Podstawy
Żywienia
Zasady diety
Zasady diety
cukrzycowej
cukrzycowej
Kierunek: Fizjoterapia
Kierunek: Fizjoterapia
Prof.dr hab. Irena
Prof.dr hab. Irena
Ponikowska
Ponikowska
Podstawy
Żywienia
Zasady diety
Zasady diety
cukrzycowej
cukrzycowej
Kierunek: Fizjoterapia
Kierunek: Fizjoterapia
Prof.dr hab. Irena
Prof.dr hab. Irena
Ponikowska
Ponikowska
Podstawy
Żywienia
Cele żywienia w cukrzycy
Cele żywienia w cukrzycy
•
Dostarczenie organizmowi wszystkich
Dostarczenie organizmowi wszystkich
niezbędnych składników pokarmowych
niezbędnych składników pokarmowych
•
Pomoc w utrzymaniu dobrego
Pomoc w utrzymaniu dobrego
wyrównania cukrzycy
wyrównania cukrzycy
•
Uzyskanie prawidłowego poziomu
Uzyskanie prawidłowego poziomu
lipidów we
lipidów we
krwi
krwi
Uzyskanie optymalnego ciśnienia
Uzyskanie optymalnego ciśnienia
krwi
krwi
•
Profilaktyka powikłań cukrzycy
Profilaktyka powikłań cukrzycy
Podstawy
Żywienia
Dostarczenie organizmowi
Dostarczenie organizmowi
niezbędnych składników
niezbędnych składników
pokarmowych
pokarmowych
•
Dieta musi być prawidłowo
Dieta musi być prawidłowo
zbilansowana energetycznie
zbilansowana energetycznie
•
Żywienie musi być urozmaicone,
Żywienie musi być urozmaicone,
różnorodne, produkty spożywcze z
różnorodne, produkty spożywcze z
wszystkich grupa pokarmów
wszystkich grupa pokarmów
•
Diety jednoskładnikowe, ( wiele „diet
Diety jednoskładnikowe, ( wiele „diet
cud”) nie spełnia
cud”) nie spełnia
j
j
ą
ą
zasady
zasady
różnorodności diety i prowadz
różnorodności diety i prowadz
ą
ą
do
do
niedoborów pokarmowych
niedoborów pokarmowych
Podstawy
Żywienia
Kaloryczność diety
Kaloryczność diety
cukrzycowej
cukrzycowej
•
Dieta cukrzycowa nie jest równoznaczna z dietą
Dieta cukrzycowa nie jest równoznaczna z dietą
niskokaloryczną
niskokaloryczną
•
Często u chorych na cukrzycę stosujemy
Często u chorych na cukrzycę stosujemy
ograniczenia kalorii ze względu na
ograniczenia kalorii ze względu na
współistniejącą otyłość ale są pacjenci z
współistniejącą otyłość ale są pacjenci z
cukrzycą z prawidłową masą i ciała lub wręcz
cukrzycą z prawidłową masą i ciała lub wręcz
niedożywieni
niedożywieni
•
Zapotrzebowanie kaloryczne ustalane jest
Zapotrzebowanie kaloryczne ustalane jest
indywidualnie, zależy od wieku, aktywności
indywidualnie, zależy od wieku, aktywności
fizycznej, płci, wzrostu, podstawowej przemiany
fizycznej, płci, wzrostu, podstawowej przemiany
materii
materii
Podstawy
Żywienia
Wartość energetyczna diety
Wartość energetyczna diety
•
Zapotrzebowanie na energię dla
osoby dorosłej zależy przede
wszystkim od aktywności fizycznej:
–
osoby leżące – 20 kcal /kg n.m.c.
–
lekka praca - 30 kcal/kg n.m.c.
–
średnia praca- 35 kcal/kg n.m.c.
–
ciężka praca fizyczna- 40 kcal/kg n.m.c.
–
Dla osób otyłych zapotrzebowanie energ
zmniejsza się o 30%
Podstawy
Żywienia
Ile razy dziennie jada
Ile razy dziennie jada
chory na cukrzycę
chory na cukrzycę
•
U większości pacjentów konieczne jest
U większości pacjentów konieczne jest
stosowanie pięciu posiłków dziennie
stosowanie pięciu posiłków dziennie
•
5 posiłków zmniejsza dawkę
5 posiłków zmniejsza dawkę
węglowodanów w pojedynczej porcji i
węglowodanów w pojedynczej porcji i
ułatwia dobre wyrównanie glikemii
ułatwia dobre wyrównanie glikemii
•
U dobrze wyrównanych pacjentów
U dobrze wyrównanych pacjentów
leczonych insuliną zapobiega
leczonych insuliną zapobiega
niedocukrzeniom przed głównymi
niedocukrzeniom przed głównymi
posiłkami.
posiłkami.
Podstawy
Żywienia
Rozkład energii na posiłki
Rozkład energii na posiłki
•
Przy 4 posiłkach dziennie zaleca się
najczęściej:
a/ śniadanie - 30%
b/ śniadanie II-15%
c/ obiad - 30%
d/ kolacja - 25%
Posiłki powinny być skorelowane z
przyjmowaniem insuliny lub leków
doustnych
Podstawy
Żywienia
Pacjent z cukrzycą dzieli taką samą
Pacjent z cukrzycą dzieli taką samą
ilość pożywienia jak osoba bez
ilość pożywienia jak osoba bez
cukrzycy na pięć porcji zamiast na
cukrzycy na pięć porcji zamiast na
trzy!!!
trzy!!!
Nie jest celem takiego żywienia
Nie jest celem takiego żywienia
zwiększenie ilości kalorii poprzez
zwiększenie ilości kalorii poprzez
zwiększenie liczby posiłków!!!
zwiększenie liczby posiłków!!!
Podstawy
Żywienia
Znaczenie
Znaczenie
węglowodanów w diecie
węglowodanów w diecie
chorego na cukrzycę
chorego na cukrzycę
Węglowodany dzielimy na:
Węglowodany dzielimy na:
–
Proste - szybko wchłaniane z
Proste - szybko wchłaniane z
przewodu pokarmowego
przewodu pokarmowego
niewskazane w cukrzycy
niewskazane w cukrzycy
–
Złożone – stanowią ponad 50%
Złożone – stanowią ponad 50%
zapotrzebowania kalorycznego
zapotrzebowania kalorycznego
1 gram węglowodanów dostarcza 4
1 gram węglowodanów dostarcza 4
kcal
kcal
Podstawy
Żywienia
Znaczenie węglowodanów
Znaczenie węglowodanów
w diecie chorego na
w diecie chorego na
cukrzycę (2)
cukrzycę (2)
•
Prawidłowy roz
Prawidłowy roz
kład
kład
węglowodanów leży u
węglowodanów leży u
podstaw dobrego wyrównania cukrzycy
podstaw dobrego wyrównania cukrzycy
•
Pacjent musi zjadać takie same ilości
Pacjent musi zjadać takie same ilości
węglowodanów na poszczególne posiłki aby
węglowodanów na poszczególne posiłki aby
można było dopasować algorytm leczenia do
można było dopasować algorytm leczenia do
żywienia pacjenta
żywienia pacjenta
•
Ważne jest spożywanie węglowodanów
Ważne jest spożywanie węglowodanów
wolno wchłaniających się z przewodu
wolno wchłaniających się z przewodu
pokarmowego aby zapobiec szybkiemu
pokarmowego aby zapobiec szybkiemu
wzrostowi glikemii po posiłku
wzrostowi glikemii po posiłku
Podstawy
Żywienia
Cukier w diecie
Cukier w diecie
cukrzycowej
cukrzycowej
•
Dozwolone jest używanie do 30
g/dz., tylko do przyrządzania potraw,
a nie do słodzenia przy stole
•
Produkty zawierające dużo cukru
przyczyniają się do hiperglikemii,
wzrostu cholesterolu we krwi, TG,
oraz powstawania otyłości
Podstawy
Żywienia
Wymiennik
Wymiennik
węglowodanowy
węglowodanowy
•
Porcja pokarmu zawierająca 10-12 g
Porcja pokarmu zawierająca 10-12 g
węglowodanów (40-50 kcal).
węglowodanów (40-50 kcal).
•
Taka ilość węglowodanów zawarta jest
Taka ilość węglowodanów zawarta jest
w kromce chleba o masie 25g
w kromce chleba o masie 25g
•
Ponieważ kromka chleba stanowi
Ponieważ kromka chleba stanowi
podstawę wyliczeń wymienników
podstawę wyliczeń wymienników
węglowodanowych można spotkać się
węglowodanowych można spotkać się
również z określeniem „jednostka
również z określeniem „jednostka
chlebowa”
chlebowa”
Podstawy
Żywienia
Zastosowanie
Zastosowanie
wymienników
wymienników
węglowodanowych
węglowodanowych
•
Znajomość wymienników
Znajomość wymienników
węglowodanowych (WW) pozwala
węglowodanowych (WW) pozwala
pacjentowi na utrzymywanie stałej
pacjentowi na utrzymywanie stałej
ilości węglowodanów w posiłku przy
ilości węglowodanów w posiłku przy
różnorodności diety
różnorodności diety
•
Lekarz ustala z pacjentem ile WW
Lekarz ustala z pacjentem ile WW
może zjeść na poszczególne posiłki a
może zjeść na poszczególne posiłki a
pacjent komponuje posiłki korzystając
pacjent komponuje posiłki korzystając
z tabel WW z różnych pokarmów.
z tabel WW z różnych pokarmów.
Podstawy
Żywienia
Wymienniki
Wymienniki
węglowodanowe
węglowodanowe
pieczywo
pieczywo
Nazwa produktu
Ilość (w gramach)
zawierająca 1 WW
Miara produktu (w
przybliżeniu)
Chleb biały / bułki
białe
25
1 kromka / 0,5 bułki o
wadze 50g
Chleb razowy
25
1 kromka o grubości
0,5 cm
Chleb pszenny
mieszany
30
1 kromka
Chleb tostowy
(pszenny)
25
1 kromka
Chleb graham
30
1 kromka
Pieczywo chrupkie
15
1,5 kromki
Pumpernikiel
25
1/2 kromki
Podstawy
Żywienia
Wymienniki
Wymienniki
węglowodanowe słodycze
węglowodanowe słodycze
Nazwa produktu
Ilość (w gramach)
zawierająca 1 WW
Miara produktu (w
przybliżeniu)
Czekolada
15
1/6 tabliczki o wadze
100g
Tort orzechowy
20
mała porcja
Lody śmietankowe
25
1 gałka
Baton Mars, Snicers,
Bounty
16
1/3 batona
15
1 łyżeczka
Podstawy
Żywienia
WW produkty zbożowe
WW produkty zbożowe
Nazwa produktu
Ilość (w gramach)
zawierająca 1 WW
Miara produktu (w
przybliżeniu)
Mąka pszenna
15
1 łyżka stołowa
Mąka żytnia
pełnoziarnista
20
1,5 płaskiej łyżki
stołowej
Mąka kukurydziana
20
1,5 płaskiej łyżki
stołowej
Kasza jęczmienna –
po ugotowaniu
20
1 płaska łyżka
stołowa
Ryż gotowany
20
2 łyżki stołowe
Kasza gryczana
16
1 płaska łyżka
stołowa
Płatki owsiane
24
4 łyżki stołowe
Płatki kukurydziane
75
10 płaskich łyżek
stołowych
Makaron gotowany
40
1 mała porcja
Podstawy
Żywienia
Indeks glikemiczny
Indeks glikemiczny
•
Określa o ile wzrośnie poziom cukru po
Określa o ile wzrośnie poziom cukru po
spożyciu 50 g węglowodanów zawartych w
spożyciu 50 g węglowodanów zawartych w
produkcie spożywczym w stosunku do
produkcie spożywczym w stosunku do
wzrostu po spożyciu 50g czystej glukozy
wzrostu po spożyciu 50g czystej glukozy
•
Określa się go jako procent wzrostu po
Określa się go jako procent wzrostu po
czystej glukozie
czystej glukozie
•
Np. indeks glikemiczny 40 oznacza, że
Np. indeks glikemiczny 40 oznacza, że
poziom glikemii po spożyciu tego pokarmu
poziom glikemii po spożyciu tego pokarmu
wzrośnie o 40% tej wartości jaki występuje
wzrośnie o 40% tej wartości jaki występuje
po spożyciu czystej glukozy.
po spożyciu czystej glukozy.
Podstawy
Żywienia
Co daje indeks
Co daje indeks
glikemiczny?
glikemiczny?
•
Pacjent posługując się indeksem
Pacjent posługując się indeksem
glikemicznym może wybierać produkty
glikemicznym może wybierać produkty
wolno podnoszące poziom cukru we krwi.
wolno podnoszące poziom cukru we krwi.
•
Umożliwia to utrzymanie niskich
Umożliwia to utrzymanie niskich
poziomów glikemii po posiłkach oraz
poziomów glikemii po posiłkach oraz
ogranicza wyrzut insuliny przez trzustkę
ogranicza wyrzut insuliny przez trzustkę
•
Chory na cukrzycę powinien wybierać
Chory na cukrzycę powinien wybierać
produkty o indeksie glikemicznym poniżej
produkty o indeksie glikemicznym poniżej
35%
35%
Podstawy
Żywienia
Czego miarą jest indeks
Czego miarą jest indeks
glikemiczny?
glikemiczny?
•
Określa szybkość trawienia i
Określa szybkość trawienia i
wchłaniania pokarmu od momentu
wchłaniania pokarmu od momentu
spożycia do momentu wchłonięcia
spożycia do momentu wchłonięcia
glukozy do krwi
glukozy do krwi
•
Im większy stopień oczyszczenia
Im większy stopień oczyszczenia
pokarmu i wyższy stopień
pokarmu i wyższy stopień
przetworzenia tym szybszy proces
przetworzenia tym szybszy proces
trawienia i szybsze wchłanianie
trawienia i szybsze wchłanianie
glukozy
glukozy
Podstawy
Żywienia
Zapraszam na
Zapraszam na
10
10
-
-
minutową przerwę!!!
minutową przerwę!!!
Podstawy
Żywienia
Białko w diecie chorego
Białko w diecie chorego
na cukrzycę
na cukrzycę
•
Ważne aby białka były pochodzenia
Ważne aby białka były pochodzenia
zwierzęcego i roślinnego w odpowiedniej
zwierzęcego i roślinnego w odpowiedniej
proporcji.
proporcji.
•
Zapotrzebowanie dobowe na białko
Zapotrzebowanie dobowe na białko
wynosi 0,8g /kg masy ciała należnej
wynosi 0,8g /kg masy ciała należnej
•
U pacjentów z nefropatią cukzycową jest
U pacjentów z nefropatią cukzycową jest
ograniczone do 0,6 g/ kgmc.n.
ograniczone do 0,6 g/ kgmc.n.
•
Generalnie pacjenci zjadają odpowiednie
Generalnie pacjenci zjadają odpowiednie
lub zbyt duże ilości białka w diecie
lub zbyt duże ilości białka w diecie
Podstawy
Żywienia
Białko w diecie chorego
Białko w diecie chorego
na cukrzycę (2)
na cukrzycę (2)
•
Właściwa ilość białka stanowi około
Właściwa ilość białka stanowi około
20% zapotrzebowania kalorycznego
20% zapotrzebowania kalorycznego
chorego na cukrzycę
chorego na cukrzycę
•
Cennym źródłem białka roślinnego
Cennym źródłem białka roślinnego
jest soja oraz rośliny strączkowe
jest soja oraz rośliny strączkowe
Podstawy
Żywienia
Tłuszcz w diecie chorych
Tłuszcz w diecie chorych
na cukrzycę
na cukrzycę
•
Ograniczanie tłuszczu w diecie wynika z
Ograniczanie tłuszczu w diecie wynika z
konieczności zapobiegania
konieczności zapobiegania
makroangiopatii cukrzycowej (miażdżycy)
makroangiopatii cukrzycowej (miażdżycy)
•
Prawidłowa zawartość tłuszczu w diecie to
Prawidłowa zawartość tłuszczu w diecie to
mniej niż 30% zapotrzebowania
mniej niż 30% zapotrzebowania
energetycznego (wyjątek dieta
energetycznego (wyjątek dieta
śródziemnomorska omówiona w
śródziemnomorska omówiona w
oddzielnym wykładzie)
oddzielnym wykładzie)
•
1g tłuszczu to 9 kcal
1g tłuszczu to 9 kcal
Podstawy
Żywienia
Zawartość kwasów
Zawartość kwasów
tłuszczowych w diecie
tłuszczowych w diecie
•
Tłuszcze nasycone – pochodzenia
Tłuszcze nasycone – pochodzenia
zwierzęcego: mniej niż 10 %
zwierzęcego: mniej niż 10 %
zapotrzebowania kalorycznego ( u
zapotrzebowania kalorycznego ( u
chorych z miażdżycą mniej niż 7%)
chorych z miażdżycą mniej niż 7%)
•
Tłuszcze jednonienasycone 10% (oliwa
Tłuszcze jednonienasycone 10% (oliwa
z oliwek, olej rzepakowy)
z oliwek, olej rzepakowy)
•
Tłuszcze wielonienasycone 10% (inne
Tłuszcze wielonienasycone 10% (inne
tłuszcze roślinne)
tłuszcze roślinne)
•
Cholesterol do 200 mg/dz
Cholesterol do 200 mg/dz
Podstawy
Żywienia
Zawartość tłuszczu w
Zawartość tłuszczu w
diecie tradycyjnej
diecie tradycyjnej
•
W kuchni polskiej zawartość tłuszczu
W kuchni polskiej zawartość tłuszczu
w diecie przekracza zwykle 40%.
w diecie przekracza zwykle 40%.
•
Konieczne jest prawidłowe
Konieczne jest prawidłowe
przygotowywanie posiłków
przygotowywanie posiłków
(gotowanie i duszenie zamiast
(gotowanie i duszenie zamiast
smażenia),
smażenia),
•
Należy wybierać produkty spożywcze
Należy wybierać produkty spożywcze
o ograniczonej zawartości tłuszczu
o ograniczonej zawartości tłuszczu
Podstawy
Żywienia
Tłuszcz nie powoduje znaczącego
Tłuszcz nie powoduje znaczącego
wzrostu poziomu glukozy we krwi
wzrostu poziomu glukozy we krwi
chorego na cukrzycę – przyspiesza
chorego na cukrzycę – przyspiesza
natomiast procesy miażdżycowe,
natomiast procesy miażdżycowe,
zwiększa insulinooporność i dlatego
zwiększa insulinooporność i dlatego
jest ograniczany.
jest ograniczany.
Podstawy
Żywienia
Witaminy i składniki
Witaminy i składniki
mineralne
mineralne
•
Dieta cukrzycowa powinna
pokrywać zapotrzebowanie na
witaminy i sole mineralne
•
Uzupełnianie suplementami nie
wystarcza
•
Ograniczenie soli do 3- 5 g/dz
Podstawy
Żywienia
Alkohol w diecie
cukrzycowej
•
Ograniczenie do 20 g dla
mężczyzn i 10 g dla kobiet
•
Najlepiej całkowite wykluczenie
Podstawy
Żywienia
Błonnik w diecie
cukrzycowej
•
Zalecenia dla osób dorosłych –
30g/dobę- błonnika rozpuszczalnego
•
Zwiększenie błonnika w diecie
powoduje umiarkowane obniżenie
glikemii oraz profilu lipidowego
Podstawy
Żywienia
Produkty bogate w błonnik
rozpuszczalny
•
Produkty zbożowe: płatki
owsiane, otręby owsiane, chleb
razowy
•
Warzywa: fasola, groszek zielony,
marchew
•
Owoce: grejpfruty, jabłka
Podstawy
Żywienia
Srodki słodzące w diecie
cukrzycowej
•
Dopuszczalne jest słodzenie:
kawy, herbaty, dodawanie do
pieczenia ciast, napojów i
deserów
Podstawy
Żywienia
Rodzaje środków
słodzących
•
ASPARTAMIAN (Nutra Sweet)- jest
180 razy słodszy od cukru, nie
nadaje się do pieczenia i gotowania
•
Sacharyna ( Sucary, Zero-Cal)- jest
370 razy słodszy od cukru, można
używać do pieczenia i gotowania
•
Acetosulfan K ( Swiss Sweet)- jest
200 razy słodszy od cukru, można
stosować do pieczenia i gotowania
Podstawy
Żywienia
Wybrane produkty
dozwolone dla chorych na
cukrzyce(1)
•
Pieczywo razowe, pełnoziarniste
•
Ryż, makarony, kasze, ziemniaki
•
Sery chude, chude mleko
•
Chude mięsa, drób
•
Ryby
Podstawy
Żywienia
Produkty dozwolone(2)
•
Miękkie margaryny, oleje
roślinne
•
Jarzyny świeże i mrożone
•
Owoce świeże i mrożone
•
Napoje: wody mineralne, herbata
ziołowa, soki jarzynowe, kawa
Podstawy
Żywienia
Wybrane produkty
niedozwolone
Lista czerwona
•
Cukier, miód, słodkie ciasta,
czekolada, lody, konfitury, słodkie
soki owocowe, owoce
kandyzowane
•
Mleko pełnotłuste, przetwory,
koktajle mleczne
•
Mięso wieprzowe i przetwory
Podstawy
Żywienia
Produkty niedozwolone(2)
•
Tłuste produkty rybne(ograniczenie)-
zawierają dużo cholesterolu
•
Żółtka jaj
•
Gęsi, kaczki, smalec, słonina, masło
•
Frytki, chipsy
•
Napoje alkoholowe
•
Płyny słodzone cukrem ( np. coca-
cola)
Podstawy
Żywienia
Podsumowanie(1)
Podsumowanie(1)
•
Dieta cukrzycowa jest dietą
Dieta cukrzycowa jest dietą
zdrową,
zdrową,
mogą ją stosować zarówno osoby chore
mogą ją stosować zarówno osoby chore
na cukrzycę jak i zdrowe dzięki jej
na cukrzycę jak i zdrowe dzięki jej
właściwościom przeciwmiażdżycowym
właściwościom przeciwmiażdżycowym
•
W żywieniu chorych na cukrzycę ważne
W żywieniu chorych na cukrzycę ważne
jest odpowiednie
jest odpowiednie
rozplanowanie
rozplanowanie
posiłków, odpowiedni dobór ilości
posiłków, odpowiedni dobór ilości
węglowodanów i
węglowodanów i
wybór węglowodanów
wybór węglowodanów
o niskim indeksie glikemicznym
o niskim indeksie glikemicznym
Podstawy
Żywienia
Podsumowanie (2)
Podsumowanie (2)
•
Dużemu ograniczeniu podlegają
cukry
proste oraz
tłuszcze
- są to
również zalecenia w żywieniu
podstawowym
•
Dowóz energii z pokarmem zależy od
stanu odżywienia chorego
Podstawy
Żywienia
To już koniec wykładu
To już koniec wykładu
Dziękuję za uwagę
Dziękuję za uwagę