1

Metody i techniki rozwijania 

twórczych możliwości 

uczniów – treningi twórczości

dr Jacek Gralewski

2

Czy stymulowanie twórczości 

jest w ogóle możliwe?

• Tak – pod warunkiem, że potraktujemy 

myślenie i dzianie twórcze jak każdy 
inny rodzaj aktywności człowieka!

• Należy odmitologizować proces 

twórczy, aby odejść od wizji twórczości 
jako czegoś nadzwyczajnego, 
nadprzyrodzonego i przynależnego 
jedynie geniuszom!

3

Skąd bierze się przekonanie  o możliwości 

trenowania myślenia twórczego?

• Z humanistycznej wizji człowieka (Maslow, 

May)

• Z rozróżnienia na twórczość potencjalną i 

skrystalizowaną (Stein, Tokarz, Nęcka, 
Craft,Richardson, Runco, Plucker, 
Beghetto)

• Z badań psychologicznych wykazujących 

„zwyczajność” operacji intelektualnych 
biorących udział w akcie twórczym 
(Weisberg, Nęcka)

4

Rodzaje treningu twórczości  ze 

względu na zakres

• O wąskim zakresie 
• O szerokim zakresie

5

Trening twórczości o wąskim 

zakresie

• Skierowany jest do człowieka o 

ukształtowanej osobowości. 

• Jest to zestaw ćwiczeń 

stosowanych doraźnie (czyli przez 

krótki czas) w celu maksymalnego 

zwiększenia potencjału twórczego 

jednostki lub grupy osób 

• (wykorzystania i rozwijania ich 

potencjalnych możliwości 

twórczych). 

6

• Trening taki może mieć przeznaczenie 

indywidualne jak i grupowe.

• Jego celem jest zwiększenie potencjału 

twórczego, zniesienie barier, uprzedzeń i 
zahamowań. 

• Nie służy on kształtowaniu 

osobowości twórczej a jedynie sprzyja 
rozwojowi myślenia twórczego a więc 
pozwala nabywać umiejętności 
sprawniejszego i efektywniejszego 
rozwiązywania problemów.

7

• Obejmuje naukę technik twórczego 

rozwiązywania problemów, 
umiejętności interpersonalnych, 
współpracy w grupie oraz abarietykę 
(czyli umiejętność pokonywania 
barier podmiotowych       uprzedzeń, 
stereotypów itp. tkwiących w 
jednostce).

8

• Wynikiem tego treningu jest to, że 

człowiek w sytuacji napotkania 
problemu potrafi go rozwiązać.

9

Trening twórczości o szerokim 

zakresie

• przeznaczony  jest zarówno do 

kształtowania postawy jak i 
myślenia twórczego. 

• Czas trwania jest tu o wiele dłuższy 

niż w treningu u węższym zakresie. 
Obejmuje długotrwałe oddziaływania 
na jednostkę, rozpoczynające się już 
we wczesnych okresach rozwojowych. 

10

Postawa twórcza

• Ukształtowana (genetycznie i poprzez 

indywidualne doświadczenie) właściwość 
poznawcza i charakterologiczna, wykazująca 
tendencję, nastawienie lub gotowość do 
przekształcania świata rzeczy, zjawisk, a także 
własnej osobowości.

• Jest to aktywny stosunek człowieka do świata i 

życia, wyrażający się w potrzebie poznawania, 
przeżywania i świadomego przetwarzania 
zastanej rzeczywistości i własnego „ja”.    

11

• Ten rodzaj treningu służy nabywaniu  

umiejętności rozwiązywania 
problemów ale także kształtuje 
osobowość przyszłego twórcy. 

• Wynikiem tego treningu jest to, że 

człowiek potrafi dostrzec (tworzyć) i 
rozwiązywać problemy zanim się one 
pojawią.

12

Dwa rodzaje treningów o 

wąskim zakresie

• Treningi rozwijające zdolności i 

uzdolnienia twórcze uczestników.

• Treningi heurystyczne obejmujące 

naukę twórczego rozwiązywania 
problemów, których celem jest 
rozwiązanie konkretnego zadania za 
pomocą konkretnych zabiegów, metod 
i „tricków”.

13

Główne rodzaje treningu 

twórczości w ujęciu innych 

autorów:

14

Witold Dobrołowicz 

wyróżnia:

•

trening instrumentalny – istotą jest 

rozwiązywanie różnego rodzajów problemów, 

łamigłówek, zadań kształcących pomysłowość, 

wyobraźnię i zdolność wytwarzania 

dywergencyjnego

•

trening w stosowaniu metod inwentycznych 

(analizy morfologicznej, burzy mózgów) nauka 

metod rozwiązywania problemów

•

trening osobowości – polegający na wzmacnianiu 

tych cech osobowości, które mają duży wpływ na 

motywację i sukcesy w określonej dziedzinie i 

niwelowaniu tych, które utrudniają proces twórczy

•

trening abarietyczny – uczący sposobów 

postępowania praktycznego, zmierzającego do 

przezwyciężania różnorodnych barier psychicznych 

i psychospołecznych utrudniających proces twórczy 

i dyfuzję innowacji

15

K.J. Szmidt wyróżnia:

•

Trening heurystyczny Góralskiego - 

stymulowanie i usprawnianie piętnastu operacji 

intelektualnych i uczenie się metod heurystycznych.

•

Trening kognitywny Nęcki – nastawiony jest 

głównie na stymulowanie sześciu grup zdolności 

myślenia twórczego

•

Trening abarietyczny Dobrołowicza – rozumiany 

jako uczenie pokonywania barier w procesie 

twórczym

•

Treningi twórczego rozwiązywania problemów 

– problem solving

16

Definicja treningu twórczość w 

ujęciu Szmidta

• System doraźnych ćwiczeń stymulujących 

dyspozycje twórcze uczestników, oparty na 
modelu uczenia się przez doświadczenie.

• System grupowych ćwiczeń 

psychoedukacyjnych, stosowanych 
doraźnie w celu rozwoju określonych 
dyspozycji postawy twórczej jednostki, 
stanowiącej przejaw jej dążenia do 
samorealizacji i zdrowia psychicznego oraz 
do ulepszania środowiska życia.

17

Cechy definicyjne treningu 

twórczości

• Trening owczości jest formą treningu 

psychologicznego lub 
psychoedukacyjnego

18

• Celem treningu jest wykształcenie 

określonych form zachowania 

(umiejętności i nawyków), które w 

określonych sytuacjach mogą 

zapewnić uzyskanie przez trenującego 

zamierzonych wyników.

• Celem treningu jest również 

kształtowanie ogólnej sprawności 

działania, a nawet dokonywanie zmian 

w osobowości.

19

• Treningi są na ogół grupową forma 

uczenia się, wykorzystującą 
dynamikę procesu grupowego, 
polegającą na wspólnym 
rozwiązywaniu problemów, 
wyrażaniu opinii i uczuć wobec 
innych, kształtowaniu wzorów 
stosunków interpersonalnych

20

• Treningi polegają na wielokrotnym 

powtarzaniu ćwiczeń w  celu 
wypracowania odpowiednich 
umiejętności i poprawy jakości 
działania.

21

• Uczestnictwo w treningach oparte 

jest o dobrowolnie zawierane 
kontrakty grupowe, ustalające cele 
treningu, jego formy, reguły, normy 
regulujące zarówno postępowanie 
uczestników, jak i stosunki z 
prowadzącym

22

• Rola trenera polega na realizacji 

przywództwa na rzecz felicytacji 
pracy grupy, pomocy w osiąganiu 
określonych standardów rozwojowych 
oraz podtrzymaniu klimatu 
bezpieczeństwa i zaufania.

23

• Uczenie się w grupie treningowej 

oparte jest o model uczenia się przez 
doświadczenie.

24

Jak się uczymy? 

Cykl Kolba

Teoria

Teoria

Teoria

Teoria

Obserwacj

Obserwacj

a

a

Obserwacj

Obserwacj

a

a

Praktyka

Praktyka

Praktyka

Praktyka

Refleksja

Refleksja

Refleksja

Refleksja

25

• Jednym z głównych procesów, które 

realizuje facylitator jest uczenie 
członków grupy umiejętności 
dawania i odbierania informacji 
zwrotnych, pomagających 
uświadomić uczestnikom ich wpływ 
na innych.

26

• Uczestnicy zachęcani są do 

wykorzystywania i transferowania 
doświadczeń i umiejętności nabytych 
w trakcie treningu do zadań 
praktycznych w codziennym życiu

27

• Trening twórczości charakteryzuje się 

atmosferą ludyczności i pouczającej 
(rozwijającej uczestników) zabawy

28

Struktura treningu twórczości 

wg Szmidta

• Tworzymy grupę – ćwiczenia o 

interpersonalnym charakterze, służące 

lepszemu poznaniu się członków grupy i 

budzenie klimatu życzliwości

• Twórcze widzenie świata – ćwiczenia 

rozwijające podstawowe zdolności myślenia 

twórczego, wrażliwość zmysłową, 

spostrzegawczość, umiejętność dostrzegania 

problemów (myślenie pytajne), 

redefiniowanie pojęć, dostrzegania analogii, 

pozwalające odzyskać dziecięcą 

perspektywę w odkrywaniu i stawianiu 

pytań.

29

• Twórcze kombinacje – uczenie się 

sztuki łączenia i transformowania 
różnych skojarzeń, idei i obiektów w 
nowe, oryginalne wytwory, 
wykorzystywania mechanizmów 
bisocjacji i superpozycji oraz 
przekształcania obrazów 
umysłowych.

30

• Twórcza ekspresja – ćwiczenia o 

charakterze dramowym, rozwijające 
zdolności plastycznego wyrażania 
myśli, emocji i przeżyć w języku 
sztuki. Ich celem jest również 
ośmielenie uczestników i zachęcenie 
ich do bardziej otwartego i 
spontanicznego wyrażania swych 
niezwykłych idei  i pomysłów.

31

• Twórcza samoocena – ćwiczenia 

sprzyjające samowiedzy, rozwijające 
samoocenę, a przy tym zachęcające 
do przejawiania postawy twórczej w 
codziennych działaniach.

32

Struktura treningu twórczości 

wg Nęcki

• Rozwijanie umiejętności 

interpersonalnych -  tworzenie klimatu 

grupowego, nauka współdziałania, 

ustalanie norm grupowych oraz 

doskonalenie porozumiewania się.

• Pobudzanie motywacji – rozbudzanie 

ciekawości poznawczej uczestników oraz 

potrzeby naprawiania, ulepszania oraz 

rozwiązywania odkrywanych problemów

33

• Rozwijanie zdolności myślenia 

twórczego poprzez stymulację 
operacji umysłowych – 
abstrahowanie, skojarzenia, myślenie 
dedukcyjne, myślenie indukcyjne, 
metaforyzowanie, transformowanie.

34

rozumowanie dedukcyjne

 To wyciąganie logicznych wniosków z 

przesłanek, kierowanie się wiedzą, 
przewidywanie konsekwencji (…)

 Twórcza spekulacja - w wyniku 

rozumowania konsekwentnego, 
kompletnego, hipotetycznego wyciagnięcie 
wniosku, który do tej pory nie był przez 
nikogo uświadomiony.

• Przykładowe ćwiczenie: „CO BY BYŁO, 

GDYBY…”

35

rozumowanie indukcyjne

 To wyciąganie wniosków z 

niepełnego zbioru przesłanek, niesie 
ryzyko popełnienia błędu, zawiera 
elementy zgadywania, domyślania 
się, intuicji; najczęściej stosuje się 
myślenie przez analogie

 Analogia -związek między dwoma 

obiektami oparty na podobieństwie 
ich wewnętrznej struktury.

36

• Analogia jest uznawana za podstawowe 

narzędzie twórczego myślenia w wielu 

metodach rozwiązywania problemów, w 

których umiejętnie wykorzystuje się 

podobieństwa miedzy zjawiskami. 

• Analogia jednak musi spełniać warunki:
- musi być trafna: formalne 

podobieństwo struktury problemów/ 

obiektów

- musi być odległa:  problemy/obiekty 

pochodzą z różnych sfer rzeczywistości.

37

metaforyzowanie

 Zgodnie ze słownikiem języka polskiego 

„metafora” opiera się na skojarzeniu 

dwóch zjawisk, dostrzeżeniu ich 

podobieństwa lub innych cech wspólnych i 

przeniesieniu nazwy jednego zjawiska na 

drugie.

 Twórcze wykorzystanie metafory wymaga 

takich samych warunków, jak w przypadku 

analogii, tzn. trafności i odległości. Funkcja 

metafory w twórczości polega na tym, że 

wnosi ona nowe elementy do rozumienia 

sytuacji problemowej, staje się inspiracją. 

38

dokonywanie skojarzeń

• Kojarzenie odległe, niebanalne, 

zaskakujące, nieprzewidywalne 

• W procesie twórczym, liczą się 

skojarzenia zaskakujące, oryginalne, 
nie mające na pierwszy rzut oka 
związku, a więc zawierające jedną z 
podstawowych cech twórczości - 
nowość. 

39

abstrahowanie

• wyróżnianie w obiektach tylko pewnych 

cech, aspektów, a pomijanie innych. 

• Dzięki abstrahowaniu możliwe jest 

definiowanie i redefiniowanie obiektów 

(„widzenie inaczej), analizowanie 

problemów, klasyfikowanie, dostrzeganie 

podobieństw, uogólnianie, przełamywanie 

sztywnych nastawień etc.

• Przykładowe ćwiczenie: „CO MA PIERNIK 

DO WIATRAKA?” (fortepian i wrotki)

40

transformowanie

 Przeobrażanie, przekształcanie, w 

wyniku czego dokonuje się stopniowa 
zmiana całości.

 Twórcze przekształcenia- 

eksperymenty myślowe, puszczanie 
wodzy wyobraźni etc. 

• Przykładowe ćwiczenie: „ŁAŃCUCH 

OBRAZÓW”

41

Operacje to składniki 

wykonawcze procesu twórczego, 

w bezpośredni sposób 

akomodujące struktury do celu i 

vice versa. 

42

• Przezwyciężanie przeszkód – 

przezwyciężanie przeszkód 
percepcyjnych, osłabienie 
wewnętrznej cenzury, kształtowanie 
twórczej samooceny.