Osiągane przez przedsiębiorstwo przychody i
ponoszone
w związku z ich osiągnięciem koszty ich uzyskania
mogą
dotyczyć kilku obszarów prowadzonej
działalności
gospodarczej,
a mianowicie:
p o d s t a w o w a
p o z o s t a ł a
o p e r a c y j n a
fi n a n s o w a
n a d z w y c z a j n a
D z i a ł a l n o ś ć
DZIAŁALNOŚĆ OPERACYJNA
właściwa
- jest tym rodzajem działalności jednostki gospodarczej,
której celem jest zrealizowanie podstawowych zadań, do
osiągania których jednostka została powołana. Działalność
operacyjna polega na wytwarzaniu i sprzedaży produktów,
świadczeniu usług, zakupie oraz sprzedaży towarów i materiałów;
pozostała
- jest działalnością gospodarczą mającą na celu
zrealizowanie innych zamierzeń niż podstawowe zadania
jednostki gospodarczej. Są to w szczególności działania
związane ze sprzedażą i likwidacją składników aktywów
trwałych jednostki oraz innymi zdarzeniami gospodarczymi
występującymi
niesystematycznie,
incydentalnie.
Z
prowadzeniem pozostałej działalności operacyjnej jest
związane ponoszenie kosztów, nazywanych pozostałymi
kosztami operacyjnymi, oraz osiąganie przychodów,
nazywanych pozostałymi przychodami operacyjnymi.
DZIAŁALNOŚĆ FINANSOWA
obejmuje prowadzenie gospodarki środkami pieniężnymi i
papierami wartościowymi. Są to więc kwoty związane z
określonymi zdarzeniami finansowymi. Z prowadzeniem
działalności finansowej związane jest ponoszenie kosztów
finansowych oraz osiąganie przychodów finansowych.
OPERACJE NADZWYCZAJNE
to zdarzenia trudne do przewidzenia, które powstają poza
zwykłą działalnością operacyjną jednostki i nie są
związane z ogólnym ryzykiem jej prowadzenia. Powstają
one w wyniku zdarzeń lub transakcji, które można
wyraźnie odróżnić od działalności gospodarczej jednostki,
co pozwala oczekiwać, iż nie będą się często ani regularnie
powtarzać. Jednostka powinna wskazać typy zdarzeń,
których
skutki
będą
traktowane
jako
operacje
nadzwyczajne. Do najczęściej występujących przyczyn
zdarzeń nadzwyczajnych zalicza się katastrofy wynikające
z działania sił natury. Skutki finansowe zdarzeń
nadzwyczajnych są określane mianem strat oraz zysków
nadzwyczajnych.
Koszty
Koszty
stanowią wyrażone w pieniądzu celowe zużycie składników
majątku trwałego i obrotowego, usług obcych, nakładów pracy oraz
niektóre wydatki nie stanowiące zużycia czynników produkcji (np.
ubezpieczenia społeczne pracowników, ubezpieczenia majątkowe,
odsetki od kredytów), poniesione w związku z normalną działalnością
przedsiębiorstwa w pewnym okresie, których rezultatem są użyteczne
produkty (wyroby, usługi).
Aby zużycie poszczególnych czynników mogło stanowić koszty własne
przedsiębiorstwa, istotne są:
• celowość zużycia czynników produkcji
– tzn. ponoszone w związku
z realizacją zadań, do których przedsiębiorstwo zostało powołane,
zużycie czynników produkcji przyniesie w przyszłości efekt np. w
postaci produktów gotowych czy świadczonych usług a w
konsekwencji zysk;
• wartościowe (pieniężne) ujęcie zużytych czynników produkcji
–
np. w zł.,
• porównywanie kosztów z przychodami w ściśle ustalonych
okresach
– np. do stycznia, jest to bardzo ważne z punktu widzenia
ustalania wyniku finansowego, zgodnie z zasadą współmierności;
• wystąpienie efektu w postaci użytecznych produktów lub usług
– brak efektów prowadzi do powstania w przedsiębiorstwie strat.
Wydatek
Wydatek
jest to każde zmniejszenie stanu środków
pieniężnych w kasie lub na rachunku bankowym jednostki
gospodarczej, bez względu na cel jego poniesienia. Nie
każdy wydatek pieniężny jest kosztem, natomiast każdy
koszt musi pociągnąć za sobą wydatek. Wydatki nie są
związane ze zużyciem czynników produkcji a wycena
ponoszonych
kosztów
opiera
się
z
reguły
na
dokonywanych wydatkach. Wydatek może powstać przed,
równocześnie lub po powstaniu kosztu. Np. zapłata za
zakupione materiały jest wydatkiem, lecz nie jest
kosztem, wydatek ten będzie kosztem dopiero wówczas,
gdy materiały zostaną zużyte w procesie produkcyjnym,
spłata raty kredytu jest dla przedsiębiorstwa wydatkiem
nie stanowiącym kosztu, ale już odsetki od kredytu są
kosztem i wydatkiem.
Strata nadzwyczajna
Strata nadzwyczajna
to zmniejszenie się składników
majątkowych powstałe na skutek zdarzeń trudnych do
przewidzenia
(losowych),
niepowtarzalnych,
poza
operacyjną działalnością jednostki poza granicami
ryzyka gospodarczego.
Klasyfikacja kosztów
U k ła d ro d za jo w y k o sztó w
U k ła d fu n k c jo n a ln y k o sztó w
K o szty zw y k łej d zia ła ln o ści o p e ra c y jn ej
P o zo sta łe k o szty o p e ra c y jne
K o szty o p e ra c y jne
K o szty fi n a n so w e
K o szty
p o z o s t a ł e k o s z t y r o d z a j o w e
a m o r t y z a c j a
u b e z p i e c z e n i a s p o ł e c z n e
i i n n e ś w i a d c z e n i a
w y n a g r o d z e n i a
p o d a t k i i o p ł a ty
u s ł u g i o b c e
z u z y c i e m a t e r i a ł ó w
i e n e r g i i
U k ł a d r o d z a j o w y
z e s p ó ł 4 w p l a n i e k o n t
k o s z t y o g ó l n e g o z a r z ą d u
k o s z t y s p r z e d a ż y
k o s z t y d z i a ł a l n o ś c i p o m o c n i c z e j
k o s z t y d z i a ł a l n o ś c i p o d s t a w o w e j
( h a n d l o w e , p r o d u k c j i , d z i a ł a l n o ś c i u s ł u g o w e j )
U k ł a d f u n k c j o n a l n y
z e s p ó ł 5 w p l a n i e k o n t
K o s z t y z w y k ł e j d z i a ł a l n o ś c i o p e r a c y j n e j
Koszty według rodzajów
to koszty proste, poniesione w danym
miesiącu i są to:
• zużycie materiałów i energii
– przedstawia rozchód nabytych surowców,
półfabrykatów obcych, opakowań, paliwa, ogumienia, części zapasowych maszyn i
urządzeń a także zużycie energii elektrycznej, pary wody, gazu itp.; mogą to być
również drobne materiały zaliczane bezpośrednio do kosztów, tj. nie przechodzące
przez magazyn np. materiały biurowe, druki, czasopisma, środki czystości itp.,
• usługi obce
– to usługi i roboty wykonane przez dostawców np. usługi określonych
części procesów technologicznych np. farbowanie, szlifowanie itp., usługi
transportowe i spedycyjne świadczone na rzecz jednostki, usługi remontowe, czyli
wykonywane na rzecz jednostki remonty, naprawy, konserwacje, inne usługi np. opłaty
pocztowe i telekomunikacyjne, utrzymanie czystości, informatyczne itp.;
• podatki i opłaty
– podatki i opłaty stanowiące koszty zwykłej działalności
operacyjnej np. podatek od nieruchomości, podatki i opłaty lokalne,
• wynagrodzenia
– wynagrodzenia pieniężne i w naturze np. deputaty, za pracę dla
pracowników świadczących pracę na rzecz jednostki zatrudnionych na podstawie
stosunku pracy czy innej umowy cywilno-prawnej,
•
ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia
– to składki z tytułu ubezpieczenia
społecznego finansowane przez pracodawcę (emerytalne, rentowe, wypadkowe),
składki na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,
odpisy na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych i inne odpisy wynikające z
przepisów prawa;
• amortyzacja
– to fizyczne zużycie środków trwałych i wartości niematerialnych i
prawnych na skutek ich użytkowania;
• pozostałe koszty rodzajowe
– to w szczególności koszty podróży służbowych,
koszty reprezentacji i reklamy, inne koszty np. czynsze i dzierżawy, ubezpieczenia
majątkowe, opłaty za parkingi itp.
Przykład:
W firmie handlowo – usługowej wystąpiły w styczniu następujące koszty:
- amortyzacja urządzeń komputerowych
420
zł,
- delegacja kierownika
300 zł,
- wynagrodzenie pracowników administracji
2 000
zł,
- wynagrodzenie pozostałych pracowników etatowych
4 500 zł,
- wynagrodzenie z tytułu umowy o dzieło
600
zł,
- podatek od nieruchomości
260
zł,
- usługi telekomunikacyjne
460
zł,
- zużycie materiałów biurowych
220
zł,
- składki na ubezpieczenie społeczne, FP i FGŚP płacone przez pracodawcę
3 600 zł,
- amortyzacja programów komputerowych
200
zł,
- dzierżawa pomieszczeń biurowych
680
zł,
- zużycie energii w pomieszczeniu magazynowym
380
zł,
Ustalić sumę kosztów rodzajowych w poszczególnych grupach.
1.
Rozwiązanie:
Amortyzacja
420 zł + 200 zł =
620 zł
Zużycie materiałów i energii
220 zł + 380 zł =
600 zł
Usługi obce
460 zł + 680 zł =
1 140 zł
Wynagrodzenia
2 000 zł + 4 500 zł + 600 zł =
7 100 zł
Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia
3600 zł
Podatki i opłaty
260
zł
Pozostałe koszty rodzajowe
300
zł
Koszty według typów działalności
służą do rozliczenia
kosztów zwykłej działalności operacyjnej w układzie
kalkulacyjnym ze wskazaniem miejsc powstania kosztów.
•
koszty działalności podstawowej
- służą do ujęcia kosztów działalności stanowiącej
zasadniczy przedmiot działalności jednostki gospodarczej; w firmach produkcyjnych są
to koszty wytworzenia produktów np.: wartość wydanych do produkcji materiałów,
wynagrodzenia pracowników bezpośrednio produkcyjnych; w firmach handlowych są to
tzw. koszty handlowe np.: koszty dzierżawy sklepu, wynagrodzenie sprzedawcy; w
przedsiębiorstwach usługowych są to koszty wytworzenia usług np.: koszty paliwa,
wynagrodzenia kierowców w przypadku usług transportowych;
•
koszty działalności pomocniczej
- służą do ewidencji kosztów związanych z
pośrednią działalnością w danej jednostce gospodarczej np.: koszty wydziału
remontowego świadczący swe usługi dla innych komórek zakładu, koszty własnej
kotłowni, koszty działalności bytowej (hotel pracowniczy, stołówka);
•
koszty sprzedaży
- służą do ewidencji kosztów związanych ze sprzedażą (usług,
produktów gotowych) np.: koszty reklamy, opakowań, transportu, ubezpieczenia
wyrobów;
• koszty ogólnego zarządu
- służą do ewidencji kosztów związanych z zarządzaniem
przedsiębiorstwem np.: wynagrodzenia pracowników administracji, usługi bankowe,
oraz kosztów ogólnych dotyczących danej jednostki gospodarczej np.: utrzymanie
terenów zielonych wokół zakładu, koszty ochrony mienia, bezpieczeństwa i higieny
pracy.
Przykład:
W firmie handlowej wyodrębnia się następujące ośrodki odpowiedzialności za
koszty: biuro, hurtownie oraz dwa sklepy. W ciągu miesiąca poniesiono koszty:
- amortyzacja urządzeń komputerowych w biurze
650
zł,
- zużycie opakowań (60 % sklep I, 40 % sklep II)
1 800
zł
- zużycie materiałów biurowych
230
zł,
- wynagrodzenie pracowników biurowych
2 500
zł,
- wynagrodzenie pozostałych pracowników
(40 % sklep I, 40 % sklep II, 20 % hurtownia)
8 000 zł,
- składki na ubezpieczenie społeczne, FP i FGŚP płacone przez pracodawcę
(z czego składki dotyczące pracowników biurowych – 800 zł)
5 300
zł,
- usługi telekomunikacyjne
4 200 zł
(biuro – 1 600 zł, hurtownia - 1 300 zł, sklep I – 800 zł, sklep II – 500 zł)
- zużycie energii
3 700 zł,
(biuro – 650 zł, hurtownia - 1 200 zł, sklep I – 850 zł, sklep II – 1 000 zł)
Ustalić sumę kosztów rodzajowych w poszczególnych grupach.
Rozwiązanie:
Koszty rodzajowe
Koszty
ogółem
Biuro
Hurtown
ia
Sklep I
Sklep
II
amortyzacja
zużycie materiałów i energii
usługi obce
wynagrodzenia
ubezpieczenia społ. i inne
świadczenia
650
5 730
4 200
10 500
5 300
650
880
1 600
2 500
800
1 200
1 300
1 600
900
1 930
800
3 200
1 800
1 720
500
3 200
1 800
Razem
26 380
6 430
5 000
7 730
7 220
Pozostałe koszty operacyjne są pośrednio związane z
działalnością operacyjną i są to m.in.:
• koszty związane z nabyciem środków trwałych, środków
trwałych w budowie, wartości niematerialnych i prawnych,
• odpisane należności przedawnione, umorzone i nieściągalne,
• obciążające jednostkę odszkodowania, kary i grzywny,
• nieodpłatnie przekazane przez jednostkę aktywa;
Koszty operacji finansowych to w szczególności:
• odsetki i prowizje od zaciągniętych kredytów, pożyczek, za
zwłokę w spłacie zobowiązań,
• wartość nabycia sprzedanych aktywów finansowych,
• ujemne różnice kursowe;
Przychody
Przychody
to otrzymane bądź należne kwoty z tytułu
sprzedaży produktów, materiałów, towarów, usług,
składników aktywów trwałych a także papierów
wartościowych. Powstają w momencie przekazania
kontrahentowi produktów, towarów, innych składników
lub w momencie wykonania świadczenia, a nie w
momencie przyjęcia zapłaty.
Wpływy
Wpływy
oznaczają przyjęcie środków pieniężnych mogące
mieć miejsce wcześniej, później lub jednocześnie z
powstaniem przychodu, w zależności od określonych
warunków zapłaty za sprzedane dobra lub usługi. Nie
każdy wpływ środków pieniężnych jest przychodem np.
zwrot na rachunek bankowy nadpłaty podatku VAT,
wpływ środków pieniężnych z tytułu zaciągniętego
kredytu.
Zyski nadzwyczajne
Zyski nadzwyczajne
to dodatnie efekty finansowe
zdarzeń powstających niepowtarzalnie, poza zwykłą
działalnością jednostki.
Klasyfikacja przychodów
P rzy c h o d y ze sp rze d a ży p ro d u k tó w
P rzy c h o d y ze sp rze d a ży to w a ró w i m a te ria łó w
P rzy c h o d y ze sp rze d a ży
P o zo sta łe p rzy c h o d y o p e ra c y jne
P rzy c h o d y o p e ra c y jn e
P rzy c h o d y fi n a n so w e
P rzy c h o d y
Na przychody z działalności operacyjnej składają
się:
1.
Przychody ze sprzedaży
, do których w zależności od tego,
co stanowi przedmiot działalności operacyjnej jednostki,
zalicza się:
•
przychody ze sprzedaży produktów: wyrobów gotowych (w
jednostkach przemysłowych), robót budowlano-montażowych
(w jednostkach wykonawstwa budowlanego) oraz usług (w
jednostkach prowadzących działalność usługową);
•
przychody ze sprzedaży towarów i materiałów;
2.
Pozostałe przychody operacyjne
– związane pośrednio z
działalnością operacyjną jednostki, obejmujące m.in.:
•
przychody ze zbycia środków trwałych, środków trwałych w
budowie, wartości niematerialnych i prawnych,
•
odpisane przedawnione zobowiązania,
•
otrzymane odszkodowania, kary i grzywny oraz darowizny;
Przychody finansowe osiągane z tytułu
przeprowadzonych przez jednostkę operacji
finansowych to w szczególności:
• przychody z tytułu dywidend (udziałów w zyskach),
• odsetek
• przychody ze sprzedaży aktywów finansowych,
• dodatnie różnice kursowe,
Zasady funkcjonowania konta kosztów (strat
nadzwyczajnych)
Zasady funkcjonowania konta przychodów (zysków
nadzwyczajnych)
Ewidencja przychodów ze sprzedaży
– ewidencja sprzedaży wyrobów gotowych, towarów i materiałów
1 c
Sprzedaż produktów
(towarów, materiałów)
Rozrachunki
z odbiorcami
Rozrachunki
z tytułu VAT
1a
1 b
1.
Faktura VAT za sprzedane wyroby (towary, materiały):
a)
wartość sprzedanych wyrobów (towarów, materiałów) w cenie sprzedaży netto
b)
należny podatek VAT
c)
wartość brutto (kwota do zapłaty)
Ewidencja pozostałych przychodów operacyjnych
Pozostałe
przychody operacyjne
Różne konta
bilansowe
Przychody
finansowe
Różne konta
bilansowe
Ewidencja przychodów finansowych
Wynik
finansowy
Wynik
finansowy
Ewidencja pozostałych kosztów operacyjnych
Różne
konta bilansowe
Pozostałe
koszty operacyjne
Wynik
finansowy
Różne
konta bilansowe
Koszty
finansowe
Wynik
finansowy
Ewidencja kosztów finansowych
Ewidencja kosztów zwykłej działalności
operacyjnej
Różne
konta bilansowe
Koszty
wg rodzaju
Rozliczenie
kosztów rodzajowych
Koszty
wg typu działalności
Różne
konta bilansowe
Koszty
wg rodzaju
Różne
konta bilansowe
Koszty
wg typu działalności
Wariant I
Wariant II
Wariant III
Ewidencja zakupu i sprzedaży
Rozrachunki
z dostawcami
Konto bilansowe
lub Koszty
Sprzedaż
........................
Rozrachunki
z odbiorcami
Rozrachunki
z tytułu VAT
podatek naliczony
podatek należny
ct sk)
do zapłaty
(sk dt
podlegający odliczeniu
do zwrotu
Konta stosowane przy ewidencji
podstawowej działalności operacyjnej
– przy sprzedaży określamy jednocześnie albo
wartość nabycia składników które sprzedajemy,
albo koszt wytworzenia
Sprzedaż
Przychody
(nazwa konta)
Koszty
(nazwa konta)
Towarów
„Sprzedaż
towarów”
„Wartość
sprzedanych
towarów wg ceny
nabycia
(zakupu)”
Materiały
„Sprzedaż
materiałów”
„Wartość
sprzedanych
materiałów wg
ceny nabycia
(zakupu)”
Produkty gotowe
„Sprzedaż
produktów”
„Koszt własny
sprzedanych
produktów”
Przykład:
1.
Otrzymano fakturę od importera za zakupiony
samochód
z przeznaczeniem do sprzedaży:
a)
wartość netto
10 000 zł
b)
podatek VAT 22%
2 200 zł
c)
wartość brutto
12 200 zł
2. Wystawiono fakturę za sprzedany samochód:
a) wartość sprzedanego samochodu
12 000 zł
b) podatek VAT 22 %
2 640 zł
c) kwota do zapłaty
14 640 zł
d)
wyksięgowano wartość sprzedanego
samochodu według ceny zakupu
10 000 zł
Ewidencja zakupu – wariant I
wartość brutto
Rozrachunki
z dostawcami
Rozliczenie
zakupu
Różne
konta bilansowe
Rozrachunki
z tytułu VAT
wartość netto
naliczony
Ewidencja zakupu – wariant II
ewidencja kosztów równocześnie w układzie rodzajowym i
funkcjonalnym
Rozliczenie
wartość brutto
Rozrachunki
z dostawcami
Rozliczenie
zakupu
Rozrachunki
z tytułu VAT
Koszty
wg rodzaju
wartość netto
naliczony
kosztów rodzajowych
Koszty
wg typu działalności
rozliczenie kosztów
Zadanie
Zaksięgować na kontach oderwane operacje gospodarcze w
trzech wariantach ewidencji kosztów:
I wariant – tylko na kontach zespołu 4
II wariant – tylko na kontach zespołu 5
III wariant – równocześnie na kontach zespołu 4 i 5
1.
Otrzymano fakturę za energię elektryczną:
a) wartość netto faktury 800
b) naliczony podatek VAT 22 %
176
c) wartość brutto (kwota do zapłaty)
976
2.
Rozliczono fakturę za energię elektryczną:
a) zaksięgowano wartość energii
b) zaksięgowano naliczony podatek VAT
3.
Rozliczono koszty energii zgodnie z rozdzielnikiem na:
a) koszty działalności podstawowej
500
b) koszty działalności pomocniczej
200
c) koszty zarządu 100