1.57. Formy ochrony
przyrody w Polsce
Opracowała Bożena Smolik
Opracowała Bożena Smolik
Konsultant Arleta Poręba-Konopczyńska
Konsultant Arleta Poręba-Konopczyńska
1.57. Formy ochrony
przyrody w Polsce
Opracowała Bożena Smolik
Opracowała Bożena Smolik
Konsultant Arleta Poręba-Konopczyńska
Konsultant Arleta Poręba-Konopczyńska
Przyrodnicze skarby Polski uznawane są za
wyjątkowe, szczególnie na tle przyrody Europy
zachodniej.
Dzięki temu, że Polska jest krajem nizinnym i
znajduje się w strefie klimatu umiarkowanego, a
rozwój ekonomiczny przebiegał tu znacznie
wolniej niż w krajach zachodnioeuropejskich,
może się ona szczycić ogromną różnorodnością
krajobrazu i bogactwem biocenoz.
Zadaniem władz każdego państwa jest objęcie
ochroną prawną najcenniejszych elementów
środowiska naturalnego.
Formy ochrony przyrody w Polsce dostosowane do
regulacji UE ustala Ustawa z 16 kwietnia 2004 r.
„O ochronie przyrody” z późniejszymi
zmianami.
Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 roku precyzuje na czym
polega ochrona przyrody.
W rozumieniu tejże ustawy ochrona przyrody polega
na zachowaniu zrównoważonym użytkowaniu oraz
odnawianiu zasobów, tworów i składników przyrody,
tj:
dziko występujących roślin, zwierząt i grzybów;
roślin, zwierząt i grzybów objętych ochroną gatunkową;
zwierząt prowadzących wędrowny tryb życia;
siedlisk przyrodniczych;
siedlisk zagrożonych wyginięciem, rzadkich i chronionych gatunków
roślin, zwierząt i grzybów;
tworów przyrody żywej i nieożywionej oraz kopalnych szczątków
roślin i zwierząt;
krajobrazu;
zieleni w miastach i wsiach;
zadrzewień.
Główne cele ochrony
Główne cele ochrony
przyrody
przyrody
utrzymanie procesów ekologicznych i stabilności ekosystemów;
zachowanie różnorodności biologicznej;
zachowanie dziedzictwa geologicznego i paleontologicznego;
zapewnienie ciągłości istnienia gatunków roślin, zwierząt i
grzybów, wraz z ich siedliskami, przez ich utrzymywanie lub
przywracanie do właściwego stanu ochrony;
ochrona walorów krajobrazowych, zieleni w miastach i wsiach
oraz zadrzewień;
utrzymywanie lub przywracanie do właściwego stanu ochrony
siedlisk przyrodniczych, a także pozostałych zasobów, tworów i
składników przyrody;
kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec przyrody
przez edukację, informowanie i promocję w dziedzinie ochrony
przyrody.
Prawne formy
Prawne formy
ochrony przyrody w
ochrony przyrody w
Polsce
Polsce
parki narodowe;
rezerwaty przyrody;
parki krajobrazowe;
obszary chronionego
krajobrazu;
obszary Natura 2000;
pomniki przyrody;
stanowiska dokumentacyjne;
użytki ekologiczne;
zespoły przyrodniczo-
krajobrazowe;
ochrona gatunkowa roślin,
zwierząt i grzybów.
Parki narodowe
Parki narodowe
W strategii ochrony przyrody w Polsce na najwyższym szczeblu drabiny
stoją parki narodowe.
Obecnie mamy 23 parki narodowe, które zajmują 3145 km
2
czyli ok. 1%
powierzchni kraju.
Głównym zadaniem parków narodowych jest ochrona szczególnie ważnych,
naturalnych lub zbliżonych do naturalnych ekosystemów, wyjątkowych ze
względów naukowych, dydaktycznych, społecznych i kulturowych.
Istotnym kryterium jest także wielkość, bo aby dany obszar mógł zostać
parkiem narodowym musi mieć powierzchnię co najmniej 1000 ha.
Na terenie parku ochronie podlega cała przyroda, a wokół parku
utworzona jest otulina, zabezpieczająca jego obszar przed szkodliwym
działaniem czynników zewnętrznych.
Zadaniem pośrednim parku są funkcje dydaktyczne i wychowawcze.
Lokalizacja parków
Lokalizacja parków
narodowych
narodowych
W parku narodowym . . .
W parku narodowym . . .
Wybierając się do Parku Narodowego musimy pamiętać, że
obowiązują nas pewne zasady.
Nie możemy poruszać się po szlakach innych, niż wyznaczone.
Jeżeli wybieramy się wycieczką, „czy większą grupą” powinniśmy
zwiedzać park pod kierunkiem wykwalifikowanych przewodników.
Zabronione jest zakłócanie ciszy, zaśmiecanie i zanieczyszczanie
wód, zrywanie roślin, niszczenie drzew, niszczenie skał, łowienie
ryb, palenie ognisk a także wprowadzanie psów.
Warto pamiętać, że pracownicy parku jak i członkowie Straży
Ochrony Przyrody mogą nas legitymować i ukarać grzywną w
postaci mandatu.
Nie wszystkie ważne przyrodniczo miejsca w kraju daje się objąć
statusem parków narodowych ze względu na zbyt mały obszar.
Rezerwat przyrody obejmuje obszary zachowane w stanie
naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska
przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i
siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej,
wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi,
naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi.
Na terenie rezerwatu chroniona jest cała przyroda lub jej wybrane
składniki.
W rezerwatach ścisłych ochrona polega na całkowitym wykluczeniu
ingerencji człowieka.
Rezerwaty są formą szczególną gdyż, mogą wchodzić w skład większych
terytorialnie parków narodowych lub stojących niżej w strategii ochrony
przyrody: parków krajobrazowych lub obszarów chronionego krajobrazu.
Rezerwaty
Rezerwaty
Rodzaje rezerwatów
Rodzaje rezerwatów
leśny
wodny
stepowy
słonoroślowy
faunistyczny
florystyczny
torfowiskowy
przyrody nieożywionej
krajobrazowy
Rezerwat torfowiskowy
Obiekty chronione w powiecie gorzowskim
Obiekty chronione w powiecie gorzowskim
znajdziesz na tej stronie
znajdziesz na tej stronie
http://www.google.pl/imgres?
imgurl=http://www.przyroda.powiatgorzowski.pl/grafika/rpbc_plan.gif&imgrefurl=http://www.prz
yroda.powiatgorzowski.pl/rpbc.html&usg=__MwTQsl8RnSQX9nc9B9RQ-
VnLA_E=&h=156&w=430&sz=20&hl=pl&start=11&sig2=cmmrKpahzLaUov1et9qvRw&itbs=1&
tbnid=v9xE4_4MT2NLUM:&tbnh=46&tbnw=126&prev=/images%3Fq%3Drezerwat%2Bprzyrody
%2Bw%2Blubuskim%26hl%3Dpl%26client%3Dfirefox-a%26rls%3Dorg.mozilla:pl:official%26gbv
%3D2%26tbs%3Disch:1&ei=lvEATN6-For6_AbxqI3JBQ
Rezerwat Przyrody Zdroiskie Buki
Rezerwat Przyrody Zdroiskie Buki
Rezerwat Wilanów i Rzeka
Rezerwat Wilanów i Rzeka
Przyłężek
Przyłężek
Rezerwat Bogdanieckie Cisy
Rezerwat Bogdanieckie Cisy
Parki krajobrazowe
Parki krajobrazowe
Parki Krajobrazowe to twory terytorialne o
zadaniach podobnych do parku narodowego i
rezerwatu z tą jednak różnicą, że na ich terenie
prowadzić można działalność gospodarczą i
rolniczą, a ochronie podlegają tutaj zarówno
walory przyrodnicze jak i krajobraz kulturowy.
Obecnie parki krajobrazowe stanowią około 8%
powierzchni Polski.
Parki krajobrazowe
Parki krajobrazowe
województwa lubuskiego
województwa lubuskiego
Barlinecko-Gorzowski Park Krajobrazowy
Pszczewski Park Krajobrazowy
Park Krajobrazowy Ujście Warty
Łagowski Park Krajobrazowy
Gryżyński Park Krajobrazowy
Park Krajobrazowy Łuk Mużakowa
Przemęcki Park Krajobrazowy
Na terenie parku krajobrazowego mogą znajdować się
wyróżnione obszary (np. rezerwaty przyrody, użytki
ekologiczne) lub inne obiekty (np. pomniki przyrody) objęte
ściślejszą formą ochrony.
Obszar parku jest dostępny dla odwiedzających w znacznie
większej części niż w przypadku parków narodowych,
jednak i tu obowiązują indywidualne przepisy i warunki
udostępniania części parku dla potrzeb turystyki.
Należy przestrzegać następujących zakazów:
zakaz umyślnego zabijania dziko występujących zwierząt, z wyjątkiem
amatorskiego połowu ryb,
zakaz niszczenia nor zwierząt, legowisk, innych schronień i miejsc
rozrodu oraz tarlisk i złożonej ikry,
zakaz likwidowania i niszczenia zadrzewień śródpolnych,
przydrożnych i nadwodnych,
zakaz używania łodzi motorowych i innego sprzętu motorowego na
otwartych zbiornikach wodnych,
zakaz organizowania rajdów motorowych i samochodowych.
Obszary chronionego
Obszary chronionego
krajobrazu
krajobrazu
Obszary chronionego krajobrazu obejmują większe powierzchnie
odznaczające się mało zniekształconym środowiskiem, o
zachowanej równowadze ekologicznej i wysokich walorach
krajobrazu naturalnego.
Obejmują często doliny rzek, kompleksy leśne spełniając rolę
korytarzy ekologicznych między obszarami chronionymi -
tworząc w ten sposób system obszarów chronionych.
Doświadczenia ostatnich lat uczą, że ochrona przyrody jest
skuteczna jeśli działania wokół niej podjęte prowadzone są
systemowo, w myśl zasady: „myśleć globalnie, działać lokalnie.
Ochrona przyrody poprzez formy ochrony przyrody winna
uwzględniać wzajemne oddziaływanie obszarów objętych
ochroną, umożliwiając zachowanie bioróżnorodności
biologicznej.
Ochrona gatunkowa
Ochrona gatunkowa
Ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów ma na celu zapewnienie
przetrwania i właściwego stanu ochrony dziko występujących roślin,
zwierząt i grzybów oraz ich siedlisk, gatunków rzadko występujących,
endemicznych, podatnych na zagrożenia i zagrożonych wyginięciem oraz
objętych ochroną na podstawie umów międzynarodowych, a także
zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej.
Rozporządzenie to określa listę gatunków objętych ochroną, sposoby
wykonywania ochrony oraz stosowane ograniczenia, zakazy i nakazy
przewidziane odpowiednimi przepisami
Organem nadającym status prawny ochrony gatunkowej jest Minister
Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa w porozumieniu z
Ministrem Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej.
Decyzje dotyczące ochrony gatunkowej mogą być podjęte także w drodze
rozporządzenia wojewody.
Ochrona gatunkowa
Ochrona gatunkowa
zwierząt
zwierząt
W odniesieniu do objętych ochroną gatunkową zwierząt zabrania
się:
1)
zabijania, preparowania, płoszenia, odłowu i przetrzymywania w niewoli,
2)
umyślnego niszczenia ich gniazd, nor, legowisk i żeremi,
3)
niszczenia jaj, osobników młodocianych i innych form rozwojowych
(szczególnie kijanek, larw, poczwarek i piskląt),
4)
fotografowania i filmowania w okresie rozrodu i wychowu młodych w ich
ostojach i miejscach rozrodu,.
5)
wszelkich form handlu żywymi lub martwymi osobnikami,
6)
wwożenia lub wywożenia poza granice kraju.
Błotniak stawowy
Orzeł bielik
Rybołów
Łabędź krzykliwy
Ochrona gatunkowa roślin
Ochrona gatunkowa roślin
W stosunku do roślin znajdujących się pod ochroną
ścisłą (całkowitą) obowiązuje zakaz:
umyślnego niszczenia, zrywania, ścinania oraz
pozyskiwania z naturalnych miejsc występowania,
handlu, przenoszenia i wywożenia za granicę zarówno
w stanie świeżym, jak i suszonym,
W przypadku roślin objętych ochroną częściową
możliwe jest ich pozyskanie w określonych ilościach i
miejscach, m.in. dla celów leczniczych i gospodarczych.
Konwalia majowa
Cis pospolity
Mikołajek
nadmorski
Za pomniki przyrody można uznać pojedyncze twory
przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupienia
o szczególnej wartości naukowej, kulturowej,
historyczno-pamiątkowej czy krajobrazowej oraz
odznaczające się indywidualnymi cechami,
wyróżniającymi je wśród innych tworów.
Pomniki przyrody są ważnym elementem składowym
krajobrazu; podnoszą jego piękno, zwiększają różnorodność,
często związane są z wydarzeniami historycznymi,
lokalnymi podaniami lub wybitną postacią historyczną.
Głównymi kryteriami uznania za pomnik przyrody są:
sędziwy wiek, niespotykane kształty, okazałe rozmiary
drzew, krzewów lub ich grup (głównie gatunków rodzimych,
rzadziej obcych), wielkość głazów narzutowych, rzadkość
zjawiska lub gatunku.
Pomniki przyrody
Pomniki przyrody
Użytki ekologiczne
Użytki ekologiczne
Są to zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, mających
znaczenie dla zachowania unikatowych zasobów i typów środowisk :
naturalne zbiorniki wodne,
śródpolne i śródleśne "oczka wodne",
kępy drzew i krzewów,
bagna, torfowiska,
obszary nie użytkowanej roślinności,
wydmy,
starorzecza,
wychodnie skalne,
skarpy,
kamieńce,
siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych
gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca
rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania."
Zespoły przyrodniczo -
Zespoły przyrodniczo -
krajobrazowe
krajobrazowe
Są to obszary wyznaczone w celu ochrony
wyjątkowych cennych fragmentów krajobrazu
naturalnego i kulturowego dla
zachowania ich wartości estetycznych.
Stanowiska dokumentacyjne
Stanowiska dokumentacyjne
Są to miejsca występowania formacji geologicznych,
nagromadzeń skamieniałości lub tworów
mineralnych lub fragment eksploatowanych i
nieczynnych wyrobisk powierzchniowych.
Natura 2000
Natura 2000
Wraz z akcesją Polski do Unii Europejskiej, pojawiła się nowa
forma ochrony przyrody
.
W jej skład wchodzą dwa typy obszarów:
1. obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO)
2. specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO)
System obszarów chronionych Natura 2000 działa
równolegle z siecią obszarów chronionych i wzmacnia
prawne reżimy ochronne zgodnie z ustawodawstwem Unii
Europejskiej.
Rezerwaty biosfery
Rezerwaty biosfery
Rezerwaty biosfery to obszary chronione o znaczeniu
międzynarodowym.
Rezerwaty biosfery, to obszary unikatowe w skali świata, zawierające
niepowtarzalne walory geologiczne, rzeźby terenu, flory lub fauny itp., wpisane
na listę przez Międzynarodową Radę Koordynacyjną Programu UNESCO MaB
Lista Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO
Białowieski Park Narodowy,
Babiogórski Park Narodowy,
Słowiński Park Narodowy,
Rezerwat Jezioro Łuknajno,
Tatrzański Park Narodowy,
Karkonoski Park Narodowy,
Bieszczadzki Park Narodowy (Karpaty Wschodnie),
Kampinoski Park Narodowy,
Poleski Park Narodowy (Polesie Zachodnie).
TATRZAŃSKI REZERWAT BIOSFERY
Obszary chronione o
Obszary chronione o
znaczeniu
znaczeniu
międzynarodowym
międzynarodowym
W ramach
, ochronie
podlegają następujące tereny wodno-błotne:
Rezerwat Jezioro Łuknajno,
Rezerwat Jezioro Karaś,
Rezerwat Jezioro Siedmiu Wysp,
Rezerwat Świdwie,
Rezerwat Słońsk,
Biebrzański Park Narodowy,
Rezerwat Stawy Milickie,
Słowiński Park Narodowy.
Zadania
Zadania
1.
Wymień formy ochrony przyrody.
2.
Co wyróżnia pomnik przyrody?
3.
Wymień cztery zasady zachowania się na terenie
parku narodowego.
4.
W jaki sposób oznakowane są rezerwaty biosfery?
5.
Podaj dwa główne założenia projektu Natura 2000.
Źródła
Źródła
Z.Sendecka i wsp., Vademecum.Biologia, Operon 2009
M. Kłyś,K.Żbikowska-Zdun, Biologia, Nowa Era,1994
B.Gulewicz, Biologia,ABC,1998
B.Klimuszko, Biologia,Żak, 2004
J.Loritz-Dobrowolska i wsp., Biologia,Operon,2007