RODZINNE
FORMY OPIEKI
ZASTĘPCZEJ
Elżbieta
Kożuchowska
Monika Luśnia
Karolina Grzegory
RODZINNE
FORMY OPIEKI
ZASTĘPCZEJ
Elżbieta
Kożuchowska
Monika Luśnia
Karolina Grzegory
Każde dziecko, tak jak i osoba dorosła, ma te same
prawa osobiste. Bez względu na wiek, każdy
obywatel polski i cudzoziemiec przebywający w
Polsce ma prawo do poszanowania jego prawa do
życia i prywatności, do rozwoju własnych zdolności i
przekonań, do samodzielności, niezależności i
wolności
od
dyskryminacji.
Z osobami małoletnimi problem polega na tym, że
wielokrotnie
trudno
jest
egzekwować
im
przestrzeganie ich praw. Zazwyczaj korzystają z
pomocy swoich rodziców, którzy powinni chronić
dziecko i reagować na każde naruszenie jego
podstawowych praw i wolności. Jeżeli z jakiegoś
powodu rodzice dziecka nie reagują – lub co gorsza
sami naruszają prawa dziecka – podstawowym
obowiązkiem państwa jest jego ochrona, nawet jeśli
wiąże się to z ingerencją we władzę rodzicielską.
Do rodzinnych form opieki zastępczej należą m.in.:
rodzina zastępcza, rodzinne domy dziecka i wioski
dziecięce sos.
W sytuacji, kiedy dziecko jest pozbawione
opieki ze strony swoich rodziców, albo nie są oni zdolni
należycie z tej opieki się wywiązywać, obowiązkiem państwa
jest uwzględniać podmiotowość dziecka oraz szanować jego
prawo do:
wychowania w rodzinie, a w przypadku wychowywania dziecka poza rodziną, do
zapewnienia mu, w miarę możliwości, zgodnie z jego potrzebami opieki i
wychowania w rodzinnych formach opieki zastępczej –dziecko ma prawo w
pierwszej kolejności do dorastania w środowisku rodzinnym,
zapewnienia stabilnego środowiska wychowawczego,
utrzymywania osobistych kontaktów z rodziną,
powrotu do rodziny naturalnej,
traktowania w sposób sprzyjający poczuciu godności i wartości osobowej,
ochrony przed arbitralną lub bezprawną ingerencją w życie prywatne dziecka,
praktyk religijnych zgodnych z wolą rodziców i potrzebami dziecka,
pomocy w przygotowaniu do samodzielnego życia w przypadku wychowywania poza
rodziną naturalną,
dostępu do informacji,
wyrażania opinii w sprawach, które go dotyczą, ochrony przed poniżającym
traktowaniem i karaniem,
CO MOŻNA ZROBIĆ, GDY
PRAWA DZIECKA SĄ
ŁAMANE?
Policja
Sąd Rodzinny
Instytucje nadzorujące placówki
opiekuńczo–wychowawcze (m.in.
Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie,
starosta, urząd wojewódzki).
Rzecznik Praw Dziecka
Rzecznik Praw Obywatelskich.
WŁADZA RODZICIELSKA
ma najszerszy zakres uprawnień względem dziecka.
Wchodząca w jej skład piecza nad osobą dziecka obejmuje
osobistą opiekę nad dzieckiem, wychowanie psychiczne
zgodne z przekonaniami rodziców, kierowanie dzieckiem,
decydowanie o jego tożsamości i kształtowanie dziecka,
wpojenie określonych postaw i ideałów, oraz możliwość
wydawania wiążących dziecko poleceń. (art. 95 i 96 KRiO).
Nadto rodzice biologiczni zarządzają majątkiem dziecka i są
przedstawicielami ustawowymi dziecka. Piecza zastępcza
nie obejmuje aż tak szerokiego spektrum uprawnień.
Na pieczę zastępczą składa się tylko bieżąca piecza nad
osobą dziecka, jego wychowanie i reprezentowanie w
dochodzeniu środków na utrzymanie. Brak więc w pieczy
zastępczej reprezentowania dziecka w pozostałych
sprawach, zarządu majątkiem dziecka czy też prawa do
podejmowania kluczowych decyzji dotyczących dziecka,
kierowania nim i kształtowania. O tych wszystkich
sprawach dalej będą decydowali rodzice biologiczni.
KIEDY I W JAKIM
ZAKRESIE SĄD MOŻE
INGEROWAĆ WE
WŁADZĘ
RODZICIELSKĄ?
Sąd opiekuńczy powinien reagować na
każdy sygnał łamania praw dziecka.
Ingerencja musi być adekwatna do
stopnia naruszenia prawa. Prawo polskie
zna trzy sposoby ingerencji we władzę
rodzicielską:
1. ograniczenie władzy rodzicielskiej
2. zawieszenie władzy rodzicielskiej
3. pozbawienie władzy rodzicielskiej
Ograniczenie władzy
rodzicielskiej
Najłagodniejsza forma ingerencji.
Stosowana przez sąd, kiedy władza rodzicielska jest nienależycie
wykonywana (np. rodzice nadużywają kar cielesnych, stosują prze
moc psychiczną, nie realizują obowiązku szkolnego dziecka,
zaniedbują go).
Działanie sądu:
wydanie odpowiedniego zarządzenia, by stan zagrożeni dziecka
usunąć;
zwrócenie rodzicom uwagi na niewłaściwe postępowanie;
ograniczenie rodzicowi kontaktów z dzieckiem podczas sprawy
rozwodowej;
ustanowienie dla dziecka pełnomocnika w sprawach, w których
rodzic nie chce lub nie może dziecka reprezentować.
ustanowienie stałej kontroli kuratora nad sposobem
sprawowania przez nich władzy nad dzieckiem
umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej lub w placówce
opiekuńczo–wychowawczej.
Rodzice zachowują resztę prawa i obowiązków, co do których sąd nie
wyda rozstrzygnięcia.
Zawieszenie władzy
rodzicielskiej
Jest orzekane wobec rodzica, gdy
występuje przemijająca przeszkoda,
najczęściej niezawiniona, w wykonywaniu
władzy rodzicielskiej (np. choroba, wyjazd
za granicę).
Zdarza się jednak, że przyczyna
zawieszenia władzy jest zawiniona przez
rodzica, np. odbywanie kary pozbawienia
wolności w więzieniu. Przy zawieszeniu,
podobnie jak i przy pozbawieniu,
rodzicom zostaje zabrana cała władza
rodzicielska. Dziecko musi mieć
ustanowionego opiekuna prawnego, który
będzie podejmował decyzje dotyczące
jego osoby.
Pozbawienie władzy
rodzicielskiej
Jest najsurowszą formą ingerencji we władzę
rodzicielską. Polskie prawo rodzinne
przewiduje tylko cztery sytuacje, które dają
podstawę do takiej decyzji:
- trwała przeszkoda w wykonywaniu władzy
rodzicielskiej
- nadużycie władzy rodzicielskiej
- rażące zaniedbywanie dziecka
- mimo udzielonej rodzicom pomocy, nie ustały
przyczyny zastosowanego wobec nich wcześniej
ograniczenia władzy rodzicielskiej – dziecko
jest w placówce lub rodzinie zastępczej i
rodzice trwale nie interesują się dzieckiem
CZY WŁADZĘ
RODZICIELSKĄ MOŻNA
PRZYWRÓCIĆ?
Wszelkie decyzje mogą być przez sąd zmieniane,
jeśli zmieni się sytuacja w rodzinie. Dla sądu
ważniejsze powinno być dobro dziecka i rodziny niż
trwałość i nienaruszalność orzeczeń.
Władza rodzicielską może zostać przywrócona, jeśli
ustanie przyczyna uzasadniająca jej pozbawienie,
czy też zawieszenie. Sąd może również znieść formę
ograniczenia władzy rodzicielskiej, jeżeli ustaną
powody, dla których ta forma ograniczenia została
ustanowiona (np. sąd uzna, że rodzina nie
potrzebuje już nadzoru kuratorskiego).
Nie można natomiast przywrócić władzy
rodzicielskiej rodzicom, którzy się jej zrzekli albo
zostali jej przez sąd pozbawieni, a ich dziecko
zostało adoptowane. Ma to służyć ochronie dziecka,
którego sytuacja prawna powinna być stabilna. Choć
od tej zasady są wyjątki.
CZY RODZIC POZBAWIONY
WŁADZY RODZICIELSKIEJ
MA PRAWO
KONTAKTOWANIA SIĘ Z
DZIECKIEM?
Sąd może zakazać rodzicom pozbawionym władzy
rodzicielskiej jakichkolwiek kontaktów, jeżeli wymaga
tego dobro dziecka (np. jeśli rodzice demoralizują
dziecko, negatywnie na nie wpływają, manipulują
nim). W wyjątkowych przypadkach sąd może
ograniczyć osobistą styczność z dzieckiem rodziców,
których władza rodzicielska została ograniczona przez
umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej lub
placówce opiekuńczo-wychowawczej. Najczęściej sąd
określa terminy i miejsce spotkań oraz osoby, które
mogą w takim spotkaniu uczestniczyć (np. rodzice
spotykają się z dzieckiem w ośrodku adopcyjno-
opiekuńczym w obecności psychologa).
Podstawy aksjologiczne
pieczy zastępczej
Zadania opieki i wychowania nad dziećmi pozbawionymi
czasowo bądź na stałe opieki rodzicielskiej w wyniku reformy
ustroju państwa zostały wpisane do ustawy o pomocy społecznej
i przekazane powiatom – powiatowym centrom pomocy rodzinie.
Mówi o nich rozdział 4 działu II ustawy o pomocy społecznej
Opieka nad rodziną i dzieckiem.
W ustawie o pomocy społecznej punktem wyjścia jest rodzina,
nie dziecko. Sytuacja dziecka postrzegana jest jako
konsekwencja sytuacji całej rodziny. Zakłada się, że należy
wspierać rodzinę tak,
aby w rezultacie doprowadzić do poprawy sytuacji dziecka. I
dopiero, gdy te działania nie przyniosą pożądanych efektów,
można rozpatrywać konieczność zabrania dziecka z niewydolnej
lub patologicznej rodziny.
Regulacje prawne zawarte w ustawie o pomocy społecznej w
swej warstwie aksjologicznej odwołują się do rozwiązań
przyjętych w Konstytucji RP, Konwencji o prawach dziecka oraz
do innych aktów prawa. Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o
pomocy społecznej Dz. U. Nr 64, poz. 593 ze zm.)
Konstytucyjna zasada
pomocniczości:
Jednym z podstawowych filarów, na których oparte są rozwiązania ustawy jest zasada
pomocniczości zawarta wprost w preambule Konstytucji. Regulacje ustawy oraz
przepisy wykonawcze konsekwentnie oparte są na tej zasadzie.
Trzy podstawowe aspekty zasady pomocniczości to:
Po pierwsze zakaz ingerencji społeczności wyższej i wyżej zorganizowanej (struktury
samorządowe, administracja publiczna, Państwo) w problemy społeczności niższej i
niżej zorganizowanej (jednostka, rodzina, małe struktury lokalne) w sytuacji, gdy ta
społeczność potrafi realizować stojące przed nią zadania. W przypadku rodziny, która
realizuje samodzielnie swoje funkcje, wspólnoty wyższe powinny szanować jej
autonomię dopóki istnieją możliwości samodzielnego radzenia sobie z problemami.
Kolejny aspekt, tzw. subsydiarne towarzyszenie, to sytuacja w której rodzina nie
potrafi samodzielnie podołać realizacji swych podstawowych zadań i funkcji. W takiej
sytuacji na właściwych służbach publicznych spoczywa obowiązek pomocy i wsparcia, a
w uzasadnionych sytuacjach ingerowania
w rodzinę w celu pomocy w odbudowie i podtrzymaniu zagrożonych funkcji. Taką
sytuacją jest zagrożenie dobra dziecka. Pomoc na tym etapie powinna być realizowana z
uwzględnieniem aktywności
i woli samych zainteresowanych, by nie uzależnić ich od pomocy – dopomagać, nie
zastępować.
I wreszcie trzeci aspekt zasady pomocniczości to tzw. subsydiarna redukcja. To
przesłanie dla instytucji pomocy, by zaprzestać w chwili, gdy rodzina jest w stanie znów
samodzielnie funkcjonować.
Podstawy wartościujące
reformowany system
opieki
Uregulowania oparte o zasady pomocniczości wyrażone są
między innymi. w art. 2, 3 i 4 ustawy o pomocy społecznej (ups):
Art. 2.1 Pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej
państwa mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom
przezwyciężenie trudnych sytuacji, których nie są one w stanie
pokonać wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości.
Art. 3.2. Zadaniem pomocy społecznej jest zapobieganie
sytuacjom, /.../ poprzez podejmowanie działań zmierzających do
życiowego usamodzielnienia osób i rodzin oraz ich integracji ze
środowiskiem.
Ustawa w art. 4 podkreśla konieczność własnej aktywności
klientów pomocy społecznej w poszukiwaniu dróg wyjścia z
trudnych sytuacji życiowych, ze zobowiązaniem ich do
konieczności współpracy
z instytucjami udzielającymi poparcia pod rygorem wstrzymania
bądź zaprzestania świadczeń: Osoby i rodziny korzystające z
pomocy społecznej są zobowiązane do współudziału w
rozwiązywaniu ich trudnej sytuacji życiowej.
Ustawa odnosi się także do zasady planowania
stałości opieki, rozumianej jako zobowiązanie
do podjęcia, w możliwie jak najkrótszym czasie,
wiążących decyzji dotyczących przyszłości
dziecka.
To zobowiązanie do zapobiegania umieszczaniu
dziecka poza rodziną oraz do skrócenia pobytu
dziecka w opiece zastępczej, z optymalnym do
sytuacji rozeznaniem możliwości powrotu
dziecka do rodziny naturalnej (reintegracja
rodziny) lub określenia najlepszej formy opieki
zastępczej (preferencja dla rodzinnych form
opieki).
Dla osiągnięcia tego celu przeprowadza się
wnikliwe rozeznanie sytuacji, następnie
przygotowanie i konsekwentne realizowanie
planu opieki. Dziecku, które nie może pozostać w
rodzinie biologicznej (włączając w to krewnych)
lub do niej wrócić, stara się znaleźć rodzinę
adopcyjną lub zapewnić mu stałą opiekę w
rodzinie zastępczej.
Bardzo ważną zasadą, na której oparty został
reformowany system opieki nad dzieckiem jest zasada
personalizmu w podejściu do dziecka. Wyrażona ona
została m.in. w zobowiązaniu do zespołowej oceny
zasadności pobytu dziecka w placówce - anonimową radę
pedagogiczną zastąpiono konkretnym, imiennie
odpowiedzialnym zespołem specjalistów. Z zasady
personalistycznego podejścia do dziecka wynika
obowiązek opracowywania przy współudziale dziecka
indywidualnego planu pracy z dzieckiem oraz
indywidualnego planu usamodzielnienia pełnoletniego
wychowanka. Tak więc kolektywne podejmowanie decyzji
o losach dziecka przez anonimową w swojej masie radę
pedagogiczną zastąpiono zadaniami i obowiązkami
imiennie przypisanymi do poszczególnych wychowawców i
specjalistów pracujących z dzieckiem. Kolektywne metody
wychowawcze - z dominującym oddziaływaniem na
jednostkę metody wychowania przez grupę, których
szczytowym osiągnięciem była metoda wychowania
rodzinkowego zastąpiono indywidualnymi metodami
oddziaływań wychowawczych z zachowaniem pełni
podmiotowości i indywidualności każdego wychowanka.
Zasada poszanowania prawa dziecka do
życia w rodzinie, z uwzględnieniem
prymatu rodziców w wychowaniu
dziecka, to zobowiązanie wszystkich
uczestników pieczy zastępczej nad dzieckiem
do podejmowania wszelkich możliwych
działań na rzecz powrotu dziecka do rodziny
naturalnej. Realizacja tej zasady wyraża się
w zobowiązaniu do umożliwienia dziecku
podtrzymywania więzi emocjonalnych z
rodziną, prowadzeniu działań na rzecz
powrotu dziecka do rodziny.
Z tej zasady oraz zasady poszanowania
praw rodziców, o ile sąd nie zakazał
styczności lub nie ograniczył ich praw,
wynika zobowiązanie do umożliwienia
dzieciom regularnych osobistych kontaktów z
rodzicami i realizacji prawa rodziców do
styczności z dziećmi.
Rodzinne formy opieki
zastępczej
Rodzina zastępcza jest tymczasową formą
opieki
nad dzieckiem. W rodzinach zastępczych
umieszcza
się dzieci, których rodzice zostali trwale lub
czasowo pozbawieni praw rodzicielskich lub
gdy
władza
ta została im ograniczona. Rodzinna opieka
zastępcza jest formą pomocy dzieciom i
rodzinom w kryzysie.
Rodzinne domy dziecka pozwalają dzieciom
opuszczonym przez rodziców poczuć się
kochanymi
i potrzebnymi. Zapewniają także wychowanie
w rodzinnej atmosferze.
Z kolei wioski dziecięce SOS to podobna
inicjatywa, która w Polsce istnieje już od lat 80.
HISTORIA
Tematyka rodzin zastępczych w historii zaczyna pojawiać się pod koniec XVI
wieku, kiedy to francuski duchowny św. Wincenty’a Paulo – zaniepokojony
wysoką śmiertelnością niemowląt w ochronkach rozpoczął umieszczanie dzieci u
kobiet na wsi. W Polsce prekursorem tworzenia rodzin zastępczych był francuski
misjonarz Gabriel Piotr Baudouin, który w roku 1736 założył szpital dla
niemowląt, gdzie zostały zatrudnione karmiące matki. Dzieci nieco starsze do 7
roku życia wysyłał na wieś skąd wracały, aby rozpocząć naukę. Po śmierci
założyciela bardzo podupadł. Problem dzieci opuszczonych został uregulowany
prawnie dopiero na początku XX wieku. Po raz pierwszy w niepodległej Polsce
problem opieki nad dzieckiem uwzględniła konstytucja z 17 marca 1921 r.,
art.103 mówił, iż dzieci nie otoczone dostateczną opieką rodzicielską,
zaniedbane pod względem wychowawczym mają prawo do opieki i pomocy
państwa w zakresie oznaczonym ustawą. Przewidywano również odjęcie
rodzicom władzy nad dzieckiem w drodze orzeczenia sądowego. W polskim
ustawodawstwie lat 20 - tych XX w., nie można znaleźć wzmianki na temat rodzin
zastępczych. Było jednak oczywistym, że tego typu działalność ma miejsce i
podlega kompetencji samorządów terytorialnych. Jedną z pierwszych osób, które
zajęły się tworzeniem dziecku osamotnionemu zastępczego środowiska
opiekuńczo – wychowawczego był Kazimierz Jeżewski (1877 – 1948), który
czerpał z koncepcji wychowania dzieci osieroconych J. H. Pestalozziego i Lidii
von Wolfring – tworzył zastępcze domy rodzinne, tzw. „gniazda sieroce”. Po
wojnie w 1918 r. skupiska „gniazd sierocych” tworzyły znane „ wioski
kościuszkowskie” gdzie wychowywały się sieroty wojenne. W rzeczywistości były
one wielodzietną rodziną zastępczą. Już wtedy Jeżewski stawiał wiele wymagań
małżeństwom – kandydatom na rodziców zastępczych. Musieli oni spełniać
odpowiednie warunki min. być ludźmi w odpowiednim wieku, uczciwi, dobrzy,
kulturalni, uspołecznieni, „o dobrym i prostym sercu”. Dzieci przebywając w
rodzinnej atmosferze gwarantującej dobre samopoczucie uczyły się pracy,
wytrwałości, obcowania z ludźmi i funkcjonowania w ówczesnej rzeczywistości.
Problematyką dzieci osieroconych zajmował się
również Józef Czesław Babicki (1880 –1952), jego
zdaniem najdoskonalszą instytucją wychowawczą jest
rodzina, w której dziecko może mieć zaspokojone
wszystkie potrzeby rozwojowe i ma szansę na pełny
rozwój własnej indywidualności. Krytykował on
istniejący typ wychowania zakładowego, który
zreformował wprowadzając system oparty na wzorach
rodzinnych. Dzieci wraz z wychowawcą tworzyły tzw.
„rodzinkę”, w systemie tym bardzo odpowiedzialną
funkcję pełnił wychowawca, który inspirował i
nadzorował grupę – rodzinkę. W rozwoju działalności
rodzicielstwa zastępczego okresu międzywojennego
dają się wyróżnić 3 etapy ewolucyjnych przemian tej
instytucji. Etap pierwszy ( kończy się w 1926 r.) to
głównie negatywne rezultaty. Dzieci oddawano przede
wszystkim na wieś, gdzie były wykorzystywane do
ciężkiej pracy w polu. Rodzice zastępczy w większości
nie dbali o zdrowie i wykształcenie swoich
wychowanków. W tym czasie nie funkcjonował jeszcze
system kwalifikacji dzieci i rodziców, nie stosowano
również żadnego nadzoru nad rodzinami zastępczymi
Przełomu, który nastąpił w tym okresie w kształtowaniu
instytucji "rodziny zastępczej" dokonała Łódź. Oddawanie dzieci
pod opiekę rodzinom obcym rozpoczęło się w Wydziale Opieki
Społecznej Magistratu miasta Łodzi. Trudne położenie finansowe
i brak odpowiednich lokali nie pozwalały na powiększenie liczby
Miejskich Domów Wychowawczych zaś dzieci potrzebujących
opieki stale przybywało. W tej sytuacji pod koniec 1925 r.
zdecydowano się na oddawanie dzieci osamotnionych pod opiekę
rodzinom obcym. W lutym 1926 r. uchwalono uchwałę, która
dokładnie określała warunki stawiane opiekunom oraz zakres
i formy pomocy dla rodzin zastępczych. Osoby, które chciały
podjąć się opieki nad dzieckiem powinny w myśl uchwały
posiadać odpowiednie mieszkanie, jak również być zdrowe na
ciele i umyśle, ale przede wszystkim z zamiłowaniem oddać się
wychowaniu dziecka i otoczyć je należytą opieką. W celu
zrekompensowania
kosztów,
jakie
ponosili
opiekunowie
wprowadzono stałe opłaty i świadczenia. Wydział Opieki
Społecznej zastrzegał sobie prawo kontroli rodzin i wyciągania
konsekwencji wobec niestosowania się do ustalonych przepisów
(łącznie z odebraniem dziecka). Ważne było również
wykształcenie i właściwe wychowanie dziecka. Pomimo tego, że
akcja była lokalna szybko znalazła naśladowców. Od 1931 r.
podobną działalność z inicjatywy Wandy Szuman podjął
Warszawski Komitet Umieszczania Dzieci w Rodzinach. W 1933 r.
wznowił pracę Dom Wychowawczy im. ks. Baudouina a
10.04.1936 r. władze oficjalnie usankcjonowały tę formę opieki.
Odtąd rozpoczyna się trzeci etap rozwoju rodziny zastępczej,
trwający do wybuchu II wojny światowej. Charakteryzuje go
dynamiczny rozwój liczbowy W czasie okupacji tysiące sierot
w sposób spontaniczny znajdowało opiekę wśród obcych ludzi,
natomiast wszelka działalność instytucji i organizacji została
zakazana. Zakończenie wojny sprzyjało normalizacji życia
społecznego i rozwojowi rodzin zastępczych. Pierwsze w powojennej
Polsce zarządzenie dotyczące rodzin zastępczych wydano 15 maja
1946
r.,
było
to
pismo
ministra
oświaty
o umieszczaniu dzieci w rodzinach zastępczych.
Rok 1950 zapoczątkował jednak kryzys tej instytucji trwający do
początku lat 70 - tych. W latach 1950 - 1955 nastąpiła centralizacja
działalności opiekuńczo - wychowawczej, co bardzo niekorzystnie
odbiło się na losach dzieci. Koniec lat 70 - tych to rozkwit instytucji
rodzin zastępczych będący wynikiem krytyki wychowania
zakładowego, nadmiernego zagęszczenia w placówkach opiekuńczo
- wychowawczych oraz wysokich kosztów utrzymania. Rodziny
zastępcze stały się w tym momencie tanią alternatywą. Dopiero
uchwała Rady Ministrów z dnia 22 listopada 1971 r., gwarantowała
pomoc materialną dzieciom umieszczonym w rodzinach zastępczych
do lat 18 (w uzasadnionych przypadkach do lat 24). W wyniku tych
działań wzrosła liczba rodzin zastępczych.
Lata osiemdziesiąte i dziewięćdziesiąte to ciągły rozwój tej
instytucji, zarówno ilościowy jak i jakościowy. Udoskonalają się
poszczególne typy rodzin przede wszystkim o charakterze
terapeutycznym.
Kto może zostać rodziną
zastępczą?
Pełnienie funkcji rodziny zastępczej może być powierzone małżonkom lub osobie niepozostającej w
związku małżeńskim, jeżeli osoby te spełniają warunki wymienione w ustawie o pomocy
społecznej.
Dają rękojmię należytego wykonywania zadań rodziny zastępczej ;
Mają stałe miejsce zamieszkania na terenie RP;
Korzystają z pełni praw cywilnych i obywatelskich;
Nie są lub nie były pozbawione władzy rodzicielskiej, nie są ograniczone we władzy rodzicielskiej
ani też władza rodzicielska nie została im zawieszona;
Wywiązują się z obowiązku łożenia na utrzymanie osoby najbliższej lub innej osoby, gdy ciąży na
nich taki obowiązek z mocy prawa lub orzeczenia sądu;
Nie są chore na chorobę uniemożliwiającą właściwą opiekę nad dzieckiem, co zostało stwierdzone
zaświadczeniem lekarskim;
Mają odpowiednie warunki mieszkaniowe oraz stałe źródło utrzymania;
Uzyskały pozytywną opinię OPS-u ze względu na miejsce zamieszkania.
Przy wyborze rodziny zastępczej dla konkretnego dziecka sąd musi uwzględnić przede wszystkim
osoby spokrewnione lub spowinowacone z dzieckiem, jeżeli dają gwarancję poprawy sytuacji dziecka,
przygotowanie kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej, odpowiednią różnicę wieku
między kandydatami a dzieckiem, poziom rozwoju i sprawności dziecka, wymagania w zakresie
pomocy profilaktyczno-wychowawczej lub resocjalizacyjnej oraz możliwości zaspokajania potrzeb
dziecka oraz, w miarę możliwości, opinię wyrażona przez dziecko
Podział rodzin
zastępczych:
Spokrewnione z dzieckiem (najpopularniejsze, ponad 80% w Polsce, najczęściej
dziadkowie)
Niespokrewnione z dzieckiem (brak pokrewieństwa między rodziną zastępczą a
dzieckiem);
W spokrewnionej i niespokrewnionej z dzieckiem rodzinie zastępczej może
przebywać w tym samym czasie nie więcej niż 3 dzieci. W przypadku
konieczności umieszczenia w rodzinie zastępczej rodzeństwa, dopuszcza się
pobyt większej liczby dzieci.
Zawodowe niespokrewnione z dzieckiem;
-wielodzietne (można umieścić nie mniej niż 3 dzieci i nie więcej niż 6. W przypadku
rodzeństwa odstępuje się od zasady. Jedno z rodziców trwale powinno zajmować się
nad powierzonymi dziećmi);
-specjalistyczne (umieszcza się dzieci niedostosowane społecznie albo dzieci z
różnymi dysfunkcjami, problemami zdrowotnymi, wymagającymi szczególnej opieki
i pielęgnacji. Jednocześnie nie więcej niż 3 dzieci);
-o charakterze pogotowia rodzinnego (przejmuje opiekę nad dziećmi powierzonymi
im w trybie interwencyjnym, w tym dowiezionymi przez policję w sytuacjach
porzucenia lub zagrożenia życia i zdrowia. Umieszcza się nie więcej niż 3 dzieci na
pobyt okresowy, do czasu unormowania sytuacji życiowej dziecka, nie dłużej jednak
niż na 12 miesięcy, z możliwością o przedłużenie o dalsze 3 miesiące ze względu na
szczególne okoliczności. Jedno z rodziców zastępczych musi poświęcić się pracy z
dziećmi zawodowo. Rodzina dostaje wynagrodzenie za sprawowanie nad dziećmi
opieki oraz za pozostawanie w stanie gotowości do przyjęcia dziecka).
Dla jakiego dziecka
można zostać rodzina
zastępczą?
W rodzinie zastępczej można umieścić każde
dziecko odebrane decyzją sądu z rodziny
biologicznej. Znajdują się w nich dzieci,
których rodzice mają ograniczoną lub
zawieszoną władzę rodzicielską, bądź też są
jej pozbawieni. W niektórych przypadkach
dziecko jest umieszczane na wyraźną prośbę
rodziców w celu udzielenia im pomocy. W
pierwszej kolejności poszukuje się rodziny
zastępczej,
a
następnie
placówek.
W
przypadku braku rodziców lub pozbawienia
ich władzy rodzicielskiej preferowaną formą
opieki jest adopcja.
Na czym polega zasada łączenia
rodzeństwa i czy jest ona stosowana
także w rodzinnej opiece zastępczej?
Przy doborze rodziny zastępczej dla dziecka
uwzględnia
się
zasadę
nierozłączania
rodzeństwa. Oznacza ona, że w momencie
doboru rodziny zastępczej dla rodzeństwa
poszukuje się w pierwszej kolejności rodziny,
która ma możliwość przyjęcia do siebie
wszystkich dzieci. Zasada ta dotyczy także
takiej sytuacji, gdy z różnych względów, dla
kolejnego dziecka z rodzeństwa zabranego z
rodziny
biologicznej
szuka
się
rodziny
zastępczej. Wtedy pierwsze kroki kieruje się do
rodziny, w której znajdują się pozostałe dzieci.
W jaki sposób można
zostać rodziną zastępczą?
Tryb administracyjny
W przypadkach, kiedy polnie trzeba zapewnić dziecku opiekę,
umieszczenie w rodzinie zastępczej jest możliwe na wniosek lub za
zgodą rodziców dziecka, na podstawie umowy cywilnoprawnej
zawartej między rodziną zastępczą a starostą właściwym ze względu
na miejsce zamieszkania tej rodziny. Chodzi tu tylko o sytuacje
pilne, czyli takie, gdy zwłoka mogłaby spowodować szkodę dla
dziecka. O zawartej umowie starosta zawiadamia niezwłocznie sąd,
który wszczyna z urzędu postępowanie dotyczące władzy
rodzicielskiej dziecka i wydaje orzeczenie w tej sprawie. Po
uprawomocnieniu się orzeczenia sądu regulującego sytuację
dziecka umowa ze starostą wygasa.
Tryb sądowy.
Sąd może nakazać umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej w
postępowaniu dotyczącym władzy rodzicielskiej (ograniczenie,
pozbawienie,
zawieszenie),
demoralizacji
nieletniego
oraz
postępowaniu o umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej.
Wszczęcie postępowania przez sąd może nastąpić na wniosek albo z
urzędu. Sąd rozpatrzy sprawę z urzędu, gdy ktoś powiadomi sąd o
potrzebie wglądu w sytuacje dziecka.
Czy rodzice zastępczy
mają władzę rodzicielską?
Rodzice zastępczy nie mają władzy rodzicielskiej.
Charakter więzi prawnej pomiędzy rodziną zastępczą
a dzieckiem wynika z funkcji jaka jest jej powierzona.
Celem rodziny zastępczej nie jest trwałe zastąpienie
rodziców biologicznych. Rodzina zastępcza jest formą
pomocy rodzinom, które z różnych powodów nie są w
stanie pełnić swojej roli w opiece i wychowaniu
dziecka. Przepisy prawa rodzinnego stanowią, że
jeżeli sąd opiekuńczy nie postanowi inaczej,
obowiązek i prawo wykonywania bieżącej pieczy nad
osobą małoletniego umieszczonego w rodzinie
zastępczej, jego wychowania oraz reprezentowania w
dochodzeniu
świadczeń
przeznaczonych
na
zaspokajanie potrzeb jego utrzymania należy do
rodziny
zastępczej.
Inne
obowiązki
i
prawa
wynikające z władzy rodzicielskiej należą nadal do
rodziców małoletniego.
Czy osobie pełniącej funkcję rodziny
zastępczej przysługuje urlop
macierzyński na dziecko przyjęte na
wychowanie?
Jak najbardziej. Urlop może w całości wykorzystać jedna z osób pełniących
funkcję rodziny zastępczej w przypadku, gdy dziecko zostało przyjęte na
wychowanie przez małżeństwo.
20 tygodni – w przypadku przyjęcia jednego dziecka
31 tygodni – w przypadku jednoczesnego przyjęcia dwojga dzieci
33 tygodni – w przypadku jednoczesnego przyjęcia trojga dzieci
35 tygodni – w przypadku jednoczesnego przyjęcia czworga dzieci
37 tygodni – w przypadku jednoczesnego przyjęcia pięciorga i więcej dzieci
Rodzinom zastępczym przysługuje też dodatkowy urlop na warunkach urlopu
macierzyńskiego. Urlop ten jest udzielany jednorazowo, w wymierzę tygodnia
lub
jego
wielokrotności,
bezpośrednio
po
wykorzystaniu
urlopu
macierzyńskiego.
Do 6 tygodni – w przypadku przyjęcia 1 dziecka;
Do 8 tygodni – w pozostałych przypadkach;
Do 3 tygodni – w przypadku, gdy dziecko zbliża się do ukończenia 7rż.
W jaki sposób sąd
kontroluje sytuacje
rodziny zastępczej?
Po uprawomocnieniu się postanowienia o ustanowieniu
rodziny zastępczej sąd zakłada dla danej rodziny tzw. Akta
wykonawcze i kontroluje sytuację dotyczącą dziecka. W
aktach wykonawczych znajdują się m.in. wywiady kuratora,
sprawozdania rodziny zastępczej, sprawozdania PCPR.
Sędzia rodzinny ma obowiązek współpracowania z
kuratorami sądowymi w celu kontrolowania sytuacji dziecka
umieszczonego w rodzinie zastępczej. Dlatego sąd może w
każdym czasie zlecić kuratorowi przeprowadzenie wywiadu
środowiskowego oraz zebranie wiadomości o sytuacji
dziecka. Te informacje są konieczne, aby sąd mógł ocenić,
czy rodzina zastępcza wywiązuje się ze swoich obowiązków,
jak zachowuje się dziecko, jaka jest sytuacja rodziców
biologicznych dziecka, jaki jest ich kontakt. W razie
stwierdzenia
nieprawidłowości
w
wykonywaniu
postanowienia lub innych okoliczności istotnych dla sprawy,
sąd wyda odpowiednie orzeczenie. Sąd może zmienić
wcześniejsze postanowienie i np. umieścić dziecko w innej
rodzinie zastępczej albo zadecydować o powrocie do rodziny
biologicznej.
Kto ponosi koszty
utrzymania dziecka w
rodzinie zastępczej?
Do ponoszenia opłat związanych z pobytem dziecka w rodzinie
zastępczej zobowiązani są jego rodzice. Obowiązku tego nie wyłącza
żadna ingerencja we władze rodzicielską. Jedynym wyjątkiem jest
pozostawienie dziecka w zakładzie opieki zdrowotnej bezpośrednio
po urodzeniu. Obciążenia te spoczywają na rodzicach również po
osiągnięciu przez dziecko pełnoletności, jeżeli dziecko uczy się i
nadal pozostaje w rodzinie zastępczej. Ich wysokość powinna
odpowiadać kwocie świadczenia na pokrycie kosztów utrzymania
dziecka w rodzinie zastępczej. Decyzja o zwolnieniu konkretnego
rodzica z opłaty należy do starosty. Może on opłatę zmniejszyć,
zwolnić częściowo lub całkowicie rodziców z ustalonej opłaty lub
zrezygnować z jej ustalenia. Starosta może to zrobić na wniosek
rodziców lub z własnej inicjatywy. Decyzja powinna być wynikiem
analizy wszystkich uwarunkowań i okoliczności faktycznych oraz
prawnych składających się na sytuację rodziców dziecka
umieszczonego w rodzinie zastępczej.
Rodziny zastępcze otrzymują miesięcznie pomoc na częściowe
pokrycie kosztów utrzymania dzieci pozostających pod ich opieką.
Wysokość pomocy uzależniona jest od wieku i stanu zdrowia dziecka,
a także od wysokości jego dochodu, np. renty rodzinnej lub
alimentów. Jeśli dziecko ma dochód, pomoc finansowa jest
zmniejszana o 50% jego dochodów, nie może być jednak mniejsza niż
10% podstawy.
W jaki sposób można
rozwiązać rodzinę
zastępczą?
Sama zrezygnuje z bycia rodziną zastępczą i
zgłosi się z tą sprawą do sądu lub PCPR.
Na podstawie wniosku kuratora sądowego
zgłoszonego w wywiadzie lub sprawozdania
rodziny zastępczej lub PCPR o
nieprawidłowościach w rodzinie zastępczej.
Sąd zdecyduje o powrocie dziecka do rodziny
biologicznej.
Sąd wyda orzeczenie o przysposobieniu dziecka
przez tę lub inną rodzinę.
Rodzina zastępcza zawodowa może rozwiązać
umowę ze starostą o ustanowieniu rodziny
zastępczej.
Jakie są warunki usamodzielniania
wychowanka rodziny zastępczej?
Jakie są formy pomocy dla
usamodzielnianego?
Ustawa przewiduje dla osób osiągających pełnoletność w opiece zastępczej
szczególna pomoc:
Pieniężną na usamodzielnienie.
Pieniężna na kontynuowanie nauki.
W uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych.
W uzyskaniu zatrudnienia.
Na zagospodarowanie w formie rzeczowej.
Warunki uzyskania pomocy, które musza być spełnione łącznie są następujące:
- uzyskanie pełnoletności podczas przebywania w opiece zastępczej;
- umieszczenie dziecka w opiece zastępczej nastąpiło na podstawie
orzeczenia sądu;
- zobowiązanie się osoby usamodzielnianej do realizacji indywidualnego
programu usamodzielniania.
Pomoc pieniężna na usamodzielnienie i pomoc pieniężna na
kontynuowanie nauki wymaga spełnienia dodatkowych
kryteriów:
Przebywanie co najmniej rok w rodzinie
zastępczej/placówce opiek.-wych.
Spełnienie kryterium dochodowego.
Wskazanie przez osobę usamodzielnianą, co najmniej na 2
miesiące przed osiągnięciem przez nią pełnoletności,
danych osobowych osoby, która podejmuję się pełnienia
funkcji opiekuna usamodzielnienia oraz przedstawienie
pisemnej zgody tej osoby.
Złożenie indywidualnego programu usamodzielniania.
W przypadku pomocy na kontynuowanie nauki –
przedłożenie na początku każdego semestru zaświadczenia
stwierdzającego kontynuowanie nauki.
W przypadku pomocy na usamodzielnianie – pisemna
deklaracja osoby usamodzielnianej, że pomoc będzie
przeznaczona na zaspokojenie życiowych potrzeb.
Rodzina zastępcza stała się
wreszcie formą docenioną
aczkolwiek, jak wynika z
doświadczenia nie wolną od
kontrowersji. Badacze tej
instytucji podkreślają istnienie
szeregu niekorzystnych
rozbieżności między określonymi
w przepisach normatywnych
warunkami i zadaniami, jakie
winni spełniać i realizować
rodzice zastępczy, a społeczną
praktyką.
HISTORIA
Kazimierz Jeżewski w 1908r. tworzy Towarzystwo
Gniazd Sierocych w Galicji, a następnie – rok później –
swoją działalność rozpoczyna pierwsze gniazdo
w Stanisławczyku koło Przemyśla. Na podstawie
swoich doświadczeń, decyduje się podjąć utworzenia
zespołu gniazd sierocych. Z taką prośbą zwraca się do
Sejmu Odrodzonej Rzeczypospolitej, który w 1919r.
uchwala
ustawę
o utworzeniu
Fundcji
Wieś
Kościuszkowska. Z powodu narastającego kryzysu
gospodarczego,
dopiero
w 1929r.
uchwalono
odpowiednią ustawę dotyczącą powstania zespołu
wiosek sierocych.
W czasie okupacji hitlerowskiej swoją działalność
prowadziły pojedyńcze gniazda sieroce. Po II wojnie
światowej starano się ową działalność rozszerzyć, lecz
próby nie powiodły się z powodu centralizacji zadań
opiekuńczych oraz w związku z likwidacją organizacji
społecznych działających na rzecz opieki nad
dzieckiem. Do tych organizacji należały także
Towarzystwo
Gniazd
Sierocych
oraz
Wioski
Kościuszkowskie.
Po przełomie październikowym w 1956r.
byli
wychowankowie
Kazimierza
Jeżewskiego ubiegali się o stworzenie
zastępczego środowiska rodzinnego dla
dzieci osamotnionych. W 1957r. powołano
Towarzystwo
Przyjaciół
Dzieci
im.
Kazimierza Jeżewskiego, które skupiło
byłych wychowanków i współpracowników
założyciela wiosek sierocych. Należeli do
nich m.in. Wacław Welczer, Jan Przewłocki.
W 1968r. Z okazji setnej rocznicy urodzin
Kazimierza Jeżewskiego zorganizowano
w Warszawie konferencję pedagogiczną
dotyczącą
systemu
opiekuńczo-
wychowawczego tego wybitnego pedagoga.
Przyczyniło
się
to
do
wzrostu
zainteresowania poglądami Jeżewskiego
i jego idei rodzinnych domów dziecka.
W latach 1955 – 1957 Ministerstwo Oświaty
zastanawiało się nad tym, w jaki sposób można
wzbogacić formy opieki nad dzieckiem. Wówczas
odrzucono pogląd mówiący o tym, że tylko
placówka opiekuńczo-wychowawcza jest zdolna do
sprawowania opieki nad dzieckiem opuszczonym.
Opinie specjalistów wskazywały, że dzieko rozwija
się najlepiej w warunkach naturalnej rodziny. Gdy
jej brakuje, należy ją jak najwierniej zastąpić.
W 1958r. Ministerstwo Oświaty w formalnym
piśmie zachęca do zakładania eksperymentalnych
rodzinnych domów dziecka. Pierwsze dwa powstały
w tym
samym
roku
–
jednen
Dowlaszów
w Szczecinie, drugi Zapartów w Świdwinie. Do
1973r.
rozwój
rodzinnych
domów
dziecka
postępował bardzo powoli. Najbardziej intensywny
rozwój przypada na lata 1977-1982 i 2000-2005. Do
tworzenia rodzinnych domów dziecka włączyły się
organizacje społeczne takie jak Towarzystwo "Nasz
Dom" z Warszawy i Stowarzyszenie Zastępczego
Rodzicielstwa.
Przez pierwsze 18 lat swego istnienia, gniazda
sieroce
funkcjonowały
jako
eksperyment
pedagogiczny w ramach fili domów dziecka.
Czym właściwie były gniazda sieroce?
Otóż polegały one na tworzeniu specjalnych osad
wiejskich, których dzierżawcy deklarowali
gotowość przyjęcia określonej liczby sierot.
Wówczas podejmowali się ich wychowania,
nauki które opierali na pracy w domu i na roli.
Założeniem było stworzenie dziecku rodziny
zastępczej. Jest to system oparty na idei
wychowania rodzinnego i społecznego, który
preferuje współczesna pedagogika.
Rodzina, która chciała przyjąć pod swój
dach opuszczone dzieci, musiała
spełniać następujące warunki:
posiadać rozumnych, dobrych rodziców
będącymi autorytetami dla dzieci;
stwarzać odpowiednią atmosferę
rodzinną;
dbać zarówno o moralne jaki i fizyczne
dobro dzieci;
kształtować społeczne nawyki
funkcjonowania z ludźmi;
uczyć pracy i wytrwałości przez pracę
na roli;
kształtować patriotyzm.
Według Jeżewskiego prawdziwie serdeczna atmosfera rodzinna może powstać
w rodzinie nie zbyt licznej. Chciał by do gniazd nie trafiało zbyt dużo sierot oraz by
były one traktowane na równi z innymi.
Kazimierz Jeżewski swoją koncepcję o działalności wychowawczej oparł o następujące
założenia:
tworzenie "gniazd sierocych" w gospodarstwach wiejskich, co sprzyja prowadzeniu
wychowania zindywidualizowanego w małych grupach typu rodzinnego;
podstawą opieki – mądre ojcostwo i macierzyńska dobroć;
stworzenie Funduszu Kształcenia Zawodowego w celu rzeczywistego
usamodzielnienia się wychowanków;
praca jako podstawowa zasada samowystarczalności gniazda i istotna metoda
wychowawcza;
wychowanie koedukacyjne, by proces sojcjalizacji przebiegał prawidłowo;
stworzenie zaplecza koleżeńskiego jako kompensacji braku wsparcia w rodzinie
naturalnej – powołanie Związku "Gnieździaków";
zagwarantowanie lepszej stabilizacji życiowej wychowankom – założenie Funduszu
Posagowego;
założenie, by dawni wychowankowie gniazd w przyszłości sami je prowadzili
zgodnie z wypowiedzią Jeżewskiego: "Dom ich ma stać się gniazdem rodzinnym dla
powierzonych im sierot, którym oprócz troskliwej opieki dać mają przynajmniej tyle
serca, ile go sami w gniazdach kiedyś zaznali od rodziców gniazd sierocych.
Kształcenie zawodowe było dla Jeżewskiego bardzo ważne. Traktował
je jako jeden z warunków przygotowania do samodzielnego życia.
Panowała zasada, że każdy uczy się tego, czego chce. Zanim jednak
dzieci
podjęły
ostateczną
decyzję,
przechodziły
badania
psychotechniczne. Dzieci uzdolnione miały możliwość uczenia się
w gimnazjach i szkołach wyższych. Na wyuczenie się zawodu
przeznaczano ok. 3-4 lata. Dzieci kształcono w przekonaniu, że na
wszystko należy sobie zapracować, dlatego też w czasie kształcenia
młodzież otrzymywała stypendium zwrotne. Przez ok. 25 lat istnienia
TGS wykształcenie wyższe uzyskało 9% wychowanków, średnie 50%,
a niższe zawodowe 41%.
Wychowanie społeczne było realizowane w kształtowaniu u dzieci
postaw działaczy społecznych. Jeżewski wymagał od podopiecznych
sumienności, rzetelności oraz prawości. "Gnieżdziaki" nie izolowały
się od społeczeństwa. Wyjazdy do szkół zawodowych poszerzały
horyzonty młodych ludzi. Po ukończeniu szkoły i usamodzielnieniu,
byli wychowankowie mieli możliwość wstąpienia do Związku
Społecznych Pracowników. Już jako dyrektorzy szkół, nauczyciele,
instruktorzy rolnictwa, decydowali się na pozostanie na wsi by służyć
są fachową wiedzą.
W związku z administracją funkcjonowania rodzinnych domów
dziecka, do 2000 r. działały w ramach systemu oświaty i wychowania.
Do 1994r. rodzinne domy dziecka posiadały odrębne dokumenty
normatywne. W kolejnych latach Ministerstwo Oświaty wydało
rozporządzenie, w którym rodzinny dom dziecka traktuje jako
placówkę, a nie rodzinę. Do konsekwencji formalnych tego typu
rozwiązania należy obwiązek prowadzenia kart odzieżowych dla
podopiecznych, co jest sformalizowaniem ubierania dzieci.
Rodzinne domy dziecka
W wyniku zmian w podziale kompetencji w sprawach opieki
nad dzieckiem, pieczę nad rodzinnymi domami dziecka
przejął resort pracy i polityki społecznej. W 2005r. wydał
rozporządzenie, w którym rodzinne domy dziecka zostały
określone jako placówki typu rodzinnego. Do ustaleń
prawnych należy prowadzenie karty pobytu dziecka,
rozliczenia finansowe. Są to ograniczenia, które nie maja
miejsca w naturalnej rodzinie jaką powinien odwzorowywać
rodzinny dom dziecka.
W 2005r. rozporządzenie ministra polityki społecznej
rodzinne domy dziecka określa jako placówki. Problemem
jest znalezienie odpowiedniej formuły prawnej trafnie
oddającej charakter funkcjonowania rodzinnych domów
dziecka. Obecne doświadczenie wskazuje na potrzebę
dalszego poszukiwania rozwiązań modelowych. Wiąże się to
z różnymi zjawiskami, np. przesunięciem wieku dzieci
i rosnącym zapotrzebowaniem na opiekę nad młodzieżą,
wzrostem problemów związanych z kontaktami dzieci
przybranych z rodziną własną, wzrost liczby dzieci z
zaburzeniami psychicznymi i fizycznymi.
Nie ulega wątpliwości, że gniazda
rodzinne i wioski dziecięce są
innowacyjnym pomysłem,
o niewyczerpanej wartości, które nadal
inspirują i są twórcze w naszych czasach.
HISTORIA
Historia wiosek dziecięcych sos rozpoczyna się
w 1949
roku,
kiedy
to Hermann
Gmeiner wybudował
razem
z
przyjaciółmi
pierwszą SOS Wioskę Dziecięcą. Stała się ona
domem dla sierot wojennych i opuszczonych dzieci
(w Imst w Austrii). To był początek Stowarzyszenia.
W 1960
roku projekt
rozwijał
się
bardzo
dynamicznie. Sieć Wiosek SOS składała się już z 10
placówek i stu rodzin, wspieranych regularnie
przez milion darczyńców. Stowarzyszenia SOS
Wioski Dziecięce powstały w wielu europejskich
krajach. W tym samym roku założone zostało biuro
generalne
SOS-Kinderdorf
International
w
Strasburgu jako parasol organizacyjny dla Wiosek
SOS, z Hermannem Gmeinerem jako pierwszym
prezesem.
W kolejnym dziesięcioleciu działalność
organizacji wykroczyła poza Europę.
Popularna kampania "Ziarnko Ryżu"
pozwoliła
zbudować
pierwszą
pozaeuropejską SOS Wioskę Dziecięcą
w Deague, w Korei. Powstały pierwsze
Wioski SOS w innych krajach Azji oraz
w Ameryce Łacińskiej. Pod koniec lat
60. została zbudowana największa SOS
Wioska Dziecięca w Go Vap w
Wietnamie.
W 1970
roku Stowarzyszenie
rozpoczęło działalność na kontynencie
afrykańskim. Do końca lat 70. w Afryce
powstało 30 Wiosek SOS.
W 1982 roku została otwarta Akademia
Hermanna Gmeinera w Innsbrucku w
Austrii, która stała się ośrodkiem
szkoleniowym dla pracowników SOS z
całego
świata,
miejscem
spotkań
międzynarodowych oraz centrum rozwoju
koncepcji
opieki
nad
dzieckiem
i
wychowania
w
SOS
Wioskach
Dziecięcych.
W 1984 roku została założona pierwsza
SOS Wioska Dziecięca w Polsce, w
Biłgoraju.
W 1985 roku prezesem Stowarzyszenia
został Helmut Kutin. Rok później, 26
kwietnia,
zmarł
Hermann
Gmeiner.
Zostawił w spadku dla świata dzieło
obejmujące 233 SOS Wioski Dziecięce w
86 krajach.
W 1995
roku Stowarzyszenie
SOS-Kinderdorf
International uzyskało miano pozarządowej organizacji
ze statusem doradcy przy ‘’Ekonomiczno-Socjalnej
Radzie Organizacji Narodów Zjednoczonych".
Wraz z otwarciem pierwszej SOS Wioski Dziecięcej w
Adelaide w Australii w 1996 roku, działalność SOS-
Kinderdorf International objęła wszystkie kontynenty
świata.
W 2002 roku Stowarzyszenie otrzymało prestiżową
nagrodę im. Conrada N. Hiltona (Humanitarian Prize),
przyznawaną
organizacjom
charytatywnym
za
szczególny wkład w działania ograniczające ludzkie
cierpienie. Rozpoczęto także realizację programów
pomocy SOS dla uchodźców Afgańskich w Pakistanie
oraz dla byłych dzieci-żołnierzy w Północnej Ugandzie.
W 2009 roku Stowarzyszenie obchodziło 60. rocznicę
założenia pierwszej SOS Wioski Dziecięcej w Imst.
Obecnie na świecie działa ponad 500 SOS Wiosek
Dziecięcych w 132 krajach. Pod naszą opieką znajduje
się 1 272 400 dzieci na całym świecie.
WIOSKI DZIECIĘCE SOS
W Polsce funkcjonują 4 SOS Wioski Dziecięce:
od 1984 w Biłgoraju
od 1992 w Kraśniku
od 2000 w Siedlcach
od 2005 w Karlinie
Oprócz Wiosek SOS od 1998 roku Stowarzyszenie prowadzi także:
Dom Młodzieży SOS w Lublinie,
Wspólnoty Mieszkaniowe SOS dla młodzieży
w Kraśniku, Siedlcach i Koszalinie;
Rodzinne Domy Czasowego Pobytu w Biłgoraju i Ustroniu;
"małe przedszkola" na terenach wiejskich.
Od marca 2009 Stowarzyszenie SOS Wioski Dziecięce należy
do Polskiej Koalicji Social Watch.
IDEA
SOS Wioski Dziecięce w Polsce to
pozarządowa organizacja dobroczynna,
która opiekuje się dziećmi opuszczonymi,
osieroconymi oraz tymi z rodzin
dysfunkcyjnych. Stowarzyszenie należy
do światowego Stowarzyszenia SOS
Kinderdorf International - ta największa
na świecie organizacja charytatywna. W
Polsce istnieje już od 30 lat. W tej chwili
pod opieką Stowarzyszenia jest ponad 1
427 potrzebujących dzieci.
Wizja Stowarzyszenia:
„Każde dziecko przynależy do swojej rodziny i
ma prawo dorastać otoczone miłością,
szacunkiem i poczuciem bezpieczeństwa.”
Misja Wioski:
„Tworzymy rodziny dla potrzebujących dzieci,
pomagamy im w kształtowaniu swojej
przyszłości i uczestniczymy w rozwoju ich
społeczności.”
Wartości Stowarzyszenia:
Odwaga
Zaangażowanie
Zaufanie
Odpowiedzialność
Misją Stowarzyszenia SOS Wioski Dziecięce w
Polsce jest niesienie pomocy wszystkim
dzieciom pozbawionym opieki rodzicielskiej oraz
zagrożonym jej utratą. Dla tych dzieci
stowarzyszenie tworzy rodzinne formy opieki
zastępczej, potocznie zwane „SOS Wioskami
Dziecięcymi”. Tam opuszczone i osierocone
dzieci dostają rodzinę: mamę, tatę, miłość i
bezpieczeństwo, czyli warunki, w których mogą
się rozwijać. Szczególny nacisk SOS Wioski
Dziecięce kładą na przygotowanie dzieci do
samodzielnego życia.
Stowarzyszenie prowadzi też projekty opieki
krótkoterminowej, czyli Domy Czasowego
Pobytu, które są bezpieczną przystanią dla
dzieci oczekujących na decyzję sądu rodzinnego
o ich ostatecznym miejscu pobytu. Ze
wszystkich sił stara się także zapobiegać
rozpadowi rodziny przez Programy Umacniania
Rodziny.
SOS Wioska Dziecięca to nazwa zwyczajowa, przyjęta dla osiedla,
które składa się z 12-15 domków i zaplecza gospodarczego. Na
terenie Wiosek SOS znajdują się także: place zabaw dla dzieci,
boiska do koszykówki czy piłki nożnej i są to często jedyne takie
miejsca w okolicy. W Wioskach Dziecięcych słychać często śmiech
nie tylko małych mieszkańców, ale także ich kolegów i koleżanek z
sąsiednich domów i bloków. Dzieci chodzą do miejscowej,
publicznej szkoły, biorą udział w życiu społecznym środowiska
lokalnego.
Każdą Wioską SOS kieruje dyrektor, wspierany przez personel
pedagogiczny (pedagodzy, psycholog, pracownik socjalny). Dzieci
trafiające do SOS Wiosek Dziecięcych ze względu na swoją trudną
przeszłość potrzebują często specjalistycznego wsparcia, które
jest zapewniane przez kadrę wioski. W codziennej pracy pomagają
wychowawcom asystenci rodziny (ciocie i wujkowie SOS). Każdy
dom zamieszkuje oddzielna rodzina, która funkcjonuje tak, jak
każda naturalna rodzina. Wychowawcy pełniący rolę rodziców
uzgadniają zasady, na których funkcjonować będzie dom i podział
obowiązków. Nikt nie narzuca ”rodzinie wioskowej” planu dnia czy
sposobu spędzania wolnego czasu.
Stowarzyszeniu zależy, aby dzieci, które trafiają do SOS Wiosek
Dziecięcych znalazły tu swój nowy Dom i szczęśliwe dzieciństwo.
Dlatego też przyjeli zwyczajowe ”wioskowe” nazwy dla
wychowawców – Rodzice SOS.
Kto może zostać
Rodzicem SOS?
Wychowawcami pełniącymi rolę rodziców mogą zostać:
osoby samotne lub małżeństwa, chcące pracować z dziećmi i
młodzieżą;
osoby zarówno bezdzietne jak i posiadające własne dzieci;
osoby gotowe przeprowadzić się do jednej z czterech SOS
Wiosek Dziecięcych (Biłgoraj, Kraśnik, Siedlce, Karlino);
kandydaci na wychowawców pełniących rolę rodziców powinni
mieć minimum wykształcenie średnie oraz predyspozycje
psychiczne i fizyczne do wykonywania zadań związanych z
opieką i wychowywaniem dzieci;
Wszyscy
kandydaci
przechodzą
odpowiednie
szkolenie
praktyczne i teoretyczne, przygotowujące do wykonywania
zawodu wychowawcy w SOS Wiosce Dziecięcej oraz kurs PRIDE
(lub inny zatwierdzony przez Ministerstwo Pracy i Polityki
Społecznej) dający uprawnienia do bycia rodzicem zastępczym
lub prowadzenia rodzinnego domu dziecka.
Jakie są główne zadania
Rodzica SOS?
Wychowawca mieszka z dziećmi (6-8 dzieci) w domku
jednorodzinnym, należącym do SOS Wioski Dziecięcej. Jego
głównym zadaniem jest przygotowanie powierzonych jego
opiece dzieci do samodzielności. Tak jak każdy rodzic prowadzi
dom, opiekuje się dziećmi, planuje ich rozwój, dba o
wypełnianie obowiązku szkolnego, współpracuje ze szkołą i
poszczególnymi nauczycielami. Kształtuje też u dzieci
umiejętności i nawyki pracy, uczy gospodarności, oszczędności
i odpowiedzialności. Tworzy przy tym serdeczną atmosferę
sprzyjającą rozwojowi uczuć i więzi emocjonalnych.
Wychowawca pełniący rolę rodzica powinien szanować
pochodzenie, korzenie i religię dziecka, być otwarty na
współpracę z jego rodziną naturalną. Ma możliwość
korzystania z różnorodnych form pomocy, jaką zapewniają
dyrektor, pracownicy pedagogiczni, techniczni i
administracyjni wioski. Szczegółowe zadania wychowawców
wioskowych są zawarte w ich zakresie obowiązków. SOS
Kinderdorf International opracowało także swój podręcznik,
opisujący zasady funkcjonowania SOS Wiosek Dziecięcych. Za
realizację swoich zadań wychowawcy odpowiadają przed
dyrektorem SOS Wioski Dziecięcej.
Jakie dzieci przychodzą
do Wiosek SOS?
W pierwszej kolejności zawsze rozpatrywana jest szansa
na adopcję lub rodzinę zastępczą. Jeśli nie jest to możliwe
ze względu na wiek dziecka, liczne rodzeństwo czy inne
przeszkody, wówczas jest brane pod uwagę nasze
Stowarzyszenie. Trafiają do nas głównie liczne
rodzeństwa. Czasami po rocznym czy paroletnim
rozdzieleniu w placówkach opiekuńczych znowu mogą żyć
razem. Jest to szalenie ważne dla ich rozwoju
emocjonalnego i poczucia przynależności.
Dzieci, które trafiają do nas bardzo często są po
traumatycznych przeżyciach w domu rodzinnym.
Związane jest to z alkoholizmem rodziców, stosowaniem
przemocy lub ogromnym zaniedbaniem emocjonalnym,
materialnym i psychicznym.
Zdecydowana większość dzieci przyjmowana jest do SOS
Wiosek Dziecięcych z placówek opiekuńczo –
wychowawczych (pogotowia opiekuńcze, domy dziecka).
Teoretycznie powinny to być dzieci w wieku do lat 10,
sieroty naturalne lub społeczne.
Co oferuje Rodzicom
SOS?
Wychowawca jest pracownikiem Stowarzyszenia SOS Wioski
Dziecięce w Polsce. Jest ubezpieczony i otrzymuje miesięczne
wynagrodzenie za wykonywaną pracę, a także miesięczny
budżet na prowadzenie gospodarstwa domowego, z którego
rozlicza się zgodnie z instrukcją finansową Stowarzyszenia.
Wychowawca na okres pracy ma zapewniony dom w Wiosce
SOS, korzysta z dni wolnych i urlopów wypoczynkowych. W
czasie jego nieobecności zastępują go asystenci: ciocie i
wujkowie SOS. Wychowawca ma możliwość korzystania z
profesjonalnego wsparcia pedagogicznego i psychologicznego.
W przypadku małżeństw jedno z małżonków, jest zatrudnione
wyłącznie w SOS Wiosce Dziecięcej, drugie natomiast pracuje
poza Wioską, otrzymując wynagrodzenie za dodatkową pracę w
Wiosce, na podstawie odrębnej umowy.
Stowarzyszenie zapewnia również bezpłatne systematyczne
szkolenia i doskonalenie zawodowe.
Zakończenie
Modelowe formy opieki nad dzieckiem w
naszym kraju oczywiście starają się
zapewnić dziecku właściwe warunki
rozwoju. Jednak należy pamiętać, że
powołane w tym celu instytucje, nie są w
stanie zapewnić tyle miłości szczęścia i
poczucia bezpieczeństwa, co instytucja
rodziny. Jedynie tego rodzaju placówki
mogą się starać podnosić standard swojej
opieki, by choć trochę zrekompensować
straty jakie ponosi dziecko, gdy rodzina
rozpada
się,
bądź
nie
zapewnia
dostatecznej opieki.
KONIEC
