj. wpływu porodu oraz okresu
porodu. Sądy z reguły nie ustalały przesłanki
wpływu porodu, ograniczając się do ustalenia
okresu porodu, mimo, że wskazuje ona na
podstawę uprzywilejowania tj. zmniejszoną winę,
co – z natury rzeczy – musi być związane z
porodem.”

DZIECIOBÓJSTWO

Ale nie okres porodu decyduje o zmniejszonej winie.

Aby tej wadliwej praktyce postawić tamę,
zrezygnowano ze znamienia okres porodu, ale
wprowadzono znamię ograniczające „zabija
noworodka”, natomiast wyeksponowano „silne
przeżycie rodzącej”. Określono też przesłanki,
które mogą takie przeżycie wywołać tj. przebieg
porodu, którego kryminogennej roli nie da się
wykluczyć, znaczne zniekształcenie noworodka,
oraz uleganie naciskom nietypowej sytuacji
społecznej, którym kobietom z niektórych
kręgów społecznych jest trudno się oprzeć,
zwłaszcza w okresie porodu. Wyraża to zwrot
„związanego ze szczególnie trudna sytuacją
osobistą”.

DZIECIOBÓJSTWO

W komisji kodyfikacyjnej nie było specjalisty

medycyny sądowej, a konsultacje z lekarzami – jak
to wynikało z przekazów ustnych członków komisji
– przeprowadzane były doraźnie w razie potrzeby.
Treść omawianego artykułu i wielu innych
świadczy jednak o tym, że konsultacji takich nie
było, lub że przeprowadzano je z lekarzami nie
mającymi jakiegokolwiek doświadczenia w
orzecznictwie sądowo – lekarskim. Świadczy o tym
choćby treść wyżej cytowanego uzasadnienia –
przypisywanie porodowi kryminogennej roli oraz
pogląd, że dzieciobójstwa dopuszczają się „kobiety
z pewnych kręgów”. Gdyby przebieg porodu był
kryminogenny i to działający jednokierunkowo tj.
powodujący działanie matki przeciwko
nowonarodzonemu swojemu dziecku, zdarzeń
takich winno być więcej i zdarzać się winny nawet
w placówkach szpitalnych, a nie tylko przy
porodzie potajemnym.

DZIECIOBÓJSTWO

Co do „kobiet z pewnych kręgów” trudno

zgadnąć jakie kręgi kodyfikatorzy mieli na
myśli, ale okazali całkowita nieznajomość
faktów co do sprawczyń dzieciobójstw. Są
nimi kobiety z bardzo różnych kręgów
społecznych, nawet z tzw. dobrych rodzin
(np. córka prokuratora), uczennice,
studentki (nawet prawa), gospodynie
domowe, ale także dziewczyny z tzw.
patologicznych rodzin.

DZIECIOBÓJSTWO

Treści nowego brzmienia artykułu nie skonsultowano

zatem z medykami sądowymi i w kodeksie karnym,
który wszedł w życie w 1997 r. ukazał się art. 149 o
treści takiej jaka została przedstawiona w
projekcie kodeksu. Prof. A. Zoll komentując ten
artykuł podał: „Zamiarem twórców kodeksu nie
była liberalizacja (...) lecz bardziej realistyczne
ujęcie. Przebieg porodu nie jest bowiem z reguły
czynnikiem, który samodzielnie wyzwala agresję
matki (...), przyczyna tych przestępstw tkwi nie w
fizjologii porodu, lecz w sytuacji zewnętrznej
powstałej w wyniku urodzenia dziecka (...). Pojęcie
noworodka, w znaczeniu art. 149, należy rozumieć
inaczej niż w znaczeniu położniczym. Chodzi o
dziecko bezpośrednio po urodzeniu. W tym sensie
art. 149 nie wprowadza zmiany (...).”

DZIECIOBÓJSTWO

Komentarz ten jest merytorycznie sprzeczny z

wywodami zawartymi w wyżej cytowanym
uzasadnieniu, nawet poród przestał być
„zdarzeniem kryminogennym”. Wynika
jednak z niego, że określenie „noworodek”
dla lekarz i prawnika nie jest pojęciem
tożsamym.

Nie można z tym się zgodzić, gdyż w prawie

winne być stosowane określenia właściwe z
fachowego punktu widzenia ale także
jednakowo rozumiane przez ludzi z różnych
grup zawodowych.

DZIECIOBÓJSTWO

Noworodkiem, według nazewnictwa WHO, jest

dziecko do 28 dnia od urodzenia. Decydujące
znaczenie, dla przyjęcia dzieciobójstwa wg nowego
brzmienia artykułu, miałby więc czas popełnienia
tego czynu. A zatem, zabicie noworodka np. w 15,
20, czy 28 dniu jego życia (oczywiście przy
zachowaniu innych warunków tego artykułu),
byłoby uprzywilejowanym dzieciobójstwem
(występkiem), a dokonanie tego samego czynu w
29 dniu życia dziecka byłoby już zbrodnią
zabójstwa. Każda z wymienionych w artykule
przyczyn czynu mogłaby realizować się oddzielnie,
co powodowałoby, że dzieciobójstwo mogłoby być
dokonane w zupełnym oderwaniu od porodu np.
pod koniec w/w terminu, w związku z upewnieniem
się matki, iż jest w szczególnie trudnej sytuacji
osobistej.

DZIECIOBÓJSTWO

Proponowane brzmienie artykułu

spowodowało jeszcze jedną, bardzo
poważna dla praktyki sądowo-lekarskiej
komplikację. Kobieta mogła bowiem urodzić
dziecko potajemnie i przez pewien czas
utrzymywać je przy życiu. Potem zabić.
Gdyby w takim przypadku doszłoby do
sądowo - lekarskiej sekcji zwłok to, w
oparciu o jej wyniki, nie byłoby możliwości
ocenić w sposób jednoznaczny, czy dziecko
żyło 28 dni czy dłużej, nawet o 1 - 2
miesiące (brak danych fizycznych dziecka
bezpośrednio po urodzeniu).

DZIECIOBÓJSTWO

Stworzenie takiej sytuacji prawnej jest

wyjątkowo sprzeczne z poczuciem
sprawiedliwości społecznej i jakże
zadziwiające wobec działań w zakresie
prawnej ochrony „dziecka poczętego”.

Protesty ustne i w publikacjach medyków

sądowych co do brzmienia tego artykułu
spowodowały jego nowelizację po kilku
miesiącach i artykuł dotyczący
dzieciobójstwa znów ma brzmienie takie,
jakie otrzymał w l932 i 1969 r. Obecnie
zatem sytuacja prawna w tym zakresie
wydaje się być stabilna.

DZIECIOBÓJSTWO

Na zakończenie aspektów prawnych

dzieciobójstwa powinnam przedstawić
osobisty stosunek do tego przestępstwa.
Zawsze byłam i nadal jestem zdecydowaną
przeciwniczką traktowania zabicia
własnego, nowonarodzonego dziecka jako
przestępstwa uprzywilejowanego i w
praktyce sądowej karanego bardzo niską,
idąca w miesiące karą pozbawienia
wolności, nawet w zawieszeniu. Ten pogląd
nie jest związany z jakąś ideologią, lecz
wypływa z długoletniej praktyki medyka
sądowego.

DZIECIOBÓJSTWO

W oparciu o bardzo wiele konkretnych,

opiniowanych w Zakładzie Medycyny
Sądowej spraw, dotyczących
dzieciobójstwa, nie ma żadnych podstaw
upatrywania ich przyczyny w przebiegu
porodu. Kobiety, przyszłe dzieciobójczynie,
nie pragną dziecka, ich ciąże są
przypadkowe i nieplanowane, ukrywają je,
nie przygotowują się do porodu i przyjęcia
dziecka, rodzą potajemnie, doprowadzają
do śmierci dziecka i niejednokrotnie
pozbywają się jego ciała. Zdarza się, że
rodzą w mieszkaniach, przy obecności w
innych pomieszczeniach domowników i
czynią to bez jęków i krzyków.

DZIECIOBÓJSTWO

Niewątpliwie ich czyn związany jest z sytuacją

domową, warunkami środowiskowymi,
ekonomicznymi, wstydem związanym z
urodzeniem nieślubnego dziecka, obawą
przed potępieniem i towarzyskim
ostracyzmem. Te przyczyny mogą
niewątpliwie mieć ogromny wpływ na
psychikę kobiety i potęgować jej
determinację w dążeniu do zlikwidowania
problemu rujnującego, w jej odczuciu, jej
życie. Można je nazwać „trudna sytuacja
osobistą” i niewątpliwie, o ile już musi być
w kodeksie karnym taki artykuł, winne być
uwzględnione w treści tego artykułu.

DZIECIOBÓJSTWO

Moim zdaniem należałoby zmienić końcówkę

artykułu „wpisując: „... w okresie porodu, pod
wpływem jego przebiegu i innych okoliczności
mu towarzyszących”. Zasadniczą zatem rolę w
popełnieniu tego przestępstwa odgrywa zatem
niewątpliwie stan psychiczny kobiety.
Przestępstwa te spełniają więc warunki
paragrafu 4 art. 148 kk, dotyczącego
zabójstwa: „Kto zabija człowieka pod wpływem
silnego wzburzenia usprawiedliwionego
okolicznościami, podlega karze wolności od
roku do lat 10”. Zagrożenie karą jest tu co
prawda większe niż w art. 149 kk ale jest to
także zabójstwo uprzywilejowane i mogłoby
obejmować także zabicie nowonarodzonego
dziecka przez własna matkę.

DZIECIOBÓJSTWO

Czynności medyczno - sądowe odgrywają

zasadniczą rolę w ustalaniu dowodów na
dokonanie dzieciobójstwa. Zwłoki noworodków
podlegają bowiem obligatoryjnie sekcji sądowo
- lekarskiej, a sekcja taka musi odpowiedzieć
na pytania:

• czy sekcjonowane zwłoki są zwłokami

noworodka (obecność pępowiny, mazidła
płodowego, meszku płodowego, smółki w
jelitach),

• czy noworodek był dojrzały (odpowiednie

cechy fizyczne, prawidłowo rozwinięta narządy
płciowe, paznokcie, jądra kostnienia itp.),

DZIECIOBÓJSTWO

• czy noworodek urodził się żywy, a jeżeli tak

- jak długo żył (wynik prób życiowych
płucnej i żołądkowo - jelitowej, wynik
badania histopatologicznego płuc),

• co było przyczyną śmierci noworodka

(omówienie poniżej),

• czy po urodzeniu udzielono noworodkowi

odpowiedniej pomocy (podwiązanie
pępowiny, obmycie itp.).

DZIECIOBÓJSTWO

Odpowiedź na te pytania uzależniona jest przede

wszystkim od stanu zwłok tzn. stanu zmian
rozkładowych. Niejednokrotnie zwłoki
znajdowane są w tanie daleko posuniętego
rozkładu, możliwe jest wówczas np. na
podstawie pomiaru długości kości długich
ustalenie długości ciała noworodka, a tym
samym określenie jego wieku płodowego.
Niemożliwe jest natomiast ustalenie, czy
urodził się żywy, jak długo żył i co było
przyczyną jego śmierci. W takich przypadkach
ustalenie matki jest zazwyczaj niemożliwe,
zwłaszcza jeżeli porzuciła ona zwłoki
noworodka z dala od miejsca zamieszkania.

DZIECIOBÓJSTWO

Badania DNA stworzyły obecnie możliwości

jednoznacznego ustalenia matki dziecka, w
ubiegłych latach musiały być inne, mocne
dowody na macierzyństwo danej kobiety.
Zazwyczaj były to zeznania świadków np.
sąsiadek, podejrzewających ciążę i
zaniepokojonych „zniknięciem brzucha i
brakiem dziecka”. W wielu jednak przypadkach
niewątpliwego ustalenia matki sąsiedzi, a
nawet członkowie rodziny zeznają, że nie
zauważyli niczego podejrzanego w wyglądzie
kobiety.

DZIECIOBÓJSTWO

Rozróżnia się dwie formy dzieciobójstwa:

czynne i bierne.

Czynne polega na różnego rodzaju działaniu

matki doprowadzającym do śmierci
noworodka.

Bierne - na pozostawieniu go bez jakiejkolwiek

pomocy tzn. nie zapewnienie mu ciepła,
pożywienia i utrzymania w czystości.

DZIECIOBÓJSTWO

Forma dzieciobójstwa decyduje o przyczynie śmierci

noworodka. Najczęstszymi przyczynami zgonu w
dzieciobójstwie czynnym jest uraz mechaniczny albo
uduszenie gwałtowne. Działanie matek bywa okrutne:
na sekcji zwłok stwierdza się np. liczne rany kłute,
poderżnięcia gardła, obrażenia głowy wskutek uderzeń
o twardą powierzchnię, obrażenia wielonarządowe
wskutek wyrzucenia z jadącego pociągu itp. Przy
uduszeniu gwałtownym spotykane są różne jego formy
tj. zadzierzgnięcie (uduszenie pętlą), zadławienie (ucisk
rękami za szyję), zamknięcie otworów oddechowych
miękkim przedmiotem (wówczas wynik sekcji jest w
zasadzie ujemny, choć mogą być stwierdzane cechy
duszenia się) lub wtłoczenie do jamy ustnej i tchawicy
jakiegoś przedmiotu (korki, tampony). Spotykane jest
także często uduszenie wskutek umieszczenia
noworodka w worku foliowym lub owinięcie nim jego
główki.

DZIECIOBÓJSTWO

Przy dzieciobójstwie biernym wynik sekcji zwłok jest

ujemny. Można, na podstawie częściowego
wydalenie smółki z jelit, stwierdzić dłuższe
przeżycie noworodka, co jest możliwe, gdy
porzucony on jest w miejscu ciepłym i suchym.

Zdarzają się, i osobiście spotkałam się z tym w

praktyce, dzieciobójczynie wielokrotne. Są to
kobiety wielodzietne, które, nie widząc
możliwości wychowania kolejnego dziecka,
decydują się na jego zabicie. Do wykrycia tego
przestępstwa dochodzi zazwyczaj przypadkowo i
medyk sądowy ma wówczas do czynienia ze
szczątkami lub w różnym stopniu zmienionymi
gnilnie ciałami noworodków. Dzieciobójstwo
zastępuje w takich przypadkach środki
antykoncepcyjne lub aborcję.

DZIECIOBÓJSTWO

Osobiście uważam, że wyżej opisane czyny

trudno uznać za dzieciobójstwo, są to
raczej zabójstwa, bo ich przyczynę trudno
upatrywać w przebiegu porodu. Przypadki
takie budzą zazwyczaj zainteresowanie
mediów, interesujący jest wówczas
stosunek sąsiadów i znajomych kobiety do
popełnionego przez nią czynu - ludzie ci
wyrażają zrozumienie i współczucie, rzadko
spotykane jest potępienie.

DZIECIOBÓJSTWO

Medyk sądowy w oparciu o wynik sekcji zwłok jest

w stanie ocenić, czy do śmierci dziecka doszło w
„okresie porodu”, aczkolwiek określenia „okres”
nie należy rozumieć jako ścisłego pojęcia
położniczego.

Czy do czynu przestępnego doszło „pod wpływem

przebiegu porodu” ustalają psychiatrzy i do
rzadkości należy, by taki wpływ wykluczyli.
Dzieje się tak od lat i mimo licznych
kontrowersji co do konieczności utrzymania tego
artykułu, pozostaje on niezmieniony, mimo,
zdawałoby się dużych i dostępnych dla każdej
kobiety możliwości uniknięcia niechcianej ciąży.

DZIECIOBÓJSTWO

Na zakończenie zacytuję kilka orzeczeń Sądu

Najwyższego i Sądów Apelacyjnych dotyczących
przestępstwa dzieciobójstwa:

- „Występek dzieciobójstwa z art. 149 k.k. polega na

umyślnym – w określonych okolicznościach –
pozbawieniu życia noworodka przez jego matkę.
Zaniedbanie powinności przygotowania
odpowiednich warunków porodu, skutkujące
śmiercią noworodka, może wyczerpywać
znamiona nieumyślnego spowodowania śmierci
człowieka z art. 152 k.k.” (wyrok Sądy
Apelacyjnego w Krakowie, sygn. II. A. Kr.
156/92).

DZIECIOBÓJSTWO

- „Dzieciobójstwo (art. 149.k.k.) może być

popełnione z zamiarem bezpośrednim jak i
ewentualnym” (wyrok Sądu Apelacyjnego w
Poznaniu , sygn. II. Akr. 181/92).

- „Okoliczność, czy dziecko urodziło się zdolne do

życia, nie ma żadnego znaczenia dla
rozstrzygnięcia kwestii winy oskarżonych z art.
149 k.k.; decyduje o tym bowiem zamiar, jakim
kierowały się oskarżone, mianowicie, czy chciały
one, względnie – co najmniej – czy godziły się
na śmierć dziecka przez zaniechanie udzielenia
mu pomocy.” (wyrok S.N. sygn. IV KR 119/75).

PRZERYWANIE CIĄŻY

KODEKS KARNY

Art. 152. § 1. Kto za zgodą kobiety przerywa jej ciążę
z naruszeniem przepisów ustawy, podlega karze
pozbawienia wolności do lat 3.

§ 2. Tej samej karze podlega, kto udziela kobiecie
ciężarnej pomocy w przerwaniu ciąży z naruszeniem
przepisów ustawy lub ją do tego nakłania.

§ 3. Kto dopuszcza się czynu określonego w § 1 lub 2,
gdy dziecko poczęte osiągnęło zdolność do
samodzielnego życia poza organizmem kobiety
ciężarnej, podlega karze pozbawienia wolności od 6
miesięcy do lat 8.

PRZERYWANIE CIĄŻY

KODEKS KARNY

Art. 153. § 1. Kto stosując przemoc wobec kobiety
ciężarnej lub w inny sposób bez jej zgody przerywa
ciążę albo przemocą, groźbą bezprawną lub
podstępem doprowadza kobietę ciężarną do
przerwania ciąży, podlega karze pozbawienia wolności
od 6 miesięcy do lat 8.

§ 2. Kto dopuszcza się czynu określonego w § 1, gdy
dziecko poczęte osiągnęło zdolność do samodzielnego
życia poza organizmem kobiety ciężarnej, podlega
karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

PRZERYWANIE CIĄŻY

KODEKS KARNY

Art. 154. § 1. Jeżeli następstwem czynu
określonego w art. 152 § 1 lub 2 jest śmierć
kobiety ciężarnej, sprawca podlega karze
pozbawienia wolności od roku do lat 10.

§ 2. Jeżeli następstwem czynu określonego w
art. 152 § 3 lub w art. 153 jest śmierć kobiety
ciężarnej, sprawca podlega karze pozbawienia
wolności od lat 2 do 12.

PRZERYWANIE CIĄŻY

KODEKS KARNY

Art. 157a. § 1. Kto powoduje uszkodzenie ciała
dziecka poczętego lub rozstrój zdrowia zagrażający
jego życiu, podlega grzywnie, karze ograniczenia
wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

§ 2. Nie popełnia przestępstwa lekarz, jeżeli
uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia dziecka
poczętego są następstwem działań leczniczych,
koniecznych dla uchylenia niebezpieczeństwa
grożącego zdrowiu lub życiu kobiety ciężarnej albo
dziecka poczętego.

§ 3. Nie podlega karze matka dziecka poczętego, która
dopuszcza się czynu określonego w § 1.

PRZERYWANIE CIĄŻY

Ustawa o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i
warunkach dopuszczalności przerywania ciąży. (Dz. U. z 1993 r
nr 17, poz. 78 z późn. zm.)

Uznając, że życie jest fundamentalnym dobrem
człowieka, a troska o życie i zdrowie należy do
podstawowych obowiązków państwa, społeczeństwa i
obywatela; uznając prawo każdego do
odpowiedzialnego decydowania o posiadaniu dzieci
oraz prawo dostępu do informacji, edukacji,
poradnictwa i środków umożliwiających korzystanie z
tego prawa, stanowi się, co następuje:
Art. 1. Prawo do życia podlega ochronie, w tym
również w fazie prenatalnej w granicach określonych
w ustawie.

PRZERYWANIE CIĄŻY

Ustawa o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i
warunkach dopuszczalności przerywania ciąży. (Dz. U. z 1993 r
nr 17, poz. 78 z późn. zm.)

Art. 4a. 1. Przerwanie ciąży może być dokonane
wyłącznie przez lekarza, w przypadku gdy:

1) ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub
zdrowia kobiety ciężarnej,

2) badania prenatalne lub inne przesłanki
medyczne wskazują na duże
prawdopodobieństwo ciężkiego i
nieodwracalnego upośledzenia płodu albo
nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu,

3) zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża
powstała w wyniku czynu zabronionego.

PRZERYWANIE CIĄŻY

Ustawa o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i
warunkach dopuszczalności przerywania ciąży.

Art. 4a. 2.

W przypadkach określonych w ust. 1

pkt. 2 przerwanie ciąży jest dopuszczalne do
chwili osiągnięcia przez płód zdolności do
samodzielnego życia poza organizmem kobiety
ciężarnej; w przypadku określonym w ust. 1
pkt. 3 lub 4, jeżeli od początku ciąży nie
upłynęło więcej niż 12 tygodni.

W przypadkach, o których mowa w ust. 1

pkt. 1 i 2, przerwania ciąży dokonuje lekarz w
szpitalu.

PRZERYWANIE CIĄŻY

Ustawa o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i
warunkach dopuszczalności przerywania ciąży.

Art. 4a. 4. Do przerwania ciąży wymagana jest

pisemna zgoda kobiety. W przypadku małoletniej lub
kobiety ubezwłasnowolnionej całkowicie wymagana
jest pisemna zgoda jej przedstawiciela ustawowego. W
przypadku małoletniej powyżej 13 roku życia
wymagana jest również pisemna zgoda tej osoby. W
przypadku małoletniej poniżej 13 roku życia
wymagana jest zgoda sądu opiekuńczego, a małoletnia
ma prawo do wyrażenia własnej opinii. W przypadku
kobiety ubezwłasnowolnionej całkowicie wymagana
jest także pisemna zgoda tej osoby, chyba że na
wyrażenie zgody nie pozwala stan jej zdrowia
psychicznego. W razie braku zgody przedstawiciela
ustawowego, do przerwania ciąży wymagana jest
zgoda sądu opiekuńczego.

PRZERYWANIE CIĄŻY

Ustawa o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i
warunkach dopuszczalności przerywania ciąży.

Art. 4a. 5. Wystąpienie okoliczności, o których mowa

w ust. 1 pkt. 1 i 2, stwierdza inny lekarz niż
dokonujący przerwania ciąży, chyba że ciąża zagraża
bezpośrednio życiu kobiety. Okoliczność, o której
mowa w ust. 1 pkt. 3, stwierdza prokurator.

6. W przypadku, o którym mowa w ust. 1 pkt. 4,
kobieta składa pisemne oświadczenie, a ponadto
zaświadczenie o odbytej konsultacji u lekarza
podstawowej opieki zdrowotnej, innego niż
dokonujący przerwania ciąży, lub u innej wybranej
przez siebie uprawnionej osoby. Przerwanie ciąży
może być dokonane, jeżeli kobieta podtrzymuje zamiar
przerwania ciąży po upływie 3 dni od konsultacji.

PRZERYWANIE CIĄŻY

Ustawa o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i
warunkach dopuszczalności przerywania ciąży.

Art. 4c. 1. Osoby wykonujące czynności wynikające z
ustawy są obowiązane do zachowania w tajemnicy
wszystkiego, o czym powzięły wiadomość w związku z
wykonywaniem tych czynności, stosownie do
odrębnych przepisów.

2. W razie zawinionego ujawnienia wiadomości, o
których mowa w ust. 1, sąd może przyznać osobie
poszkodowanej odpowiednią sumę tytułem
zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.

PRZERYWANIE CIĄŻY

Ustawa o zawodzie lekarza

(Ustawa o zawodzie lekarza z dnia 5 grudnia 1996 r. Dz. U. Nr.
28, poz. 152)

Art. 39. Lekarz może powstrzymać się od wykonania
świadczeń zdrowotnych niezgodnych z jego
sumieniem, z zastrzeżeniem art. 30, z tym że ma
obowiązek wskazać realne możliwości uzyskania tego
świadczenia u innego lekarza lub w innym zakładzie
opieki zdrowotnej oraz uzasadnić i odnotować ten fakt
w dokumentacji medycznej. Lekarz wykonujący swój
zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach
służby ma ponadto obowiązek uprzedniego
powiadomienia na piśmie przełożonego.

PRZERYWANIE CIĄŻY

Kodeks Cywilny

(Dz. U. Nr. 16, poz. 93, 1964 r z późn. zmian.)

Art. 8. § 1. Każdy człowiek od chwili
urodzenia ma zdolność prawną.
Art. 446. § 1. Jeżeli wskutek uszkodzenia ciała
lub wywołania rozstroju zdrowia nastąpiła
śmierć poszkodowanego, zobowiązany do
naprawienia szkody powinien zwrócić koszty
leczenia i pogrzebu temu, kto je poniósł.

PRZERYWANIE CIĄŻY

Kodeks Etyki Lekarskiej

Art. 4.

Dla wypełnienia swoich zadań lekarz powinien

zachować swobodę działań zawodowych, zgodnie ze

swoim sumieniem i współczesną wiedzą medyczną.

Art. 18.

Lekarz leczący nie może sprzeciwiać się, by chory

zasięgał opinii o stanie swego zdrowia i postępowaniu

lekarskim u innego lekarza. Na życzenie pacjenta

powinien ułatwić mu taką konsultację.

PRZERYWANIE CIĄŻY

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA I OPIEKI

SPOŁECZNEJ z dnia 22 stycznia 1997 r.,

w sprawie kwalifikacji zawodowych lekarzy, uprawniających

do dokonania przerwania ciąży oraz stwierdzania, że
ciąża zagraża życiu lub zdrowiu kobiety lub wskazuje
na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i
nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej
choroby zagrażającej jego życiu. (Dz. U. z dnia 5 lutego
1997 r.)

§ 1. 1. Przerwania ciąży może dokonać, z zastrzeżeniem ust. 2,

lekarz posiadający:

1) pierwszego stopnia specjalizację w zakresie

położnictwa i ginekologii,

2) tytuł specjalisty w zakresie położnictwa i ginekologii.

2. Lekarz odbywający szkolenie specjalizacyjne, w celu uzyskania

pierwszego stopnia specjalizacji w zakresie położnictwa i
ginekologii, dokonuje przerwania ciąży w obecności i pod
kierunkiem lekarza uprawnionego do dokonywania
przerwania ciąży, o którym mowa w ust. 1.

PRZERYWANIE CIĄŻY

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA I OPIEKI
SPOŁECZNEJ z dnia 22 stycznia 1997 r.,

w sprawie kwalifikacji zawodowych lekarzy, ...

§ 2. 1. Wystąpienie okoliczności wskazujących, że ciąża stanowi
zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej, stwierdza
lekarz posiadający tytuł specjalisty w zakresie medycyny
właściwej ze względu na rodzaj choroby kobiety ciężarnej.

2. Wystąpienie okoliczności wskazujących na duże
prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia
płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu
stwierdza lekarz posiadający tytuł specjalisty, orzekający o
wadzie genetycznej płodu na podstawie badań genetycznych, lub
lekarz posiadający tytuł specjalisty w zakresie położnictwa i
ginekologii, orzekający o wadzie rozwojowej płodu, na podstawie
obrazowych badań ultrasonograficznych wykonywanych u
kobiety ciężarnej.

PRZERYWANIE CIĄŻY

Realizacja złamania ustawy antyaborcyjnej przez
lekarza:

- zawiadomienie prokuratury (m.in.przez
zainteresowaną kobietę),

- udowodnienie w oparciu o badania, że kobieta była w
ciąży i doszło do poronienia,

- badania materiału biologicznego (wyskrobiny z
macicy).

Przyczyny niemożności oskarżenia:

- brak zawiadomienia,

- zgodne twierdzenie kobiety i lekarza, że zabieg był
konieczny z związku z krwotokiem z dróg rodnych i
poronieniem w toku.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

OCENA ZDOLNOŚCI DO PRACY ZAROBKOWEJ
KODEKS KARNY

Art. 209. § 1. Kto uporczywie uchyla się od
wykonania ciążącego na nim z mocy ustawy lub
orzeczenia sądowego obowiązku opieki przez
niełożenie na utrzymanie osoby najbliższej lub
innej osoby i przez to naraża ją na niemożność
zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych,

podlega grzywnie, karze ograniczenia
wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

OCENA ZDOLNOŚCI DO PRACY ZAROBKOWEJ

ZDOLNOŚĆ DO PRACY ZAROBKOWEJ
jest to stan fizyczny człowieka
umożliwiający mu wykonywanie pracy
nie wymagającej szczególnych
umiejętności i przygotowania - jest to
przeciętna zdolność do pracy
zarobkowej każdego zdrowego
człowieka, bez względu na jego zawód
(„surowa” zdolność do pracy
zarobkowej)

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

OCENA ZDOLNOŚCI DO PRACY ZAROBKOWEJ
CEL OGLĘDZIN – USTALENIE:

- zdolności do pracy zarobkowej w określonym

przez prokuraturę czasie (w przeszłości) przy

braku realizacji alimentacji,
- aktualnej zdolności do pracy zarobkowej,
- charakteru ewentualnej niezdolności do pracy

zarobkowej (trwała, czasowa, całkowita -

częściowa, w pewnych przypadkach),
- zdolności do pracy zawodowej (pojęcie węższe od

zdolności do pracy zarobkowej),
- w pewnych przypadkach zdolności do pracy

zawodowej (pojęcie węższe od zdolności do pracy

zarobkowej).

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

OCENA ZDOLNOŚCI DO PRACY ZAROBKOWEJ
PRZYCZYNY NIEPOWODZEŃ OPINIODAWCZYCH:



zgłaszanie stanów chorobowych nie dających

się w sposób jednoznaczny potwierdzić (lub
wykluczyć) w badaniu fizykalnym,
 zaniechanie przez podejrzanego wszelkich
badań diagnostycznych i leczniczych w
określonym czasie,
 brak jakiejkolwiek dokumentacji lekarskiej
mimo zgłaszania w wywiadzie leczenia w
określonych ośrodkach (konieczność
ewentualnego uzupełnienia akt sprawy),
 niemożność ustalenia w określonych
przypadkach stanu zdrowia na podstawie
jednorazowego badania i dokumentacji lekarskiej
(konieczność obserwacji szpitalnej).

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

USTALENIE ZDOLNOŚCI DO STAWANIA PRZED
SĄDEM
KODEKS POSTĘPOWANIA KARNEGO:

Art. 117. § 4

Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z
ministrem właściwym do spraw zdrowia, określi,
w drodze rozporządzenia, warunki i tryb
usprawiedliwienia niestawiennictwa oskarżonych,
świadków i innych uczestników postępowania z
powodu choroby oraz sposób wyznaczania lekarzy
uprawnionych do wystawiania zaświadczeń
potwierdzających niemożność stawienia się na
wezwanie lub zawiadomienie organu
prowadzącego postępowanie (...).

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

USTALENIE ZDOLNOŚCI DO STAWANIA PRZED
SĄDEM

Rozporządzenie Ministrów Sprawiedliwości z dn. 24.06.2003 r. w
sprawie warunków i trybu usprawiedliwiania niestawiennictwa
oskarżonych, świadków i innych uczestników postępowania
karnego z powodu choroby... (Dz.U. 2003 r. nr 110, poz. 1049).

§ 1.
Rozporządzenie określa warunki i tryb
usprawiedliwienia niestawiennictwa na wezwanie
lub zawiadomienie w postępowaniu karnym, z
powodu choroby, oskarżonych, świadków i innych
uczestników procesu karnego, (...) których
obecność była obowiązkowa lub którzy wnosili o
dopuszczenie do czynności, będąc uprawnionymi
do wzięcia w niej udziału (...).

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

USTALENIE ZDOLNOŚCI DO STAWANIA PRZED
SĄDEM

§ 2. 1. Organ prowadzący postępowanie karne
usprawiedliwia niestawiennictwo uczestników
tego postępowania z powodu choroby, po
przedłożeniu przez nich zaświadczenia (...)
wystawionego przez:
1) lekarza publicznego zakładu opieki zdrowotnej
wyznaczonego w sposób wskazany w §6,
udzielającego świadczeń zdrowotnych na
obszarze, na którym mieszka lub przebywa
uczestnik postępowania;

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

USTALENIE ZDOLNOŚCI DO STAWANIA PRZED

SĄDEM

Rozporządzenie Ministrów Sprawiedliwości z dn. 24.06.2003 r. w

sprawie warunków i trybu usprawiedliwiania niestawiennictwa

oskarżonych, świadków i innych uczestników postępowania

karnego z powodu choroby... (Dz.U. 2003 r. nr 110, poz. 1049).

§ 2. 1. c.d. 2) ordynatora oddziału szpitala, w

którym uczestnik postępowania przebywa na

leczeniu,
3) lekarza udzielającego świadczeń zdrowotnych

w zakładzie opiekuńczo-leczniczym, zakładzie

pielęgnacyjno-opiekuńczym, sanatorium,

prewentorium, innym zakładzie opieki zdrowotnej

przeznaczonym dla osób, których stan zdrowia

wymaga udzielania całodobowych lub

całodziennych świadczeń zdrowotnych w

odpowiednim stałym pomieszczeniu, w których

uczestnik przebywa na leczeniu.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

USTALENIE ZDOLNOŚCI DO STAWANIA PRZED

SĄDEM

Rozporządzenie Ministrów Sprawiedliwości z dn. 24.06.2003 r. w

sprawie warunków i trybu usprawiedliwiania niestawiennictwa

oskarżonych, świadków i innych uczestników postępowania

karnego z powodu choroby... (Dz.U. 2003 r. nr 110, poz. 1049).

§. 3. Zaświadczenie może być wydane po okazaniu

wezwania lub zawiadomienia organu

prowadzącego postępowanie karne i dokumentu

potwierdzającego tożsamość uczestnika

postępowania oraz po przeprowadzeniu badania

lekarskiego.
§ 5. 1. Lekarze, o których mowa w paragrafie 2

ust. 1 pkt. 1, przyjmują osoby ubiegające się o

wydanie zaświadczeń w określonych dniach i

godzinach uzgodnionych z kierownikami zakładów

opieki zdrowotnej, a w razie obłożnej choroby

tych osób - odwiedzić je w domu.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

USTALENIE ZDOLNOŚCI DO STAWANIA PRZED
SĄDEM

§. 6. 1. Kierownicy zakładów opieki zdrowotnej
przekazują prezesowi sądu okręgowego, na jego
wniosek, listy zawierające proponowany wykaz
lekarzy, o których mowa w § 2 ust. 1 pkt. 1,
obejmujące także miejsce, dni i godzin przyjęć, a
nadto niezwłocznie informują go o wszelkich
zmianach w tym zakresie.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

USTALENIE ZDOLNOŚCI DO STAWANIA PRZED
SĄDEM
OGLĘDZINY POLEGAJĄ NA:

dokonaniu ogólnego badania
lekarskiego,
w razie konieczności dokonanie
specjalistycznych badań lekarskich i
badań dodatkowych,
zapoznanie się z dokumentacją
lekarską, posiadaną przez badanego,
dokonanie oceny, czy stan zdrowia
badanego zezwala na określone
czynności w procesie karnym.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

USTALENIE ZDOLNOŚCI DO STAWANIA PRZED
SĄDEM
UPRAWNIENIE DO WYDANIA
„USPRAWIEDLIWIENIA” POSIADAJĄ:

lekarz publicznego zakładu opieki
zdrowotnej,
ordynator oddziału, na którym w dniu
dokonywania określonych czynności
wezwany przebywa,
biegły lekarz, którego na podstawie
postanowienia powołał do wydania
stosownej opinii organ procesowy

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

OCENA ZDOLNOŚCI DO ODBYWANIA KARY
POZBAWIENIA WOLNOŚCI I TYMCZASOWEGO
ARESZTOWANIA
KODEKS POSTĘPOWANIA KARNEGO

Art. 15.
§ 1.

Policja i inne organy w zakresie

postępowania karnego wykonują polecenia sądu i
prokuratora oraz prowadzą pod nadzorem
prokuratora śledztwo lub dochodzenie w
granicach określonych w ustawie.

2. Wszystkie instytucje państwowe,

samorządowe i społeczne są obowiązane w
zakresie swego działania do udzielania pomocy
organom prowadzącym postępowanie karne.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

OCENA

ZDOLNOŚCI

ODBYWANIA

KARY

POZBAWIENIA

WOLNOŚCI

TYMCZASOWEGO

ARESZTOWANIA
KODEKS POSTĘPOWANIA KARNEGO

Art. 259.
§  1. Jeżeli  szczególne  względy  nie  stoją  temu  na
przeszkodzie, należy odstąpić od tymczasowego
  aresztowania,  zwłaszcza  gdy  pozbawienie
oskarżonego wolności:
1) spowodowałoby dla jego życia lub zdrowia
poważne niebezpieczeństwo,
2) pociągałoby wyjątkowo ciężkie skutki dla
oskarżonego lub jego najbliższej rodziny.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

OCENA

ZDOLNOŚCI

ODBYWANIA

KARY

POZBAWIENIA WOLNOŚCI I TYMCZASOWEGO
ARESZTOWANIA
KODEKS POSTĘPOWANIA KARNEGO

Art. 260. Jeżeli stan zdrowia
oskarżonego tego wymaga, tymczasowe
aresztowanie może być
wykonywane tylko w postaci
umieszczenia w odpowiednim zakładzie
leczniczym.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

OCENA

ZDOLNOŚCI

ODBYWANIA

KARY

POZBAWIENIA WOLNOŚCI I TYMCZASOWEGO
ARESZTOWANIA
KODEKS KARNY WYKONAWCZY

Art. 15.
§ 1. Sąd umarza postępowanie wykonawcze w

razie przedawnienia wykonania kary, śmierci

skazanego lub innej przyczyny wyłączającej to

postępowanie.
§ 2. Jeżeli zachodzi długotrwała przeszkoda

uniemożliwiająca postępowanie wykonawcze,

a w szczególności jeżeli nie można ująć

skazanego albo nie można wykonać wobec

niego orzeczenia z powodu choroby

psychicznej lub innej przewlekłej ciężkiej

choroby, postępowanie zawiesza się w całości

lub w części na czas trwania przeszkody.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

OCENA

ZDOLNOŚCI

ODBYWANIA

KARY

POZBAWIENIA WOLNOŚCI I TYMCZASOWEGO

ARESZTOWANIA
KODEKS KARNY WYKONAWCZY

Art. 63.
§ 1. Jeżeli stan zdrowia skazanego uniemożliwia

wykonanie kary ograniczenia wolności, sąd

udziela przerwy w odbywaniu kary do czasu

ustania przeszkody.
§ 2. Sąd może udzielić przerwy w odbywaniu kary

ograniczenia wolności do roku ze względów, o

których mowa w art. 62 § 1. Przepisy art. 62 § 2 i

3 stosuje się odpowiednio.
§ 3. Przerwa w wykonywaniu kary ograniczenia

wolności może być orzeczona również na wniosek

sądowego kuratora zawodowego.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

OCENA

ZDOLNOŚCI

ODBYWANIA

KARY

POZBAWIENIA WOLNOŚCI I TYMCZASOWEGO
ARESZTOWANIA
KODEKS KARNY WYKONAWCZY

Art. 150.

1. Wykonanie kary pozbawienia wolności w

wypadku choroby psychicznej lub innej ciężkiej
choroby uniemożliwiającej wykonanie tej kary sąd
odracza do czasu ustalenia przeszkody.

2. Za ciężką chorobę uznaje się taki stan

skazanego, w którym umieszczenie go w zakładzie
karnym może zagrażać życiu lub spowodować dla
jego zdrowia poważne niebezpieczeństwo.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

OCENA

ZDOLNOŚCI

ODBYWANIA

KARY

POZBAWIENIA WOLNOŚCI I TYMCZASOWEGO
ARESZTOWANIA
KODEKS KARNY WYKONAWCZY

Art. 153.

1. Sąd penitencjarny udziela przerwy w

odbywaniu kary pozbawienia wolności w
wypadku określonym w art. 150

1 do

czasu ustania przeszkody.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

OCENA ZDOLNOŚCI DO ODBYWANIA KARY
POZBAWIENIA WOLNOŚCI I TYMCZASOWEGO
ARESZTOWANIA

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 września 1990 roku w
sprawie trybu legitymowania, zatrzymywania osób,
dokonywania kontroli osobistej oraz przeglądania bagaży i
sprawdzania ładunków przez policjantów. (Dz. U. 1990 r., nr 70,
poz. 409).

§ 1. Policjanci w toku wykonywania czynności
(...) zwanych (...) „czynnościami służbowymi”,
mają prawo do: (...)
2) zatrzymywania osób stwarzających w
sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla
życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla ich
mienia (...).

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

OCENA

ZDOLNOŚCI

ODBYWANIA

KARY

POZBAWIENIA

WOLNOŚCI

TYMCZASOWEGO

ARESZTOWANIA

Rozporządzenie Rady Ministrów j.w.

§ 9. 1. Policjant ma obowiązek udzielenia pierwszej

pomocy, w granicach dostępnych środków, osobie

zatrzymanej, która ma widoczne obrażenia ciała lub

utraciła przytomność.
2. Osobie zatrzymanej należy zapewnić pomoc

lekarską zawsze, gdy będzie potrzebna, a w

szczególności w przypadkach:
1) wymienionych w ust. 1.,
2) żądania przez osobę zatrzymaną niezwłocznego

zbadania przez lekarza,
3) oświadczenia osoby zatrzymanej, że cierpi ona na

schorzenia wymagające stałego lub okresowego leczenia,

którego przerwanie zagrażałoby życiu lub zdrowiu,
4) jeżeli z posiadanych przez Policję informacji lub z

okoliczności zatrzymania wynika, że osoba zatrzymana

jest chora zakaźnie.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

OCENA

ZDOLNOŚCI

ODBYWANIA

KARY

POZBAWIENIA

WOLNOŚCI

TYMCZASOWEGO

ARESZTOWANIA

Rozporządzenie Rady Ministrów j.w.

§ 12. 2. Osobę zatrzymaną należy niezwłocznie
zwolnić, gdy:
3) z opinii lekarza wynika, że zatrzymanie
może spowodować zagrożenie życia lub
zdrowia osoby zatrzymanej - jednakże nie
później niż przed upływem 48 godzin od chwili
zatrzymania, chyba, że prokurator lub sąd
wydał postanowienie o tymczasowym
aresztowaniu

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

OCENA ZDOLNOŚCI DO ODBYWANIA KARY

POZBAWIENIA WOLNOŚCI I TYMCZASOWEGO

ARESZTOWANIA

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 września 1990 roku w

sprawie szczegółowego trybu korzystania przez policjantów z

pomocy instytucji państwowych, jednostek gospodarczych,

organizacji społecznych i obywateli (Dz. U. 1990 r., nr 70,

poz.408).

§1. 1. Policjanci w toku wykonywania czynności

(...) zwanych (...) „czynnościami służbowymi”,

mają prawo:
1) żądania niezbędnej pomocy od instytucji

państwowych.
2) Policjanci, występując z żądaniem lub z

prośbą, o których mowa w ust. 1., są

obowiązani poinformować o podstawie prawnej

oraz rodzaju i zakresie oczekiwanej pomocy.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

OCENA ZDOLNOŚCI DO ODBYWANIA KARY
POZBAWIENIA WOLNOŚCI I TYMCZASOWEGO
ARESZTOWANIA

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 września 1990 roku w
sprawie szczegółowego trybu korzystania przez policjantów z
pomocy instytucji państwowych, jednostek gospodarczych,
organizacji społecznych i obywateli (Dz. U. 1990 r., nr 70,
poz.408).

§ 2.1 Instytucje państwowe mają obowiązek
udzielić żądanej pomocy, jeżeli wykonanie tego
obowiązku nie zakłóci funkcjonowania
pogotowia ratunkowego lub technicznego,
straży pożarnej lub innej specjalistycznej służby
ratowniczej (...).
§ 3 Policjanci mogą żądać od instytucji
państwowych: (...)
4. wykonania innych wskazanych czynności.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

OCENA ZDOLNOŚCI DO ODBYWANIA KARY
POZBAWIENIA WOLNOŚCI I TYMCZASOWEGO
ARESZTOWANIA

Zarządzenie Ministrów Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz
Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 24 czerwca 1997 roku w
sprawie trybu przeprowadzania badań lekarskich osób
zatrzymanych przez Policję (M.P. 1997 r., nr 40, poz. 414).

§ 1. 1. Badanie lekarskie osoby zatrzymanej
przez Policję, zwanej dalej „osobą zatrzymaną”,
przeprowadza się, jeżeli zachodzi uzasadniona
obawa, że osoba ta znajduje się w stanie
zagrażającym jej życiu lub zdrowiu.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

OCENA ZDOLNOŚCI DO ODBYWANIA KARY
POZBAWIENIA WOLNOŚCI I TYMCZASOWEGO
ARESZTOWANIA

Zarządzenie Ministrów Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz
Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 24 czerwca 1997 roku w sprawie
trybu przeprowadzania badań lekarskich osób zatrzymanych przez
Policję (M.P. 1997 r., nr 40, poz. 414).

§ 1. c.d. 2. Badanie lekarskie osoby zatrzymanej
przeprowadza się w szczególności, gdy:
  1) osoba zatrzymana ma widoczne obrażenia
ciała lub utraciła przytomność,
  2) oświadcza ona, że cierpi na schorzenia
wymagające stałego lub okresowego leczenia,
  3) z posiadanych przez Policję informacji lub z
okoliczności zatrzymania wynika, że osoba ta
może być chora zakaźnie.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

OCENA ZDOLNOŚCI DO ODBYWANIA KARY
POZBAWIENIA WOLNOŚCI I TYMCZASOWEGO
ARESZTOWANIA

Zarządzenie Ministrów Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz
Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 24 czerwca 1997 roku w sprawie
trybu przeprowadzania badań lekarskich osób zatrzymanych przez
Policję (M.P. 1997 r., nr 40, poz. 414).

§ 2. Badanie lekarskie osoby zatrzymanej
przeprowadza się po dokonaniu przez Policję
niezbędnych formalności związanych z
zatrzymaniem, chyba że zachodzą okoliczności
określone w paragrafie 1 ust. 2 pkt. 1.
§ 3. Badanie lekarskie osoby zatrzymanej
przeprowadza się po wyrażeniu na nie zgody
przez tę osobę. Zgoda taka nie jest wymagana,
jeżeli stan zdrowia osoby zatrzymanej
uniemożliwia złożenie przez nią oświadczenia w
tym przedmiocie lub gdy inne przepisy tak
stanowią.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

OCENA ZDOLNOŚCI DO ODBYWANIA KARY
POZBAWIENIA WOLNOŚCI I TYMCZASOWEGO
ARESZTOWANIA

§. 5. 1. Badanie lekarskie osoby zatrzymanej
przeprowadza lekarz właściwego publicznego
zakładu opieki zdrowotnej, położonego
najbliżej jednostki Policji dokonującej
zatrzymania.
5. Po przeprowadzeniu badania osoby
zatrzymanej lekarz wydaje zaświadczenie
lekarskie o istnieniu lub braku
przeciwwskazań medycznych do zatrzymania.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

OCENA ZDOLNOŚCI DO ODBYWANIA KARY

POZBAWIENIA WOLNOŚCI I TYMCZASOWEGO

ARESZTOWANIA
TRYB POSTĘPOWANIA Z OSOBĄ ZATRZYMANĄ:

w razie uczestniczenia przez nią w jakimś

zdarzeniu (np. wypadku drogowym, bójce),

istnienia u niej zewnętrznych śladów urazów lub

zgłaszania poważnych schorzeń - powodowanie

przeprowadzenia lekarskich oględzin jego ciała,
oględziny przeprowadza się w Izbach Przyjęć

szpitala lub w ambulatoriach Stacji Pogotowia

Ratunkowego,
oględziny mają na celu ustalenie lub

wykluczenie wskazań do hospitalizacji, co

skutkuje albo przyjęciem badanego do szpitala

albo oddania go do dyspozycji funkcjonariuszy

Policji,
nowością jest uzależnienie badania od zgody

osoby zatrzymanej.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

OCENA ZDOLNOŚCI DO ODBYWANIA KARY
POZBAWIENIA WOLNOŚCI I TYMCZASOWEGO
ARESZTOWANIA

PRZY ORZECZENIU KARY POZBAWIENIE
WOLNOŚCI:



wykonanie kary może być

odroczone,
 może być udzielona przerwa w
wykonywaniu kary

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

OCENA ZDOLNOŚCI DO ODBYWANIA KARY
POZBAWIENIA WOLNOŚCI I TYMCZASOWEGO
ARESZTOWANIA

OGLĘDZIN SKAZANYCH DOKONUJĄ:

komisje lekarskie przy Zakładach
Karnych,
biegli sądowi, powoływani przez
Sąd (są nimi niejednokrotnie medycy
sądowi).

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

OCENA ZDOLNOŚCI DO ODBYWANIA KARY
POZBAWIENIA WOLNOŚCI I TYMCZASOWEGO
ARESZTOWANIA
CEL OGLĘDZIN - USTALENIE:

aktualnego stanu zdrowia skazanego,
istnienia ciężkiej choroby w rozumieniu art.
150 kkw,
możliwości pobytu i leczenia skazanego w
szpitalu Zakładu Karnego,
konieczność leczenia w warunkach
wolnościowych,
trybu postępowania lekarskiego ze skazanym,
w razie stwierdzenia u niego schorzeń nie
będących „ciężką chorobą”.

EUTANAZJA

KODEKS KARNY

Art. 150. § 1. Kto zabija człowieka na jego

żądanie i pod wpływem współczucia dla
niego, podlega karze pozbawienia
wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 2. W wyjątkowych wypadkach Sąd może

zastosować nadzwyczajne złagodzenie
kary, a nawet odstąpić od jej
wymierzenia

EUTANAZJA

Kodeks Etyko Lekarskiej – 1994 r.

Rozdział – Pomoc chorym w stanach terminalnych:

Art. 30. Lekarz powinien dołożyć wszelkich

starań, aby zapewnić choremu humanitarną
opiekę terminalną i godne warunki umierania.
Lekarz winien do końca łagodzić cierpienia
chorych w stanach terminalnych i
utrzymywać, w miarę możliwości, jakość
kończącego się życia.

Art. 31. Lekarzowi nie wolno stosować eutanazji.

EUTANAZJA

Kodeks Etyko Lekarskiej – 1994 r.

Rozdział – Pomoc chorym w stanach terminalnych:

Art. 32.

1. W stanach terminalnych lekarz nie ma

obowiązku podejmowania i prowadzenia
reanimacji lub uporczywej terapii i stosowania
środków nadzwyczajnych.

2. Decyzja o zaprzestaniu reanimacji należy do

lekarza i jest związana z oceną szans
leczniczych.

EUTANAZJA

W literaturze prawniczej brak jednolitego

nazewnictwa tego przestępstwa.
Używane są przez różnych autorów
określenia:

- zabójstwo na żądanie,

- zabójstwo ze współczucia,

- zabójstwo eutanastyczne,

- zabójstwo na żądanie zabitego,

- zabójstwo z litości,

- eutanazja.

EUTANAZJA

Eutanazja to uprzywilejowany typ

zabójstwa.

- Eutanazja jest czynem przestępnym,

który musi obligatoryjnie spełniać dwa
warunki: żądanie przez przyszłą ofiarę
pozbawienia jej życia oraz współczucie
u sprawcy. Nie wystarczy tu zgoda
ofiary na pozbawienie jej życia, musi być
żądanie, nawet z elementami presji, ale
wyrażone z pełnym rozeznaniem co do
znaczenia tego żądania (prof. A. Zoll –
Komentarz do kk).

EUTANAZJA

Sąd Najwyższy w wyroku z 1936 roku

orzekł:

„O współczuciu, które uzasadniałoby art.

227 kk (obecnie art. 150 kk) może być
mowa tylko w przypadku, gdy sprawca
przekonany jest o tym, że osoba
żądająca śmierci cierpi tak silnie, iż ze
względu na jej cierpienia śmierć stanowi
dla niej raczej dobrodziejstwo i że
śmierć może ją od tych cierpień
wybawić”. (za D. Kowalską:
„Prokuratura i Prawo” 1, 2002 r.)

EUTANAZJA

Żądanie może wynikać nie tylko z cierpień fizycznych,

bezpośrednią jego przyczyną może być także – jak
wskazał Sąd Najwyższy (jak wyżej) – tzw. „zawód
miłosny”, który może wywołać cierpienia duchowe.
Prezentowane były w literaturze prawniczej poglądy, że
przyczyna eutanazji może być „groza hańby”.

Takie stanowiska przyjmowane były tylko w okresie

międzywojennym. W okresie późniejszym doktryna
prawna przyjęła, iż okolicznościami
usprawiedliwiającymi popełnienie eutanazji mogą być
tylko ważne powody, związane z cierpieniami
fizycznymi a zatem: stan psychiczny chorych
śmiertelne, cierpiących w związku z silnymi bólami,
beznadziejny stan zdrowia itp.

Obecnie zatem usprawiedliwieniem eutanazji są cierpienia

ofiary, spowodowane nieuleczalną chorobą i agonią. (za
D. Kowalską, jw.)

EUTANAZJA

W doktrynie prawnej wyróżnia się eutanazję

czynną i bierną.

Eutanazja czynna - jest to postępowanie

świadome, zmierzające do skrócenia życia
chorego (M. Nesterowicz). W art. 150 kk
ofiara eutanazji nie jest określona jako
„chory”.

Eutanazja bierna – przyśpieszenie śmierci

poprzez zaprzestanie stosowania wobec osoby
cierpiącej odpowiednich, podtrzymujących
życie środków, odstąpienie od przedłużania
życia np. przez odłączenie chorego od
aparatury.

EUTANAZJA

Nowy Kodeks Karny stworzył możliwość

odstąpienia przez Sąd od wymierzenia kary
sprawcy eutanazji w „wyjątkowych
wypadkach”. Przez „wyjątkowy wypadek” A.
Zoll (Komentarz do kk) rozumie: „wyjątkowo
silny nacisk motywacyjny na sprawcę, a więc
wyjątkowo uzasadnione powody do
współczucia dla ofiary”.

Wg innych autorów (W. Szkotnicki) ustawodawca

miał na myśli zapewne „takie sytuacje, w
których terapia, często pozorna, przedłuża
agonię, kiedy cierpienia chorego przekraczają
zdolności ich znoszenia”.

EUTANAZJA

Eutanazji nie wolno dokonać lekarzowi, gdyż jego

powołaniem jest ratowanie życia człowieka.
Moim zdaniem do tak głębokiego współczucia,
które uzasadniałoby zadanie śmierci, jest
zdolna tylko osoba bliska przyszłej ofierze.

W niektórych krajach zalegalizowano eutanazję i

w akcie tym – niestety – uczestniczą lekarze.
Jest to możliwe ze względu na inne znaczenie
tego określenia. Stosowne artykuły kodeksów
karnych w tych krajach stawiają tylko jeden
warunek uzasadniający eutanazję – żądanie
śmierci przez przyszłą ofiarę tego
uprzywilejowanego zabójstwa.

TRANSPLANTACJA

KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ

POLSKIEJ z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z
dnia 16 lipca 1997 r.)

Art. 30. Przyrodzona i niezbywalna

godność człowieka stanowi źródło
wolności i praw człowieka i
obywatela. Jest ona nienaruszalna, a
jej poszanowanie i ochrona jest
obowiązkiem władz publicznych.

TRANSPLANTACJA

USTAWA O ZAKAŁADCH OPIEKI

ZDROWOTNEJ

(Dz. U. nr 91 z 1991 r., poz. 91)

Art. 19. 1. Pacjent ma prawo do:

1) Świadczeń zdrowotnych

odpowiadających wymaganiom wiedzy

medycznej, a w sytuacji ograniczonych

możliwości udzielenia odpowiednich

świadczeń - do korzystania z rzetelnej,

opartej na kryteriach medycznych

procedury ustalającej kolejność dostępu

do tych świadczeń, (

...).

TRANSPLANTACJA

USTAWA z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i

przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów. (Dz.
U. z dnia 6 grudnia 1995 r. poz. 682):

Art. 1. 1. Ustawa reguluje pobieranie i przeszczepianie

komórek, tkanek i narządów, pochodzących ze zwłok lub
od żywego człowieka.

2. Ustawa nie dotyczy pobierania i przeszczepiania

komórek rozrodczych i gonad, tkanek embrionalnych i
płodowych oraz narządów rozrodczych i ich części, a
także pobierania, przechowywania, przetaczania i
dystrybucji krwi.

Art. 2. Komórki, tkanki i narządy mogą być pobierane ze

zwłok ludzkich w celach diagnostycznych, leczniczych,
naukowych i dydaktycznych.

Art. 3. Komórki, tkanki i narządy ze zwłok mogą być

również pobierane w czasie sekcji zwłok
przeprowadzanej na podstawie odrębnych przepisów.

TRANSPLANTACJA

USTAWA z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i

przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów. (Dz.
U. z dnia 6 grudnia 1995 r. poz. 682)

Art. 4. 1. Pobrania komórek, tkanek i narządów ze zwłok

ludzkich można dokonać, jeżeli osoba zmarła nie
wyraziła za życia sprzeciwu.

2. W przypadku małoletniego lub innej osoby, która nie ma

pełnej zdolności do czynności prawnych, sprzeciw może
wyrazić, za jej życia, przedstawiciel ustawowy tej osoby.

3. W przypadku małoletniego powyżej lat szesnastu lub

innej osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności
prawnych, sprzeciw może wyrazić również ta osoba.

4. Przepisów ust. 1-3 nie stosuje się w przypadku

pobierania komórek, tkanek i narządów w celu
rozpoznania przyczyny zgonu i oceny w czasie sekcji
zwłok postępowania leczniczego.

TRANSPLANTACJA

USTAWA z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i

przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów. (Dz. U. z dnia
6 grudnia 1995 r. poz. 682)

Art. 5. 1. Sprzeciw może być wyrażony w formie:
1) Wpisu w centralnym rejestrze zgłoszonych sprzeciwów,
2) Oświadczenia pisemnego zaopatrzonego we własnoręczny

podpis,

3) Oświadczenia ustnego złożonego w obecności co najmniej

dwóch świadków w chwili przyjęcia do szpitala lub w czasie

pobytu w szpitalu.

2. Sprzeciw przedstawiciela ustawowego osoby małoletniej lub

innej osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności

prawnych, może być wyrażony także w formie oświadczenia

pisemnego złożonego w chwili przyjęcia tych osób do szpitala

lub w czasie ich pobytu w szpitalu.

3. Sprzeciw jednego przedstawiciela ustawowego lub osoby, o

której mowa w art. 4 ust. 3, jest skuteczny w stosunku do

pozostałych.

4. Sprzeciw może być cofnięty w każdym czasie w formie

pisemnego lub ustnego oświadczenia złożonego w obecności

co najmniej dwóch świadków.

TRANSPLANTACJA

USTAWA z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i

przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów. (Dz. U. z
dnia 6 grudnia 1995 r. poz. 682):

Art. 6. 1. Jeżeli zachodzi podejrzenie, że zgon

nastąpił w wyniku czynu zabronionego pod
groźbą kary, pobrania komórek, tkanek i
narządów można dokonać po uzyskaniu od
właściwego prokuratora informacji, że nie
wyraża sprzeciwu wobec zamiaru pobrania
komórek, tkanek i narządów, a gdy postępowanie
jest prowadzone przeciwko nieletniemu -
stanowiska sądu rodzinnego.

TRANSPLANTACJA

USTAWA z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i

przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów. (Dz. U. z
dnia 6 grudnia 1995 r. poz. 682):

Art. 7. 1. Pobranie komórek, tkanek i narządów do

przeszczepienia jest dopuszczalne po stwierdzeniu trwałego i
nieodwracalnego ustania funkcji pnia mózgu (śmierci
mózgowej).

2. Kryteria stwierdzenia trwałego i nieodwracalnego ustania

funkcji pnia mózgu (śmierci mózgowej), ustalanie przez
powołanych przez Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej
specjalistów z odpowiednich dziedzin medycyny, Minister
Zdrowia i Opieki Społecznej ogłasza w Dzienniku
Urzędowym Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej.

3. Śmierć mózgową stwierdza jednomyślnie, na podstawie

kryteriów, o których mowa w ust. 2, komisja złożona z trzech
lekarzy, w tym co najmniej jednego specjalisty w dziedzinie
anestezjologii i intensywnej terapii oraz jednego specjalisty
w dziedzinie neurologii lub neurochirurgii.

TRANSPLANTACJA

USTAWA z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i

przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów. (Dz. U.
z dnia 6 grudnia 1995 r. poz. 682):

Art. 7. 4. Komisję, o której mowa w ust. 3,

powołuje i wyznacza jej przewodniczącego
kierownik zakładu opieki zdrowotnej.

5. Lekarze wchodzący w skład komisji nie mogą

brać udziału w postępowaniu obejmującym
przeszczepienie komórek, tkanek i narządów od
osoby zmarłej, u której dana komisja stwierdziła
śmierć mózgową.

6. Przed pobraniem komórek, tkanek i narządów od

osoby zmarłej lekarz zasięga informacji, czy nie
został zgłoszony sprzeciw w formie określonej w
art. 5 lub w trybie przewidzianym w art. 6.

TRANSPLANTACJA

USTAWA z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i

przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów. (Dz. U.
z dnia 6 grudnia 1995 r. poz. 682)

Art. 9. 1. Komórki, tkanki i narządy mogą być

pobierane od żywego człowieka w celu
przeszczepienia innej osobie, przy zachowaniu
następujących warunków:

1) pobranie następuje na rzecz krewnego w linii

prostej, osoby przysposobionej, rodzeństwa lub
małżonka oraz, z zastrzeżeniem art. 10, na rzecz
innej osoby bliskiej,

7) kandydat na dawcę ma pełną zdolność do

czynności prawnych i wyraził dobrowolnie przed
lekarzem pisemną zgodę na pobranie komórek,
tkanek lub narządu w celu ich przeszczepienia
określonemu biorcy; wymóg określenia biorcy
przeszczepu nie dotyczy pobrania szpiku lub
innej regenerującej się komórki i tkanki,

TRANSPLANTACJA

USTAWA z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i

przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów. (Dz. U. z
dnia 6 grudnia 1995 r. poz. 682):

Art. 9. c.d.
8) kandydat na dawcę został uprzedzony o skutkach

dla biorcy wynikających z wycofania zgody na
pobranie komórek, tkanek lub narządu, związanych
z ostatnią fazą przygotowania biorcy do dokonania
ich przeszczepienia,

9) kandydat na biorcę został poinformowany o ryzyku

związanym z zabiegiem pobrania komórek, tkanek i
narządu oraz o możliwych następstwach pobrania
dla stanu zdrowia dawcy, a także wyraził zgodę na
przyjęcie komórek, tkanek lub narządu od tego
dawcy; wymóg wyrażenia zgody na przyjęcie
przeszczepu od określonego dawcy nie dotyczy
szpiku lub innych regenerujących się komórek i
tkanek.

TRANSPLANTACJA

USTAWA z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i

przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów. (Dz. U.
z dnia 6 grudnia 1995 r. poz. 682)

Art. 10. 1. Pobranie komórek, tkanek i narządu na

rzecz osoby bliskiej dawcy, nie będącej krewnym
w linii prostej, osobą przysposobioną,
rodzeństwem lub małżonkiem, wymaga
orzeczenia Sądu rejonowego właściwego ze
względu na miejsce zamieszkania lub pobytu
dawcy, wydanego w postępowaniu
nieprocesowym.

TRANSPLANTACJA

USTAWA z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i

przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów. (Dz. U.
z dnia 6 grudnia 1995 r. poz. 682)

Art. 12. 1. Dane osobowe dotyczące dawcy i biorcy

przeszczepu są objęte tajemnicą i podlegają
ochronie przewidzianej w przepisach o
tajemnicy zawodowej i służbowej oraz w
przepisach dotyczących dokumentacji
medycznej prowadzonej przez zakłady opieki
zdrowotnej.

2. Jeżeli przeszczep ma być pobrany od żywego

człowieka, przepis ust. 1 nie dotyczy ujawnienia
danych osobowych o dawcy i o biorcy
odpowiednio tym osobom.

TRANSPLANTACJA

USTAWA z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i

przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów. (Dz. U.
z dnia 6 grudnia 1995 r. poz. 682)

Art. 15. 1. Dopuszcza się, w celach leczniczych,

przeszczepianie ludziom komórek, tkanek i
narządów pochodzących od zwierząt.

2. Do przeszczepiania żywych komórek, tkanek i

narządów, o których mowa w ust. 1, stosuje się
przepisy dotyczące eksperymentów medycznych.

TRANSPLANTACJA

USTAWA z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i

przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów. (Dz. U.
z dnia 6 grudnia 1995 r. poz. 682)

Art. 18. 1. Za pobrane od żywego dawcy

lub ze zwłok ludzkich komórki, tkanki i
narządy nie można żądać ani przyjmować
zapłaty lub innej korzyści majątkowej.

TRANSPLANTACJA

USTAWA z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i

przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów. (Dz. U.
z dnia 6 grudnia 1995 r. poz. 682)

Art. 19. Kto rozpowszechnia ogłoszenia o

odpłatnym zbyciu, nabyciu lub o
pośredniczeniu w odpłatnym zbyciu lub
nabyciu komórek, tkanek i narządów w
celu ich przeszczepiania, podlega karze
grzywny do 5.000 zł.

TRANSPLANTACJA

USTAWA z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i

przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów. (Dz. U.
z dnia 6 grudnia 1995 r. poz. 682)

Art. 20. 1. Kto w celu uzyskania korzyści

majątkowej nabywa lub zbywa cudze komórki,
tkanki i narządy, pośredniczy w ich nabyciu lub
zbyciu bądź bierze udział w przeszczepianiu
pozyskanych wbrew przepisom ustawy komórek,
tkanek lub narządów pochodzących od żywego
człowieka lub ze zwłok ludzkich,
polega karze pozbawienia wolności do lat 3.

2. Jeżeli sprawca uczynił sobie z popełnienia

przestępstwa określonego w ust. 1 stałe źródło
dochodu, podlega karze pozbawienia wolności
od roku do lat 10.

TRANSPLANTACJA -

rozporządzenia

wykonawcze

Warunki pobierania i przeszczepiania komórek,

tkanek i narządów oraz sposób stwierdzania
spełniania tych warunków.
(Dz. U. z 1996 r., nr 151, poz. 718, rozp.
1996.11.30).

Sposób dystrybucji komórek, tkanek i narządów.

(Dz. U. 1997 r., nr 132, poz. 880

, rozp.

1997.10.09).

Zasady i tryb ustalania kosztów pobrania,

przechowywania i transportu komórek, tkanek i
narządów oraz zwrotu tych kosztów. (Dz. U.
1997 r. nr 132, poz. 881, rozp. 1997.10.09).

Centralny rejestr zgłoszonych sprzeciwów na

pobranie komórek, tkanek i narządów, sposób
rejestracji sprzeciwów oraz sposób ustalania
istnienia sprzeciwu w formie oświadczeń.
(Dz. U. 1996 r. nr 124, poz. 588, rozp.
1996.10.01).

TRANSPLANTACJA -

rozporządzenia

wykonawcze

Sposób i tryb uzyskiwania informacji od prokuratora lub

stanowiska Sądu rodzinnego o nie wyrażeniu
sprzeciwu na pobranie ze zwłok komórek, tkanek i
narządów.
(Dz.U. 1997 r., nr 6, poz. 37, rozp. 1996.12.30).

Wymogi, jakim powinna odpowiadać dokumentacja

medyczna dotycząca pobierania komórek, tkanek i
narządów, ich przechowywania i przeszczepiania.
(Dz. U. 1996 r., nr 144, poz. 667, rozp.
1996.11.12).

Sposób i warunki tworzenia krajowych i regionalnych

banków komórek i tkanek przeznaczonych do
przeszczepiania oraz ich zadania. (Dz. U. 1996 r., nr
144, poz. 668, rozp. 1996.11.13).

Wyznaczenie zakładów opieki zdrowotnej i innych

jednostek organizacyjnych prowadzących krajowe
listy osób oczekujących na przeszczepienie komórek,
tkanek i narządów. (M.P. 1996 r. nr 77, poz. 705,
zarz. 1996.11.05).

TRANSPLANTACJA -

rozporządzenia

wykonawcze

Wytyczne

sprawie

kryteriów

stwierdzenia

trwałego

nieodwracalnego ustania funkcji pnia
mózgu (śmierci mózgowej).
Dz. Urz. MZ. 1996 r., nr 13, poz. 36,
komunikat 1996.10.29.

Kodeks Etyki Lekarskiej – rozdział:

Transplantacja.

TRANSPLANTACJA -

rozporządzenia

wykonawcze

Kodeks Etyki Lekarskiej – rozdział:

Transplantacja

Art. 33.

Lekarz może pobierać komórki, tkanki i narządy ze zwłok

w celu ich przeszczepiania, o ile zmarły nie wyraził za

życia sprzeciwu.

Art. 34.

Lekarz, po stwierdzeniu śmierci mózgowej winien

podtrzymywać funkcjonowanie komórek, tkanek i

narządów, jeżeli mają one zostać przeszczepione.

Art. 35.

Lekarz nie może otrzymywać zapłaty za przeszczepiane

komórki, tkanki i narządy.

TRANSPLANTACJA -

rozporządzenia

wykonawcze

Kodeks Etyki Lekarskiej – rozdział:

Transplantacja

Art. 36.

Pobranie komórek, tkanek i narządów od żyjącego dawcy

dla celów transplantacji może być dokonane tylko od

dorosłego za jego pisemną zgodą, w warunkach pełnej

dobrowolności, po uprzednim poinformowaniu go o

wszelkich możliwych następstwach związanych z tym

zabiegiem. Pobranie od żyjącego dawcy narządu

niezbędnego do życia jest niedopuszczalne.

Art. 37.

Pobranie szpiku od dziecka jest dozwolone za zgodą jego

przedstawiciela ustawowego. W przypadkach osób

małoletnich, o ile są do tego zdolne, winno się uzyskać

ich zgodę.

TRANSPLANTACJA

Legalność czynności lekarskiej pobrania

tkanki lub narządu ex vivo (wg. M.

Filara) – obowiązujące prawnie

przesłanki:

• przynależność dawcy do grupy osób

wymienionych w ustawie jako

legitymowanych do bycia dawcą,

• zgoda dawcy (lub innego uprawnionego

podmiotu czy organu) na pobranie

tkanki lub narządu,

• celowość i zasadność dokonania

przeszczepu z punktu widzenia

aktualnego stanu wiedzy,

• przeprowadzenia zabiegu pobrania

tkanki lub organu lege artis.

TRANSPLANTACJA

Ogólne przesłanki prawne

uniemożliwiające pobranie tkanek i
narządów:

• pobranie nie może dotyczyć komórek

rozrodczych i gonad, tkanek
embrionalnych i płodowych oraz
narządów rozrodczych i ich części,

• pobranie nie może nastąpić od osób nie

mających pełnej zdolności do czynności
prawnych (upośledzonych umysłowo
lub chorych psychicznie).

TRANSPLANTACJA

Pobranie tkanek lub narządów od żywego

człowieka stanowi uszkodzenie ciała, a
nawet np. przy pobraniu nerki,
spowodowanie ciężkiego uszczerbku na
zdrowiu w postaci innego ciężkiego
kalectwa w rozumieniu art. 156 par.1 pkt. 2
kk.

Lekarz dokonujący pobrania tkanek lub

narządu ex vivo, z zachowaniem wymogów
podanych powyżej (pozytywnych i
negatywnych) nie będzie odpowiadał
(karnie, cywilnie, zawodowo) za
uszkodzenie ciała dawcy (choć je przecież
umyślnie powoduje), nawet gdyby u dawcy
nastąpiły niekorzystne następstwa
zdrowotne, wykraczające poza granice
przeciętnego ryzyka.

TRANSPLANTACJA

Zgoda domniemana:
Brak zgody – czyli sprzeciw, to szczególna

forma wyrażenia woli.

Ażeby takie oświadczenie było skutecznym

prawnie, musi spełniać następujące
wymogi:

• osoba wyrażająca swą wolę musi być

uprawniona do jej udzielenia tj. być
prawnym dysponentem określonych,
chronionym prawem „dóbr”,

• oświadczenie woli musi być wynikiem

integralnej i swobodnej decyzji,

• oświadczenie musi być wyrażone w

stosownej formie (wymóg formalny).

TRANSPLANTACJA

Formy oświadczenia o sprzeciwie określa art. 5.1.

Ustawy „transplantacyjnej”:

- wpis w centralnym rejestrze zgłoszonych sprzeciwów

to jedyna z dopuszczalnych form, którą można

uznać za nie budzącą wątpliwości i obiektywnie

poświadczająca wolę konkretnej osoby,

- oświadczenie na piśmie, własnoręcznie podpisane,

może znajdować się w dokumentach osobistych

potencjalnego dawcy, ale może być także

dostarczane przez jego rodzinę. Brak jest

możliwości sprawdzenia prawdziwości takiego

oświadczenia (czy własnoręczny podpis). Pozostaje

wierzyć w jego prawdziwość.

- oświadczenie ustne, złożone w obecności co najmniej

dwóch świadków w chwili przyjęcia do szpitala lub

w czasie pobytu w szpitalu, to forma budząca

największe wątpliwości. Za świadków takiego

oświadczenia podają się bowiem zazwyczaj

członkowie rodziny i brak jest możliwości
potwierdzenia takich twierdzeń

TRANSPLANTACJA

Uwaga: w/w druga i trzecia forma wyrażania

sprzeciwu zmusza lekarza do kontaktu z rodziną
potencjalnego dawcy. Rodzina nie ma żadnego
prawa do decydowania o postępowaniu z
ciałem ich bliskiej osoby (ciało zmarłego
członka rodziny nie stanowi masy spadkowej),
ale formuła powyższych przepisów umożliwia
rodzinie pełnić rolę decydującą. Rodzina bowiem
dostarczyć może pisemne oświadczenie oraz
potwierdzić złożenie ustnego oświadczenia.

TRANSPLANTACJA

Dyskusja z rodziną winna zakończyć się w

momencie uzyskania informacji, że ich bliski,
potencjalny dawca nie był nigdy przyjmowany do
szpitala ani nie przebywał w szpitalu. Często
jednak dyskusja kończy się wyrażeniem
sprzeciwu przez rodzinę (a nie potencjalnego
dawcę) i lekarze rezygnują z pobrania. Prof. A.
Dziatkowiak wyraził pogląd: „Uważam, że
niezależnie od litery prawa, należy uszanować
wolę rodziny, zwłaszcza tej, która w sposób
nieracjonalny, awanturniczy wyszukuje wszelkie
przeszkody, by nie dopuścić do pobrania
narządów. Pobranie w tej sytuacji przyniesie
więcej szkody dla transplantologii niż pożytku.”

TRANSPLANTACJA

Powyższe stanowisko działa na niekorzyść chorego.

Lekarz stoi przed poważnym dylematem:

- z jednej strony istnieje zagrożone życie ludzkie,

czyli stan wyższej konieczności, który powinien
niwelować wszelkie wątpliwości nie tylko prawne
ale i moralne,

- z drugiej strony niepokój sumienia, obawa przed

kłopotami i nagłośnieniem przez
zainteresowanych przypadku w sposób
niekorzystny dla transplantacji.

TRANSPLANTACJA

Aktualne pytanie: czy w świetle obowiązujących

przepisów zaniechanie przez lekarza z w/w
powodów (sprzeciw rodziny potencjalnego dawcy)
procedury pobrania narządów do przeszczepu jest
działaniem nieprawidłowym, noszącym znamiona
błędu lekarskiego?

Moim zdaniem tak! Takie zdanie jest również coraz

częściej wypowiadane przez prawników i
transplantologów, gdyż opisane powyżej zadziałanie
lekarza, polegające na zaniechaniu, winno być
uznawana za nieudzielanie pomocy człowiekowi
pozostającemu w stanie bezpośredniego zagrożenia
życia.

Wypowiedź M. Sycha: „Z etycznego i deontologicznego

punktu widzenia jest moralną powinnością
korzystać ze wszystkich możliwości
terapeutycznych, zatem także z wczesnej
eksplantacji narządów”. Należy dodać, że ta
powinność jest nie tylko moralna ale i prawna.

TRANSPLANTACJA

Prawnik M. Boratyńska proponuje, by lekarz przed

rozmową z rodziną uprzedzał ją o o
odpowiedzialności za fałszywe zeznania.
Postępowanie w sprawie ustalenia treści woli
pacjenta jest jej zdaniem „innym (niesądowym)
postępowaniem, prowadzonym na podstawie
ustawy”, a lekarz wprowadzający odpowiednie
załączniki do dokumentacji – organem władzy,
przyjmującej zeznania od świadków.

Jest to propozycja kontrowersyjna i nie do

zaakceptowania przez lekarzy, którzy przejmowali
by kompetencje funkcjonariuszy wymiary
sprawiedliwości.

TRANSPLANTACJA

Moim zdaniem:
- należy zmienić ustawę w zakresie określenia formy

drugiej i trzeciej sprzeciwu,

- należałoby przyjąć oświadczenie jedynie w formie

pisemnej i obligatoryjnie podpisane przez lekarza
jako jednego ze świadków,

- jeżeli musiałoby pozostać oświadczenie ustne,

powinno być także wyrażane w obecności lekarza
jako jednego ze świadków.

Przy wprowadzeniu powyższych zmian lekarz miałby

możliwość zgłoszenia takiego sprzeciwu, w
określonej formie, do banku sprzeciwów.

Wyjście radykalne (wypowiedź transplantologa W.

Rowińskiego): „Skoro akceptujemy przymusowe
szczepienia ochronne dzieci i przymusową
kwarantannę w przypadku chorych zakaźnie, to czy
dla dobra oczekujących na przeszczepy nie należy
uznać organów zmarłych za wspólne dobro
ludzkości?”

TRANSPLANTACJA

Komisja ustalająca śmierć pnia mózgu u

potencjalnego dawcy:

- art. 7.3 Ustawy „transplantacyjnej” stanowi, że

w skład tej komisji wchodzą trzej lekarze:
specjaliści anestezjologii i intensywnej terapii,
neurolog lub neurochirurg oraz trzeci o innej
specjalizacji lub nawet bez specjalizacji. Przed
nowelizacją ustawy trzecim lekarzem był medyk
sądowy.

- moim zdaniem nie było możliwym zapewnienie

obecności medyka sądowego w każdej komisji
(brak takich specjalistów w terenie), jednakże
należało wprowadzić zapis, że „w razie
możliwości członkiem Komisji winien być medyk
sądowy lub przeszkolony i upoważniony przez
Zakład Medycyny Sądowej lekarz”.

TRANSPLANTACJA

Powyższe stanowisko uzasadnia fakt, że najczęściej

potencjalnymi dawcami narządów są ofiary
wypadków (działania gwałtownego), a takowi
pozostają w kręgu zainteresowania wymiaru
sprawiedliwości. Medyk sądowy jest zatem w
pewnym sensie reprezentantem interesów
prokuratora, który w takim przypadku bez
żadnych wątpliwości nie wyrazi sprzeciwu co do
pobrania narządów.

- wypowiedź J. Szmidta: „...zespół pobierający

narząd to jednak nie są medycy sądowi. Zatem
stwierdzenie obrażeń u ofiary przez „zwykłego”
chirurga (dodajmy, którego głównym celem
działania nie jest dokonanie oględzin zwłok)
może być następnie w procesie karnym
kwestionowane przez obrońcę oskarżonego; nie
jest więc tak, by Prokuratura nie miała
uzasadnionych powodów do obaw.”

TRANSPLANTACJA

Pobranie narządów a sekcja zwłok dawcy:

Brak w ustawie, mimo nowelizacji, zapisu o
wymogu obligatoryjnego przeprowadzenia
sekcji zwłok osób, od których pobrano
narządy do przeszczepów. Tylko badanie
sekcyjne ustalić może prawidłowość
rozpoznania śmierci pnia mózgu. W praktyce
spotyka się już zarzuty rodzin zmarłych,
sugerujących nieprawidłowe postępowanie
lekarzy, mające na celu uzyskanie narządów
do przeszczepów.

TRANSPLANTACJA

Pobieranie tkanek i narządów podczas sekcji:
Nowelizacja ustawy z 1997 roku wprowadziła

konieczność dochodzenia zgody domniemanej
także w przypadkach pobierania tkanek i
narządów ze zwłok, w czasie sekcji. Dotyczy to
pobierania wszelkich tkanek i narządów dla celów
nie tylko leczniczych ale także dydaktycznych i
naukowych.

Bez ustalania „zgody domniemanej” można obecnie

pobierać ze zwłok „komórki, tkanki i narządy w
celu rozpoznania przyczyny zgonu i oceny w czasie
sekcji zwłok postępowania leczniczego”.

Taka nowelizacja spowodowała zaniechanie

pobierania ze zwłok tkanek i narządów do
przeszczepów (rogówek, kości, skóry). Kto ma
bowiem rozmawiać z rodziną zmarłego – medyk
sądowy, czy klinicysta?

TRANSPLANTACJA

Pobieranie materiału biologicznego podczas sądowo-

lekarskiej sekcji zwłok:

- krew lub inny materiał do ustalenia stany

trzeźwości denata,

- krew lub gonady do badań identyfikacyjnych

(DNA),

- uszkodzone tkanki do badań

mechanoskopijnych,

- wycinki tkanek do badań balistycznych itp.
Pobieranie tych materiałów odbywa się na polecenie

prokuratora w oparciu o zapisy kpk. Jest to
działanie sprzeczne z zapisami ustawy
„transplantacyjnej”. Art. 4 punkt 4 ustawy winien
zawierać zapis „o ile inne ustawy nie stanowią
inaczej” co likwiduje sprzeczności między
równorzędnymi aktami prawnymi, jakimi są
ustawy.

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

W razie śmierci człowieka obowiązujące

przepisy przewidują dokonanie następujących

czynności:
• stwierdzenie w sposób niewątpliwy zgonu,
• podjęcie decyzji o wykonaniu sekcji zwłok

bądź jej zaniechaniu,
• wystawienie karty zgonu,
• przygotowanie zwłok do pochówku lub inne

postępowanie z nimi przed pochówkiem,
• pochówek zwłok,
• ekshumacja.

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

Przepisy, regulujące sposób dokonywania powyższych
czynności to:

Ustawa z dnia 31 stycznia l959 r o cmentarzach i chowaniu
zmarłych (tekst jednolity (Dz.U.2000 r , nr. 23, poz. 295).

Ustawa z dnia 20 czerwca l997 r o zmianie ustawy o zakładach
opieki zdrowotnej oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U.
1997 r, nr. 107, poz.661).

Kodeks Postępowania Karnego z 1997 r.

Ustawa z dnia 5 grudnia l996 r o zawodzie lekarza (Dz. U.1997 r
poz. 152).

Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia
03.08.1961 roku w sprawie stwierdzania zgonu i jego przyczyny
(Dz. U. 1961 r . nr. 39, poz. 202.).

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 7 grudnia 2001 r w
sprawie postępowania ze zwłokami i szczątkami ludzkimi (Dz. U.
2001 r, nr. 153, poz. 1783).

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 7 grudnia 2001 r w
sprawie wzoru karty zgonu oraz sposobu jej wypełniania (Dz. U.
2001 r, nr. 153, poz. 1782).

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

Stwierdzenie zgonu:

Zgon człowieka może stwierdzić osobiście

lekarz, na podstawie „osobiście wykonanych
badań i ustaleń” (art. 43 ustawy - poz.4).
Dokonuje tego w razie śmierci chorego w szpitalu,
lub będąc „wezwany do nieszczęśliwego wypadku
lub nagłego zachorowania” (paragraf 3. Rozporz. -
poz. 5). Dopuszczalne jest także w szczególnych
przypadkach stwierdzenie zgonu przez starszego
felczera lub felczera oraz położnej. Położna może
stwierdzić zgon jedynie u pozostającego pod jej
opieka noworodka przed upływem 7 dnia jego
życia w sytuacji gdy najbliższa placówka służby
zdrowia oddalona jest o więcej niż 4 km. (Rozporz.
- jak wyżej).

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

Stwierdzenie zgonu:

Obowiązek stwierdzenia śmierci nie łączy się

automatycznie z uprawnieniami do wystawienia

karty zgonu. Lekarz w większości przypadków,

zwłaszcza po stwierdzeniu zgonu wskutek

działania gwałtownego (samobójstwo, zabójstwo,

nieszczęśliwy wypadek) względnie stwierdzeniu

zgonu w domu, na ulicy itp. ma natomiast

obowiązek wystawienia Protokołu stwierdzenia

zgonu.
W razie śmierci człowieka w szpitalu –

potencjalnego dawcy narządów – śmierć pnia

mózgu rozpoznaje komisja lekarska, której

działanie, tak jak i całość postępowania

transplantacyjnego regulują szczegółowe

przepisy.

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

Podjęcie decyzji o wykonaniu sekcji zwłok
bądź jej zaniechaniu:
- w pierwszym rzędzie po stwierdzeniu śmierci
człowieka lekarz musi dokonać analizy
okoliczności śmierci w celu wykluczenia ,
choćby najmniejszego podejrzenia, że śmierć
ta może mieć związek z działaniem
gwałtownym, a zwłaszcza może być
spowodowana działaniem przestępnym,
- jeżeli takiego podejrzenia nie może
wykluczyć, obowiązany jest zawiadomić o
przypadku prokuraturę lub Policję.

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

Podjęcie decyzji o wykonaniu sekcji zwłok

bądź jej zaniechaniu:

- także w razie śmierci chorego w szpitalu i zgłaszaniu

przez rodzinę zmarłego zarzutów co do prawidłowości

leczenia, ordynator oddziału winien o przypadku

powiadomić prokuraturę i jej pozostawić decyzję co do

dalszego postępowania. Jeżeli tego nie uczyni, a tak

się dzieje najczęściej w praktyce, uczyni to rodzina,

niekoniecznie w sposób obiektywny.
- prokurator (lub sąd, jak to określa k.p.k. – poz. 3) ma

bowiem „największe prawo” do decydowania o

postępowaniu ze zwłokami. Jeżeli prokurator, po

zawiadomieniu go o okolicznościach śmierci, odstąpi

od zarządzenia sekcji sądowo-lekarskiej, dalsze

decyzje należą do lekarza.

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

Postępowanie w razie śmierci chorego w
szpitalu jest szczegółowo uregulowane przez
ustawę (art. 24 ustawy o zakładach opieki
zdrowotnej). Ustawa podtrzymuje,
obowiązująca już wcześniej zasadę, że decyzja
o wykonaniu sekcji patomorfologicznej należy
do lekarza. Mimo jednoznaczności ustaleń
prawnych, ciągle lekarze uzależniają
wykonanie tej sekcji od zgody rodziny, pytają
ją o zgodę, żądają stosownych oświadczeń o
braku zgody. Zdanie rodziny i oświadczenia na
piśmie nie mają żadnej wartości prawnej, a
opisane zachowanie lekarza świadczy o
nieznajomości podstaw prawa medycznego.

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

Przywołany artykuł (24) nadał pacjentom nowe prawo:

przy przyjęciu do szpitala pacjent może złożyć

pisemne oświadczenie o braku zgody na wykonanie

patomorfologicznej sekcji zwłok w razie jego śmierci.

Oświadczenie to traci ważność, gdy:
• przyczyny zgonu chorego nie można ustalić w

sposób jednoznaczny,
• zgon pacjenta nastąpił przed upływem 12 godzin od

przyjęcia do szpitala,
• zgon pacjenta może pozostawać w kręgu

zainteresowania prokuratury.
W takich przypadkach wykonanie sekcji
patomorfologicznej jest obligatoryjne

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

W ostatnich latach obserwuje się jednakże
coraz rzadsze kierowanie zwłok zmarłych w
szpitalach chorych na sekcję. Przestrzegane
jest w większości przypadków wskazanie co do
czasu pobytu w szpitalu (choć jest ono
kontrowersyjne, przyczynę śmierci chorego w
sposób niewątpliwy ustalić można w oparciu o
trwające kilka minut badanie np. EKG),
natomiast oficjalne przyznanie się, zwłaszcza
w przypadku dłuższego pobytu chorego we
szpitalu, do niepewności co do przyczyny jego
śmierci, sprawia lekarzom trudności.

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

Wielokrotnie w sprawach tzw. przeciwko
lekarzom, analiza dokumentacji
lekarskiej i samego przypadku wskazuje
na konieczność dokonania sekcji zwłok,
sekcja taka nie jest jednak zlecana, a
przyjęta przyczyna zgonu niezbyt
uzasadniona lub wręcz nieprawdziwa.
Niestety, trudności finansowe szpitali
mają także wpływ na ograniczanie
wydatków, związanych z badaniami
pośmiertnymi.

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

W razie śmierci człowieka w domu, na ulicy i
innych miejscach decyzja lekarza zależy od
znajomości jego stanu zdrowia. Lekarz,
wezwany do takiego zgonu jest obowiązany,
nie później niż w ciągu 2 godzin do ustalenia:

          *tożsamości zwłok,
                                  *okoliczności, w
których nastąpił zgon na podstawie wywiadu
przeprowadzonego  wśród osób z otoczenia,
                                    *stanu
zdrowia w okresie poprzedzającym zgon w
oparciu o przedłożoną dokumentacje lekarską

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

Ponadto jest obowiązany do osobistego dokonania
oględzin zwłok. Jeżeli człowiek ten leczył się na
schorzenia tłumaczące jego zgon a nic nie wskazuje na
śmierć gwałtowną nie ma wskazań do badań
pośmiertnych. Natomiast, gdy zmarły przed śmiercią
nie leczył się, lekarz może zażądać wykonania sekcji
zwłok „administracyjnej”. Taką możliwość
wprowadziła ustawa (art. 43. 2. Ustawy o zawodzie
lekarza), jednakże nie zapowiedziała rozporządzenia
wykonawczego do realizacji tego zapisu. W związku z
tym w wielu miastach (także we Wrocławiu) brak jest
reguł postępowania w takich przypadkach – nie
wiadomo gdzie, przez kogo, na czyje zlecenie i na czyj
koszt mają takie sekcje być wykonywane. Stan ten
długo może nie ulegać zmianie wobec możliwości
wystawienia karty zgonu bez znajomości przyczyny
śmierci o czym mowa poniżej.

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

Wystawienie karty zgonu:
Do wystawienia karty zgonu niezbędna jest znajomość
przyczyny śmierci, aczkolwiek i od tej zasady możliwe
są odstępstwa. Podstawowe reguły zawarte w
przepisach to:
• zgon i jego przyczyna powinny być ustalone przez
lekarza, leczącego chorego w ostatniej chorobie (art.
11 ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych),
• wystawienie karty zgonu jest obowiązkiem lekarza,
który ostatni w okresie 30 dni przed zgonem udzielał
świadczeń zdrowotnych (Rozporządzenie w sprawie
stwierdzania zgonu i jego przyczyny),

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

Wystawienie karty zgonu:

• w razie sekcji sądowo - lekarskiej kartę zgonu
wystawia obducent, a w razie sekcji
patomorfologicznej lekarz leczący po zapoznaniu się z
protokołem sekcji (Rozporządzenie jw.),
• w uzasadnionych przypadkach lekarz może uzależnić
wystawienie karty zgonu od przeprowadzenia sekcji
zwłok (art. 43 ustawy o zawodzie lekarza).

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

W karcie poza wypełnieniem części formalnej, podać
należy:
• przyczynę zgonu wyjściową albo przyczynę
„zewnętrzną urazu lub zatrucia”, które
zapoczątkowały łańcuch zdarzeń chorobowych ,
prowadzących bezpośrednio do zgonu lub
„okoliczności wypadku lub użycia przemocy, które
spowodowały uraz śmiertelny”,
• przyczynę zgonu wtórną tj. chorobę, która rozwinęła
się „jako skutek choroby, urazu, zatrucia, wypadku lub
użycia przemocy, będących wyjściową przyczyną
zgonu”,
• przyczynę zgonu bezpośrednią tj. chorobę, która
„stała się ostateczną przyczyną zgonu, w następstwie
chorób, urazu, zatrucia, wypadku lub użycia przemocy,
będących przyczynami zgonu, wyjściową i wtórną”.

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

W zasadzie bezpośrednią przyczyną zgonu, niezależnie
od przyczyny wyjściowej jest ostra niewydolność
krążeniowo - oddechowa i taka przyczyna jest
najczęściej wpisywana. Jednakże zdarza się, że jest
ona wpisywana jak przyczyna wyjściowa, wtórna i
ostateczna i z takiej karty zgonu nie wynika, co było
przyczyną śmierci. Dotyczy to zazwyczaj zgonów osób
starszych, leczących się na schorzenia układu
krążenia, nadciśnienie, cukrzycę itp. W takich też
przypadkach, jako przyczyna wyjściowa zgony
przyjmowane są bardzo często zawał mięśnia
sercowego lub udar mózgowy, w zależności od
objawów poprzedzających zgon albo wręcz od
„przeczucia” lekarza. Ustalenia takie nie mają
oczywiście obiektywnych podstaw, jednakże tworzą
statystyki co do przyczyn umieralności Polaków.

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

Rozporządzenie (jw.) dopuszcza – niestety –

wystawienie karty zgonu bez ustalenia przyczyny

zgonu. Stanowi bowiem: „Jeżeli osoba stwierdzająca

zgon, po wyczerpaniu wszystkich stosownych środków,

nie może ustalić przyczyny zgonu oraz gdy nie ma

podstaw do podejrzewania zabójstwa lub

samobójstwa, osoba ta wpisuje w karcie zgonu, w

miejscach przeznaczonych na wpisanie przyczyn

zgonu, adnotacje „przyczyna zgonu nieustalona”. Nie

wiadomo jednakże, co oznaczają „stosowne środki?” W

rozporządzeniu poprzednim środkiem takim były

oględziny zewnętrzne, oczywiście niewystarczające do

ustalenia przyczyny zgonu. Tym środkiem w obecnej

sytuacji prawnej jest oczywiście sekcja

„administracyjna” zwłok, ale przepis o niej nie jest

realizowany. Jego realizacja spowodowała by, że

określanie przyczyny śmierci jako nieznanej byłoby

rzadkością i dotyczyłoby wyłącznie tzw. białych sekcji.

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

Przygotowanie zwłok do pochówku lub inne
postępowanie z nimi przed pochówkiem:
• po sporządzeniu karty zgonu pochówek
poprzedzić musi dokonanie formalności
administracyjnych,
• w razie sekcji sądowo-lekarskiej zezwolenie
na wydanie zwłok do pochówku musi wydać na
piśmie prokurator

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

Do czasu ukazania się rozporządzenia,
dotyczącego postępowania ze zwłokami i
szczątkami ludzkimi (Rozporz. w sprawie
postępowania ze zwłokami i szczątkami
ludzkimi), brak było jakichkolwiek rozwiązań
dotyczących akceptowanych przez prawo
czynności dokonywanych na zwłokach.
Obecnie regulacje są klarowne, aczkolwiek
nie wyczerpujące problemów.

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

Przywoływane rozporządzenie, jako pierwsze
tego typu w prawie polskim, zasługuje na
dokładniejsze omówienie. Określa ono pojęcie
zwłok, sposób postępowania ze zwłokami,
warunki ekshumacji oraz przewozu zwłok i
szczątków.

Oto najważniejsze zapisy rozporządzenia:
„Za zwłoki uważa się ciała osób zmarłych i
dzieci martwo urodzonych”.

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

Szczątki ludzkie to:

• popioły, powstałe w wyniku spopielenia zwłok
• pozostałości zwłok, wydobyte przy kopaniu grobu
lub w innych okolicznościach, np. przy wykopywaniu
fundamentów. We Wrocławiu wykopywanie kości
ludzkich przy różnego rodzaju wykopach jest bardzo
częste i szczątki takie dostarczane są w bardzo dużej
ilości do Zakładu Medycyny Sądowej,
• części ciała ludzkiego, odłączonymi od całości. Takie
części powstają przy zbrodniczych lub wypadkowych
(pojazdy szynowe, śruby statków, maszyny)
rozkawałkowaniach zwłok.

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

W celu wstrzymania rozkładu zwłok dozwolone
jest stosowanie zabiegów utrwalających - jest
to prawna akceptacja zabiegów tanatopraksji i
balsamowania, które w Polsce
przeprowadzane były i są bardzo rzadko.
Tłumaczyć to można brakiem tradycji i
nieznajomość możliwości w zakresie działań
pośmiertnych na zwłokach.
Dopuszczalne jest spopielenie zwłok i
szczątków ludzkich

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

„Po złożeniu zwłok w trumnie i przymocowaniu
wieka trumny nie wolno otwierać”.
Sposób używania trumien jest także ściśle
określony: wolno złożyć w niej zwłoki tylko
jednej dorosłej osoby, matkę z dzieckiem
nowonarodzonym lub zwłoki dwojga dzieci w
wieku do lat 6.
Uregulowany został sposób transportowania
zwłok w zależności od odległości oraz sposób
postępowania ze zwłokami osób zmarłych na
choroby zakaźne.

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

Również stosowna ustawa (ustawa o
cmentarzach i chowaniu zmarłych) reguluje
sposób postępowania ze zwłokami. Stanowi
m.in., że włoki osób zmarłych nie mogą być
pochowane przed upływem 24 godzin od
chwili zgonu, za wyjątkiem zmarłych na
choroby zakaźne. W mieszkaniach zwłoki
mogą przebywać najdłużej do 72 godzin, a „od
chwili zgonu aż do pochowania powinny być
przechowywane w taki sposób, aby nie mogły
powodować szkodliwego wpływu na
otoczenie”.

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

Pochówek:

Ustawa (o cmentarzach i chowaniu

zmarłych) stanowi, że prawo (a nie

obowiązek) pochowania zwłok ludzkich ma

najbliższa „pozostała” rodzina osoby

zmarłej, a mianowicie:

1. pozostały małżonek,
2. krewni zstępni,
3. krewni wstępni,
4. krewni boczni do 4 stopnia pokrewieństwa,

powinowaci w linii prostej do 1 stopnia.

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

Prawo do pochówku mają także w określonych

sytuacjach organa państwowe, wojskowe,
instytucje i organizacje społeczne. Zwłoki nie
pochowane przez rodzinę lub wymienione
organa, mogą być przekazane szkołom wyższym
do celów naukowych, w pozostałych przypadkach
powinny być „pochowane przez ośrodek pomocy
społecznej miejsca zgonu”. Nie może zatem
zdarzyć się sytuacja, że zwłoki pozostają nie
pochowane np. w razie odmowy pochówku przez
nawet najbliższą rodzinę. Takie przypadki
zdarzają się, dotyczy to zazwyczaj zgonów
mężów i ojców, którzy przed wieloma laty
porzucili najbliższych i pierwszą wiadomością o
nich po nieraz bardzo wielu latach jest
zawiadomienie o śmierci i konieczności
pochowania.

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

W Polsce zwłoki mogą być pochowane przez

złożenie w grobach ziemnych, w grobach
murowanych na cmentarzach lub
katakumbach i zatopione w morzu,
zgodnie ze zwyczajami morskimi. Popioły,
po spopieleniu zwłok lub szczątków
ludzkich umieszcza się w urnach i
postępuje tak samo jak ze zwłokami. Nie
wolno zatem, w Polsce pochować urny w
ogrodzie, przechowywać w mieszkaniu,
rozsypać itp. i w tym zakresie nasze
prawo odstępuje od standardów
światowych

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

Ekshumacja:

Ekshumacja zwłok i szczątków może być
dokonana (ustawa o cmentarzach i chowaniu
zmarłych):

1. na umotywowaną prośbę osób uprawnionych do

pochowania zwłok za zezwoleniem właściwego
inspektora sanitarnego,

2. na zarządzenie prokuratora lub sądu,
3. na podstawie właściwego inspektora sanitarnego

w razie zajęcia tereny cmentarza na inny cel.

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

Ekshumacja jest dopuszczalna (Rozporz. w sprawie

postępowania ze zwłokami i szczątkami ludzkimi)
w okresie od 16 października do 15 kwietnia, we
wczesnych godzinach rannych, aczkolwiek
dopuszczalne są i inne terminy z zastrzeżeniem
zachowania szczególnych „środków ostrożności”.

W ekshumacjach ze wskazań prokuratorskich lub

sądowych biorą udział medycy sądowi. Udział w
takich czynnościach jest zawsze nowym
doświadczeniem zawodowym i dużym
przeżyciem psychicznym, które zasługują na
oddzielne opracowanie.

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

Przedstawione powyżej uregulowania prawne

dotyczące wszelkich czynności prawnych,
podejmowanych zwłaszcza przez lekarzy,
dotyczących śmierci człowieka i
postępowania ze zwłokami i szczątkami
ludzkimi są – moim zdaniem – jednoznaczne
i nie budzące wątpliwości. Być może, w
przyszłości, dojdzie do zmian w przepisach
w związku z rozpowszechnieniem
spopielania zwłok oraz wykonywania
zabiegów tanatopraksji i balsamowania
zwłok.

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

Sposób prowadzenia dokumentacji lekarskiej

w razie śmierci chorego w szpitalu reguluje
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 10
sierpnia 2001 r. w sprawie rodzajów
dokumentacji medycznej w zakładach
opieki zdrowotnej, sposobu jej prowadzenia
oraz szczegółowych warunków jej
udostępniania – Dz. U. Nr. 88 poz. 966.

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

Paragraf 16.
Historia Choroby w razie zgonu pacjenta zawiera:
1. datę zgonu pacjenta – ze wskazaniem roku,

miesiąca, dnia oraz godziny i minuty,

2. przyczyny zgonu i ich numery statystyczne,
3. protokół komisji stwierdzającej śmierć mózgową,

jeżeli taka sytuacja miała miejsce,

4. adnotację o wykonaniu lub niewykonaniu sekcji

zwłok wraz z uzasadnieniem podjętej decyzji,

5. adnotację o pobraniu ze zwłok komórek, tkanek lub

narządów.

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

Paragraf 18.
1. W razie podjęcia decyzji o wykonaniu sekcji

zwłok, historię choroby po wypełnieniu części
dotyczącej wypisu przekazuje się lekarzowi
mającemu wykonać sekcję.

2. Lekarz wykonujący sekcję zwłok wystawia w

dwóch egzemplarzach protokół badania
sekcyjnego z ustalonym rozpoznaniem
anatomopatologicznym. Jeden egzemplarz
protokołu badania sekcyjnego pozostaje u
lekarza wykonującego sekcję.

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

Paragraf 18.
3. Historię choroby wraz z oryginałem protokołu

sekcyjnego przekazuje się lekarzowi

prowadzącemu lub wyznaczonemu przez

ordynatora, który porównuje rozpoznanie

kliniczne i epikryzę z rozpoznaniem

anatomopatologicznym. W razie rozbieżności

między rozpoznaniem klinicznym i rozpoznaniem

anatomopatologicznym lekarz dokonuje zwięzłej

oceny przyczyn rozbieżności oraz ustala

ostateczne rozpoznanie choroby zasadniczej,

chorób współistniejących i powikłań.

4. Lekarz prowadzący lub wyznaczony przez

ordynatora przedstawia zakończoną i podpisaną

przez siebie historię choroby do akceptacji i

podpisu ordynatorowi oddziału.

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

W praktyce lekarze patomorfolodzy wyjątkowo

rzadko sporządzają po wykonaniu sekcji pełne

protokoły sekcyjne, mimo jednoznacznego w/w

przepisu. Najczęściej sporządzają bardzo

skrótowe „karty sekcyjne” bądź ograniczają się

wyłącznie do rozpoznania patomorfologicznego.

Coraz częściej, w związku z oszczędnościami

odstępują od wykonywania badań

histopatologicznych, które są przecież

podstawowe do oceny stanu narządów. W tzw.

sprawach „przeciwko lekarzom” w przypadkach

śmierci chorego w szpitalu, medyk sądowy musi

korzystać z dokumentacji patomorfologicznej.

Wówczas żąda pełnego protokołu sekcji zwłok i

jestem przekonana, że niejednokrotnie są one

tworzone, czasem po upływie znacznego czasu w

oparciu o rozpoznanie patomorfologiczne.

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

Również w sprawach „przeciwko lekarzom”

wyjątkowo często, mimo istnienia pełnych do
tego wskazań, ordynator odstępuje od wykonania
sekcji patomorfologicznej. Wówczas bardzo
często nie można w sposób pewny ustalić nie
tylko przyczyny śmierci ale także prawidłowości
postępowania lekarskiego wobec niemożności
obiektywnego ustalenia stanu narządów
wewnętrznych.

Sposób prowadzenia dokumentacji lekarskiej w

razie śmierci chorego w szpitalu i podjęcia
decyzji o wykonaniu sekcji patomorfologicznej
jest szczegółowo uregulowany w w/w
rozporządzeniu. Tryb ten nie jest przestrzegany z
powodu nieznajomości przepisów przez lekarzy.

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

Zmiany przepisów, dotyczących badań prenatalnych:

Stary Kodeks Karny – art. 23b, wpisany do kodeksu przez
Ustawę z dnia 7.01.1993 r. o planowaniu rodziny,
ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności
przerywania ciąży (Dz. U. Nr. 17, poz. 78).

Skreślenie z kodeksu art. 23b przez znowelizowaną w
dniu 30.08.1996 r. w/w tzw. „ustawę antyaborcyjną”,

Nowelizacja ta, Orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego
z dnia 28.05. 1997 r., uznana została za niezgodną z
Konstytucją przez to, że narusza „gwarancje
konstytucyjne odnoszące się do ochrony zdrowia dziecka
poczętego i jego niezakłóconego rozwoju”.

Wprowadzenie Ustawą z dnia 8.07.1999 r. (Dz.U. Nr. 64,
poz. 729) art. 157a do Nowego Kodeksu Karnego

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

Stary Kodeks Karny, Art. 23b:

§ 1. Dziecko poczęte nie może być przedmiotem działań

innych niż te, które służą ochronie życia i zdrowia jego
lub jego matki, z wyjątkiem działań określonych w
paragrafie 2.

§ 2. Dopuszcza się badania przedurodzeniowe, nie

zwiększające wyraźnie ryzyka poronienia w przypadku,
gdy:

1. Dziecko poczęte należy do rodziny obciążonej

genetycznie,

2. Istnieje podejrzenie występowania choroby genetycznej

możliwej do wyleczenia, zaleczenia bądź ograniczenia
jej skutków w okresie płodowym,

3. Istnieje podejrzenie ciężkiego uszkodzenia płodu

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

Zakres jurysdykcji w/w artykułu:

*ściśle określone warunki, w których

badania prenatalne były prawnie
dopuszczalne,

*rodzaj dopuszczalnych prawnie badań

określono jako „nie zwiększające
wyraźnie ryzyka poronienia”

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

Ustawa o zakładach opieki zdrowotnej z dnia 4

czerwca 1997 r. (Dz. U. Nr. 104, poz. 661)

Art. 19.1. „Pacjent ma prawo do:

• świadczeń zdrowotnych odpowiadających

wymaganiom wiedzy medycznej”

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

Art. 157a Kodeksu Karnego:

§ 1. Kto powoduje uszkodzenia ciała dziecka poczętego

lub rozstrój zdrowia zagrażający jego życiu, podlega
grzywnie, karze ograniczenia wolności albo
pozbawienia wolności do lat 2.

§ 2. Nie popełnia przestępstwa lekarz, jeżeli

uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia dziecka
poczętego są następstwem działań leczniczych,
koniecznych dla uchylenia niebezpieczeństwa
grożącego zdrowiu lub życiu kobiety ciężarnej albo
dziecka poczętego.

§ 3. Nie podlega karze matka dziecka poczętego, która

dopuszcza się czynu określonego w paragrafie 1

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

Przepisy dodatkowe:

* Ustawa tzw. „antyaborcyjna”, nowelizacja z 1996 r.,

art. 1, pkt. 2a: „Organy administracji rządowej
oraz samorządu terytorialnego, w zakresie swoich
kompetencji określonych w przepisach
szczególnych, są zobowiązane zapewnić swobodny
dostęp do informacji i badań prenatalnych,
szczególnie wtedy, gdy istnieje podwyższone ryzyko
bądź podejrzenie wystąpienia wady genetycznej lub
rozwojowej płodu albo nieuleczalnej choroby
zagrażającej życiu płodu.”

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

*Kodeks Etyki Lekarskiej z 1994 r.:

Art. 38. pkt. 3 – Lekarz ma obowiązek zapoznać

pacjentów należących do grupy zwiększonego
ryzyka z możliwościami diagnostycznymi i
terapeutycznymi współczesnej genetyki lekarskiej,
w tym diagnostyki przedurodzeniowej. Przekazując
powyższe informacje lekarz ma obowiązek
poinformować zainteresowanych o ryzyku
związanym z przeprowadzeniem badań
przedurodzeniowych”.

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

Zmiana Kodeksu w 2003 r.: - projekt w zatwierdzeniu:

Art. 38. pkt. 3. – Lekarz ma obowiązek zapoznać

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

Zmiana Kodeksu w 2003 r:

Art. 39.

1. Podejmując działania lekarskie u kobiety w ciąży

lekarz równocześnie odpowiada za zdrowie i życie
jej dziecka. Dlatego obowiązkiem lekarza są
starania o zachowanie zdrowia i życia dziecka
również przed jego urodzeniem.

2. Lekarz powinien ocenić zarówno pozytywne jak i

negatywne konsekwencje badań prenatalnych, tak
dla dziecka jak i matki. Lekarz nie powinien
podejmować badań prenatalnych obarczonych
większym ryzykiem zdrowotnym niż spodziewane
korzyści zdrowotne, zarówno dla dziecka jak i
matki.

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

Ocena prawna badań prenatalnych:

Badania prenatalne są aktualnie

jednym z wielu, rzec by można
„normalnym” świadczeniem
zdrowotnym: na straży jego realizacji
stoi nawet, wpisany w Ustawę, nakaz
administracyjny

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

Realizacja kolejnych etapów badań

prenatalnych:

• pełna informacja,
• skierowanie przez lekarza

(ginekologa, lekarza pierwszego
kontaktu, genetyka) do
specjalistycznego ośrodka,

• wybór rodzaju badania przez

specjalistę

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

Jeżeli istnieją wskazania do przeprowadzenia

specjalistycznego badania, także
prenatalnego i lekarz nie kieruje na nie
pacjentki, dopuszcza się błędu
diagnostycznego z zaniechania.

Lekarz ginekolog - położnik nie ma podstaw: ani

prawnych, ani moralnych, by odmówić
kobietom w ciąży wykonania badań
prenatalnych, także genetycznych. Bariery
stawiane matkom przy badaniach
prenatalnych są łamaniem prawa

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

Odpowiedzialność lekarza: taka sama jak przy

popełnieniu każdego innego błędu
lekarskiego: karna, cywilna, zawodowa.

Ustawa o zawodzie lekarza z dnia 5 grudnia 1996 r. (Dz.

U. Nr. 28, poz. 152)

Art.4. Lekarz ma obowiązek wykonywać zawód zgodnie

ze wskazaniami aktualnej wiedzy medycznej,

dostępnymi mu metodami i środkami zapobiegania,

rozpoznawania i leczenia chorób, zgodnie z zasadami

etyki zawodowej oraz z należytą starannością.

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

Ustawa o zawodzie lekarza jw.

Art. 39.

Lekarz może powstrzymać się od wykonania świadczeń

zdrowotnych niezgodnych z jego sumieniem, z
zastrzeżeniem art. 30, z tym, że ma obowiązek
wskazać realne możliwości uzyskania tego
świadczenia u innego lekarza lub w innym zakładzie
opieki zdrowotnej oraz uzasadnić i odnotować ten fakt
w dokumentacji medycznej.

Lekarz wykonujący swój zawód na podstawie stosunku

pracy lub w ramach służby, ma ponadto obowiązek
uprzedniego powiadomienia na piśmie przełożonego.

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

Pozwy przeciwko lekarzom o to, że

stawiając złą diagnozę lub odmawiając
przeprowadzenia badań, koniecznych
dla postawienia prawidłowej diagnozy,
uniemożliwiają rodzicom – wbrew
prawu – podjęcie świadomej decyzji o
urodzeniu lub nie ciężko chorego
dziecka, są na Zachodzie nazywane
sprawami o „złe urodzenie”.

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

Badania USG – występujące w praktyce

błędy diagnostyczne:

• nierozpoznanie bliźniaków –

„zroślaków”,

• rozpoznanie ciąży bliźniaczej przy

obecności jednego płodu,

• nieprawidłowa ocena masy ciała

płodu,

• nierozpoznanie przemieszczenia

trzewi jamy brzusznej do klatki
piersiowej.

BŁĄD LEKARSKI

Określenie „błąd lekarski” podałam w
cudzysłowie. Uważam, że już najwyższy czas, by
zaniechać tego określenia na rzecz „błędu
medycznego”, nie mówiąc już o uparcie
używanym, zwłaszcza przez dziennikarzy i
pracowników wymiaru sprawiedliwości określeniu
„błąd w sztuce lekarskiej”. Jest to określenie o
odcieniu emocjonalnym, ale już przed wielu laty
zarówno w orzeczeniach Sądu Najwyższego, jak i
praktyce lekarskiej zostało zarzucone.
Natomiast określenie błąd medyczny jest
najbardziej adekwatne dla praktyk panujących w
służbie zdrowia - lekarz nie działa w
osamotnieniu, lecz w zespole, w którym ostatnio
wyjątkowe prawa uzyskały pielęgniarki i położne.

BŁĄD LEKARSKI

W zakresie definicji „błędu lekarskiego” jest
także duża rozbieżność w poglądach. Dla mnie,
jako uczennicy prof. B. Popielskiego najbliższą
definicją jest jego pogląd stanowiący: „błąd
lekarski jest postępowaniem wbrew
podstawowym, powszechnie uznanym zasadom
współczesnej (aktualnej) wiedzy lekarskiej”, a
upraszczając „każde błędne, a więc
nieprawidłowe postępowanie, obejmujące
zarówno działanie jak i zaniechanie”.

BŁĄD LEKARSKI

Co raz częściej w konkretnych sprawach
prokuratury lub sądy żądają od biegłych
oceny, czy i w jakim zakresie, w toku
postępowania z pacjentem doszło do
nieprawidłowości, i o ile miały one miejsce,
jakie spowodowały skutki.
Sprawę - jak się mówi powszechnie -
„przeciwko lekarzom” wszczyna w sprawie
karnej zawiadomienie o przestępstwie, w
sprawie cywilnej pozew. Zarzuty są w tych
dokumentach formułowane różnie; zależy to
od wiedzy, kultury i stanu emocjonalnego
pacjenta lub jego rodziny.

BŁĄD LEKARSKI

każdej sprawie, dla wyjaśnienia zasadności zarzutów

muszą być powołani biegli, jako źródła „wiadomości
specjalnych”.

Sformułowanie „Postanowienia o powołaniu biegłego” ma
olbrzymie znaczenie dla dalszego toku sprawy.
Prokuratorzy i sędziowie nie mają wiedzy medycznej,
dlatego formułowanie konkretnych pytań i zakresu opinii
stwarza im niejednokrotnie dużo trudności. Najprostszą
formą określenia zakresu opinii jest zlecenie ogólnikowe
np. ustalenia, czy w toku leczenia pacjenta doszło do
błędu lekarskiego, lub czy leczenie było prawidłowe, a o
ile nie, na czym polegały nieprawidłowości i jakie
przyniosły skutki.
Inna forma to bardzo szczegółowe pytania (czasami
kilkanaście), stanowiące odbicie poszczególnych zarzutów
pokrzywdzonego lub powoda.

BŁĄD LEKARSKI

Ta druga forma ogranicza możliwości
opiniodawcze biegłego, nie może on bowiem
przekraczać określonego w Postanowieniu
zakresu opinii. Może stać się to przyczyną, iż
biegły, który uważa za bardzo istotne dla sprawy
okoliczności, o które zleceniodawca nie pyta, nie
może (nie powinien) ich zawrzeć w opinii.
Zdarzają się Postanowienia, które ustalając
zakres opinii wyraźnie wykraczają poza
kompetencje biegłego np. żądają ustalenia na
czym polega
„z a w i n i o n y” błąd podejrzanego (czy błąd
był zawiniony może ustalić Sąd), lub ustalenia,
który z lekarzy naruszył przepisy kodeksu
karnego i jakie.

BŁĄD LEKARSKI

Z mojego doświadczenia wynika, że nie zawsze
klinicysta o dużej wiedzy i tytule naukowym, ale
bez znajomości reguł orzeczniczych i przy
niedostatkach wiedzy prawnej jest w stanie
kompetentnie opiniować. Najbardziej
uzasadnionym jest powoływanie do opiniowania
„w sprawach lekarskich” instytucji naukowych,
jakimi są Zakłady Medycyny Sądowej.
Wówczas to specjaliści medycyny sądowej
wspólnie z klinicystami tworzą Zespoły
Opiniujące, których wspólna ocena zebranego w
aktach materiału zapewnia wydanie rzeczowej
merytorycznie i orzeczniczo opinii.

BŁĄD LEKARSKI

Najczęstszym jednak brakiem, rzutującym
negatywnie na treść opinii i decydującym o jej
niejednoznaczności, jest - w razie śmierci
chorego - nie wykonanie sekcji zwłok.
Uniemożliwia to ustalenie przyczyny śmierci i -
co może być bardzo ważne - ogólnego stanu
zdrowia. Za ten brak odpowiedzialny jest
zazwyczaj lekarz leczący, odstępujący od sekcji
patomorfologicznej, ale także niejednokrotnie
prokurator nie zlecający sekcji sądowo-
lekarskiej, mimo śmierci z przyczyn
gwałtownych. Zdarzają się także sprawy, w
których opinia musi mieć, w związku z brakiem
obiektywnych danych, charakter abstrakcyjny,
albo taka, w której podane są alternatywy.

BŁĄD LEKARSKI

Rzadko kiedy wydawana jest w sprawie
„lekarskiej” opinia przez jeden zespół. Opinii
takich jest zazwyczaj dwie (o ile są zgodne)
lub trzy (o ile dwie pierwsze były ze sobą
niezgodne. Niezgodność opinii nie oznacza
ich błędności; są one bowiem oparte na
wiedzy i doświadczeniu biegłych, które nie
muszą być takie same. Ostatecznie
prokurator lub sąd opiera się na opinii, która
jego zdaniem jest logiczna, spójna w
wywodach i nie zawiera sprzeczności.

BŁĄD LEKARSKI

Sprawy „przeciwko lekarzom” dotyczą
różnych specjalności lekarskich, ale
najwięcej jest niewątpliwie spraw
dotyczących specjalności zabiegowych.
Najczęstszymi przyczynami wszczynania
spraw przeciwko lekarzom są: nagła,
niespodziewana śmierć po uważanym
powszechnie za prosty zabiegu operacyjnym
lub w przebiegu uważanego za „łatwe do
wyleczenia” schorzenia, wystąpienie ciężkich
powikłań, w tym mieszczących się w
granicach ryzyka leczniczego, z którymi
chory i jego rodzina nie liczyli się.

BŁĄD LEKARSKI

Lekarz informując pacjenta o ryzyku leczenia
nie jest w stanie wymienić wszystkich,
grożących mu powikłań, a nawet jeśli je
wymieni, to i tak odnoszone są one do
nieprawidłowego postępowania lekarskiego.
Bardzo trudno jest pogodzić się osobom
pokrzywdzonym i poszkodowanym z faktem,
że niekorzystne dla ich zdrowia wyniki
leczenia mieszczą się w granicach ryzyka np.
operacyjnego lub są skutkiem wystąpienia
niepożądanych objawów przy prawidłowo
stosowanych lekach - stanowią więc
niepowodzenie lecznicze, a nie błąd lekarski.

BŁĄD LEKARSKI

Nieprawidłowe bywają reakcje Pogotowia
Ratunkowego na wezwanie, podobnie przewlekły
bywa tryb postępowania personelu lekarskiego
w przychodniach i izbach przyjęć szpitali. Te
przyczyny mają coraz częściej miejsce przy
zmianach wynikających z wdrażania reform
służby zdrowia.

Brak jest często prawidłowej opieki nad
pacjentem hospitalizowanym w czasie świąt lub
dni wolnych od pracy. W tych dniach bowiem na
kilku oddziałach dyżuruje jeden lekarz, który,
jeśli jest np. internistą, nie jest w stanie
kompetentnie ocenić np. stanu pacjenta
ortopedycznego i stanu pacjentki
ginekologicznej.

BŁĄD LEKARSKI

Pacjentom udzielane są również „bulwersujące”
informacje przez niepowołane do tego osoby z
personelu służby zdrowia (pielęgniarki
sanitariuszy, salowe) w prywatnych rozmowach
z zainteresowanym, niejednokrotnie już po
zakończeniu hospitalizacji.

Jako ostatni powód można wymienić osobistą
niechęć pacjenta do konkretnego lekarza.
Bywają sprawy, w których pacjent obciąża
wybranego lekarza, podczas gdy analiza
dokumentacji wskazuje na nieprawidłowe
postępowanie innego np. mającego kontakt z
pacjentem w okresie późniejszym.

BŁĄD LEKARSKI

Największa ilość spraw dotyczy schorzeń:

-chirurgicznych: pękniętych wrzodów żołądka i
dwunastnicy, zapalenia wyrostka robaczkowego,
uszkodzeń narządów wewnętrznych jamy
brzusznej (np. pęknięć śledziony lub jelit),
kamicy pęcherzyka żółciowego, pozostawienia
ciała obcego w polu operacyjnym,

-neurochirurgicznych (urazy głowy, zazwyczaj u
osoby nietrzeźwej, samoistne wylewy
podpajęczynówkowe, przewlekłe krwiaki
podtwardówkowe),

BŁĄD LEKARSKI

-położniczych - (poród jest aktem fizjologicznym i
każda kobieta idąc do porodu nie liczy się z
możliwością wystąpienia powikłań. Każdy zatem
przypadek powikłań okołoporodowych u matki i
noworodka budzi podejrzenie błędu
położniczego),
-internistycznych (zawały mięśnia sercowego,
udary mózgu, schorzenia trzustki),
-pediatrycznych (śródmiąższowe zapalenia płuc,
zapalenia opon mózgowych i mózgu),
-neurologicznych (stany padaczkowe, porażenia
nerwów obwodowych).

BŁĄD LEKARSKI

Znacznie rzadziej spotykamy sprawy z dziedziny

laryngologii, okulistyki, urologii i innych

węższych specjalności. Nowością są sprawy

dotyczące chirurgii kosmetycznej i plastycznej.

Natomiast problemy anestezjologiczne

występują zazwyczaj w wielu sprawach tj. takich,

w których na którymś z etapów leczenia chory

znalazł się na OIOM-ie lub był u niego

wykonywany zabieg operacyjny. Znamienne jest,

że wręcz sporadycznie występują sprawy

dotyczące onkologii.
Przyczynę tego upatruję w powszechnym

podejściu do takich schorzeń. Powikłania lub

śmierć są uważane za normalny, wręcz

nieunikniony skutek procesu nowotworowego.

Tak oczywiście nie jest i w niektórych,

pojedynczych sprawach, które

opracowywaliśmy, stwierdzaliśmy

nieprawidłowości.

BŁĄD LEKARSKI

Przykładami mogą być:
-odnoszenie objawów wyłącznie do upojenia

alkoholowego, a nie do urazu głowy,
-odnoszenie objawów do współistniejących

stanów fizjologicznych, np. krwawienia

miesiączkowego (bóle brzucha, nudności, złe

samopoczucie, osłabienia), a nie do

rozwijającego się po zabiegu np. usunięcia

wyrostka robaczkowego zapalenia otrzewnej,
-nierozpoznanie pozostawienia ciała obcego w

polu operacyjnym,
-nierozpoznanie, a nawet brak podejrzenia na

zawał mięśnia sercowego ściany dolnej w

przypadku „maski brzusznej zawału”.

BŁĄD LEKARSKI

Niewykorzystywanie dostępnych, a koniecznych

w określonej sytuacji zdrowotnej możliwości

diagnostycznych:
Przykłady:
-nie wykonanie badania RTG czaszki u osoby po

urazie głowy, ale w stanie nietrzeźwości.

Pobudzenie i agresywne zachowanie się pacjenta

jest częstym, choć nieuzasadnionym powodem

odstąpienia od tych badań; to zaniechanie ma

niestety niejednokrotnie decydujący wpływ na

dalszy los pacjenta,
-zbyt późne wykonanie lub niewykonanie

podstawowych badań dodatkowych - morfologii

krwi przy objawach wskazujących na możliwość

krwawienia wewnętrznego, oceny układu

krzepnięcia przy pierwszych objawach

wskazujących na możliwość zaburzeń

krzepnięcia krwi.

BŁĄD LEKARSKI

Niewykorzystywanie dostępnych, a koniecznych
w określonej sytuacji zdrowotnej możliwości
diagnostycznych:
Przykłady:
-brak monitorowania porodu (KTG) mimo takiej
możliwości i potrzeby,
-nie przeprowadzenie koniecznych w określonej
sytuacji zdrowotnej konsultacji,
-za niewykorzystanie możliwości można także
uznać nie rozebranie pacjenta do badania.
Zdarza się to niestety często, zwłaszcza w
ramach udzielania doraźnej pomocy i na izbach
przyjęć szpitali.

BŁĄD LEKARSKI

Podjęcie się świadczeń zdrowotnych mimo braku
odpowiednich kompetencji:
Dotyczy to zarówno poszczególnego lekarza jak i
placówek służby zdrowia.
Przykłady:
-wykonywanie przez lekarza - ginekologa
znieczulenia ogólnego i zabiegu łyżeczkowania.
Tu brak kompetencji wynika nie tylko z faktu
braku stosownej specjalizacji, ale i z przepisów
zawartych w rozporządzeniu Ministra Zdrowia,
-wykonywanie zabiegów w znieczuleniu ogólnym
w gabinetach nie spełniających wymaganych
przez przepisy (stosowne rozporządzenie),
odpowiednich warunków.

BŁĄD LEKARSKI

Podjęcie się świadczeń zdrowotnych mimo braku
odpowiednich kompetencji:

Przykłady:
-wykonywanie zabiegu operacyjnego lub
prowadzenie porodu przez lekarza bez
specjalizacji (z różnych powodów, w tym
zależnych od tego lekarza),
-podjęcie się leczenia pacjenta o bardzo wysokim
ryzyku, związanych ze złym ogólnym stanem
zdrowia przez ordynatora oddziału, nie mającego
możliwości prawidłowego działania w razie
(bardzo prawdopodobnego) wystąpienia
powikłań.

BŁĄD LEKARSKI

Nieuzasadniona zwłoka w przeprowadzeniu
zabiegu operacyjnego, najczęściej przesunięcie
go z godzin nocnych do rannych.
Przykłady:
-rozpoznanie objawów niedrożności jelit np.
wgłobienia jelita u dziecka w godzinach
nocnych; wykonanie zabiegu w godzinach
rannych,
-mimo objawów wskazujących na zagrożenie
wewnątrzmacicznym niedotlenieniem płodu,
„normalny” tryb przygotowywania zabiegu, co
opóźnia wykonanie cięcia cesarskiego nawet o
kilka godzin.

BŁĄD LEKARSKI

Nieprawidłowości w organizacji działania całej

placówki medycznej lub oddziału, za które

szeregowy lekarz, co prawda, nie odpowiada, ale na

które się godzi, narażając się na możliwość

popełnienia błędów. Oceny, czy w takiej sytuacji jego

błąd zostanie uznany za zawiniony (a tylko za taki

może odpowiadać) dokona Prokurator lub Sąd.

Przykładem, jakże częstym w praktyce, może być

nagła konieczność interwencji na dyżurze, pełnionym

przez lekarza o małym doświadczeniu i

kompetencjach. Lekarz musi podjąć czynności zanim

przybędzie doświadczony lekarz, jednakże możliwość

popełnienia przez niego błędów jest bardzo duża.
Wymienione powyżej przyczyny popełniania błędów

przez lekarzy nie wyczerpują oczywiście problemu.

Są one najczęstsze i w większości przypadków do

uniknięcia przy zachowaniu ostrożności, staranności

i umiejętności przewidywania skutków

podejmowanych decyzji.

Odpowiedzialność karna związana z

popełnieniem błędu medycznego

TRADYCYJNA

DEFINICJA

BŁĘDU

MEDYCZNEGO

Błąd lekarski jest postępowaniem wbrew
podstawowym, powszechnie uznanymi
zasadami współczesnej (aktualnej) wiedzy
lekarskiej. Obejmuje ono zarówno działanie
jak i zaniechanie działania.
Błąd lekarski popełnić można wyłączne z
winy nieumyślnej.
Karalny jest błąd lekarski zawiniony.

Zasady odpowiedzialność karnej związanej z

popełnieniem błędu medycznego

NIEUMYŚLNOŚĆ

KODEKS

KARNY

Art. 9. § 1. Czyn zabroniony popełniony jest
umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia,
to jest chce go popełnić albo przewidując możliwość
jego popełnienia, na to się godzi.
§ 2. Czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie,
jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia,
popełnia go jednak na skutek niezachowania
ostrożności wymaganej w danych okolicznościach,
mimo że możliwość popełnienia tego czynu
przewidywał albo mógł przewidzieć.
§ 3. Sprawca ponosi surowszą odpowiedzialność,
którą ustawa uzależnia od określonego następstwa
czynu zabronionego, jeżeli następstwo to
przewidywał albo mógł przewidzieć.

Zasady odpowiedzialność karnej związanej z

popełnieniem błędu medycznego

STAN WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI

KODEKS KARNY

Art. 26. § 1. Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu
uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego
jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, jeżeli
niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a dobro
poświęcone przedstawia wartość niższą od dobra ratowanego.
§ 2. Nie popełnia przestępstwa także ten, kto, ratując dobro
chronione prawem w warunkach określonych w § 1, poświęca
dobro, które nie przedstawia wartości oczywiście wyższej od
dobra ratowanego.
§ 3. W razie przekroczenia granic stanu wyższej konieczności,
sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet
odstąpić od jej wymierzenia.
§ 4. Przepisu § 2 nie stosuje się, jeżeli sprawca poświęca
dobro, które ma szczególny obowiązek chronić nawet z
narażeniem się na niebezpieczeństwo osobiste.
§ 5. Przepisy § 1-3 stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy z
ciążących na sprawcy obowiązków tylko jeden może być
spełniony.

Skutki błędu medycznego

- nieumyślne spowodowane śmierci,
- spowodowanie ciężkiego uszczerbku

na zdrowiu,

- spowodowanie naruszenia czynności

narządów ciała lub rozstroju zdrowia,

- narażenie na bezpośrednie

niebezpieczeństwo utraty życia lub
ciężkiego uszczerbku na zdrowiu,

Uszkodzenia ciała

KODEKS KARNY

Art. 156. § 1. Kto powoduje ciężki uszczerbek na

zdrowiu w postaci:

1) pozbawienia człowieka wzroku, słuchu, mowy,

zdolności płodzenia,
2) innego ciężkiego kalectwa, ciężkiej choroby

nieuleczalnej lub długotrwałej, choroby realnie

zagrażającej życiu, trwałej choroby psychicznej,

całkowitej lub znacznej trwałej niezdolności do

pracy w zawodzie lub trwałego, istotnego

zeszpecenia lub zniekształcenia ciała, podlega

karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

§ 2. Jeżeli sprawca działa nieumyślnie,podlega karze

pozbawienia wolności do lat 3.
§ 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 jest

śmierć człowieka, sprawca podlega karze pozbawienia
wolności od lat 2 do 12

Uszkodzenia ciała

KODEKS KARNY

Art. 157. § 1. Kto powoduje naruszenie czynności

narządu ciała lub rozstrój zdrowia, inny niż określony w

art. 156 § 1, podlega karze pozbawienia wolności od 3

miesięcy do lat 5.
§ 2. Kto powoduje naruszenie czynności narządu ciała lub

rozstrój zdrowia trwający nie dłużej niż 7 dni, podlega

grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia

wolności do lat 2.
§ 3. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 lub 2 działa

nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia

wolności albo pozbawienia wolności do roku.
§ 4. Ściganie przestępstwa określonego w § 2 lub 3, jeżeli

naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia

nie trwał dłużej niż 7 dni, odbywa się z oskarżenia

prywatnego.
§ 5. Jeżeli naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój

zdrowia trwał dłużej niż 7 dni, a pokrzywdzonym jest

osoba najbliższa, ściganie przestępstwa określonego w §

3 następuje na jej wniosek.

Uszkodzenia ciała

KODEKS KARNY

Art. 217. § 1. Kto uderza człowieka lub w
inny sposób narusza jego nietykalność
cielesną,podlega grzywnie, karze
ograniczenia wolności albo pozbawienia
wolności do roku.

§ 2. Jeżeli naruszenie nietykalności wywołało
wyzywające zachowanie się pokrzywdzonego
albo jeżeli pokrzywdzony odpowiedział
naruszeniem nietykalności, sąd może odstąpić
od wymierzenia kary.

§ 3. Ściganie odbywa się z oskarżenia
prywatnego.

Narażenie na skutek

KODEKS KARNY

Art. 160.§1. Kto naraża człowieka na bezpośrednie

niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego

uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia

wolności do lat 3.
§ 2. Jeżeli na sprawcy ciąży obowiązek opieki nad

osobą narażoną na niebezpieczeństwo, podlega karze

pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 3. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 lub 2

działa nieumyślnie, podlega grzywnie, karze

ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do

roku.
§ 4. Nie podlega karze za przestępstwo określone w §

1-3 sprawca, który dobrowolnie uchylił grożące

niebezpieczeństwo.

§ 5. Ściganie przestępstwa określonego w § 3
następuje na wniosek pokrzywdzonego.

Odpowiedzialność za wykonywanie

zabiegu leczniczego bez zgody

pacjenta

KODEKS KARNY

Art. 192. § 1. Kto wykonuje zabieg leczniczy
bez zgody pacjenta, podlega grzywnie, karze
ograniczenia wolności albo pozbawienia
wolności do lat 2.

§ 2. Ściganie następuje na wniosek
pokrzywdzonego.

INTERPRETACJE POJĘCIA „ZABIEG

LECZNICZY

”

„Pojęcie to obejmować może zarówno działania
polegające na badaniu stanu zdrowia, tzn. najszerzej
rozumianą diagnostykę, całokształt działalności
profilaktycznej, wszelkie postępowanie terapeutyczne
(...) rehabilitacyjne (...) postępowania związane z
pracami badawczymi w dziedzinie medycyny,
farmakologii, fizjologii i biologii, także badania
połączone z eksperymentem”. Reasumując „zabieg
leczniczy” w kontekście tego artykułu oznacza wszelką
czynność medyczną, „gdyż przedmiotem ochrony
prawno-karnej jest w nim prawo samostanowienia
(autonomia) pacjenta w sferze jego zdrowia i życia.”

Prof. dr hab.
Leszek Kubicki

INTERPRETACJE POJĘCIA „ZABIEG

LECZNICZY

”

„Podstawową trudnością na gruncie problematyki wpływu
braku zgody pacjenta na odpowiedzialność karną lekarza
jest ustalenie przedmiotowego zakresu pojęcia „zabieg
leczniczy” jako znamienia art. 192 k.k.”

„Jako „zabieg lekarski” zdefiniowaliśmy każdą czynność
lekarską lub leczniczą, która ze względu na właściwą jej
technikę medyczną łączy się z naruszeniem integralności
cielesnej pacjenta (np. zabieg operacyjny, iniekcja, pobranie
płynu rdzeniowego) lub fizycznym wniknięciem w ciało
pacjenta bez naruszenia tkanki cielesnej (np. sonda
żołądkowa). Chodzi tu więc zarówno o zabieg o charakterze
terapeutycznym (tj. mającym cel leczniczy), jak i nie
terapeutycznym (tj. nie mającym tego celu). Kłóciłoby się ze
zdrowym rozsądkiem, gdyby posługując się wykładnią
czysto językową występujące na gruncie art. 192 k.k.
pojęcie „zabieg leczniczy” ograniczyć jedynie do zabiegu
mającego charakter terapeutyczny.”

Prof. dr hab. Marian Filar

INTERPRETACJE POJĘCIA „ZABIEG

LECZNICZY

”

„Przestępstwo z art. 192 k.k. jest przestępstwem
umyślnym. Może mieć miejsce w obu formach złego
zamiaru:

- w formie zamiaru bezpośredniego, kiedy lekarz wie, iż
brakuje prawnie ważnej zgody pacjenta na zabieg,

- w formie zamiaru ewentualnego (kiedy lekarz przewiduje
możliwość, że pacjent nie wyraził ważnej prawnie zgody na
zabieg i godzi się na to, że mimo takiej zgody zabiegu tego
dokona.”

Prof. dr hab.
Marian Filar

INTERPRETACJE POJĘCIA „ZABIEG

LECZNICZY

”

„...nowe przestępstwo dotyczące odpowiedzialności karnej
lekarza (art. 192 kk) obciąża zasadniczy błąd na niekorzyść
lekarzy (...) liczne są przepisy prawa w oparciu o które
legalne są zabiegi lecznicze, podejmowane bez zgody
pacjenta (...) nowe przestępstwo dotyczyć może tylko
wykonywania zabiegu leczniczego bez zgody wymaganej w
ustawie, albo wbrew warunkom ustawy (...)”

Prof. dr hab.
Krystyna Daszkiewicz

Obowiązek ratowania życia

KODEKS KARNY

Art. 162. § 1. Kto człowiekowi znajdującemu się
w położeniu grożącym bezpośrednim
niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego
uszczerbku na zdrowiu nie udziela pomocy,
mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej
osoby na niebezpieczeństwo utraty życia albo
ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze
pozbawienia wolności do lat 3.

§ 2. Nie popełnia przestępstwa, kto nie udziela
pomocy, do której jest konieczne poddanie się
zabiegowi lekarskiemu albo w warunkach, w
których możliwa jest niezwłoczna pomoc ze
strony instytucji lub osoby do tego powołanej

Obowiązek ratowania życia

KODEKS KARNY

Obowiązek ratowania życia

USTAWA O ZAWODZIE LEKARZA

(Dz. U. z 1997 r. nr 28, poz. 152)

Art. 30. Lekarz ma obowiązek udzielać
pomocy lekarskiej w każdym przypadku, gdy
zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować
niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego
uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju
zdrowia, oraz w innych przypadkach nie
cierpiących zwłoki.

Obowiązek ratowania życia

USTAWA O ZAWODZIE LEKARZA

(Dz. U. z 1997 r. nr 28, poz. 152)

Art. 32. 1. Lekarz może przeprowadzić badanie lub
udzielić innych świadczeń  zdrowotnych, z
zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie,
po wyrażeniu zgody przez pacjenta.
             2. Jeżeli pacjent jest małoletni lub niezdolny
do świadomego wyrażenia zgody, wymagana jest
zgoda jego przedstawiciela ustawowego, a gdy
pacjent nie ma przedstawiciela ustawowego lub
porozumienie się z nim jest niemożliwe – zgoda sądu
opiekuńczego. (...)
             9. Do czynności, o których mowa w ust.1,
stosuje się odpowiednio przepis art. 34. ust.7.

Obowiązek ratowania życia

USTAWA O ZAWODZIE LEKARZA

(Dz. U. z 1997 r. nr 28, poz. 152)

Art. 33. 1. Badanie lub udzielanie pacjentowi innego
świadczenia zdrowotnego bez jego zgody jest
dopuszczalne, jeżeli wymaga on niezwłocznej pomocy
lekarskiej, a ze względu na stan zdrowia lub wiek nie
może wyrazić zgody i nie ma możliwości
porozumienia się z jego przedstawicielem
ustawowym lub opiekunem faktycznym.
2. Decyzję o podjęciu czynności medycznych
w okolicznościach, o których mowa w ust. 1, lekarz
powinien w miarę możliwości skonsultować z innym
lekarzem.

Obowiązek ratowania życia

USTAWA O ZAWODZIE LEKARZA

(Dz. U. z 1997 r. nr 28, poz. 152)

Art. 34. 1. Lekarz może wykonać zabieg operacyjnym
albo zastosować metodę leczenia lub diagnostyki
stwarzającą podwyższone ryzyko dla pacjentka,
pomimo uzyskaniu jego pisemnej zgody. (...)
3. Lekarz może wykonać zabieg lub
zastosować metodę o której mowa w ust.1. wobec
pacjenta małoletniego, ubezwłasnowolnionego bądź
niezdolnego do świadomego wyrażenia pisemnej
zgody, po uzyskaniu zgody jego przedstawiciela
ustawowego, a gdy pacjent nie ma przedstawiciela
lub gdy porozumienie się z nim jest niemożliwe – po
uzyskaniu zgody sądy opiekuńczego.

Obowiązek ratowania życia

USTAWA O ZAWODZIE LEKARZA

(Dz. U. z 1997 r. nr 28, poz. 152)

Art. 34.
6. Jeżeli przedstawiciel ustawowy pacjenta
małoletniego, ubezwłasnowolnionego bądź
niezdolnego do świadomego wyrażenia zgody nie
zgadza się na wykonanie przez lekarza czynności
wymienionych w ust. 1., a niezbędnych dla usunięcia
niebezpieczeństwa utraty przez pacjenta życia lub
ciężkiego uszkodzenia ciała bądź ciężkiego rozstroju
zdrowia, lekarz może wykonać takie czynności po
uzyskaniu sądu opiekuńczego.

Obowiązek ratowania życia

USTAWA O ZAWODZIE LEKARZA

(Dz. U. z 1997 r. nr 28, poz. 152)

Art. 34.
7. Lekarz może wykonać czynności o których mowa w
ust.1. bez zgody przedstawiciela ustawowego
pacjenta, bądź zgody właściwego sądu opiekuńczego,
gdy zwłoka spowodowana postępowaniem w sprawie
uzyskania zgody groziłaby pacjentowi
niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkiego
uszkodzenia ciała, lub ciężkiego rozstroju zdrowia. W
takim przypadku lekarz ma obowiązek, o ile jest to
możliwe, zasięgnąć opinii drugiego lekarza, w miarę
możliwości tej samej specjalności. O wykonanych
czynnościach lekarz niezwłocznie zawiadamia
przedstawiciela ustawowego, opiekuna faktycznego
bądź sąd opiekuńczy.

Obowiązek ratowania życia

Kodeks Etyki Lekarskiej:

Art. 2. Powołaniem lekarza jest ochrona życia i
zdrowia ludzkiego.

Art. 32. 1. W stanach terminalnych lekarz nie ma
obowiązku podejmowania i prowadzenia reanimacji
lub uporczywej terapii i stosowania środków
nadzwyczajnych.
2. Decyzja o zaprzestaniu reanimacji należy
do lekarza i jest związana z ocena szans leczniczych.

Obowiązek ratowania życia

Leszek Kubicki („Prawo Medyczne” pod red. L.
Kubickiego, Urban & Partner 2003 r.):
„Art. 30. Ustawy o zawodzie lekarza ustanawia
powinność bezwzględną, ponieważ lekarz nie może
się od niej uchylić nie tylko na podstawie art. 38
ustawy, ale także na podstawie art. 39, który
ustanawia tzw. klauzulę sumienia.”
„Pomoc „obowiązkowa” udzielana w warunkach art.
30, jest oceniana wg tych samych reguł prawnych, co
inne działania lekarza. Obowiązek ten może być więc
wykonywany tylko pod warunkiem i tylko w
granicach zgody pacjenta, jak każda inna czynność
zawodowa. Jeżeli lekarz w ogóle zgody odeń nie
uzyskał, to ma się powstrzymać od działania – i w
takim razie nie podlega żadnej odpowiedzialności
za zaniechanie pomocy. Jest to reguła zupełnie
oczywista i bezdyskusyjna”.

Obowiązek ratowania życia

Leszek Kubicki – „Obowiązek udzielania
pomocy lekarskiej” (Prawo i Medycyna, nr 13,
vol. 5. 2003 r):
„Obowiązek udzielenia pomocy lekarskiej
ujęto w art. 30 ustawy o zawodzie lekarza
jako obowiązek bezwzględny. W ustawie nie
przewidziano żadnej okoliczności, która by
wykonanie tego obowiązku wyłączała.”
„Normę, zawartą w art. 30 ustawy, ze
względu na jej zakres, uznać przeto należy za
zbyt radykalną, nadmiernie rygorystyczną.”

Obowiązek ratowania życia

Agnieszka Liszewska: „Problem zgody pacjenta jako
dylemat aksjologiczny” (Prawo i Medycyna, nr 1,
1999 r):
„Pojawia się pytanie, czy przepis art. 33 ustawy o
zawodzie lekarza znajduje zastosowanie, gdy pacjent
wcześniej, zanim jego stan zdrowia pogorszył się do
tego stopnia, że nie jest on już w stanie wyrazić
swojej woli, zdecydowanie sprzeciwiał się leczeniu?
Podejmowanie przez lekarza – świadomego uprzednio
wyrażonego przez pacjenta stanowiska w sprawie
leczenia – czynności medycznych, może być bowiem
traktowane jako samowolne wykonanie zabiegu
leczniczego. Z drugiej jednak strony w świetle art. 33
ust.1 istotny jest moment, w którym pacjent wymaga
pomocy lekarskiej, a w tym czasie nie jest on już w
stanie wyrazić swojej woli.”

Obowiązek ratowania życia

Agnieszka Liszewska: „Problem zgody pacjenta jako
dylemat aksjologiczny” (Prawo i Medycyna, nr 1,
1999 r):
„... Innymi słowy, nie można w sposób nie budzący
wątpliwości ustalić, bez kontaktu z pacjentem, czy w
chwili podejmowania czynności zmierzających do
ratowania jego zdrowia, nadal sprzeciwia się
leczeniu. Dlatego wydaje się, że w razie wątpliwości,
jakie jest stanowisko pacjenta odnośnie leczenia
należy przyjąć, że lekarz, którego powołaniem jest
udzielanie pomocy medycznej, ma prawo i
obowiązek takiej pomocy udzielić. (...) Uważam
zatem, że wątpliwości w tym zakresie należy
rozstrzygnąć na korzyść ratowania życia i
zdrowia, narażając się nawet na zarzut nie
uwzględniania woli pacjenta”.

Obowiązek ratowania życia

M. Boratyńska, P. Konieczniak: „Leczenie przy braku

zgody i nieznanych preferencjach pacjenta” („Prawo

Medyczne” pod red.
L. Kubickiego, Urban & Partner 2003 r.):
„Problemem jest to (...) czy i w jakim stopniu należy

uwzględniać wcześniejsze zastrzeżenia pacjenta

(wyrażone w czasie, gdy był do tego zdolny (...) np.

gdy ofiara wypadku przed utratą przytomności

złożyła zastrzeżenie lub gdy przy nieprzytomnym

znaleziono określoną informację pisemną (...) lub

zastrzeżenia odnośnie do przetoczeń krwi (typowe

dla członków związku wyznaniowego Świadków

Jehowy). Mimo braku w tej sprawie wyraźnego

stanowiska ustawy należy przyjąć, że na tle

przepisów ustawy o zawodzie lekarza powinien być

respektowany co najmniej sprzeciw złożony w

sposób wyraźny w niedługim czasie przed utratą

przez pacjenta przytomności, a już zwłaszcza

bezpośrednio przed tym.”

Obowiązek ratowania życia

Eleonora Zielińska: „Powinności lekarza w przypadku

braku zgody na leczenie oraz pacjenta w stanie

terminalnym” (Prawo i Medycyna nr 5, vol. 2, 2000

r.):
„Ratowanie cudzego dobra nie powinno mieć miejsca,

gdy zainteresowany sprzeciwia się temu, bowiem

prawo karne nie przyjmuje zasady uszczęśliwiania

ludzi wbrew ich woli (...) gdy niedoszły samobójca

jest nieprzytomny, lecz przed zamachem na swoje

życie wyraził, w sposób nie budzący wątpliwości

swą wolę co do niepodejmowania akcji

ratowniczej gdyby przeżył zamach (...) lekarz na

zasadach ogólnych powinien uszanować tę

decyzje i wstrzymać się od jakichkolwiek

działań.”
„(...) w moim przekonaniu w przypadku zamachów

samobójczych osób dorosłych lekarz ma obowiązek

ratowania im życia zawsze w sytuacji, gdy

niedoszły samobójca jest nieprzytomny, a

wcześniej nie wyraził jasno swego stanowiska co

do tego, czy chce być ratowany.”

Obowiązek ratowania życia

Z. Banaszczyk, M. Barzycka-Banaszczyk, M.

Boratyńska, P. Konieczniak, E. Zielińska;

„Odpowiedzialność lekarzy – jej rodzaje i podstawy”

(„Prawo Medzyczne” pod red. L. Kubickiego, Urban

& Partner, 2003 r):
„Nie udzielenie pomocy pacjentowi (...) gdy

obiektywnie istniał stan zagrożenia życia lub zdrowia,

lekarz ten stan rozpoznał i (świadomie) nie udzielił

pomocy (...) Sytuacja ta jest (...) złożona. (...) lekarz

jest tzw. gwarantem zdrowia i życia pacjenta, zatem

zgodnie z art. 2 k.k. może odpowiadać za skutkowe

przestępstwa z zaniechania. Skoro zaś mówi się o

wypadkach umyślnego nie udzielenia pomocy –

może wchodzić w grę ich kwalifikacja prawna

jako zabójstwa dokonanego lub usiłowanego (art.

148 par. 1 k.k.). Co prawda koniecznym warunkiem

przypisania odpowiedzialności za zabójstwo jest

ustalenie u sprawcy zamiaru. Wbrew pozorom zamiar

zabójstwa byłoby jednak w takich przypadkach dość

łatwo lekarzowi przypisać, na podstawie konstrukcji

tzw. zamiaru ewentualnego.”

Obowiązek ratowania życia

Eleonora Zielińska: „Powinności lekarza w przypadku
braku zgody na leczenie oraz pacjenta w stanie
terminalnym” (Prawo i Medycyna, nr 5, vol. 2, 2000 r.):
„(...) czy lekarz podejmujący działania lecznicze wbrew
woli pacjenta może zwolnić się od odpowiedzialności
karnej w powołaniu się na ogólną instytucję stanu
wyższej konieczności lub inną instytucję prawną
wyłączającą taką odpowiedzialność. Obecnie wydaje się
dominować przekonanie, że odpowiedź na to pytanie
powinna być negatywna (...).”

Obowiązek ratowania życia

A. Zoll, K.Buchała: Kodeks Karny – część ogólna, 1996
r.:

„Jeżeli ustawodawca uzależnia legalność zabiegu
leczniczego od zgody pacjenta, to nie można z
powołaniem się na stan wyższej konieczności
podejmować zabiegów, na które pacjent nie
wyraził zgody w celu np. ratowania jego życia.”

Obowiązek ratowania życia

Agnieszka Liszewska: „Problem zgody pacjenta jako
dylemat aksjologiczny” (Prawo i Medycyna, nr 1, 1999
r.):

„Wykluczona jest (...) możliwość powoływania się
przez lekarza na stan wyższej konieczności w
przypadkach nie wyrażenia przez pacjenta zgody
na zabieg, który jest niezbędny ze względu na
bezpośrednie zagrożenie życia czy zdrowia (...) w
tym przypadku prawo przyznaje prymat ochronie
wolności”.

Obowiązek ratowania życia

K. Daszkiewicz: „Z problematyki
odpowiedzialności lekarza. Błędny przepis w
kodeksie karnym, błędne interpretacje.
(Menadżer zdrowia nr 1, 2003 r.):
„To jest przecież twierdzenie niezgodne z
prawdą. Działanie w stanie wyższej konieczności
(art. 26 § 1 kk) należy do tradycyjnych instytucji
przewidzianych w części ogólnej kodeksu
karnego. Nie istnieją podstawy prawne, w
oparciu o które mogła by być eliminowana w
odniesieniu do wykonywanych zabiegów
leczniczych. W żadnym razie nie można
zaakceptować błędnej interpretacji, prowadzącej
do eliminacji w rozważanych sytuacji działania w
stanie wyższej konieczności.”

Obowiązek ratowania życia

W. Safian, cyt. za Ż. Semrich: „Medycyna
doskonalsza, ale i niebezpieczna”
(Rzeczpospolita, nr 287/2002):
„Gdy pacjent uzyskał efektywną pomoc
medyczną i wrócił do zdrowia, może domagać się
pieniężnego zadośćuczynienia za to, że
naruszono jego dobra osobiste. Podstawą
zadośćuczynienia będzie np. przeprowadzenie z
pozytywnym skutkiem niezbędnego dla chorego
zabiegu operacyjnego bez jego zgody –
naruszone zostało bowiem prawo chorego do
wyrażenia lub nie zgody na udzielenie mu
określonych świadczeń”.

Obowiązek ratowania życia

M. Nestorowicz: „Prawo Medyczne” (2001 r.):
„Przepis art. 33 i 34 Ustawy o zawodzie lekarza
dotyczyć będzie nie tylko małoletnich i
ubezwłasnowolnionych lecz także innych osób
mających zdolność do czynności prawnych, których
jednak z powodu utraty przytomności albo zaburzeń
psychicznych są niezdolne do świadomego wyrażenia
i udzielenia zgody. Jeżeli jednak taki chory przedtem
wyraził taką wolę np. nie udzielił zgody na zabieg
operacyjny lekarz powinien tę wolę uszanować, chyba
że pacjent był w takim stanie psychicznym, że jego
oświadczenie woli można uznać za wadliwe. Gdyby
jednak – mimo nie udzielenia zgody –
nieprzytomnemu choremu nie przeprowadzenie
zabiegu groziłoby śmiercią, lekarz ma – moim
zdaniem – prawo do działania. Trzeba bowiem przyjąć
domniemanie, że gdyby pacjent był przytomny to
mógłby zmienić swoją wolę. Lekarz działa wówczas
jako prowadzący cudze sprawy bez zlecenia, zgodnie
z art. 754 kc.”

Document Outline