Wybrane zagadnienia prawa

Osoba fizyczna – osoba

prawna



Osoba fizyczna – jednostka ludzka



Każdy człowiek bez względu na wiek, płeć, rasę, narodowość,

wyznanie, pochodzenie, tożsamość seksualną, poglądy, stan zdrowia



Od narodzenia – od rozpoczęcia porodu/konieczności wykonania cesarki



Warunkowo prawa może nabywać nasciturus, pod warunkiem, że

urodzi się żywy



Odszkodowanie



Prawa spadkowe



Reprezentacja przed sądem



Ale nie ochrona życia jak człowiek – uszkodzenie dziecka

poczętego, legalne przypadki aborcji



Prawa embrionów in vitro?



Do śmierci – stwierdzenie śmierci pnia mózgu



Osoba prawna – twór społeczny, któremu ustawa nadaje podmiotowość

prawną, np.



Skarb Państwa i jednostki samorządu terytorialnego



Organizacje pozarządowe – stowarzyszenia i fundacje



Spółki prawa handlowego – akcyjna i z ograniczoną odpowiedzialnością



Szkoły wyższe

Zdolność prawna

Zdolność prawna – zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków



Zdolność prawną ma każdy człowiek



Zdolność prawna może być ograniczona z powodu:



Wieku – osoby poniżej 18 lat nie mają prawa do zawarcia

małżeństwa



Ubezwłasnowolnienia – osobom ubezwłasnowolnionym nie

przysługuje władza rodzicielska



Obywatelstwa – osoby niebędące obywatelami RP nie mają

obowiązku służby wojskowej



Płci – kobiety nie mają obowiązku służby wojskowej, mężczyźni nie

mają prawa do zwolnienia chorobowego z tytułu ciąży



Skazujący wyrok karny orzekający zakaz praw publicznych –

odbiera bierne i czynne prawo wyborcze



Zdolność prawną mają osoby prawne



Jednak jej zakres nie obejmuje uprawnień i obowiązków związanych

ściśle z jednostką ludzką



Nie mają prawa do życia, ochrony zdrowia itp. – ale prawo do

istnienia – o upadłości orzeka sąd



Nie mają prawa do małżeństwa, władzy rodzicielskiej itp. – ale

prawo do łączenia się czy tworzenia nowych osób prawnych



Nie mają praw socjalnych – pewne gwarancje rządowe

Zdolność do czynności prawnych

Zdolność do czynności prawnych – zdolność do tego, aby za pomocą

własnych czynności prawnych nabywać prawa i zaciągać zobowiązania



Zdolność do czynności prawnych osoby fizycznej może być

ograniczona z powodu:



Wieku



Do lat 13 – brak zdolności do czynności prawnych



Między 13 a 18 – ograniczona zdolność do czynności

prawnych



Ubezwłasnowolnienia



Całkowite – brak zdolności do czynności prawnych



Częściowe – ograniczona zdolność do czynności prawnych



Zdolność do czynności prawnych osoby prawnej nie może być

ograniczona



wykonują je organy wynikające ze statutu, np.:



Minister, Prokuratoria Generalna



Burmistrz, prezydent miasta, wójt



Zarząd



Rektor



Dyrektor szpitala

Zdolność sądowa



Odmianą zdolności do czynności prawnych jest zdolność sądowa –

do samodzielnego występowania w sądzie



Wyjątkowo zdolność tę mogą mieć grupy osób, które nie mają

osobowości prawnej, jeśli ustawa im taką zdolność nada, np.



wspólnota mieszkaniowa



spółka cywilna



Zdolność sądowa osób fizycznych z reguły związana jest ze

zdolnością prawną z wyjątkiem:



w sądzie karnym odpowiedzialność ponosi się od lat 17



w sądzie dla nieletnich odpowiedzialność ponosi się bez

dolnej granicy wieku



w sądzie rodzinnym występować można od lat 13



Jeśli dana osoba prawna nie ma organu, albo osoba fizyczna

pozbawiona zdolności sądowej i niemająca przedstawiciela, albo

nie ma kontaktu z daną osoba, to w sądzie reprezentuje ją kurator:



Dla osoby prawnej



Dla osoby nieobecnej



Dla nasciturusa



Dla małoletniego

Biegły psycholog przed sądem

cywilnym



Postępowanie rozwodowe



opinia ośrodka diagnostyczno-konsultacyjnego



mediacja



Postępowanie o unieważnienie małżeństwa z

powodu choroby psychicznej, przejściowego

braku świadomości lub groźby



Postępowanie o unieważnienie czynności

prawnej z powodu braku świadomości



Postępowanie o unieważnienie testamentu



Postępowania o zadośćuczynienie za szkody

psychiczne



Postępowanie przed sądem pracy o mobbing



Postępowanie o ubezwłasnowolnienie

Biegły psycholog przed sądem

rodzinnym



Postępowanie odnośnie do władzy rodzicielskiej nad dziećmi



Postępowanie o ustalenie kontaktów z dzieckiem



Postępowanie o ustalenia miejsca pobytu dziecka



Postępowanie o umieszczenie dziecka poza rodziną



Postępowanie o przysposobienie, rozwiązanie przysposobienia



Postępowanie o ustanowienie opiekuna lub kuratora dla

dziecka lub ubezwłasnowolnionego, kuratora dla osoby

niepełnosprawnej



Postępowania w sprawie rozstrzygnięcia ważnych spraw

małżeńskich, konfliktu rodzice-dzieci lub ubezwłasnowolniony-

kurator



Postępowanie w sprawach nieletnich



Postępowanie o przymusowe leczenie odwykowe



Postępowanie o przymusowe leczenie psychiatryczne lub

umieszczenie w domu pomocy społecznej



Mediacja w sprawach rodzinnych lub nieletnich

Biegły przed sądem



W wypadkach wymagających wiadomości specjalnych sąd może wezwać

jednego lub kilku biegłych w celu zasięgnięcia ich opinii. Sąd oznaczy, czy

opinia ma być przedstawiona ustnie, czy na piśmie.



W postępowaniu cywilnym biegli powoływani są na wniosek strony, która też

sugeruje ich specjalność i liczbę.



Aż do ukończenia czynności biegłego strona może żądać jego wyłączenia z

przyczyn wskazujących na brak obiektywizmu biegłego w stosunku do stron.



Biegły składa przed rozpoczęciem czynności przyrzeczenie w następującym

brzmieniu: "Świadomy znaczenia mych słów i odpowiedzialności przed

prawem przyrzekam uroczyście, że powierzone mi obowiązki biegłego

wykonam z całą sumiennością i bezstronnością".



Biegły sądowy stały składa przyrzeczenie tylko przy objęciu stanowiska, w

poszczególnych zaś sprawach powołuje się na nie.



Sąd może zarządzić okazanie biegłemu akt sprawy i przedmiotu oględzin

oraz zarządzić, aby brał udział w postępowaniu dowodowym.



Opinia biegłego powinna zawierać uzasadnienie.



Sąd może zażądać ustnego wyjaśnienia opinii złożonej na piśmie, może też w

razie potrzeby zażądać dodatkowej opinii od tych samych lub innych

biegłych.



Osoba wyznaczona na biegłego może nie przyjąć włożonego na nią

obowiązku z przyczyn, jakie uprawniają świadka do odmowy zeznań, a

ponadto z powodu przeszkody, która uniemożliwia jej wydanie opinii.



Za nieusprawiedliwione niestawiennictwo, za nieuzasadnioną odmowę

złożenia przyrzeczenia lub opinii albo za nie usprawiedliwione opóźnienie

złożenia opinii sąd skaże biegłego na grzywnę.

Ubezwłasnowolnienie

całkowite

Ubezwłasnowolnić całkowicie można osobę, która:



ukończyła 13 lat



nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem wskutek:



Choroby psychicznej



Niedorozwoju umysłowego



Innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności

pijaństwa lub narkomanii



Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie jest pozbawiona zdolności

do czynności prawnych



Czynności prawne dokonane przez osobę ubezwłasnowolnioną

całkowicie są nieważne



Jednakże jeśli zawarła ona umowę należącą do umów powszechnie

zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego,

umowa taka staje się ważna z chwilą jej wykonania, chyba że

pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby ubezwłasnowolnionej

całkowicie



Ustanawia się dla niej opiekuna, chyba że pozostaje ona jeszcze

pod władzą rodzicielską



Opiekun reprezentuje osobę ubezwłasnowolnioną, podejmuje

decyzje za nią, w jej imieniu, czasami konieczna jest zgoda sądu

opiekuńczego, zdanie osoby ubezwłasnowolnionej brane jest pod

uwagę w zasadzie jedynie w sytuacjach dotyczących jej leczenia



Opiekun może samodzielnie decydować w zasadzie wyłącznie w

sprawach zwykłego zarządu majątkiem ubezwłasnowolnionego

całkowicie, do ważniejszych spraw konieczna jest zgoda sądu

Ubezwłasnowolnienie

całkowite

Ubezwłasnowolnić całkowicie można osobę, która:



ukończyła 13 lat



nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem wskutek:



Choroby psychicznej



Niedorozwoju umysłowego



Innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności

pijaństwa lub narkomanii



Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie jest pozbawiona zdolności

do czynności prawnych



Czynności prawne dokonane przez osobę ubezwłasnowolnioną

całkowicie są nieważne



Jednakże jeśli zawarła ona umowę należącą do umów powszechnie

zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego,

umowa taka staje się ważna z chwilą jej wykonania, chyba że

pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby ubezwłasnowolnionej

całkowicie



Ustanawia się dla niej opiekuna, chyba że pozostaje ona jeszcze

pod władzą rodzicielską



Opiekun reprezentuje osobę ubezwłasnowolnioną, podejmuje

decyzje za nią, w jej imieniu, czasami konieczna jest zgoda sądu

opiekuńczego, zdanie osoby ubezwłasnowolnionej brane jest pod

uwagę w zasadzie jedynie w sytuacjach dotyczących jej leczenia



Opiekun może samodzielnie decydować w zasadzie wyłącznie w

sprawach zwykłego zarządu majątkiem ubezwłasnowolnionego

całkowicie, do ważniejszych spraw konieczna jest zgoda sądu

Ubezwłasnowolnienie

częściowe

Ubezwłasnowolnić częściowo można:



Osobę, która ukończyła 18 lat,



Jeśli jej stan nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia

całkowitego, ale potrzebuje pomocy do prowadzenia

spraw wskutek:



Choroby psychicznej



Niedorozwoju umysłowego



Innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w

szczególności pijaństwa lub narkomanii



Osoba ubezwłasnowolniona częściowo ma ograniczoną

zdolność do czynności prawnych



Ustanawia się dla niej kuratora



Do ważności czynności prawnej podejmowanej przez

osobę ubezwłasnowolnioną częściowo, którą zaciąga ona

zobowiązania lub rozporządza swoim prawem, wymagana

jest w zasadzie zgoda kuratora

Ubezwłasnowolnienie

częściowe



Ważność umowy, która została zawarta bez uprzedniego

wyrażenia zgody przez kuratora, zależy od jej potwierdzenia

przez niego – druga strona umowy może wyznaczyć kuratorowi

termin, w którym ma wyrazić swoje zdania, jeśli termin upłynie

bez zajęcia stanowiska przez kuratora, umowa przestaje wiązać



Jeśli osoba ubezwłasnowolniona częściowo dokona jednostronnej

czynności prawnej bez zgody kuratora, czynność ta jest nieważna



Osoba częściowo ubezwłasnowolniona może bez zgody kuratora:



Zawierać umowy w drobnych bieżących sprawach życia

codziennego



Nawiązywać stosunek pracy i dysponować własnym

zarobkiem



Dysponować przedmiotami oddanymi do użytkowania



Podejmować decyzje co do własnego leczenia, jeśli zabieg nie

niesie ryzyka dla życia lub zdrowia



Kurator nie może sam decydować za osobę ubezwłasnowolnioną

częściowo, sąd może orzec surowsze warunki – gdzie wymagana

jest zgoda sądu (także w zakresie samodzielnego decydowania

osoby ubezwłasnowolnionej częściowo)

Inne skutki

ubezwłasnowolnienia

Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie może zawrzeć związku

małżeńskiego, a jeśli to zrobiła, nie informując o

ubezwłasnowolnieniu, każdy z małżonków może żądać

unieważnienia małżeństwa, chyba że ubezwłasnowolnienie zostało

uchylone

Nie może zawrzeć małżeństwa osoba dotknięta chorobą psychiczną

lub niedorozwojem umysłowym



Jeśli jednak stan zdrowia i umysłu tej osoby nie zagraża

małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa, sąd może

zezwolić na zawarcie małżeństwa



Unieważnienia małżeństwa z powodu choroby psychicznej lub

niedorozwoju umysłowego może żądać każdy z małżonków,

chyba że choroba ustała



Gdy nie zachowano formy sądowej



Gdy strona nie wiedziała o chorobie

Ubezwłasnowolnienie w czasie małżeństwa powoduje ustanie

wspólności majątkowej małżeńskiej

Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie może uznać dziecka, do

uznania dziecka przez osobę ubezwłasnowolnioną częściowo

potrzebna jest zgoda kuratora

Osoba ubezwłasnowolniona nie może sprawować władzy rodzicielskiej,

być opiekunem, adoptować dziecka

Osoba ubezwłasnowolniona nie może sporządzić testamentu, a

dziedziczy zawsze z dobrodziejstwem inwentarza

Procedura

ubezwłasnowolnienia

Orzeczenie o ubezwłasnowolnieniu podejmuje sąd okręgowy

wydział cywilny w składzie trzech sędziów zawodowych, miejsca

zamieszkania osoby, której wniosek dotyczy

Wniosek o ubezwłasnowolnienie mogą złożyć jedynie:



Małżonek osoby, która ma być ubezwłasnowolniona



Krewni w linii prostej



Rodzeństwo



Przedstawiciel ustawowy



Prokurator

Osoba, która ma zostać ubezwłasnowolniona, nie może składać

wniosku o ubezwłasnowolnienie siebie

Jeśli osoba ma przedstawiciela ustawowego, tylko on i

prokurator mogą wnosić o ubezwłasnowolnienie

Uczestnikami postępowania są:



Osoba, której wniosek dotyczy



Jej małżonek



Jej przedstawiciel ustawowy



Prokurator

Organizacje pozarządowe, do których zadań statutowych należy

ochrona praw osób niepełnosprawnych, udzielanie pomocy

osobom niepełnosprawnym lub ochrona praw człowieka, mogą

wstąpić do postępowania w każdym jego stadium

Procedura

ubezwłasnowolnienia

Wnioskować o ubezwłasnowolnienie można tylko dla dobra tej osoby,

jeśli sąd stwierdzi, że wniosek był nadużyciem i nie miał na celu

służenia osobie, która miała zostać ubezwłasnowolniona, wniosek

oddala, a wnioskodawcę może ukarać grzywną do 1000 zł

Do wniosku o ubezwłasnowolnienie należy dołączyć:

świadectwo lekarza psychiatry o stanie psychicznym tej osoby –

jeśli przyczyną ubezwłasnowolnienia ma być choroba psychiczna

Opinię

psychologa

– jeśli przyczyną ubezwłasnowolnienia ma być

niepełnosprawność intelektualna

Zaświadczenie z poradni uzależnień – jeśli przyczyną

ubezwłasnowolnienia ma być narkomania lub alkoholizm

Osobę, której wniosek dotyczy, sąd musi

zawsze

wysłuchać

niezwłocznie po wszczęciu postępowania w obecności

psychologa

lekarza psychiatry/neurologa

Wysłuchanie może się odbyć w sądzie – osobę można wyjątkowo

przymusowo sprowadzić do sądu (na postanowienie to służy

zażalenie), albo w miejscu jej pobytu przez wyznaczonego sędziego

Jeśli z osobą nie można było się porozumieć, jest to zaznaczane w

protokole po wysłuchaniu

psychologa

i lekarza

Doradca tymczasowy

Sąd może ustanowić – z urzędu lub na wniosek - dla dorosłej osoby, której

dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, na czas trwania

postępowania doradcę tymczasowego, jeśli przemawiają za tym

interesy tej osoby.

Przed ustanowieniem doradcy trzeba wysłuchać osobę, której dotyczy

wniosek o ubezwłasnowolnienie.

Takim doradcą tymczasowym ustanawia się przede wszystkim małżonka,

krewnego lub inną osobę bliską, jeśli nie sprzeciwia się temu interes

osoby, dla której ma on być ustanowiony. Sąd może zwrócić się do

organizacji działającej na rzecz osób niepełnosprawnych o wskazanie

osoby, która powinna zostać doradcą tymczasowym.

W wypadku ustanowienia doradcy tymczasowego osoba ma ograniczoną

zdolność do czynności prawnych, a doradca uprawnienia kuratora.

Postanowienie o ustanowieniu doradcy jest skuteczne od momentu

doręczenia go osobie, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie.

Doradca traci swoje uprawnienia, gdy orzeczono o

nieubezwłasnowalnianiu osoby albo w momencie ustanowienia dla

ubezwłasnowolnionego przedstawiciela ustawowego.

Procedura

ubezwłasnowolnienia

W postępowaniu osoba, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, musi być

zbadana przez biegłego lekarza – psychiatrę lub neurologa oraz

psychologa

Opinia, oprócz oceny stanu zdrowia psychicznego, powinna zawierać

umotywowaną ocenę zakresu jej zdolności do samodzielnego kierowania swoim

postępowaniem i prowadzenia swoich spraw.

Na wniosek dwóch lekarzy – zostać poddana pod obserwację na okres 6 tygodni,

który można przedłużyć do 3 m-cy (postanowienie podlega zażaleniu).

Sąd może zdecydować, że osoba, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie,

nie będzie faktycznie brać udziału w postępowaniu (nie będzie wzywana na

rozprawy, słuchana z wyjątkiem pierwszego przesłuchania, ani informowana o

innych czynnościach), jeśli sąd uzna to, ze względu na jej stan zdrowia –

stwierdzony przez biegłego lekarza psychiatrę/neurologa oraz psychologa po

przeprowadzonym badaniu – za niecelowe. Wtedy ustanawia się dla niej

kuratora na czas trwania postępowania.

Ubezwłasnowolniony jest uprawniony do zaskarżenia orzeczenia o

ubezwłasnowolnieniu (a także innych w czasie rozprawy), nawet jeśli ma

doradcę tymczasowego.

W orzeczeniu końcowym sąd stwierdza, czy ubezwłasnowolnienie jest częściowe,

czy całkowite.

Po orzeczeniu ubezwłasnowolnienia sąd okręgowy przekazuje sprawę sądowi

rejonowemu, wydziałowi opiekuńczemu, celem powołania opiekuna albo

kuratora.

Sąd może uchylić ubezwłasnowolnienie lub zmienić je z częściowego na całkowite i

odwrotnie, gdy zajdą ku temu przyczyny. Może podjąć decyzję także z urzędu. O

uchylenie albo zmianę może wnioskować ubezwłasnowolniony.

Niepoczytalność

Art. 31

1 kodeksu karnego:

Nie popełnia przestępstwa, kto z powodu choroby psychicznej, upośledzenia

umysłowego lub innego zakł

cenia czynności psychicznych, nie m

gł

czasie czynu

rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim

postępowaniem.

Art. 31

2 kodeksu karnego:

Jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa zdolność rozpoznania znaczenia

czynu lub kierowania postępowaniem była w znacznym stopniu

ograniczona, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary

Art. 31

3 kodeksu karnego:

Przepis

1 i 2 nie stosuje się, gdy sprawca wprawił się w stan

nietrzeźwości lub odurzenia powodujący wyłączenie lub ograniczenie

poczytalności, kt

re przewidywać lub m

gł przewidzieć.



Art. 202. postępowania karnego:



§ 1. W celu wydania opinii o stanie zdrowia psychicznego oskarżonego sąd, a

w postępowaniu przygotowawczym prokurator, powołuje co najmniej dwóch

biegłych lekarzy psychiatrów.



§ 2. Na wniosek psychiatrów do udziału w wydaniu opinii powołuje się

ponadto biegłego lub biegłych

innych specjalności

Art. 324. kodeksu postępowania karnego:

Jeżeli zostanie ustalone, że podejrzany dopuścił się czynu w stanie

niepoczytalności, a istnieją podstawy do zastosowania środk

zabezpieczających, prokurator po zamknięciu śledztwa lub dochodzenia

kieruje sprawę do sądu z wnioskiem o umorzenie postępowania i

zastosowanie środk

w zabezpieczających.

Środki zabezpieczające



Sąd może orzec środek zabezpieczający związany z umieszczeniem w

zakładzie zamkniętym tylko wtedy, gdy jest to niezbędne, aby zapobiec

ponownemu popełnieniu przez sprawcę czynu zabronionego związanego

z jego chorobą psychiczną, upośledzeniem umysłowym lub

uzależnieniem od alkoholu lub innego środka odurzającego; przed

orzeczeniem tego środka sąd wysłuchuje lekarzy psychiatrów oraz

psychologa

i seksuologa przy przestępcach seksualnych.



Jeżeli sprawca, w stanie niepoczytalności popełnił czyn zabroniony o

znacznej społecznej szkodliwości i zachodzi wysokie

prawdopodobieństwo, że popełni taki czyn ponownie, sąd orzeka

umieszczenie sprawcy w odpowiednim zakładzie psychiatrycznym.



Czasu pobytu w zakładzie nie określa się z góry; sąd orzeka

zwolnienie sprawcy, jeżeli jego dalsze pozostawanie w zakładzie nie

jest konieczne.



Sąd może zarządzić ponowne umieszczenie tego sprawcy w

odpowiednim zakładzie psychiatrycznym, jeżeli zachodzi wysokie

prawdopodobieństwo, że popełni taki czyn ponownie; zarządzenie nie

może być wydane po upływie 5 lat od zwolnienia z zakładu.



Skazując sprawcę na karę pozbawienia wolności bez warunkowego

zawieszenia jej wykonania za przestępstwo popełnione w stanie

ograniczonej poczytalności, sąd może orzec umieszczenie sprawcy w

zakładzie karnym, w którym stosuje się szczególne środki lecznicze lub

rehabilitacyjne.

Środki zabezpieczające



Skazując sprawcę na karę pozbawienia wolności bez warunkowego

zawieszenia jej wykonania za przestępstwo skierowane przeciwko

wolności seksualnej, popełnione w związku z

zaburzeniami preferencji

seksualnych

, sąd może orzec umieszczenie sprawcy,

po odbyciu tej

kary

, w zakładzie zamkniętym albo skierowanie go na leczenie

ambulatoryjne, w celu przeprowadzenia terapii

farmakologicznej lub

psychoterapii

, zmierzających do zapobieżenia ponownemu

popełnieniu takiego przestępstwa, w tym w szczególności poprzez

obniżenie zaburzonego popędu seksualnego sprawcy. Terapii

farmakologicznej nie stosuje się, jeżeli jej przeprowadzenie

spowodowałoby niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia skazanego.



Obligatoryjnie wobec sprawcy gwałtu na małoletnim poniżej 15

roku życia, gwałtu zbiorowego lub gwałtu kazirodczego



W okresie do 6 miesięcy przed przewidywanym warunkowym

zwolnieniem lub przed wykonaniem kary sąd ustala:



potrzebę i sposób wykonywania powyższego środka,



Sąd zarządza umieszczenie w zakładzie zamkniętym, jeżeli sprawca

uchyla się od leczenia ambulatoryjnego określonego.

Document Outline