Psychologia

zdrowia



      

Orientacja patogenetyczna

 (etiopatogenetyczna); 

    

ZDROWIE JEST NEGATYWNE, nie ma stanu pozytywnego.

   1) 

etiopatogeneza – dział patologii, rozumianej jako nauka 

o 

przyczynach 

choroby; 

zajmujący 

się 

sposobami 

powstawania zaburzeń.

    2) 

etiologia – A. nauka o przyczynach choroby i czynnikach 

kształtujących  obraz  choroby;  B.  empirycznie  ustalone  lub 
teoretycznie 

uzasadnione 

przyczyny 

i 

okoliczności 

powstawania  chorób,  które  wyjaśniają  związek  między 
czynnikiem chorobotwórczym a procesem chorobowym.

        3) 

czynniki  chorobotwórcze  (patogeny)-  czynniki 

pozostające w związku przyczynowo-skutkowym z chorobą. 

 

 

Zdrowie i choroba

• Orientacja patogenetyczna 

-

ZDROWIE ROZUMIANE JAKO BRAK 
CHOROBY

-

MODEL LINIOWY, PRZYCZYNOWO-
SKUTKOWY

• Wieloczynnikowe ujmowanie 

etiopatogenezy:

a) Etiopatogenetyczne
b) Patoplastyczne
c) Usposabiające
d) Wyzwalające/ spustowe

 

 

Zdrowie i choroba

• Orientacja patogenetyczna

U 

Uwarunkowanie  wieloczynnikowe,  myślenie 

‘kontekstem’, 

konfiguracjami;  zdrowie  jest 

powiązane  ze  stresem.  Człowiek  bezustannie 
napotyka  na  wymagania,  które  wymagają 
przystosowania  się,  adaptacji,  radzenia  sobie  z 
wymaganiami.  To  pewna  dynamika;  zdrowie  jest 
procesem  i  jest  pozytywne.  Zdrowie  zależy  od 
efektywności  tego  procesu,  zmagania  się;  jego 
wynik,  decyduje  o  zdrowiu.  Zależy  ono  od 
heterostazy.  Korzystniej  jest  je  ujmować  na 
wymiarze:  pełne  zdrowie  –  choroba.  Umożliwia 
to wyodrębnianie poziomów zdrowia.

 

 

Zdrowie i choroba

• Orientacja salutogenetyczna

 

-

ZDROWIE ROZUMIANE DOBROSTAN

-

ZDROWIE JEST PROCESEM I JEST 

POZYTYWNE

-

MOŻLIWE JEST WYRÓŻNIENIE 

POZIOMÓW ZDROWIA

• Czynniki tworzące zdrowie:

a)

Potencjały zdrowia

b)

Stresory 

c)

Poczucie koherencji

d)

Styl życia

 

 

Zdrowie i choroba

• Poczucie koherencji:

                      - 

Poczucie  zrozumiałości  (złożona 

zmienna  podmiotowa,  która  zarządza 
zasobami;  mam  przekonanie,  że  świat 
jest  poznawalny,  da  się  opanować, 
zrozumieć);

•

-    Poczucie  zaradności  (sterowalności; 
poczucie, że mamy do dyspozycji sposób 
na radzenie sobie z trudnościami, na ich 
przezwyciężenie;  nie,  że  wszystko  mam 
w sobie, ale wiem , do kogo się udać);

•

-   

Poczucie sensowności

 

 

 

Norma i normalność

• NORMA – idealny lub realny wzór 

normalności

.

• NORMALNOŚĆ – właściwość albo 

zbiór właściwości przypisanych 
ludziom, grupom i zgodnych ze 
wzorem normalności czyli normą

.

• Norma społeczno - kulturowa
• Norma statystyczna
• Norma teoretyczna

 

 

Norma i normalność

• Norma statystyczna, ilościowa 

      

Jest wynikiem pomiaru i odzwierciedla rozkład  określonej 

cechy w populacji. Przedmiotowe odniesienia tej normy jako 
przeciętnej, mogą dotyczyć różnych cech (biologicznych, jak np. 
wzrost, ciężar ciała; fizjologicznych, np. temp. ciała, ciśnienie 
oraz psychicznych, jak uczenie się, zapamiętywanie, czas reakcji, 
liczba punktów na skali neurotyzmu itp.). Wyniki pomiaru to 
najczęściej przeciętne wartości liczbowe lub zakresy wyników 
przeciętnych, czyli normalnych. Normalnością byłoby więc takie 
nasilenie cechy lub stanu, które mieści się w granicach nie 
odbiegających od przeciętnej w danej populacji. Znając normy 
ilościowe różnych cech, możemy porównać z nimi wyniki 
konkretnego człowieka i określić, czy przysługuje mu atrybut 
normalności. Określając normalność psychologiczną, czasem 
podaje się, że wynik ilościowy, uzyskany przez badanego, jest 
normalny w tym sensie, że nie jest niższy od przeciętnej w 
populacji (ważne ze względu na dyskusje wokół normalności 
intelektualnej – czy wynik IQ, znacznie przekraczający wynik 
średni, można uznać za brak normalności psychicznej).

 

 

Norma i normalność

• Norma społeczno-kulturowa

       

Składają się na nią dwa pojęcia.

 1

) Za normalne uznaje się zachowanie i sposób bycia przeciętne, typowe, tzn. 

charakterystyczne  dla  powszechnego  wzoru  zachowań  w  danej  kulturze 

(zgodne  ze  zwyczajami,  konwencjonalne).  Człowiek  normalny  –  w  sensie 

‘typowy dla danej kultury’. Nie spełnianie pewnych naturalnych i uznanych 

oczekiwań  związanych  z  kulturą,  nazywane  jest  dewiacją.  Znaczny  stopień 

dewiacji  od  oczekiwań  społecznych  grozi  różnymi  sankcjami  społecznymi, 

nawet, gdy zachowania takie nie przekraczają norm społecznych, prawnych 

i moralnych.

 

2)  Te  prawa  właśnie  są  podstawą  drugiego  sposobu  rozumienia  normy  -  jako 

spełniania  wyraźnie  określonych  powinności  społecznych,  w  różny  sposób 

skodyfikowanych. Osoba, która nie spełnia powszechnych norm etycznych i 

prawnych  uspołecznionej  kultury,  jest  nienormalna  w  tym  sensie,  że 

narusza  ład  społeczny  i  zagraża  funkcjonowaniu  społeczności  i  rozwojowi 

jednostek. Jednak czasem same te wzory kultury mogą być zaburzone (np. 

systemy społeczne, jak odmiany faszyzmu, struktur totalitarnych; wartości 

grup  przestępczych);  wówczas  dewiacja  jednostki  od  tych  patologicznych 

norm grupowych nie jest przejawem choroby psychicznej. Wyraźnie widać, 

że  normalność  społeczno-kulturowa  ma  relatywistyczny  charakter.  Ostre 

odbieganie  od  norm  danej  kultury  utrudnia  funkcjonowanie  i  może  być 

przyczyną  zachorowania,  więc  należy  uwzględnić,  że  „jednym  z  warunków 

zdrowia  psychicznego,  albo  wymiarem  zdrowia  psychicznego  (...)  jest  to, 

aby  nie  być  całkowicie  nieprzystosowanym  do  dostępnych  w  tej  kulturze 

sposobów postępowania” (J. Sowa). 

 

 

Norma i normalność

•

Norma teoretyczna

           

Jest  stosowana  wówczas,  gdy  odnosi  się  stan  jednostek  lub  grup  do 

ogólnych  prawidłowości  lub  twierdzeń  zawartych  w  różnych  teoriach 
naukowych  na  temat  fizjologicznego,  psychologicznego  i  społecznego 
funkcjonowania  człowieka  i  grup  społecznych.  Porównuje  się  pewne 
obserwowalne wskaźniki z twierdzeniami teoretycznymi (tzw. podejście 
poszukujące  normy  jako  wzorca  –  ideału).  Trafność  przypisywania 
normalności  konkretnym  jednostkom,  jako  odwzorowania  koncepcji, 
zależy  od  poprawności  teorii  procesów  psychicznych,  osobowości, 
relacji  i  systemów  społecznych  oraz  od  poziomu  operacjonalizacji 
twierdzeń  teoretycznych  (np.  normalność  w  koncepcji  zasobów 
Hobfolla określamy w odniesieniu do posiadania normalnych zasobów 
odpornościowych;  według  innej  koncepcji  –  normalność  procesu 
rozwoju  w  określonym  cyklu  życia;  w  jeszcze  innej  -  czy  osoba  jest 
osobą normalną w sensie posiadania spójnej struktury Ja i pozytywnej 
samooceny  –  różne  kryteria  normalności  w  zależności  od  teorii). 
Jednak  nie  można  opracować  jednej,  ogólnie  obowiązującej  definicji 
zdrowia,  która  podałaby  nie  tylko  ogólną  kategorię,  ale  i  kryteria 
zdrowia.  Bardzo  konkretne  kryteria  zdrowia  mogą  być  bowiem  sobie 
przeciwstawne (np. racjonalizm – intuicja, refleksja – działanie).

 

 

 

Norma i normalność

NORMALNOŚĆ TO UWARUNKOWANIE DLA 

ZDROWIA

POTENCJAŁY ZDROWIA

RODZAJE NORMALNOŚCI

Potencjały, wyznaczniki zdrowia – normalność 

biolog., społ., psychologiczna.

Wysokie potencjały normalności sprzyjają 

osiąganiu zdrowia na swój własny, 

indywidualny sposób

 

 

Patologia

• PATOLOGIA  –  odstępstwo  od  normy  w  postaci  częstości 

występowania  jakiejś  cechy  czy  zachowania  niezgodnego  z 
oczekiwaniami  większości  albo  z  aktualnie  obowiązującymi 
normami.  Takie  rozumienie  pojęcia  wprowadza  pewną  trudność. 
Otóż,  kryteria  rozpoznawania  zaburzeń  psychicznych  zmieniają  się 
w zależności od zmian kulturowych, ideologicznych i obyczajowych. 
Coś,  co  kiedyś  uznawano  za  patologię,  dziś  może  nią  nie  być  (np. 
stosunek  do  homoseksualizmu).  Rosenhan  i  Seligman  (1994) 
wprowadzają pojęcie podobieństwa rodzinnego, które oznacza zbiór 
elementów  –  kryteriów,  pozwalających  rozpoznać  nienormalność 
(„rodzina  kryteriów”  anormalności).  Rozpoznawana  jest  ona  przez 
określenie,  czy  dane  zachowanie,  myśl  czy  osoba  zawiera  w  sobie 
„rodzinne”  podobieństwo  do  zachowań,  myśli  i  ludzi,  których 
wszyscy  uznalibyśmy  za  nienormalnych.  Im  więcej  jest  takich 
elementów  i  im  wyraźniejszy  każdy  z  nich,  tym  bardziej 
prawdopodobne  jest,  że  osoby  czy  ich  zachowania  zostaną  uznane 
za  nienormalne.  Kryteriów  tych  jest  wiele,  ale  trzeba  być 
świadomym,  że  wiele  może  zawodzić  i  być  przyczyną  błędnych 
rozpoznań.

 

 

Patologia

• Kryteria pomagające odróżnić 

patologię od normy wg. Rosenhana i 
Seligmana.

• Cierpienie
• Trudności w przystosowaniu
• Nieracjonalność i dziwaczność
• Nieprzewidywalność i utrata kontroli
• Wyrazistość i niekonwencjonalność
• Dyskomfort obserwatora
• Naruszanie norm i ideałów 

społecznych